Metody Jakościowe

Referat poświęcony jest metodzie zdarzeń krytycznych (ang. Critical Incident Technique, CIT) w badaniach zachowań informacyjnych użytkowników, prowadzonych w latach 2001-2015 w ramach informatologii (nauki o informacji). 
Metoda ta, zwana również techniką incydentów krytycznych, stanowi jakościową procedurę poznawczą, wykorzystywaną w szczególności w naukach o zarządzaniu, także w Polsce. Stosowana jest m.in. w studiach marketingowych, badaniach jakości usług oraz w kontekście zagadnień związanych z pracownikami (ocena, wynagradzanie, zarządzanie kompetencjami). Metoda CIT polega na zebraniu (najczęściej za pomocą wywiadu bezpośredniego), kategoryzacji oraz analizie tzw. zdarzeń krytycznych, czyli takich sytuacji, które w istotny sposób umniejszają lub przyczyniają się do uzyskania efektu podejmowanych działań, np. w relacjach usługodawca – klient. Celem jest odkrycie „leżących głębiej” problemów i uwarunkowań.
W polskiej bibliologii i informatologii metoda zdarzeń krytycznych jest niemal nieznana, prawdopodobnie istnieje tylko jedna praca  , w której podejście to zostało szerzej opisane. Niniejszy referat oparty jest zatem o literaturę anglojęzyczną, indeksowaną w bazie LISTA (Library, Information Science and Technology Abstracts) firmy EBSCO.
Główny cel dociekań stanowi, po pierwsze, stwierdzenie jak często (tzn. jak kształtuje się pod względem ilościowym dorobek piśmienniczy) i w jaki sposób (liczba respondentów, ramy pojęciowe, warianty) metoda zdarzeń krytycznych była w XXI wieku wykorzystywana do badania zachowań informacyjnych. Po drugie, jakie aspekty tychże zachowań były za jej pomocą empirycznie studiowane (tematyka prowadzonych badań). Celem dodatkowym jest charakterystyka ogólna techniki CIT, w oparciu o publikacje metodologiczno-teoretyczne z obszaru informatologii oraz z zakresu innych nauk humanistycznych i społecznych.
Podstawową metodę zastosowaną w tym referacie stanowi analiza i krytyka piśmiennictwa. Odpowiedzi na postawione pytania badawcze mogą przyczynić się do wzrostu samoświadomości metodologicznej w polskiej informatologii. 
 
This paper is devoted to Critical Incident Technique (CIT) in information behavior research, within the area of Information Science, and in years 2001-2015. 
The Critical Incident Technique, also called a method or an approach, is an exploratory qualitative research procedure, widely used in the management disciplines, in Poland as well. It has been frequently employed in marketing studies, the research on service quality and in the context of human resources (competencies, evaluation, and remuneration). The CIT approach is based on gathering (most often by direct interviews), categorizing, and analysis of so-called critical incidents, that is behaviors or situations, essentially (critically) influencing the effects (outcomes) of a given activity or enterprise, for example – in relations between a service provider and a client. The goal of CIT is to discover deeper problems and conditions.
The Critical Incident Technique is almost unknown in Information Science in Poland, there are only few publications  utilizing that approach. In consequence, the present paper is based on the English language literature, indexed in the EBSCO’s LISTA (Library, Information Science and Technology Abstracts) database. 
The purpose of this study is primarily to determine how often (the number of publications) and in which ways (a number of respondents, conceptual frameworks, variants) the Critical Incident Technique has been employed in information behavior research in the 21 century. Secondly, it aims to discover what aspects of that behavior have been empirically examined using the CIT method. The additional goal is to describe the Critical Incident Techniques as such, basing on theoretical and methodological literature from the fields of Information Science and some other social sciences.
The main method of this paper is critical literature review. The study intends to contribute to a greater methodological self-awareness in the Polish Information Science.

Prezentowany artykuł ma na celu przybliżenie metody etnografii wirtualnej (netnografii) polskim naukowcom z dyscypliny nauk o organizacji i zarządzaniu. Opisuje podstawowe problemy, na jakie napotykają osoby zajmujące się antropologią organizacji, gdy przystępują do badań online. Dotyczą one kulturowej różnorodności społeczności wirtualnych, niefundamentalnych różnic między etnografią wirtualną a tradycyjną, specyfiki interakcji, „tubylczości”, kłopotów z przeprowadzaniem obserwacji, antropologiczną refleksyjnością, a także tematów zaufania i tożsamości społecznej.

