A. Toång Quan Veà Saáy: Trong Tónh Löïc Hoïc, Seõ Xaùc Ñònh Ñöôïc Moái Quan Heä
A. Toång Quan Veà Saáy: Trong Tónh Löïc Hoïc, Seõ Xaùc Ñònh Ñöôïc Moái Quan Heä
A. Toång Quan Veà Saáy: Trong Tónh Löïc Hoïc, Seõ Xaùc Ñònh Ñöôïc Moái Quan Heä
I. SAÁY:
Quaù trình saáy ñöôïc khaûo saùt veà hai maët: Tónh löïc
hoïc vaø ñoäng löïc hoïc.
Trong tónh löïc hoïc, seõ xaùc ñònh ñöôïc moái quan heä
giöõa caùc thoâng soá ñaàu vaø cuoái cuûa vaät lieäu saáy
vaø cuûa taùc nhaân saáy döïa treân phöông trình caân baèng
vaät chaát _ naêng löôïng, töø ñoù xaùc ñònh ñöôïc thaønh
phaàn vaät lieäu, löôïng taùc nhaân saáy vaø nhieät löôïng
caàn thieát.
Trong ñoäng löïc hoïc, seõ khaûo saùt moái quan heä
giöõa söï bieán thieân cuûa ñoä aåm vaät lieäu vôùi thôøi
gian vaø caùc thoâng soá cuûa quaù trình ví duï nhö tính
chaát vaø caáu truùc cuûa vaät lieäu, kích thöôùc vaät lieäu,
caùc ñieàu kieän thuûy ñoäng löïc hoïc cuûa taùc nhaân saáy
vaø thôøi gian saáy thích hôïp.
Nhö vaäy saáy ñoùng vai troø voâ cuøng quan troïng, nhu
caàu saáy noùi chung cuõng nhö saáy noâng saûn noùi rieâng
ngaøy caøng lôùn vaø ña daïng.
Tuøy theo phöông phaùp saáy, taùc nhaân saáy coù theå thöïc
hieän moät hoaëc hai trong ba nhieäm vuï noùi treân.
Khi saáy ñoái löu, taùc nhaân saáy laøm hai nhieäm vuï gia
nhieät vaø taûi aåm.
Khi saáy böùc xaï, taùc nhaân saáy laøm nhieäm vuï taûi aåm
vaø baûo veä vaät saáy.
Khi saáy tieáp xuùc taùc nhaân saáy laøm nhieäm vuï taûi
aåm.
Khi saáy baèng ñieän tröôøng taán soá cao, taùc nhaân saáy
laøm nhieäm vuï taûi aåm.
Khi saáy chaân khoâng chæ coù theå caáp nhieät baèng böùc
xaï hay daãn nhieät hoaëc keát hôïp bôm chaân khoâng vaø
thieát bò ngöng keát aåm (saáy thaêng hoa), vì vaäy phöông
phaùp saáy chaân khoâng khoâng caàn taùc nhaân saáy.
ñöôïc nhieät ñoä cao vì saáy baèng hôi quaù nhieät nhieät ñoä
thöôøng lôùn hôn 1000C (saáy ôû aùp suaát khí quyeån).
ñöôïc moâi chaát mang ñi deã daøng. Khi thoâng gioù cöôõng
böùc boä phaän naøy goàm: caùc quaït gioù, caùc ñöôøng oáng
daãn gioù caáp vaøo buoàng saáy, ñöôøng hoài (neáu coù), oáng
thoaùt khí…
Caùc thieát bò saáy chaân khoâng, vieäc thaûi aåm duøng
bôm chaân khoâng hoaëc keát hôïp vôùi caùc bình ngöng aåm
(saáy thaêng hoa).
3.1.4.Boä phaän caáp vaät lieäu vaø laáy saûn phaåm:
Boä phaän naøy cuõng khaùc nhau tuøy thuoäc vaøo loaïi
thieát bò saáy. Trong thieát bò saáy buoàng vaø haàm vaät lieäu
saáy ñeå treân caùc khay ñaët thaønh taàng treân caùc xe
gooøng, caùc xe ñöôïc ñaåy vaøo buoàng saáy vaø saûn phaåm
laáy ra töø caùc xe gooøng. Vieäc ñaåy xe vaøo vaø laáy ra coù
theå baèng thuû coâng hay cô khí. Trong thieát bò saáy haàm
duøng baêng taûi, vaät lieäu ñöôïc ñöa vaøo vaø laáy ra khoûi
haàm baèng baêng taûi. Trong thieát bò saáy phun, vaät lieäu
ñua vaøo baèng bôm qua voøi phun. Saûn phaåm ñöôïc laáy ra
döôùi daïng boät baèng caùc gaït vaø vít taûi.
saáy baèng thuû coâng vaø ñaët treân caùc giaù ñôõ trong
buoàng. Loaïi thieát bò naøy coù theå saáy nhieàu loaïi saûn
phaåm khaùc nhau.
3.2.2.Heä thoáng saáy coâng suaát lôùn:
Heä thoáng naøy coù caáu truùc raát ña daïng tuøy thuoäc
vaøo phöông phaùp saáy, kieåu thieát bò saáy. Trong heä thoáng
naøy caàn boá trí hôïp lí giöõa buoàng saáy vôùi caùc boä phaän
khaùc nhö: boä phaän caáp nhieät, caáp hôi nöôùc, caáp khoùi,
boä phaän caáp vaät lieäu vaø laáy saûn phaåm… Trong daây
chuyeàn coâng ngheä saûn xuaát saûn phaåm, heä thoáng saáy
ñöôïc boá trí trong moät phaân xöôûng sô cheá nguyeân lieäu
hay thaønh phaåm. Coù moät soá xí nghieäp, heä thoáng saáy
laø heä thoáng chính, ví duï xí nghieäp saûn xuaát caø pheâ haït
bao goàm caùc coâng ñoaïn nhö sau: saùt öôùt (quaû caø pheâ
ñem chaø saùt, röûa saïch laáy haït), hong vaø saáy. ÔÛ ñaây
heä thoáng saáy laø chính. Saûn phaåm laø ca pheâ haït ñoùng
bao. Trong caùc xí nghieäp saûn xuaát rau quaû khoâ, heä
thoáng saáy cuõng laø heä thoáng chính.
4/ Thieát bò saáy:
4.1.Phaân loaïi:
Do ñieàu kieän saáy trong moãi tröôøng hôïp saáy raát khaùc
nhau neân coù nhieàu kieåu thieát bò saáy khaùc nhau, vì vaäy
coù nhieàu caùch phaân loaïi thieát bò saáy:
Döïa vaøo taùc nhaân saáy: thieát bò saáy baèngkhoâng khí
hoaëc thieát bò saáy baèng khoùi loø, ngoaøi ra coøn coù caùc
thieát bò saáy baèng phöông phaùp ñaëc bieät nhö saáy thaêng
hoa, saáy baèng tia hoàng ngoaïi hay baèng doøng ñieän cao
taàn.
Döïa vaøo aùp suaát laøm vieäc: thieát bò saáy chaân
khoâng, thieát bò saáy ôû aùp suaát thöôøng.
Döïa vaøo phöông thöùc laøm vieäc: saáy lieân tuïc hay saáy
giaùn ñoaïn.
Döïa vaøo phöông phaùp cung caáp nhieät cho quaù trình
saáy: thieát bò saáy tieáp xuùc, hoaëc thieát bò saáy ñoái löu,
thieát bò saáy böùc xaï…
Döïa vaøo caáu taïo thieát bò: phoøng saáy, haàm saáy, saáy
baêng taûi, saáy truïc, saáy thuøng quay, saáy taàng soâi, saáy
phun…
Döïa vaøo chieàu chuyeån ñoäng cuûa taùc nhaân saáy vaø
vaät lieäu saáy: cuøng chieàu, nghòch chieàu vaø giao chieàu.
