Kerneels Breytenbach

Kerneels Breytenbach
Gebore	Cornelis Tobias Breytenbach 13 April 1952 Johannesburg
Nasionaliteit	Suid-Afrika
Beroep	Skrywer
Bekend vir	Kortverhale, romans
Eggenoot	Carien Hoffman
Kinders	Jana en Braam

Cornelis (Kerneels) Tobias Breytenbach (13 April 1952-) is 'n Afrikaanse skrywer. Benewens sy werk as joernalis en uitgewer publiseer hy onder meer verskeie kortverhale, 'n kortverhaalbundel en drie romans verskyn uit sy pen. Hy is ook verantwoordelik vir die verwerking van Deon Opperman se dramas Hartland, Kruispad en Donkerland in romans. Verder publiseer hy ook kookboeke, grapboeke en vertaal hy ook van die skrywer Rose Impey se werk. Vir sy kortverhaalbundel Morsdood van die honger ontvang hy die CNA-prys in 1992. Sy romans is Ester (2014), Piekniek by Hangklip (2011) en Glimlag (1993).

Lewe en werk

Cornelis Tobias Breytenbach is op 13 April 1952 as die oudste van twee kinders in Emmarentia, Johannesburg gebore. Hy het ’n jonger suster, Elsebe. Sy pa, Braam Breytenbach, was ’n inspekteur van onderwys en sy ma was Elsa Marie Schumann, dogter van die dramaturg P.W.S. Schumann.

Sy laerskoolopleiding kry hy by die Laerskool Generaal Alberts in Alberton en hy matrikuleer in 1969 aan die Hoërskool Alberton. Dan maak hy vlugtig ’n draai in die Geneeskundige Dienste op Voortrekkerhoogte vir sy militêre diensplig, maar word medies ongeskik verklaar omdat hy as kind tydens ’n sonsverduistering na die son gestaar en sy regteroog beskadig het. Hierna studeer hy argitektuur aan die Universiteit van Natal, maar skop hierdie studies op wanneer hy Fisika nie heeltemal kan baasraak nie. Ná ’n kort loopbaan as kassier by Volkskas studeer hy vanaf 1971 verder aan die Universiteit van Stellenbosch waar hy in 1976 sy studies voltooi deur ’n M.A.-graad in Afrikaans-Nederlands te behaal, met D.J. Opperman as leermeester vir sy skripsie oor Enumerasie in die Afrikaanse letterkunde.

Vanaf 1976 tot 1989 werk hy eers by Beeld in Johannesburg as joernalis en later as kunsredakteur van Die Burger in Kaapstad, waar hy naam maak as vlymskerp rolprentresensent, toneelkritikus en skrywer van kos- en popmusiekrubrieke. Van sy skrywes oor kos en musiek verskyn ook in Huisgenoot, De Kat en Insig. Dan aanvaar hy in 1989 ’n pos by die uitgewer Human & Rousseau en volg in 1994 vir Koos Human op as hoofbestuurder. Later word hy publikasiebestuurder van NB-Uitgewers.

Aan die einde van Maart 2009 tree hy af met die doel om hom meer ernstig aan sy eie kreatiewe skryfwerk te wy en vryskutwerk soos resensies en boekkeuring te doen. As uitgewer kry hy nie genoegsame tyd vir sy eie skryfwerk nie en hy beleef in 2002 ’n verdere terugslag wanneer sy rekenaar met ’n roman (Die troue) waarmee hy reeds ver gevorder het, gesteel word sonder dat hy ’n afskrif het.

Hy is in Junie 1977 getroud met die grafiese kunstenaar Carien Hoffman en hulle het twee kinders, Jana en Braam. Hulle bly eers in Kloofnekweg in Tamboerskloof in Kaapstad, maar verhuis na sy aftrede in 2009 na Bettysbaai.