Tematyka publikacji obejmuje następujące obszary: rozwój lokalny i regionalny; gminne, powiatowe i wojewódzkie zarządzanie rozwojem lokalnym i regionalnym; metody ilościowe w badaniach regionalnych; wielopoziomowe zarządzanie rozwojem; partnerstwo w rozwoju lokalnym i regionalnym; promocja i rozwój województwa dolnośląskiego.

Tym, co daje nam szczególny wgląd w organizację jest słowo. Przybiera ono różną postać – jest słowem mówionym, bardzo cennym kiedy korzystamy z takich narzędzi badawczych, jak wywiad czy obserwacja, ale także jest słowem pisanym, utrwalonym w dokumentach organizacji, książkach i artykułach, stronach internetowych, blogach i wielu innych publikacjach. W tym rozdziale pokazana zostanie metoda interpretacji tekstów będąca hermeneutycznym odsłonięciem sensów. Hermeneutykę będę tutaj rozumiał w tradycji postulowanej w  Byciu i czasie przez Martina Heideggera (2004), a za nim przez Hansa Georga Gadamera (1979, 2003, 2004) i Paula Ricoeura (1989, 2003) – ustanawiania nowego wymiaru ontologicznego, gdzie – „być” oznacza: próbować zrozumieć siebie i świat. Czytanie tekstów ma zatem wielce zasadny, ale trudny do realizacji powód – zrozumienie organizacji. Analiza tekstu prowadzona może być na kilku planach: najbardziej oczywistym planie informacyjnym, filologicznym planie semiotycznym – znaczącego języka i figur retorycznych i, jak się wydaje, najważniejszym planie metaforycznym, symbolicznym czy ideologicznym. Jest to droga wiodąca od litery do ducha. Poświęcę też część miejsca dyskusji nad zagadnieniem nadinterpretacji i falsyfikacji interpretacji czytanych tekstów.

W artykule podjąłem próbę rekonstrukcji definicji nazwy Kosznajderia (nieistniejącej już niemieckiej enklawy na ziemiach polskich) za pomocą metody analizy pola semantycznego. Jednostką analizy była dawna polska prasa lokalna i regionalna roku oraz piśmiennictwo od 1873 do 1939 roku. Analiza materiałów źródłowych ujawniła brak istotnych różnic w przekazie prasowym na temat omawianej krainy i zamieszkującej ją wspólnoty Kosznajdrów pozwalających na wyraźne postawienie linii demarkacyjnej pomiędzy okresem zaborów, kiedy to Kosznajderia była jeszcze w pozycji uprzywilejowanej, jako część narodu niemieckiego, a okresem II Rzeczypospolitej, kiedy to wszelkie mniejszości traktowane były w wyraźniej opozycji do podmiotowości państwa polskiego, szczególnie mniejszość niemiecka. Dlatego też zaproponowana definicja Kosznajderii zawiera w sobie cechy wyodrębnione z analizy pola semantycznego obejmujące swym zasięgiem zabory i dwudziestolecie międzywojenne jako jedną spójną definicję, której jednak nie traktuję jako ostateczną, a jedynie jako punkt odniesienia do dalszych eksploracji i ustaleń naukowych socjologów, etnografów, historyków czy prasoznawców. W analizie sięgam również po teksty niemieckich autorów piszących na łamach periodyków naukowych, a nie niemieckiej prasy, która nie była przedmiotem mojej analizy.

Artykuł dotyczy analizy materiału empirycznego w dociekaniach jakościowych współczesnej informatologii. Opracowanie składa się z dwu części, z których pierwsza zawiera charakterystykę zagadnienia analizy danych jakościowych (QDA, Qualitative Data Analysis) w ogóle, druga – w nauce o informacji w XXI w. Zasadniczym celem rozważań jest sprawdzenie czy, w jaki sposób i w jakim zakresie współczesna informatologia zainteresowana jest problematyką QDA oraz co z tego wynika dla stanu teorii i badań empirycznych. Dociekania mają charakter rozpoznawczy. Sformułowano dwa główne pytania. Primo, czy w nauce o informacji pojawiła się refleksja metodologiczno-teoretyczna na temat analizy danych jakościowych? Secundo, czy prowadzone są badania empiryczne, w których rzeczywiście wykorzystuje się istniejące techniki QDA? Co w szczególności jest przedmiotem takich badań?
Odpowiedzi na wskazane pytania mogą przyczynić się do wzrostu samoświadomości metodologicznej w polskiej nauce o informacji.