Thieát bò saáy laøm vieäc giaùn ñoaïn coù nhöôïc ñieåm laø
naêng suaát thaáp, coàng keành, thao taùc naëng nhoïc neáu
khoâng coù boä phaän vaän chuyeån, nhieàu khi khoâng ñaûm
baûo chaát löôïng saûn phaåm. Thieát bò saáy laøm vieäc giaùn
ñoaïn thöôøng ñöôïc öùng duïng khi naêng suaát nhoû, saáy
caùc loaïi hình daïng khaùc nhau.
Thieát bò saáy lieân tuïc cho chaát löôïng saûn phaåm toát
hôn, thao taùc nheï nhaøng hôn.
Yeáu toá quan troïng ñeå choïn thieát bò saáy lieân tuïc la
tính chaát cuûa vaät lieäu saáy.
Ñeå saáy vaät lieäu cuïc ngöôøi ta duøng chuû yeáu laø loaïi
thuøng quay, loaïi ñöôøng haàm.
Ñeå saáy vaät lieäu haït, tôi, ngöôøi ta duøng loaïi thuøng
quay, loaïi thoåi khí, loaïi xicloân, loaïi voøi roàng, loaïi taàng
soâi.
Trong moät soá tröôøng hôïp ngöôøi ta tieán haønh saáy hai
baäc thích hôïp hôn. Ví duï baäc thuù nhaát coù theå duøng loaïi
saáy voøi roàng, xicloân hay saáy phuït. Trong caùc loaïi maùy
saáy naøy löôïng aåm treân beà maët ñöôïc laáy ñi nhanh
choùng vaø coù theå duøng chaát taûi nhieät coù nhieät ñoä luùc
ñaàu cao. Trong baäc saáy thöù hai coù theå duøng loaïi saáy
taàng soâi ñeå taùch phaàn aåm beân trong. Khi saáy vaät lieäu
khoâng chòu ñöôïc nhieät ñoä cao thì nhieät ñoä ñaàu cuûa taùc
nhaân saáy khoâng caàn cao laém, coù theå giöõ nhieät ñoä ñaàu
thaáp hôn so vôùi baäc thöù nhaát.
Yeâu caàu cuûa thieát bò saáy laø phaûi laøm vieäc toát (vaät
lieäu saáy khoâ ñeàu coù theå ñieàu chænh ñöôïc vaän toác
doøng vaät lieäu vaø taùc nhaân saáy, ñieàu chænh ñöôïc nhieät
ñoä vaø ñoä aåm cuûa taùc nhaân saáy), tieát kieäm nguyeân
vaät lieäu vaø naêng löôïng, deã söû duïng.
Khi thieát keá thieát bò saáy caàn coù nhöõng soá lieäu sau
ñaây.
Loaïi vaät lieäu caàn saáy (raén, nhaõo, loûng…), naêng
suaát, ñoä aåm ñaàu vaø cuoái cuûa vaät lieäu, nhieät ñoä giôùi
haïn lôùn nhaát, ñoä aåm vaø toác ñoä taùc nhaân saáy, thôøi
gian saáy.
Tröôùc heát phaûi veõ sô ñoà heä thoáng thieát bò, veõ quy
trình saûn xuaát, choïn kieåu thieát bò phuø hôïp vôùi tính chaát
cuûa nguyeân lieäu vaø ñieàu kieän saûn xuaát.
Tính caân baèng vaät lieäu, xaùc ñònh soá lieäu vaø kích
thöôùc thieát bò.
Tính caân baèng nhieät löôïng ñeå tính löôïng nhieät tieâu
thuï vaø löôïng taùc nhaân saáy caàn thieát.
Ñoái vôùi caùc thieát bò laøm vieäc ôû aùp suaát khí quyeån
caàn phaûi tính ñoä beàn.
Sau khi tính xong nhöõng vaán ñeà treân ta baét ñaàu choïn
vaø tính caùc thieát bò phuï cuûa heä thoáng: boä phaän cung
caáp nhieät (loø ñoát, calorife), boä phaän vaän chuyeån, boä
phaän thu hoài buïi (neáu coù), quaït, coâng suaát tieâu thuï ñeå
choïn ñoäng cô ñieän.
Cuoái cuøng nghieân cöùu sô ñoà caùc duïng cuï ño löôøng
kieåm tra vaø nghieân cöùu vieäc töï ñoäng hoùa quaù trình.
Ñaây laø loaïi thieát bò saáy quan troïng ñöôïc duøng roäng
raûi trong coâng nghieäp hoùa chaát, thöïc phaåm ñeå saáy moät
soá loaïi hoùa chaát, phaân ñaïm, nguõ coác, boät ñöôøng…
noùi chung laø caùc vaät lieäu rôøi coù khaû naêng keát dính.
Thieát bò laøm vieäc ôû aùp suaát khí quyeån, taùc nhaân saáy
coù theå laø khoâng khí hoaëc khoùi loø. Hình treân cho thaáy
moät daïng thieát bò saáy thuøng quay trong ñoù vaät lieäu saáy
vaø taùc nhaân saáy chuyeån ñoäng nghòch chieàu. Thieát bò
goàm moät thuøng hình truï ñaët hôi doác so vôùi maët naèm
ngang töø 1/15 1/50, coù hai vaønh ñai khi thuøng quay thì
tröôït treân caùc con laên töïa. Khoaûng caùch giöõa caùc con
laên töïa naøy coù theå ñieàu chænh ñöôïc ñeå thay ñoåi goác
nghieâng cuûa thuøng. Thuøng quay ñöôïc nhôø baùnh raêng
truyeàn ñoäng noái vôùi caùc boä phaän daãn ñoäng töø ñoäng
cô.
Vaät lieäu öôùt vaøo thuøng ôû ñaàu cao vaø ñöôïc ñaûo
troän, di chuyeån trong thuøng nhôø nhöõng caùnh ñaûo do ñoù
vaät lieäu tieáp xuùc vôùi khoâng khí saáy toát hôn. Vaän toác
chuyeån ñoäng cuûa taùc nhaân saáy trong thuøng khoaûng 2 3
m/s, coøn thuøng quay vôùi toác ñoä 1 8 voøng/ph. Vaät lieäu
khoâ ñöôïc thaùo ra ôû ñaàu thaáp cuûa thuøng. Khí thaûi ñöôïc
daãn qua cyclon ñeå thu hoài caùc haït vaät lieäu raén bò doøng
khí loâi cuoán theo.
Thôøi gian löu tröõ vaät lieäu trong thieát bò saáy: Thôøi
gian löu trung bình cuûa vaät lieäu raén trong thieát bò saáy
phaûi baèng thôøi gian saáy caàn thieát. Tuy nhieân thôøi gian
löu cuûa töøng haït vaät lieäu coù theå khaùc vôùi thôøi gian löu
trung bình vaø ñieàu naøy coù theå laøm cho chaát löôïng saûn
phaåmkhoâng ñeàu. Trong thieát bò saáy vaät lieäu ñöôïc naâng
leân vaø rôùt xuoáng do nhöõng caùnh ñaûo; khi khoâng coù
doøng khí, moãi laàn vaät lieäu ñöôïc naâng leân vaø rôùt
xuoáng noù seõ di chuyeån ñöôïc moät khoaûng baèng tích soá
cuûa chieàu daøi khoaûng caùch rôi vôùi ñoä doác cuûa thieát
bò. Caùc haït coù chuyeån ñoäng tònh tieán sau khi rôi, chuyeån
ñoäng naøy bò giaûm khi doøng khí thoåi ngöôïc chieàu hoaëc
taêng theâm khi doøng khí thoåi cuøng chieàu.