Skryfwerk

Kortverhale

Die kortverhaalbundel Morsdood van die honger bevat satiriese verhale oor hedendaagse gebeurtenisse. Geen heilige koei word met rus gelaat nie en wittes, swartes, gays, feministe, kultuursnobs, godsdiensdwepers, in kort die hele Suid-Afrikaanse samelewing, kom onder skoot. Die trefkrag van die verhale lê veral in die vernuftige vermenging van die bekende met die onverwagte. So word daar byvoorbeeld ’n popmusiekgroep gestig met die naam 'Jan van Riebeeck en die 1820 Setlaars'. Dieselfde figure kom in verskillende tekste voor, soos die regisseuse van kleur Paris Smith, die wrede Chelodie Davel, die filmmaker-komponis Realdus Columbus (wat onder andere country-musiek omvorm tot kontreimusiek in sy langspeelplaat Oranje baie blanje), die geloofsgeneser Broeder Shawn en die naamlose Minister, waardeur die verhale sterk aan mekaar verbind word. Die CNA Debuut-prys word in 1993 aan Morsdood van die honger toegeken en hierdie bundel word genomineer vir die Rapportprys van 1992.

Sy kortverhaal Oorlog ter plaatse word opgeneem in die versamelbundel Boereoorlogstories en Die einde van die pad word opgeneem in Liefde loop ver, beide onder redaksie van Jeanette Ferreira. Die kortverhaal ’n Lied in die hart (wat in die versamelbundel Storiepalet verskyn), word vir studie op hoërskole in die Wes-Kaap voorgeskryf en sy bydraes verskyn ook in ander versamelbundels, soos Die Afrikaanse kortverhaalboek (die belangrikste versamelbundel van kortverhale in Afrikaans), Granaat, Borde borde boordevol, Soort soek soort, 27 April 1994: ’n Skrywersdagboek, 27 April een jaar later en Die Bike-boek.

Romans

Die roman Glimlag behandel die bedrywighede van ’n popmusikus en vryskut-joernalis Trens Phillips, wat die raaiselagtige dood van Helen Mills, die Sakevrou van die Jaar, ondersoek. In hierdie proses bekom hy inligting oor militêre en politieke gebeure waarop die boek satiriese kommentaar kan lewer. Terselfdertyd ontmoet hy die beeldskone Quarta Prins, sodat die boek in wese ’n kombinasie van speurverhaal en liefdesverhaal is. Die titel van die boek verwys na die veel besproke album van die musiekgroep die Beach Boys, Smile, wat nooit uitgereik is nie, en die name van die hoofstukke is almal ontleen aan titels van Beach Boys liedjies. Dwarsdeur die roman speel populêre musiek dan ook ’n groot rol om mense en situasies aan die hand van dikwels banale lirieke te tipeer. Die satiriese kommentaar deel onder andere ’n paar klappe uit aan die Afrikanerkultuur, Afrikaanse joernalistiek, popmusiek, Afrikaanse rolprente en die staatsdiens. Die styl van die boek is arrogant, met ietwat kru taalgebruik.

Na ’n lang stilswye verskyn die roman Piekniek by Hangklip in 2011, waar hy op die voorbeeld van die Engelse skrywer Henry Fielding as skrywer mildelik kommentaar lewer op sy karakters en die gebeure. Die hoofkarakter is Joshua Gumbo, ’n motorkaper wat in die loop van die roman 34 mense doodskiet. Hy verloor sy mojo wanneer hy vir Sonja Griessel soen, sy is die dogter van twee van sy slagoffers, en hy agtervolg haar dan van Overstrand af tot by Pringlebaai. Die genre van die roman is moeilik om te bepaal, maar dit is op postmoderne wyse ’n parodie en satire op ’n groot aantal onderwerpe, wat kommentaar lewer op diverse sake soos pretensieuse restaurante, vertroueswendelaars in die godsdiens, argitektuur, die Afrikaanse digkuns, en geweld in die samelewing. Dit is ’n speurverhaal sonder ’n speurder, met die skuldige wat reeds in die eerste hoofstuk aan die leser bekend gestel word. Die roman lewer ’n oordadige en balhorige aanslag op preutsheid en pretensie in die algemeen. Piekniek by Hangklip is in 2012 op die kortlys vir die toekenning van die M-Net-prys en die Universiteit van Johannesburg-prys.