Artykuł ma na celu przybliżenie nowych metod badawczych w zakresie społeczności i środowisk wirtualnych, ze szczególnym naciskiem na te, w których uczestnicy posługują się wirtualnymi reprezentacjami. W realizowanym przez nas projekcie badamy przede wszystkim interakcje z wirtualnymi reprezentacjami w internecie, pomijając zachowania osób podczas ich interakcji wirtualnych (choć ma to także zastosowanie, np. w postaci fizycznej nieuczestniczącej obserwacji maklerów giełdowych, gdy dokonują transakcji). Przede wszystkim skupiamy się na adaptowaniu metodologii badawczych do badań interakcji wirtualnych użytkowników sieci z agentami wirtualnymi, takimi jak boty (zwane także chatbotami lub chatterbotami).

W artykule przedstawiono możliwości aplikacji jakościowej metodologii badawczej w obszarze Nauki Ekonomii. Przyjęto założenie o konieczności włączenia do analiz ekonomicznych czynników o charakterze jakościowym. Zawarto postulat o potrzebie poszerzenia metodologii ekonomicznej o jakościowe metody badawcze. W oparciu o przegląd literatury przedstawiono aktualny stan wiedzy omawianego zagadnienia. Podjęto próbę odpowiedzi na pytanie o sens stosowania analizy jakościowej do naukowego opisu procesów ekonomicznych. Dokonano przeglądu istniejących metod jakościowych pod kątem ich użyteczności w opisie makro- i mikrootoczenia biznesu w dobie globalizacji i regionalizacji.

Teza/cel artykułu – Celem artykułu jest charakterystyka wybranych aspektów jakościowego podejścia badawczego w informatologii (i częściowo w bibliotekoznawstwie) w XXI w., w szczególności pogłębiony opis jego najważniejszych cech oraz uchwycenie kierunków debaty teoretyczno-metodologicznej toczonej explicite na łamach zagranicznych czasopism anglojęzycznych.
Metody badań – Główną metodę badań stanowi analiza i krytyka piśmiennictwa. Źródłem analizowanych publikacji była dziedzinowa baza LISTA (Library, Information Science and Technology Abstracts).
Wyniki i wnioski – Refleksja metodologiczna na temat badań jakościowych w informatologii jest współcześnie wielokierunkowa, a świadomość dylematów, problemów i uwarunkowań, w tym epistemologicznych i etycznych, pogłębiona. W ciągu ostatnich dwu lat nastąpił też szybki wzrost liczby jakościowych badań empirycznych.

W artykule autor prezentuje własną interpretację koncepcji Pierre'a Bourdieu badania pola społecznego. Na początku przybliża ogólną teorię pola, a następnie przedstawia praktykę poradnictwa jako przejaw działania pola poradniczego. W dalszej kolejności prezentuje metodologiczne aspekty badania efektów tego pola, a więc dokonuje konceptualizacji głównych kategorii analitycznych, czyli jednocześnie takich obserwowalnych fenomenów społecznych, jak doxa, illusio, generatywne zasady klasyfikacji i podziałów pola czy stawki gry poradniczej. Podsumowując, zwraca uwagę na potencjał i ograniczenia teorii pola.
Słowa kluczowe: teoria pola Pierre Bourdieu, pole poradnicze, efekty pola

Celem artykułu jest przegląd jakościowych metod zbierania i analizowania danych stosowanych w poznaniu empirycznym przyjmującym założenia teorii reprezentacji społecznych (social representations theory). Dostrzegając użyteczność i możliwość zastosowania tego konstruktywistycznego paradygmatu w badaniach prowadzonych w obszarze edukacji, podejmujemy próbę wskazania wybranych obszarów eksploracji. W artykule zestawiono wybrane metody zbierania danych (wywiady indywidualne i grupowe, obserwacja uczestnicząca) oraz ich analizowania (analiza dokumentów) w ramach jakościowych badań kategorii pedagogicznych, będących obiektami reprezentacji (np. praca nauczyciela, zmiana w systemie edukacji).