Heä soá chöùa trong thuøng saáy D laø phaàn theå tích cuûa
thuøng saáy do vaät lieäu chieám choã taïi moät thôøi ñieåm
baát kì vaø thôøi gian löu trung bình ñöôïc tính baèng caùch
chia theå tích chöùa vaät lieäu trong thuøng saáy cho suaát
löôïng nhaäp lieäu.
D Zd 2 / 4
= ( LK / k )
trong ñoù: - khoái löôïng rieâng bieåu kieán cuûa vaät lieäu
k
khoâ, kg/m3
Z - chieàu daøi thuøng saáy, m; d – ñöôøng kính
thuøng saáy, m.
Theo Friedman vaø Marshall heä soá chöùa cuûa thuøng saáy
thay ñoåi theo ñieàu kieän laøm vieäc cuûa thuøng saáy vaø coù
theå bieåu dieãn theo
D D KG '
0
vôùi: D
0 - heä soá chöùa khi khoâng coù doøng khí
KG '- hieäu chænh do aûnh höôûng cuûa toác ñoä khí G’,
kg/h. Daáu + khi doøng khí vaø raén chuyeån ñoäng nghòch
chieàu, daáu – khi chuyeån ñoäng cuøng chieàu.
Trong nhöõng ñieàu kieän vaät lieäu ñöôïc ñaûo troän bình
thöôøng vaø D khoâng lôùn hôn 0.08 thì tính theo coâng thöùc
0
sau:
0.0037 L' k
D 0
k sn 0.9 d
vôùi: L' - suaát löôïng vaät lieäu khoâ cho moät ñôn vò tieát
k
Haèng soá K phuï thuoäc treân tính chaát cuûa vaät lieäu vaø
baèng:
8.31 10 4
K = S d 12p
vôùi dp laø ñöôøng kính cuûa haït, m.
Heä soá chöù toát nhaát töø 0.05 0.15. Heä soá chöùa lôùn
thì söï tieáp xuùc giöõa pha raén vaø khí keùm vaø coâng suaát
ñeå thuøng quay seõ lôùn hôn.
Nhöõng bieåu thöùc treân chæ söû duïng trong tröôøng hôïp
toác ñoä khí vöøa phaûi, khoâng taïo buïi quaù ñaùng vaø loâi
cuoán haït raén. Löôïng buïi chæ neân chieám toái ña töø 2 5%
nhaäp lieäu, vaø toác ñoä khí cho pheùp töông öùng tuøy thuoäc
treân loaïi vaät lieäu. Toác ñoä khí thöôøng töø 1000 kg/h.m2
50000 kg/h.m2. Vôùi chaát raén coù kích thöôùc 35 mesh, toác
ñoä khí thích hôïp laø 5000 kg/h.m2. Trong tröôøng hôïp baát kì,
toát nhaát laø phaûi döïa treân nhöõng thöû nghieäm thöïc teá
ñeå coù ñöôïc keát luaän cuoái cuøng.
I.GIÔÙI THIEÄU:
Luùa laø caây löông thuïc chính ôû nöôùc ta, gaïo cung caáp
khoaûng 40% protein trong khaåu phaàn aên haøng ngaøy cuûa
nhaân daân ta vaø nhaân daân ôû caùc nöôùc vuøng Ñoâng Nam
AÙ. Ñoái vôùi nöôùc ta, trong nhöõng naêm gaàn ñaây luùa laø
moät trong nhöõng maët haøng xuaát khaåu chuû yeáu trong
noâng nghieäp, do vaäy coâng ngheä baûo quaûn cheá bieán
luùa gaïo nhaèm giaûm toån thaát (hieän töôïng maát muøa
trong nhaø) sau thu hoaïch coù vai troø raát quan troïng.
Gioáng luùa laø moät trong nhöõng yeáu toá quyeát ñònh
naêng suaát, chaát löôïng gaïo, ñoàng thôøi trong coâng taùc
baûo quaûn cheá bieán, gioáng luùa cuõng ñoùng vai troø voâ
cuøng quan troïng. Do quaù trình sinh lyù – sinh hoùa, caáu taïo
haït cuûa töøng gioáng luùa, neân trong quaù trình baûo quaûn
xaûy ra hieän töôïng hö hoûng hoaëc xaâm nhieãm phaù hoaïi
cuûa caùc loaïi sinh vaät haïi kho nhö: coân truøng, chuoät, vaø
söï phaùt trieån cuûa caùc vi sinh vaät nhö: naám moác…
toá caàn ñöôïc tính ñeán ñeå coù vuï muøa boäi thu nhö luùa
phaûi chín, coù chaát löôïng cao vaø ñoä aåm thích hôïp.
1.Nöôùc:
_ Nöôùc ñoùng vai troø quan troïng trong hoaït ñoäng soáng
cuûa teá baøo, neân hieån nhieân coù yù nghóa trong vieäc duy
trì söï soáng cuûa NS. Tröôùc heát, nöôùc ñöôïc xem laø thaønh
phaàn quan troïng xaây döïng neân cô theå thöïc vaät. Nöôùc
chieám ñeán 90% khoái löôïng chaát nguyeân sinh vaø noù
quyeát ñònh tính oån ñònh veà caáu truùc cuõng nhö traïng
thaùi cuûa keo nguyeân sinh chaát.
_ Nöôùc coøn coù chöùc naêng sinh hoùa voâ cuøng quan
troïng, laø dung moâi ñaëc hieäu cho caùc phaûn öùng hoùa sinh
xaûy ra, ñoàng thôøi laø nguyeân lieäu cho moät soá phaûn
öùng sinh hoùa. Chaúng haïn nöôùc tham gia tröïc tieáp vaøo
phaûn öùng oxy hoùa nguyeân lieäu hoâ haáp ñeå giaûi phoùng
naêng löôïng, tham gia vaøo haøng loaït caùc phaûn öùng thuûy
phaân quan troïng nhö thuûy phaân tinh boät, protein, lipit…
_ Nöôùc laø moâi tröôøng hoøa tan caùc chaát khoaùng, caùc
chaát höõu cô nhö caùc saûn phaåm quang hôïp, caùc vitamin,
caùc phytohoocmon, caùc enzym… vaø vaän chuyeån löu
thoâng ñeán caùc teá baøo, caùc moâ vaø cô quan.
_ Teá baøo thöïc vaät bao giôø cuõng duy trì moät söùx
tröông nhaát ñònh . Nhôø söùc tröông naøy maø khi teá baøo ôû
traïng thaùi ôû traïng thaùi no nöôùc, NS luoân ôû traïng thaùi
töôi toát, raát thuaän lôïi cho caùc hoaït ñoäng sinh lyù khaùc.
Toùm laïi, nöôùc vöøa tham caáu truùc neân cô theå thöïc vaät,
vöøa quyeát ñònh caùc bieán ñoåi sinh hoùa vaø caùc hoaït
ñoäng sinh lyù trong NS.
_ Nöôùc trong NS chuû yeáu ôû daïng töï do. Coù tôùi 80–
90% löôïng nöôùc töï do ôû trong dòch baøo, phaàn coøn laïi
trong chaát nguyeân sinh vaø gian baøo. Chæ moät phaàn nhoû
cuûa nöôùc (khoâng quaù 5%) laø ôû daïng lieân keát trong
caùc heä keo cuûa teá baøo. ÔÛ maøng teá baøo, nöôùc lieân
vôùi protopectin, xenlulozô vaø hemixenlulozô.
