Eğitimde Eşitsizlik

Gelir ve ekonomi temelli eşitsizliklerin yanı sıra toplumu doğrudan etkileyen "sosyal eşitsizlikler" de yeterince anlaşılamamıştır. Bu nedenle farklı bileşenlerle eşitsizlikler en iyi ihtimalle ölçülmekte ve incelenmektedir. Sosyal eşitsizlik; yeni durum, olay ve sorunların gelişmesi nedeniyle göreceli olarak bir dizi yeni boyut, beklenti ve sonuç ortaya çıkarmaktadır. Küresel ve ulusal ölçekte yaşanan yeni gelişme, genişleme ve daralmalar, eğitimde eşitsizliğin tekrar tartışılması gerektiğini ortaya çıkarmıştır. Bu çalışmada da kırsal-kentsel ayrımlar ile sosyoekonomik farklılaşmalar temelinde Covid-19 salgını sürecinde dijital eğitimde ortaya çıkan eşitsizlikler incelenmiştir. Bu iki ayrıma bağlı olarak salgın sürecinde evde uzaktan eğitime katılmaya çalışan üniversite öğrencilerinin dijital medya, internet, bilgi ve iletişim teknolojilerine (DİB) erişim ve kullanımlarındaki eşitsizliklerin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Yaş, cinsiyet, ikamet yeri, okuduğu sınıf ve sosyoekonomik statüsüne göre 3 ayrı üniversiteden seçilen toplam 16 öğrenci araştırmaya dâhil edilmiştir. Nitel yöntemin uygulandığı araştırmada, veriler, derinlemesine görüşmelerle elde edilmiştir. Görüşme verileri, Maxqda nitel veri analiz programıyla kategorileştirilmiş ve temalara dönüştürülmüştür. Açık, eksenel ve seçici kodlama neticesinde birleştirilen kategori ve temalar görselleştirilmiştir. Katılımcıların bireysel ve aile özellikleri, okulların çevresi ve mali kaynak durumları, kalkınma, özgürleşme, kültürlenme faktörleri etkileşimli şekilde eşitsizliği ortaya çıkarıcı etkiye sahip olduğu gibi dijital eğitim eşitsizliğinde kırsal-kentsel ayrım ve sosyoekonomik farklılaşmaların belirgin olduğu görülmektedir. Anahtar Kelimeler: Eğitim, dijitalleşme, dijital sosyoloji, dijital eğitimde eşitsizlik, eşitsizlik ve sosyal tabakalaşma.

Bu çalışmada sosyal politikanın bir unsuru olan eğitim olgusu Şanlıurfa ili özelinde analiz edilmektedir. Bu bağlamda Şanlıurfa’da yakın dönemde eğitim alanında meydana gelen gelişmeler ve sorunlar sosyal politika açısından incelenmektedir. Bu doğrultuda idareci, öğretmen, öğrenci, veli ve eğitim sendikaları ile yapılan görüşmelerden yararlanılmış ve eğitimle ilgili istatistik verileri değerlendirilmiştir. Elde edilen verilerden yola çıkarak Şanlıurfa’da yakın dönemde eğitimle ilgili gelişmeler olmakla birlikte spesifik problemlerin devam ettiği görülmüştür. İstenilen düzeyde olmamakla birlikte son yıllarda öğretmen ve derslik başına düşen öğrenci sayısının düştüğü ve okullaşma oranının hızla arttığı tespit edilmiştir. Eğitime erişimle ilgili problemin azaldığı ancak nitelikli eğitime erişimin ve yoksulluğun eğitim üzerindeki olumsuz etkisinin devam ettiği görülmüştür. Meslek edinmede yerel unsurların kısmen göz ardı edildiği belirlenmiştir. Sosyal politika bir yönüyle ülke insanının refahının yükseltilmesi ise bunu eğitim kurumu ile bir ölçüde gerçekleştirmenin olanağı mevcuttur ve Şanlıurfa buna dâhildir.