Abstrakt: Sprawowanie funkcji zarządczych i/lub właścicielskich w przedsiębiorstwie oznacza zazwyczaj przyjęcie (oczekiwanej społecznie) postawy omnipotenta. Oznacza to, między innymi, oczekiwanie, że potencjalne konflikty ról nie wystąpią lub nie będą rzutowały na skuteczność i efek-tywność decydenta. Presja (zewnętrzna i wewnętrzna) skłania zatem aktora organizacyjnego do sto-sowania takich strategii autoprezentacyjnych, które będą czyniły zadość społecznym oczekiwaniom. Podporządkowanie, by nie rzec inkorporacja, innych sfer życia sferze działań biznesowych, widoczne jest w narracjach liderów organizacyjnych. Dominującą strategią jest ukazywanie siebie jako jedno-stek wewnątrzsterownych i względnie autonomicznie konstruujących własną karierę ('self-made per-son'), a jednocześnie taka postawa skutkuje pojawianiem się "napięć" pomiędzy nieprzystającymi rolami czy podejmowanymi aktywnościami. Autor zrekonstruował owe napięcia poprzez ukazanie różnego rodzaju neutralizacji, stosowanych przez menedżerów i przedsiębiorców, a mających służyć ich (tych napięć) rozwiązaniu lub złagodzeniu.

Niniejszy artykuł jest wynikiem refleksji autora na temat problemów i możliwych rozwiązań metodologicznych związanych z badaniem przestrzennego wymiaru kariery ludzi biznesu: menedżerów i przedsiębiorców. Refleksje te rodziły się w trakcie długiego, opartego na paradygmacie interpretatywnym (tu: perspektywie interakcjonistycznej1), projektu o charakterze eksploracyjnym. Przedstawione poniżej tezy w pewnej części mają swe źródło w pierwotnych założeniach badawczych, jednak gros pomysłów i zaleceń odnośnie sposobów gromadzenia danych i metod analizy wypracowywanych było w trakcie pracy terenowej.

Prezentowany artykuł ma na celu przybliżenie metody etnografii wirtualnej (netnografii) polskim naukowcom z dyscypliny nauk o organizacji i zarządzaniu. Opisuje podstawowe problemy, na jakie napotykają osoby zajmujące się antropologią organizacji, gdy przystępują do badań online. Dotyczą one kulturowej różnorodności społeczności wirtualnych, niefundamentalnych różnic między etnografią wirtualną a tradycyjną, specyfiki interakcji, „tubylczości”, kłopotów z przeprowadzaniem obserwacji, antropologiczną refleksyjnością, a także tematów zaufania i tożsamości społecznej.

Rozdział jest rezultatem analizy funkcjonowania i kierunków działań stosowanych przez organizację pozarządową po wybuchu pandemii COVID-19. Z uwagi na zainteresowanie badawcze autorki – queer studies – przedmiotem badań było Stowarzyszenia Fabryka Równości, działające na rzecz osób LGBTQIA+. W pierwszej części rozdziału przedstawiono zarys problematyki marginalizacji osób LGBTQIA+, a także ogólny opis badanej organizacji. Odniesiono się również do negatywnego obrazu zbiorowości LGBTQIA+ kreowanej przez środowiska konserwatywne. W badaniach posłużono się techniką wywiadu swobodnego ukierunkowanego, przeprowadzonego z działaczami i działaczkami wskazanej organizacji. W ostatniej części rozdziału opisano podstawowe działania podejmowane przez organizację w okresie pierwszego lockdownu. Rozdział jest przykładem „gorącej socjologii” – bieżącego zapisu ważnych wydarzeń społecznych.