Haøm löôïng nöôùc trong NS cao hay thaáp coù aûnh höôûng
lôùn ñeán chaát löôïng vaø khaû naêng baûo quaûn cuûa
chuùng. ÔÛ caùc NS coù haøm löôïng nöôùc cao, caùc quaù
trình sinh lyù xaûy ra maûnh lieät, cöôøng ñoä hoâ haáp taêng
laøm tieâu toán nhieàu chaát dinh döôõng döï tröõ vaø sinh
nhieät. Vieäc baûo quaûn nhöõng saûn phaåm coù chöùa nhieàu
nöôùc naøy cuõng coù khoù khaên hôn vì chuùng laø moâi
tröôøng thuaän lôïi cho caùc vi sinh vaät hoaït ñoäng, laøm
giaûm chaát löôïng NS.
Caùc hôïp chaát gluxit laø thaønh phaàn chuû yeáu cuûa NS
(chieám tôùi 90% haøm löôïng chaát khoâ, chæ sau nöôùc ôû
caùc NS töôi), laø thöùc aên chuû yeáu cuûa ngöôøi, ñoäng vaät
vaø vi sinh vaät. Caùc hôïp chaát gluxit trong NS chuû yeáu
toàn taïi ôû caù daïng sau: ñöôøng glucozô, fructozô (trong
quaû), saccarozô (trong mía, cuû caûi ñöôøng), tinh boät (trong
haït, cuû), caùc chaát taïo xô nhö xenlulozô vaø hemixenlulozô
(chuû yeáu trong thaønh teá baøo, voû NS).
a.Ñöôøng:
b.Tinh boät:
_ Laø chaát döï tröõ chuû yeáu cuûa caùc NS loaïi haït luùa
(luùa gaïo, myø, maïch, cao löông ngoâ), cuû (khoai lang, khoai
soï, khoai moân, khoai taây, saén), quaû (chuoái, plantain) vaø
laø nguoàn dinh döôõng chuû yeáu nuoâi soáng con ngöôøi. ÔÛ
thoùc, ngoâ vaø moät soá loaïi cuû, tinh boät chieám 60–70%,
khoai taây 12-20% khoái löôïng chaát khoâ.
trong nöôùc, khoâng taïo thaønh hoà khi ñun noùng, cho phaûn
öùng maøu xanh vôùi ioát.
+ Amylopectin coù caáu taïo nhaùnh, khoái löôïng phaân töû
thöôønng lôùn hôn amyloxô ñeán haøng trieäu. Amylopectin
taïo thaønh hoà khi ñun noùng, cho phaân töû öùng maøu tím
vôùi ioát.
_ Ña soá caùc loaïi tinh boät chöùa 15–25% amylozô vaø 75–
80% amylopectin. Haøm löôïng amylozô vaø amylopectin trong
tinh boät coù theå thay ñoåi phuï thuoäc loaïi NS, gioáng vaø
ñieàu kieän tröôùc thu hoaïch. Sau khi thu hoaïch, döôùi taùc
duïng cuûa caùc enzym -glucan-phatphorilaza vaø , -
amylaza, tinh boät trong NS seõ bò thuûy phaân taïo thaønh
caùc ñöôøng ña, glucozô vaø fructozô.
Laø caùc cabonhydrat lieân keát vôùi nhau, caáu truùc neân
thaønh phaàn teá baøo. Trong quaù trình chín, caùc
cacbonhydrat naøy bò thuûy phaân vaø seõ laøm traùi caây
meàm.
_ Xenlulozô vaø hemixenlulozô, chuû yeáu naèm ôû caùc boä
phaän baûo veä nhö voû quaû, voû haït. Trong caùc loaïi quaû,
xenlulozô vaø hemixenlulozô chieám khoaûng 0.5-2%; rau
khoaûng 0.2-2.8%; caùc loaïi quaû haïch coù voû cöùng coù
theå chieám tôùi 15% khoái löôïng chaát khoâ. Trong quaù trình
chín rau quaû, caùc cabonhydrat naøy döôùi taùc duïng cuûa
enzym coù theå bò thuûy phaân taïo thaønh caùc daïng ñöôøng
nhö glycozô, galactozô, fructozô, mannozô, arabonozô, xilozô.
_ Caùc chaát pectin caáu taïo töø caùc axit polygalacturonic,
toàn taïi chuû yeáu trong thaønh teá baøo. Trong voû traùi caây,
pectin chieám khoaûng 1-1.5%. Pectin thöôøng toàn taïi döôùi 2
daïng:
+ Daïng khoâng hoøa tan coøn goïi laø protopectine, coù
trong thaønh teá baøo.
+ Daïng hoøa tan (axit polygalacturonic), coù trong dòch
baøo.
_ Nitô trong NS toàn taïi chuû yeáu döôùi daïng nitô trong
caùc protein vaø caùc hôïp chaát phi protein (axit amin töï do,
amit…). Haøm löôïng protein trong NS tuøy thuoäc vaøo loaïi
NS nhöng noù ñeàu coù giaù trò dinh döôõng cao. Ñoái vôùi
caùc loaïi haït vaø cuû gioáng, protein ñoùng vai troø soáng
coøn trong vieäc phaùt trieån maàm. Neáu tính theo khoái
löôïng chaát khoâ, protein trong thoùc: 7-10%; cao löông: 10-
13%; ñaäu töông: 36-42%; quaû: 1%; rau: 2% (caùc loaïi rau
hoï ñaäu ñoã chöùa khoaûng 5%). Vôùi caùc saûn phaåm rau
quaû, phaàn lôùn protein ñoùng vai troø chöùc naêng (nhö caáu
taïo neân caùc enzym) chöù khoâng döï tröõ nhö trong caùc
loaïi haït.
_ Protein trong nhieàu loaïi NS coù vai troø quan troïng trong
vieäc cung caáp caù axit amin, ñaëc bieät laø caùc axit amin
khoâng thay theá cho con ngöôøi vaø gia suùc (trong ñaäu
töông, khoai taây coù ñuû 8 axit amin khoâng thay the. Söï coù
maët ñaày ñuû vaø caân ñoái caùc axit amin khoâng thay theá,
cuøng vôùi caùc chaát öùc cheá tieâu hoùa protein toái thieåu
ñaõ taïo neân giaù trò dinh döôõng cao cuûa moät soá protein
cuûa moät soá caây troàng.
_ Chaát beùo laø hoãn hôïp caùc este cuûa glyxerin vaø caùc
axit beùo, coù coâng thöùc chung: CH2OCOR1-CH2OCOR2-
CH2OCOCR3 (R1,R2,R3 laø caùc goác cuûa caùc axit beùo). Axit
beùo coù 2 loaïi no vaø khoâng no, caùc axit beùo khoâng no
deã bò oxy hoùa hôn caùc axit beùo no.
_ Chaát beùo laø chaát döï tröõ naêng löôïng chuû yeáu cuûa
haït thöïc vaät. Khoaûng 90% loaøi thöïc vaät coù chaát döï tröõ
trong haït laø chaát beùo chöù khoâng phaûi tinh boät. Khi oxy
hoùa 1g chaát beùo giaûi phoùng ra 38kJ, 1g tinh boät hay
protein chæ cho 20kJ.
_ ÔÛ caùc loaïi haït, chaát beùo chuû yeáu coù trong caùc
loaïi caây hoï ñaäu, caây laáy daàu, ôû luùa mì laø 1.7-2.3%;
luùq nöôùc 1.8-2.5%; ngoâ 3.5-6.5%; ñaäu töông 15-25%; laïc
40-57%; thaàu daàu 57-70%.