Die roman Ester behandel as sentrale gegewe die historiese ontmoeting tussen dr. D.F. Malan en die Duitse spioen Thyra Denk in 1940 en die gevolge van hierdie ontmoeting. Na die oorlog poog die Smuts-regering om Malan weens hierdie ontmoeting vir hoogverraad aan te kla. Thyra Denk word van haar plaas buite Windhoek gehaal en per trein tot in Kaapstad vergesel om voor die Gekose Parlementêre Komitee te verskyn. Dit is Adjudant-offisier Dieter Bergman se taak om haar te vergesel en te verseker dat sy na die treinrit van drie dae veilig daar aankom – en natuurlik moet daar verseker word dat die spioen se getuienis nie vir Malan sal skaad nie. Die roman munt uit in sy herskepping van die werklikheid rondom ’n rit per stoomtrein in die veertigerjare, met sy gepaardgaande vyfgang-maaltye en musikante wat vermaak verskaf. Die spanning word ook goed volgehou en word al hoe meer senutergend hoe nader hulle aan die eindbestemming aankom. Die Ester van die titel se identiteit en rol word eers laat verklap. Ester is in 2015 op die kortlys vir die toekenning van die Universiteit van Johannesburg-prys, die W.A. Hofmeyr-prys, die ATKV-Prosaprys en die KykNet-Rapportprys vir fiksie. Dit word in hierdie jaar bekroon met die KykNet-Rapportprys in die rolprentafdeling.

Verwerkte romans

Deon Opperman se dramas en televisiereekse (Donkerland, Kruispad en Hartland) word deur Kerneels Breytenbach  in drie romans verwerk. Donkerland behandel die Afrikaner se geskiedenis vanaf die vroegste tye deur verskeie geslagte heen, Kruispad behandel die geskiedenis deur opeenvolgende geslagte na die koms van demokrasie en Hartland is in die hede gesetel.

Donkerland is ’n epiese verhaal oor sewe geslagte van ’n Afrikanergesin (die De Witts) van ’n plaas in Noord-Natal wat die periode van 1838 tot 1996 dek. In tien gedeeltes word op kernmomente uit die geskiedenis gefokus, soos die Groot Trek, die vryheidsoorloë, die 1948-verkiesing, die onluste van 1976, die grensoorlog en die oorgang na die ANC-bewind. Teen hierdie agtergrond word die familie De Witt se persoonlike geskiedenis ook uitgebeeld, van die tyd dat die stamvader sy plaas met die inplant van stokke in alle windrigtings afmeet, tot sy verre afstammeling na die koms van demokrasie die eiendomsreg op die plaas moet afteken aan die nasate van die oorspronklike bewoners van meer as 150 jaar vroeër. Die psige van die Afrikaner en sy geskiedenis en toekoms vorm die kern van hierdie roman, waarin die Afrikaner stry om ’n holte vir sy voet te vind, kortstondig in totale beheer van sake is (met die magsvergrype en onmenslikheid wat daaraan gekoppel is) en dan mag verloor met die vooruitsig om eindelik totaal te verdwyn en slegs ’n bietjie geskiedenis na te laat. Opvallend is dat elke geslag se eiesoortige stryd vasgevang word, wisselend van die militêre stryd teen Brit en swart, die politieke stryd ook teen Brit en swart en die ekonomiese stryd van verstedeliking en industrialisering. Waar die patriargale hiërargie, verknogtheid aan grond en natuurlike konserwatisme van die Afrikaner deurentyd in die De Witt-familie uitgebeeld word, sorg Opperman vir genoeg nuanses en uitbeelding van Afrikaners met ’n ruimer visie om ’n gebalanseerde beeld te skep. Donkerland die roman is in 2014 op die kortlys vir die toekenning van die W.A. Hofmeyr-prys en dieselfde jaar word Deon Opperman genomineer vir ’n Woordtrofee vir hierdie werk.

Kruispad fokus op ’n Afrikaner-familie se geskiedenis oor drie geslagte, wat die tydperk 1994 tot 2006 dek. Soois van Rooyen is die paterfamilias wat saam met sy vrou, Mart, op ’n plaas buite Pretoria woon. Hulle het twee dogters, Sophia en Mariana. Sophia is getroud met die suksesvolle sakeman Frik van den Berg en hulle lewe ’n weelderige lewe in Johannesburg. Mariana is getroud met die staatsamptenaar Andries Landman en hulle sukkel om kop bo water te hou in ’n huis in Pretoria aan die verkeerde kant van die spoorlyn. Die verhaal begin in 1994 wanneer Soois se kleinseuns, F.G. van den Berg en Henk Landman in matriek is. In die groot omwenteling wat die demokrasie meebring, moet elkeen van die karakters belangrike besluite neem vir hulle toekoms en die verlies aan politieke mag en die verandering in maatskaplike en sosiale toestande verwerk, asook bepaal wat hulle plek in die nuwe samelewing is.