Bugün tüm dünyada, bir üniversite derecesinin yüksek bir sosyo-ekonomik statüye ulaşmanın en temel gereklerinden biri olduğu kabul edilmektedir. İyi eğitilmiş genç bir nüfus, pek çok gelişmiş ülke için uzun vadeli kalkınma ve büyümenin temel yolu, küresel ağlarda tutunabilmenin ve ekonomik rekabette yerini kuvvetlendirmenin temel taşı olarak görülmektedir. Buna rağmen, eğitime erişim ve akademik başarı, hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerin pek çoğunda sınıflara, sosyal gruplara, hatta coğrafyaya göre eşit olmayan bir dağılım göstermektedir. Farklılıkların ve eşitsizliklerin coğrafyada belirgin görünümü olan ve son dönemde ekonomik büyümenin ülke politikalarının temelini oluşturduğu Türkiye, bu meselenin sınanması için oldukça iyi bir örnektir. Bu çalışmanın amacı Türkiye'deki eğitim eşitsizliklerini okul temelli ayrımlar ve ilçe düzeyinde coğrafi farklılıklar ve dağılımlar üzerinden analiz etmektir. Çalışmada istatistiksel ve mekansal analiz yöntemleri ile Lisans Yerleştirme Sınav (LYS) sonuçları, PISA ve Milli Eğitim Bakanlığı veri setleri kullanılmıştır. Çalışmanın en önemli bulgusu Türkiye'de sosyo-ekonomik statü ile doğrudan ilişkili olan üniversiteden mezun olma durumunun büyük ölçüde coğrafi ve okul temelli eşitsizliklere bağlı olduğudur. Üniversiteye erişimdeki eşitsizlikler, toplumdaki sosyal ve ekonomik pozisyonları neredeyse değişmez kılmakta ve iyi bir eğitim almada okul türleri ve coğrafya bakımından dezavantajlı olan grupların söz konusu zinciri kırmasını zorlaştırmaktadır. Çalışmanın bulguları ülkede eğitime yönelik uzun vadeli geliştirilebilecek politikaların eğitimde fırsat eşitliği üzerine kurulması gerektiğini göstermiştir. Giriş Eğitim, eğitim coğrafyası (geography of education) ve eğitimde fırsat eşitliği (equality of opportunity in education), son dönemde pek çok ülkenin politik gündeminde yer edinen en temel konulardandır. Butler ve Hamnett'e (2007) göre bu durum tesadüf değildir. Geçmişte, özellikle gelişmiş ülkeler için daha eşitlikçi bir dönem olarak görülebilecek sosyal devletin kuvvetli olduğu, İkinci Dünya Savaşı sonrasından 1970'lere kadar uzanan dönemde, çalışan sınıfın çocuklarının daha düşük eğitim fırsatlarına sahip olması bugünkü kadar problem olarak görülmemekteydi. Orta sınıf, kendi komşuluk birimlerinde, mahalle ya da semtlerinde yer alan görece başarılı devlet okulları ya da az da olsa tercih 1 TED Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, Türkiye, ela.atac@tedu.edu.tr

Spot: Koronavirüs nedeniyle eğitim yüz yüze değil uzaktan devam ediyor. Uzaktan eğitim, ülkelerde dijital teknolojilerin etkisini ve durumunu da ortaya çıkardı. Farklı sosyo-ekonomik koşullardaki bireylerin bilgi iletişim teknolojilerine (BİT) erişiminde ve bunları kullanımında yaşanan eşitsizlik-yani dijital uçurum-artık daha görünür. ERG Eğitim Gözlemevi Koordinatörü Burcu Meltem Arık, dijital uçurumun eğitime etkisini ve uçurumun kapanması için atılması gereken adımları yazdı.

Hemen her şehirde üniversite kurulması ve şehirdeki üniversite sayısının artırılması neticesinde yükseköğretime alınan öğrenci sayısında artış olmuştur. Bu durum, alt toplumsal kökenden öğrencilerin üniversiteye erişim şansını artırsa da yükseköğretime erişimde demokratikleşmeyi sağlamamıştır. Bu bağlamda araştırmada, toplumsal köken eğitim ilişkisini tespit etmek amaçlanmıştır. Bu amaçla, üniversite öğrencilerinin toplumsal köken ve eğitim geçmişi farklılıkları açıklanmaya çalışılmıştır. Ayrıca ekonomik ve kültürel sermaye sahipliği üzerinden ölçülen toplumsal kökenin ulaşılan eğitimin niteliği ve akademik başarıdaki etkisi tespit edilmeye çabalanmıştır. Nicel araştırma yöntemi ile tasarlanan araştırmanın verileri, Karabük Üniversitesi ve Hacettepe Üniversitesinde öğrenim gören 800 öğrenciye uygulanan anket tekniği ile elde edilmiştir. Araştırmada, Hacettepe Üniversitesinde ve Tıp Fakültesinde öğrenim gören öğrencilerin daha yüksek ekonomik ve kültürel sermayeye sahip olduğu, daha nitelikli okul ve eğitim imkânlarına ulaştığı ve bunun akademik başarıyı getirdiği sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca toplumsal kökenin ulaşılan okullar üzerinde etkili olduğu tespit edilmiştir. Üst toplumsal kökenden öğrencilerin mevcut toplumsal konumlarını korumaya izin veren daha nitelikli ve seçkin okullara erişebildiği anlaşılmıştır.

Bitmek bilmeyen sınavlarla boğuşuyoruz, hem de eğitim sistemine adım attığımız andan itibaren. Bu sınavların sonuçlarını tablolaştırsak, her birimizin tablosu farklı uzunluklarda olacaktır. Bazılarımız daha da şansızdık, neredeyse her yıl bir merkezi sınava tabi tutulduk, bazılarımız ise sadece okulun bittiği yıllar girdik bu sınavlara, ama sonuç olarak ne kadar çok başarı / başarısız değerlendirmesi kaydetmiş olsak da tabloya, bazıları için okullar bitti ama sınavlar bitemedi… Eğitim sistemi içerisindeki başarımız da doğrudan bu sınavlarla ölçülür oldu. " Kaç netimiz var? " , diğer ders alanları değil ama özellikle " Matematikte durum nasıl? " , " Sınav sonucunda bir üst eğitim kurumuna geçişte iyi bir okula yerleşebildik mi? " ya da " Mesleğimizi icra edebilmek için gerekli puanı alıp atanabildik mi? " vb. sorular ile sınanır oldu başarımız. Eğitimin güncel görüntüsü içerisinde başarı, merkezi sınav endeksli bir kriter olarak çıkmakta artık karşımıza.