_ Caùc axit höõu cô cuõng laø nguyeân lieäu cho quaù trình
hoâ haáp. Tuy nhieân phaàn lôùn caùc loaïi rau quaû ñeàu tích
luõy löôïnng axit höõu cô nhieàu hôn so vôùi yeâu caàu hoâ
haáp cuûa chuùng, do ñoù löôïng naøy thöôøng ñöôïc giöõ laïi
trong caùc khoâng baøo. Quaû chanh thöôøng coù khoaûng 3g
axit höõu cô/100 quaû töôi. Phaàn lôùn caùc axit höõu cô trong
NS thöôøng laø axit xitric (axit chanh) vaø axit malic (axit
taùo). Ngoaøi ra coù moät soá axit ñaëc thuø khaùc nhö axit
tartaric trong nho, axit oxalic trong rau bina…
_ Axit höõu cô giaûm trong quaù trình baûo quaûn vaø chín,
moät maët laø do cung caáp cho quaù trình hoâ haáp, maët
khaùc noù coù taùc duïng vôùi röôïu sinh ra trong rau quaû taïo
thaønh caùc este laøm cho rau quaû coù muøi thôm ñaëc tröng.
Ngoaøi chöùc naêng hoùa sinh, axit höõu cô coù vai troø quan
troïng trong vieäc taïo ra vò cho NS, ñaëc bieät traùi caây, tæ leä
giöõa löôïng ñöôøng vaø axit seõ taïo ra vò ñaëc tröng cuûa
saûn phaåm.
_ Chaát khoaùng chuû yeáu trong rau quaû laø kali, khoaûng
200mg/100g töôi. Ngoaøi nhöõng chaát keå treân, trong NS
coøn nhieàu vitamin vaø chaát khoaùng khaùc, nhöng ñoùng
goùp cho dinh döôõng con ngöôøi khoâng nhieàu. Ví duï trong
rau quaû coù nhieàu saét vaø canxi, nhöng thöôøng toàn taïi
döôùi caùc daïng maø cô theå con ngöôøi khoù haáp thu.
Caùc hôïp chaát bay hôi laø nhöõng hôïp chaát coù haøm
löôïng khoâng ñaùng keå so vôùi khoái löôïng NS, nhöng laïi
coù yù nghóa raát lôùn trong vieäc taïo ra muøi vaø höông thôm
ñaëc tröng cho NS.
Trong NS coù theå coù tôùi haøng traêm chaát bay hôi nhöng
ngöôøi tieâu duøng chæ coù theå nhaän ra moät soá ít trong soá
chuùng.
Chaát bay hôi taïo ra chuû yeáu trong quaù trình chín rau
quaû laø etylen, chieám tôùi 50-75% toång löôïng cacbon daønh
cho sinh toång hôïp caùc chaát bay hôi. Tuy nhieân etylen
khoâng tham gia vaøo chöùc naêng taïo muøi cho NS.
8.Saéc toá:
NS coù 3 loaïi saét toá chính laø dieäp luïc (chlorophyll) coù
maøu xanh; carotenoid nhieàu maø töø vaøng, da cam ñeán ñoû;
anthocyanin coù maøu ñoû, huyeát duï tín vaø lam.
Ñoái vôùi NS loaïi quaû, söï thay ñoåi maøu saéc töø xanh
sang vaøng, da cam hoaëc ñoû thöôøng laø moät tieâu chí veà
söï chín cuûa saûn phaåm. Quaù trình naøy xaûy ra do söï phaân
giaûi phaù vôõ caáu truùc cuûa chlorophyll, coù theå do thay
ñoåi pH (chuû yeáu laø do caùc axit höõu cô ñöôïc giaûi phoùng
ra khoûi khoâng baøo), quaù trình oxy hoùa hay döôùi taùc
duïng cuûa enzym chlorophyllaza. Caùc carotenoid thöôøng laø
caùc hôïp chaát beàn vöõng ñöôïc toång hôïp trong quaù trình
phaùt trieån cuûa NS vaø thöôøng vaãn coøn nguyeân veïn khi
giaø hoùa dieãn ra. Vieäc maát chlorophyll thöôøng ñi keøm
vôùi vieäc toång hôïp hoaëc loä ra caùc saéc toá ñoû hoaëc
vaøng cuûa carotenoid.
Anthcyanin coù theå toàn taïi trong khoâng baøo nhöng
thöôøng laø trong lôùp bieåu bì. Anthocyanin cho caùc maøu
maïnh, thöôøng che laáp ñi maøu cuûa chlorophyll vaø
carotenoid.
Haït thoùc goàm coù nhöõng phaàn chính sau: maøy thoùc,
voû traáu, voû haït (caùm), noäi nhuõ vaø phoâi.
1.Maøy thoùc:
Tuøy theo gioáng vaø ñieàu kieän canh taùc maø maøy coù
ñoä daøi, ngaén khaùc nhau. Trong quaù trình baûo quaûn do
caøo ñaûo maø maøy ruïng ra laø nguoàn laøm taêng löôïng taïp
chaát trong khoái haït.
2.Voû traáu:
Voû traáu coù taùc duïng baûo veä haït thoùc choáng laïi
aûnh höôûng xaáu cuûa ñieàu kieän ngoaïi caûnh (thôøi tieát,
sinh vaät haïi). Voû traáu ñöôïc caáu taïo töø nhieàu lôùp teá
baøo maø thaønh phaàn chính laø xenllulose vaø
hemixenllulose. Treân beà maët voû traáu coù caùc ñöôøng gaân
vaø coù nhieàu loâng thoâ raùp, xuø xì.Tuøy gioáng vaø ñieàu
kieän canh taùc maø voû traáu coù maøu saéc khaùc nhau: maøu
vaøng hay naâu saãm. Voû traáu thöôøng chieám khoaûng 18-
20% so vôùi khoái löôïng toaøn haït.
Giaù trò sinh nhieät cuûa voû traáu töông ñoái cao vaø vaøo
khoaûng töø 3000 ñeán 3500 kcal/kg laøm cho traáu trôû thaønh
moät nguoàn naêng löôïng quan troïng trong noâng nghieäp.
Ngoaøi giaù trò sinh nhieät ra, traáu coù thaønh phaàn hoùa
hoïc cô baûn sau:
Tro töø 15.8 ñeán 24.91%
Cacbon töø 38.51 ñeán 55.8%
Silic töø 37.5 ñeán 55.8%
Hydro khoaûng 5%
Nitô khoaûng 1.5%
Sulfua vaø caùc chaát khaùc khoaûng 0.1%
Ñieàu phieàn toaùi nhaát cuûa voû traáu laø söï coù maët
vôùi tæ leä töông ñoái cao cuûa silic laøm cho caùc boä phaän
cuûa maùy vaø phöông tieän chuyeån taûi thoùc khaùc bò maøi
moøn raát nhanh.
3.Voû haït:
Laø voû quaû (haït gaïo), deã boùc ñi trong quaù trình xaùt
gaïo. Moâ cuûa noù chaët vaø cöùng, baûo veä caùc lôùp beân
trong cuûa quaû choáng söï dòch chuyeån cuûa oxy, Carbon
diocide vaø hôi nöôùc, nhö vaäy voû quaû laø moät lôùp baûo
veä toát choáng naám moác vaø söï maát phaåm chaât vì oxy
hoùa vaø vì enzym. Voû quaû thöïc teá goàm coù 3 lôùp (keå
töø ngoaøi vaøo) laø : voû ngoaøi, voû giöõa vaø lôùp coù thôù
cheùo. Ngay döôùi lôùp voû quaû laø lôùp voû luïa – ñoù chæ
laø moät lôùp teá baøo moûng, döôùi lôùp voû luïa laø lôùp
alôron (aleurone). Lôùp alôron taäp trung nhieàu dinh döôõng
quan troïng. Trung bình lôùp voû haït chieám 5.5 ñeán 6.0%
khoái löôïng haït gaïo laät (gaïo chæ môùi boùc voû traáu).