Hartland behandel ’n wye verskeidenheid karakters en storielyne. Jan Cilliers is ’n sakemagnaat wie se sakeryk op die punt staan om internasionaal uit te brei. Hy sterf egter onverwags en laat ’n magsvakuum agter wat die familie in twee skeur. Sy jong broer Adriaan en sy vrou Antoinette smee ’n komplot om die maatskappy oor te neem. Die moord op Antoinette se ouers bring die politieke bedeling onder die kollig. Adriaan en Antoinette se seun, Vlooi, is verbitterd oor die impak wat die nuwe bedeling op hom en sy tydgenote het en hy sweer wraak teen die swart bevolking vir die onreg wat sy grootouers en sy geslag aangedoen is. Hy raak betrokke by die verregse Wit Brigade. Die bose kringloop van haat en agterdog betrek opeenvolgende geslagte en is ’n belangrike tema. ’n Ander storielyn is die godsdiens, waar die oudsoldaat Hannes rekenskap eis van sy dominee oor die oorlogsmisdade wat deur jong Afrikanerseuns in die naam van die Here gepleeg is. Die boek roer eietydse temas aan, wat nietemin universeel is in sy impak.

Ander skryfwerk

Kerneels skryf ook die ongepubliseerde eenbedryf Mnr. X hou braaivleis, gebaseer op ’n kortverhaal in Morsdood van die honger.

As vertaler is hy verantwoordelik vir die oorsetting van Rose Impey se kinderverhale Gril jouself simpel, Die groen enkelgryper, Lappe-Lena en Ou Platkop in Afrikaans.

Die kookboek Die lekkerste lekker is ’n viering van die kulinêre kuns met resepte, artikels, foto’s en stories, waarin veral ou resepte van tradisionele geregte opgeneem word. Hy volg dit op met 7de Laan Kook, waarin hierdie gewilde sepie se karakters hulle gunsteling resepte verskaf en Kerneels die pittige beskrywings van die karakters, hulle “geskiedenis” en die resepte doen.

In 2001 is hy die samesteller van Die skoon grapboek en in 2009 volg die grapboek Die ding tussen man en vrou, wat hy self “bronstig” noem sonder dat dit smerig is.

Werke

Sy werke sluit in:

Kortverhaalbundel

• Morsdood van die honger, Human & Rousseau, 1992

Romans

• Ester, Human & Rousseau, 2014
• Piekniek by Hangklip, Human & Rousseau, 2011
• Glimlag, Human & Rousseau, 1993

Samestellings

• Die ding tussen man en vrou, Human & Rousseau, 2009
• Die lekkerste lekker, Human & Rousseau, 2005
• Die skoon grapboek, Human & Rousseau, 2001
• Blou Maandag, 2011

Verwerker (vanaf drama na roman)

• Hartland – Deon Opperman, 2012
• Donkerland – Deon Opperman, 2013
• Kruispad – Deon Opperman, 2014

Vertaler

• Gril jouself simpel – Rose Impey, 1989
• Die groen enkelgryper – Rose Impey, 1990
• Lappe-Lena – Rose Impey, 1990
• Ou Platkop – Rose Impey, 1990

Kookboeke

• Die lekkerste lekker, 2007
• 7de Laan Kook, 2010

Sien ook

• Lys van Afrikaanse skrywers
• Deon Opperman

Bronnelys

Boeke

• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau Kaapstad en PretoriaEerste uitgawe 2005
• Van Biljon, Madeleine. Geliefde leesgoed. Quellerie-Uitgewers Edms. Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe 1996

Tydskrifte en koerante

• Breytenbach, Kerneels. Wie nie waag nie, wen nie pryse nie. Rapport, 22 November 2015
• Burger, Willie. Van helde en boewe en ander clichés. Tydskrif vir Letterkunde, Jaargang 34 no.3, Augustus 1996
• La Vita, Murray. Die kern van koning Neels. Beeld, 21 Februarie 2009
• Truter, Suzette. ’n Strikdas & vele hoede. Sarie, 19 November 1997

Internet

• Kerneels Breytenbach se profiel op LitNet: http://www.litnet.co.za/kerneels-breytenbach-1952/
• Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1993/01/30/7/1.html
• Die Burger: http://m24arg02.naspers.com/argief/berigte/dieburger/1994/02/16/3/1.html^{[dooie skakel]}
• Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2003/11/28/DB/8LDNk/05.html^{[dooie skakel]}