W niejawnej obserwacji uczestniczącej badacz/ka celowo zataja prowadzenie badań i/lub swoją badawczą tożsamość przed jej uczestnikami. Wywołuje to kontrowersje etyczne w środowisku naukowym, między innymi z powodu braku świadomej i dobrowolnej zgody na udział w badaniu. Zapisy zawarte w anglosaskich kodeksach etyki antropologa sugerują nieetyczność takiego sposobu pozyskiwania danych, chyba że badania odbywają się w sferze publicznej lub gdy ujawnienie się badacza/ki zagrażałoby czyjemuś życiu. Z kolei Kodeks etyki socjologa Polskiego Towarzystwa Socjologicznego (2012) przyzwala na badania ukryte na zasadzie wyjątku, gdy istnieją ku temu przesłanki metodologiczne. Niewiele jednak wiadomo o tym, jak badacze i badaczki oceniają taką praktykę pod względem etycznym. Na podstawie wywiadów pogłębionych z 56 antropologami i antropolożkami oraz socjologami i socjolożkami na temat etyki badań w praktyce badawczej analizuję, pod jakimi warunkami można usprawiedliwić przeprowadzenie niejawnej obserwacji uczestniczącej. Odpowiadam także na pytanie, czy opinie socjologów i socjolożek różnią się od opinii antropologów i antropolożek w tej sprawie.

Extended Methods: Seven Issues for Culture Studies That Increase Our Freedom. The author presents a model of the research approach that increases our freedom. What issues should a researcher consider if he/she wants to study culture in the 21 st Century technological , social and economic circumstances? The author distinguishes seven issues that a researcher guided by the broader concept of culture, one that defines culture according to Raymond Williams as a "specific way of life" should consider. These issues are: (1) research is an interaction between scientists and study participants; (2) research can democratize the culture field; (3) research can be a cultural animation; (4) cooperation with artists, activists, educators, etc. is important; (5) there are many regulators of human behavior; (6) researcher has to answer a question what important social goals the study supports; (7) ethical aspects of social phenomena have to be taken into consideration. The article is a voice in a discussion of whether research methods only describe social reality or help to create it. Keywords: culture, participation in culture, educational turn in culture, mix-methods, democratization , qualitative and quantitative research, freedom Słowa kluczowe: poszerzona koncepcja kultury, uczestnictwo w kulturze, zwrot edukacyjny w kul-turze, metodologia badań kultury, demokratyzacja pola kultury Podczas seminarium w Instytucie Socjologii UAM w 2014 roku, dotyczącego projektu "Praktyki kulturalne Polaków", który prezentował obraz uczestnictwa Polaków w kulturze alternatywny wobec badań prowadzonych przez GUS, Marek 1 Tekst powstał w ramach grantu Narodowego Centrum Nauki nr 2015/19/N/ HS6/01682.

Abstrakt:
Aktor społeczny w trakcie swojego życia odwiedza i zasiedla miejsca i przestrzenie, które stawiają przed nim różnorakie wyzwania. Ludzie biznesu - przedsiębiorcy i menedżerowie, jawią się jako szczególnie predystynowani do roli kreatorów przestrzeni, w których realizują swoje ambicje zawodowe i pasje życiowe. Co więcej, zmiany jakich dokonują w środowisku pracy i „okolicy życia” dotyczą nie tylko nich samych czy najbliższych mu osób, ale mają niebagatelne znaczenie dla innych członków organizacji oraz partnerów, konkurentów i kooperantów. Warto więc skierować uwagę Czytelnika na przestrzenny wymiar karier menedżerów i przedsiębiorców.
Zrekonstruowany za pomocą metodologii teorii ugruntowanej przestrzenny wymiar karier znaczących aktorów organizacyjnych ma procesualny charakter. W kolejnych rozdziałach raportu badawczego omówione zostały kolejne i powiązane ze sobą, lecz też jakościowo rozróżnialne etapy postrzegania oraz działań w i wobec przestrzeni, które to nastawienia i aktywności są elementem biografii rozmówców. Wspomniane etapy kariery, to kolejno: „traktowanie przestrzeni wpierw jako problem a w dalszej kolejności jako zasób”, „przejmowanie kontroli nad przestrzenią objętą w zarząd” i „strategiczne panowanie nad przestrzenią”. Podstawowym procesem społecznym, wiążacym wyłonione w toku analizy etapy kariery jest „przejmowanie kontroli nad przestrzenią en bloc”. Skuteczność owej kontroli pozostaje natomiast w związku z dominującym modelem kariery, charakterystycznym dla ludzi pełniących kluczowe role organizacyjne. Chodzi mianowicie o model kariery–kostrukcji, czyli intencjonalne i poddane pragmatycznym regułom zarządzanie własną ścieżką zawodową i planem życiowym.