Trong thaønh phaàn alôron coù protein, lipit (chaát beùo),
muoái khoaùng vaø vitamin. Khi xaùt gaïo khoâng kyõ thì gaïo
deã bò oâi kheùt vì lipit bò oxy hoùa. Nhö vaäy gaïo caøng xaùt
kó, caøng deã baûo quaûn nhöng dinh döôõng ñaëc bieät laø
vitamin B1 bò maát ñi nhieàu.
4.Noäi nhuõ:
Laø phaàn chieám tyû leä khoái löôïng lôùn nhaát trong toaøn
haït. Trong noäi nhuõ, tinh boät chieám gaàn tôùi 90%, trong
khi ñoù so vôùi toaøn haït gaïo tinh boät chæ chieám 75%.
Haøm löôïng protein trong noäi nhuõ thaáp, haøm löôïng
khoaùng vaø chaát beùo khoâng ñaùng keå, nhöng nhôø haøm
löôïng tinh boät cao neân noù coù giaù trò naêng löôïng lôùn.
Hai thaønh phaàn chính caáu taïo neân tinh boät gaïo laø
amylose vaø amylopectin, trong ñoù amylose ñoùng vai troø
quyeát ñònh trong phaåm chaát aên uoáng vaø naáu nöôùng
cuûa gaïo. Tuøy theo gioáng vaø ñieàu kieän canh taùc noäi
nhuõ gaïo coù theå traéng trong, traéng ñuïc, baïc buïng. Ñoä
trong noäi nhuõ ñoùng vai troø quan troïng trong tính chaát cô
lyù, trong chaát löôïng xay xaùt cuûa thoùc. Thoùc coù noäi
nhuõ traéng ñuïc,baïc buïng thì khi xay xaùt tæ leä gaïo nguyeân
thaáp, naáu laâu chín vaø côm khoâng ngon baèng gaïo coù noäi
nhuõ trong.
5.Phoâi:
Thöôøng naèm ôû goác noäi nhuõ, ñöôïc baûo veä bôûi dieäp
töû ( laù maàm), luùa laø loaïi ñôn töû ñieäp. Phoâi chöùa haàu
heát caùc chaát quan troïng nhö caùc enzym thuûy phaân,
protein, lipit, caùc vitamin caàn thieát cho söï sinh tröôûng cuûa
maàm caây khi coù ñieàu kieän thuaän lôïi laø ñoä aåm vaø
nhieät ñoä. Phoâi chöùa tôùi 66% vitamin B1 cuûa haït. Phoâi
coù caáu taïo xoáp, chöùa nhieàu dinh döôõng, caùc hoaït ñoäng
sinh lyù maïnh, phoâi deã bò aåm neân trong quaù trình baûo
quaûn deã bò coân truøng taán coâng vaø vi sinh vaät xaâm haïi.
ÔÛ luùa, phoâi thöôøng chieám khoaûng 2.2 ñeán 3% khoái
löôïng toaøn haït. Khi xay xaùt phoâi thöôøng bò taùch, naùt ra
thaønh caùm.
Thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa thoùc, gaïo dao ñoäng trong
giôùi haïn khaù roäng phuï thuoäc vaøo gioáng, ñieàu kieän
canh taùc, muøa vuï, thôøi gian thu hoaïch, coâng ngheä xay
xaùt. Döôùi ñaây laø haøm löôïnh hoùa hoïc trung bình cuûa
thoùc, gaïo vaø caùc thaønh phaàn cuûa chuùng.
Giaù trò ñích thöïc cuûa haït khoâng phaûi chæ xaùc ñònh
bôûi khoái löông cuûa noù. Haït laø moät saûn phaåm trung gian
vaø taát caû nhöõng öu vieät cuûa caùc saûn phaåm laøm ra töø
haït ñeàu phuï thuôïc vaøo chaát löôïng cuûa noù vaø tröôùc
heát phuï thuoäc vaøo haøm löôïng protein. Vaø chaát löôïng
cuûa haït laø yeáu toá quyeát ñònh, ôû möùc ñoä ñaùng keå, ñoù
laø hieäu quaû kinh teá cuoái cuøng cuûa söùc lao ñoäng haøng
trieäu ngöôøi.
IV.MOÂI TRÖÔØNG:
Nöôùc ta laø moät nöôùc coù vò trí ñaëc bieät cuûa vuøng
nhieät ñôùi, chòu aûnh höôûng cuûa gioù muøa, muøa noùng
töø thaùng 5-10, muøa laïnh töø thaùng 11-4.
Muøa noùng coù theå chia ra laøm hai thôøi kyø: thôøi kyø ít
möa (thaùng 5,6) vaø thôøi kyø noùng, möa nhieàu (thaùng 7-
10).
Muøa laïnh ít möa töø thaùng 11-4 coù gioù muøa ñoâng
baéc.Muøa naøy chia laøm hai thôøi kì:Thôøi kì laïnh khoâ
(thaùng 11-1) vaø thôøi kì laïnh aåm öôùt coù möa (thaùng 2-4).
ÔÛ mieàn Baéc khí haäu nhieät ñôùi gioù muøa, noùng
aåm, möa nhieàu, coù söï phaân hoùa theo muøa roõ reät vaø
mang tính bieán ñoäng maïnh.
ÔÛ mieàn Nam do ñieàu kieän böùc xa doài daøo neân cheá
ñoä nhieät ít thay ñoåi trong naêm vaø thöôøng coù möa aåm.
Nhìn chung treân toaøn laõnh thoå nöôùc ta nhieät ñoä töông
ñoái cao. Ñoù laø moät trong nhöõng yeáu toá ngoaïi caûnh coù
taùc ñoäng thuùc ñaåy ñôøi soáng cuûa thoùc, ñoàng thôøi taïo
ñieàu kieän cho söï phaùt trieån cuûa caùc sinh vaät gaây haïi
trong kho.
Aåm ñoä khoâng khí laø moät yeáu toá gaây aûnh höôûng
ñeán chaát löôïng cuûa thoùc khi baûo quaûn. Thoùc noùi rieâng
vaø caùc loaïi noâng saûn noùi chung ñeàu chöùa moät soá
thuûy phaàn nhaát ñònh goïi laø thuûy phaàn an toaøn. Trong
ñieàu kieän nhieät ñoä vaø ñoä aåm vöûa phaûi, thích hôïp thì
thuûy phaàn an toaøn cuûa saûn phaåm ñöôïc giöõ vöõng. Neáu
ñoä aåm khoâng khí quaù cao thì noâng saûn seõ huùt aåm laøm
cho thuûy phaàn an toaøn taêng leân, haøng loaït caùc quaù
trình hoùa hoïc, lyù hoïc, sinh hoùa xaûy ra lieân tieáp vaø
ñoàng thôøi laø moâi tröôøng thuaän lôïi cho vi sinh vaät phaùt
trieån, vì theá ñoä aåm khoâng khí cuûa moâi tröôøng laø yeáu
toá laøm giaûm chaát löôïng cuûa thoùc.
Ngoaøi hai yeáu toá treân coøn coù caùc yeáu toá khaùc cuûa
moâi tröôøng coù taùc duïng aûnh höôûng ñeán vieäc baûo
quaûn noâng saûn nhö: löôïng möa, oxy khoâng khí, aùnh saùng
maët trôøi.
Trong quaù trình saûn xuaát, chaát löôïng thoùc chòu aûnh
höôûng cuûa nhieàu yeáu toá moâi tröôøng, ñieàu kieän kyû
thuaät canh taùc, kyû thuaät thu hoaïch vaän chuyeån. Trong
quaù trình baûo quaûn caát giöõ thoùc luoân luoân chòu aûnh
höôûng cuûa yeáu toá moâi tröôøng maø bieán ñoåi chaát löôïng
gaây nhöõng toån thaát ñaùng tieác aûnh höôûng ñeán thu nhaäp
kinh teá cuûa hoä gia ñình cuõng nhö cuûa neàn kinh teá quoác
daân.
Trong quaù trình baûo quaûn söï hao huït cuûa thoùc thöôøng
bieåu hieän ôû hai daïng:
_Hao huït veà troïng löôïng: laø do söï bay hôi nöôùc caùi
naøy khoân bò coi laø söï hao huït maø nhö laø moät hieän
töôïng tích cöïc. Trong tröôøng hôïp naøy troïng löôïng cuûa
haït giaûm phuø hôïp vôùi söï giaûm phaàn traêm ñoä aåm.
_Hao huït veà chaát löôïng: söï giaûm chaát löôïnng chæ coù
theå xaûy ra khi baûo quaûn laâu hôn giôùi haïn goïi laø ñoä
baûo quaûn cuûa saûn phaåm. Söï giaûm chaát löôïng xaûy ra
laø do nhöõng quaù trình baát lôïi: söï naûy maåm sôùm, söï hoâ
haáp vaø nhöõng bieán ñoåi hoùa sinh, taùc ñoäng cuûa vi sinh
vaät hoaëc coân truøng, söï hö hoûng vaø bò baån do chuoät
chim cuõng nhö söïsay xaùt cô giôùi. Do vaäy vieäc ñaûm baûo
naâng cao chaát löôïng saûn phaåm coù yù nghóa raát to lôùn.
Chaát löôïng toát seõ keùo daøi thôøi gian söû duïng giaøm bôùt
söï chi tieâu cuûa nhaø nöôùc, haï thaáp ñöôïc möùc thieät haïi
coù theå xaûy ra. Vieäc ñaûm baûo nhöõng loaïi haït gioáng coù
chaát löôïng cao seõ cung caáp cho coâng nghieäp cheá bieán
nguyeân lieäu toát ñeå saûn xuaát ra nhieàu haøng hoùa ñeå
xuaát khaåu taêng thu nhaäp quoác daân.
Luùa môùi thu hoaïch thöôøng coù ñoä aåm cao neân deã
naûy maàm, men, moác vaø naám trong luùa deã phaùt trieån
laøm cho luùa deã bò hö hoaëc keùm phaåm chaát. Nhìn chung
ñoä aåm cuûa thoùc khi môùi thu hoaïch veà thöôøng dao ñoäng
töø 20 ñeán 27% (tuøy nôi, tuøy luùc maø ñoä aåm coù theå
lôùn hôn hoaëc nhoû hôn). Luùa ñaäp xong phaûi ñöôïc laøm
saïch loaïi voû taïp chaát nhö: ñaát, ñaù, coû daïi, haït leùp
löûng, rôm raï hoaëc nhöõng taïp chaát khaùc.
Muoán luùa khoâng bò hö hay giaûm phaåm chaát thì trong
voøng 48 giôø sau khi thu hoaïch phaûi laøm khoâ luùa ñeå ñoä
aåm chæ coøn 205, sau ñoù caàn tieáp tuïc xöû lyù. Tuøy theo
nhu caàu laøm khoâ luùa ñeå xay xaùt lieàn, hoaëc ñeå toàn tröõ
laâu daøi, hay ñeå laøm gioáng maø yeâu caàu laøm khoâ vaø
cheá ñoä coâng ngheä saáy khaùc nhau. Quaù trình saáy phaûi
tieán haønh nhö theá naøo ñaáy ñeå ñoä aåm thoaùt ra töø töø,
töønng böôùc vaø ñoä aåm mong muoán caàn ñaït ñöôïc cuõng
nhö söï cheânh leäch nhieät ñoä trong haït luùa nhoû nhaát.
Ñoä aåm an toaøn cuûa thoùc cho baûo quaûn phuï thuoäc
vaøo tình traïng thoùc, khí haäu cuõng nhö ñieàu kieän baûo
quaûn. Nhìn chung khi thoùc coù ñoä aåm 13% ñeán 14% coù
theå baûo quaûn ñöôïc töø 2 ñeán 3 thaùng, neáu muoán baûo
quaûn daøi hôn 3 thaùng thì ñoä aåm thoùc toát nhaát laø töø
12-12.5%. Ñoä aåm thoùc, coâng ngheä saáy cuõng aûnh
höôûng tôùi hieäu suaát thu hoài gaïo, tyû leä gaïo gaõy trong
quaù trình xay xaùt, ñoä aåm toái thích cho quaù trình xay xaùt
laø 13-14%.
Luùa ôû theå ñöôïc laøm khoâ baèng phöông phaùp töï
nhieân hay nhaân taïo. Phöông phaùp töï nhieân chæ troâng
chôø vaøo gioù cuûa trôøi ñaát, nhieät naêng (söùc noùng) tröïc
tieáp hay giaùn tieáp cuûa maët trôøi ñeå laøm khoâ luùa. Laøm
khoâ nhaân taïo noùi chung laø quaù trình cöôõng böùc moät
doøng khí noùng coù khaû naêng huùt aåm ñi qua lôùp haït
(hoaëc noâng saûn phaåm), laøm noùnh haït gaây neân hieän
töôïng boác hôi nöôùc khoûi haït, huùt aåm töø haït, chuyeån
aåm ra maët ngoaøi haït roài chuyeån vaøo khoâng khí ñeå ñöa
ñoä aåm haït (hoaëc noâng saûn phaåm) ñeán ñoä aåm caàn
thieát thoâng qua caùc thieát bò saáy.
_Trong quá trình sấy khối lượng riêng tăng lên, khối lượng
giảm do lượng nước bay hơi.
_Có thể có hiện tượng nóng chảy và tụ tập các chất hòa tan
lên bề mặt sản phẩm kèm theo đó là sự đóng rắn trên bề mặt sản
phẩm.
_Trong giai đoạn đầu của quá trình sấy ẩm khuếch tán từ
ngoài vào trong vật liệu do giãn nở về nhiệt. Quá trình này được
thực hiện dưới tác dụng của nhiệt khuếch tán và do kết quả co
giãn của không khí trong các mao quản, nhiệt chuyển dời theo
hướng có nhiệt độ thấp hơn.
_ Hiện tượng này làm cản trở chuyển động của ẩm từ trong
vật liệu ra ngoài bề mặt, tức là cản trở quá trình sấy. Sau khi có
hiện tượng bay hơi nước ở bề mặt, ẩm chuyển dời từ bề mặt vật
liệu đến tác nhân sấy, lượng ẩm chuyển dời đó được bù vào
bằng lượng ẩm bên trong vật liệu ra đến bề mặt. Nếu không trên
bề mặt vật liệu quá nóng sẽ phủ kín bằng lớp vỏ cứng ngăn cản
quá trình thoát ẩm dẫn đến sấy không đều, vật liệu bị nứt.
_Tốc dộ phản ứng hóa học tăng lên do nhiệt độ vật liệu tăng
như: phản ứng oxy hóa khử, phản ứng Maye – là phản ứng tạo
màu không enzym của protein và đường; phàn ứng phân hủy
protein giảm khà năng thích nghi với sự tách nước.
_Giai đoạn đầu của quá trình sấy, nhiệt độ vật liệu tăng dần
và chậm tạo ra sự hoạt động mạnh mẽ của các hệ enzym nhất là
các enzym oxy hóa khử, gay ảnh hưởng xấu đến vật liệu.
_Giai đoạn sau khi sấy một số enzym nhất là enzym oxy hóa
khử không bị hoàn toàn đình chỉ mà còn tiếp tục hoạt động yếu
trong thời gian bảo quản và tới một giai đoạn có thể phục hồi
khả năng hoạt động.
_Cấu tạo tế bào: thường xảy ra hiện tượng tế bào sống biến
thành tế bào chết do nhiệt độ làm biến tính không thuận nghịch
chất nguyên sinh và mất nước. Có thể tế bào vẫn phục trạng
thái ban đầu nhưng hạn chế sinh sản. Ngoài ra còn làm biến đổi
cấu trúc các mô nhất là mô che chở và mô dẫn.
_Vi sinh vật: có tác dụng làm, yếu hay tiêu diệt vi sinh vật
trên bề mặt vật liệu.
_Vệ sinh: trong quá trình sấy sản phẩm thường lẫn tạp chất
như cát sạn, hoặc do vật liệu đưa vào như cuống hoặc cặn.
_Dinh dưỡng: sản phẩm khô thường giảm độ tiêu hóa. Lượng
calo tăng do giảm độ ẩm, nên có thể chỉ sử dụng một lượng ít
nhưng vẫn đủ calo.
_Màu sắc: mất hay giảm sắc tố do tác dụng của nhiệt độ (giá
trị tuyệt đối) nhưng tăng gía trị tương đối lên do mất nước đi,do
vậy cường độ màu tăng lên. Nói chung màu của thực phẩm thẫm
hay nâu là do phản ứng caramen hoá hoặc melanoidin và oxy
hoá polyphenol. Chỉ tiêu màu sắc của sản phẩm sấy là một trong
các chỉ tiêu rất quan trọng. Khi đã chọn được chế độ sấy thích
hợp, quá trình sấy có tác dụng cố định màu sắc của sản phẩm và
tạo ra hình dáng đẹp của sản phẩm.
Thieát keá HTS thuøng quay vôùi naêng suaát G = 3,5 taán /
1 meû, 1 meû = 3h:
G 3500
. .3
Vt = G1 . m3
3 14,14
v . v . 750.0,33
.D 2 L .3,5 D 3
Vt = 4
4
14,14
4.Vt 4.14,14
D= 3 3 1,73 m
3,5. 3,5.
Tìm ñoä cheânh leäch t .Ta choïn toác ñoä quay cuûa
thuøng saáy n = 10 voøng/phuùt vaø giaû thieát theâm
raèng lôùp vaät lieäu saáy chæ rôi töø treân xuoáng maët
thuøng saáy hay naèm treân ñoù trong khoaûng 1/4 voøng.
Thôøi gian vaät lieäu chòu ñoát noùng tröïc tieáp cuûa
taùc nhaân saáy trong thuøng saáy:
60
1,5s
tr = 10.4
Giaû thieát toác ñoä taùc nhaân saáy naèm trong khoaûng 0,8
m/s < w < 10 m/s, theo bieåu ñoà treân hình ta tìm ñöôïc heä
soá trao ñoåi nhieät khoái löôïng = 80 kcal/kghK = g
334,944 kJ/kghK.
Theo hình 10.4 ta tìm ñöôïc ñoä cheânh nhieät ñoä t =
0
60 .
Tìm nhieät ñoä taùc nhaân saáy vaøo thuøng saáy t1:
Ta laáy ñoä cheânh leäch nhieät ñoä giöõa taùc nhaân saáy
vaø vaät lieäu saáy khi ra khoûi thuøng saáy
t ’’=t2 – tv2 =100C
Ta tìm ñöôïc t ’ =1850C
Nhieät ñoä TNS vaøo thuøng saáy:
t1 = tv1 + t ’ = 25 + 185 = 2100C
Ta choïn t1 theo ñieàu kieän t1 210. Vaäy choïn t1 = 210.
(250C,85%)
Döïa vaøo ñoà thò I – d ta tìm ñöôïc:
(9 H A) .L0 .d 0
d1 = .L0 (1 Tr (9 H A))
= 0,021 kgaåm/kgkk
QC bd C nl L0 I 0
I1 = (L
0 1) (Tr (9 H A))
4026,42 4026,42
Pb1 = exp 12 exp 12
235,5 t1
19,34
235,5 210 bar
745
= B.d1 760
.0,021
0,17%
1
Ñoà thò nhieät ñoäng cuûa quaù trình saáy lyù thuyeát:(veõ
hình)
23,5
th = 2,218 – 4,343.ln 0,37 0,63. = 2,218 – 4,343.ln
tb
23,5
3
0,37 0,63.0,185
= 45,7 460C
I 1 C pk t 2 255,24 1,006.50
d20 = i2
2500,77 1,842.50
0,079 kgaåm/kgkk
4026,42 4026,42
Pb2 = exp 12 exp12
235,5 t 2
0,122
235,5 50 bar
745
.0,079
20 = B.d 20
760 0,92 92% .
Pb 2 (0,621 d 20 ) 0,122(0,621 0,079)
1 1
l0 = 17,24 kgkk/h
d 20 d1 0,079 0,021
_Löu löôïng taùc nhaân saáy sau quaù trình saáy lyù
thuyeát:
(1 0,33). .D 2 (1 0,33).3,14.1,73 2
Ftd = (1 - )Fts = 1,57 m2
4 4
Vtb0 0,98
W0 = =0,624 m/s
Ftb 1,57
Nhiệt độ dịch thể nóng là nhiệt độ trung bình của tác nhân sấy vào và ra khỏi thùng sấy
-Thùng sấy bằng thép có chiều dày =3mm .Hệ số dẫn nhiệt =71,58 w/mk
-Chọn D2/D1 =1,76/1,73 w/mk thỏa mãn D2/D1 < 2 .Ta có thể xem trao nhiệt đối lưu
giữa TNS và môi trường qua vách phẳng
-Phía trong thùng sấy là trao đổi nhiệt đối lưu cưỡng bức với tốc độ tác nhân sấy ký
thuyết là W =1 m/s
.Dtb 3,14.1,745
F = .Dtb .L +2 4
= 3,14 .1,745.6,1 +2 4
=
36,16 m2
Qmt 57270,93
342,94
qmt = ¦W 167 kJ/kgẩm
Ñoà thò nhieät ñoäng cuûa quaù trình saáy: (veõ hình)
Xác định các thông số của tác nhân sấy sau quá trình
sấy thực:
-Độ ẩm :
745
.0,074
= B.d 2 760
2 87%
Pb 2 (0,621 d 2 ) 0,122(0,621 0,074)
1 1
l= 18,87 (kgkk/kg ẩm)
d 2 d1 0,074 0.021
Lưu lượng thể tích trung bình trong quá trình sấy thực.
Vtb 1,076
w=F = 1,57
0,7( m 3 / s )
td
Ta có :
ẩm)
3612,45(kJ/kg ẩm)
q
3593,79
b= QC . bd
= 43268.0,9 0,092 (kgnl/kg ẩm)
Tính tiêu chuẩn Re: ta chọn đường kính trung bình của
thóc:
w.d 1.0,002
Re = v
26.10 6
76,92
Hệ số thuỷ động:
Tính hệ số :
v dx 1200 8,429
= v = 1200
= 0,993
Tính hệ số C1:
1 1 0,993
7,1.10 3
C1 = 2
0,993 2