Վարդանակերտ

Վարդանակերտ
Երկիր	Մեծ Հայք
Կարգավիճակ	գավառ
Մտնում է	Փայտակարան
Հիմնական լեզու	գրաբար, պահլավերեն
Ազգային կազմ	կասպեր, հայեր
Կրոնական կազմ	զրադաշտականություն, հայ առաքելական եկեղեցի

Վարդանակերտ, գավառ Մեծ Հայքի Փայտակարան նահանգի կազմում՝ ըստ Աշխարհացույցի։ Վարչական կենտրոնն էր ենթադրաբար Վարդանակերտ (Վարսան) քաղաքը։ Այլ բնակավայրերից հիշատակվում է Ասլանդուզը։

Անվանում

Գավառի անվանումը նույնական է, ինչ դրա կենտրոնը՝ Վարդանակերտ։ Վերջինս, գտնվելով Ատրպատականի հյուսիսային սահմանագլխին, հայոց թագավորության համար ունեցել է ռազմաստրատեգիական կարևոր նշանակություն։ 9-րդ դարի արաբ պատմիչ ալ-Բալազուրին այն հիշատակում է Վարսան կամ Վարթան անվանաձևերով։ Քաղաքի մասին այլ տեղեկություններ աղբյուրներում չեն հանդիպում։ Ներկայումս դրա տեղում գտնվում են Ալտան բերդի ավերակները։

Հաճախ շփոթվել է Այրարատ նահանգի Արագածոտն գավառի Վարդանակերտ ավանի հետ։ Արաքսի հովտում գտնվել է նաև մեկ այլ Վարդանակերտ (որը հավանաբար եղել է նույնը, ինչ Արագածոտնի գավառինը)՝ ներկայիս ՀՀ Արմավիրի մարզի Մարգարա գյուղի մոտակայքում, որտեղ տեղի է ունեցել ճակատամարտ հայերի և արաբների միջև (703)։

Աշխարհագրություն

Վարդանակերտը եղել է Փայտակարանի տասներեք գավառներից մեկը։ Հյուսիս-արևելքում և արևելքում սահմանակցել է Յոթնփորակյան Բագինք, արևելքում՝ Հրաքոտ-Պերոժ և Ռոտիբաղա, հարավում՝ Քաղանռոտ և Քոեկյան, հարավ-արևմուտքում՝ Ալևան գավառներին։ Հյուսիսում և հյուսիս-արևմուտքում՝ Արաքս գետի հունով, սահմանակցել է Մեծ Հայքի նահանգներից Ուտիքին (Ռոտ-Պացյան գավառ) և Արցախին (Սիսական-ի-Կոտակ, Մյուս Հաբանդ և Հարճլանք գավառներ)։

Տարածքով հոսում էր Արաքսի աջակողմյան երկու վտակ, որոնց անունը չի պահպանվել սկզբնաղբյուրներում (մեկը կոչվում է պարս.՝ کلیبر چایی` Քալեյբար չայ, մյուսից մնացել է գետահունը)։ Տեղանքը հարթավայրային է՝ Մուղանի դաշտավայրի մի մասը։

Գավառի տարածքը համապատասխանում է ներկային Իրանի Արդաբիլի նահանգի Ասլանդուզի և Փարսաբադի շրջաններին։

Պատմություն

Գավառը Փայտակարան նահանգի կազմում եղել է Մեծ Հայքի թագավորության մեջ՝ Արտաշես Ա Բարեպաշտի (մ․թ․ա․ 189 - մ․թ․ա․ 160)՝ հայկական հողերի միավորման արդյունքում, մինչև Հայաստանի առաջին բաժանումը (387)՝ ավելի քան կես հազարամյակ։ Տարածքը, Պարսկահայքի մի շարք գավառների և ամբողջ Փայտակարանի հետ միասին, հաշվի առնելով այդ գավառներում հայ բնակչության սակավությունը կամ բացակայությունը, անցել է Ատրպատականին (Սասանյան Պարսկաստան)։

Ինչպես գավառը, այնպես էլ Փայտակարան նահանգը, հայկական պետության մեջ չեն մտել՝ դրանում հայկական իշխանության կամ վարչական այլ միավորի բացակայության պատճառով։ Դրանում բնակվող զրադաշտականություն դավանող կասպերը 7-րդ դարի կեսերին արաբական նվաճումների արդյունքում ընդունել են իսլամ, ապա և դարձել Ատրպատականում ձևավորվող տարբեր պետական կազմավորումների բնակիչներ։ Հայերը բնակվել են հիմնականում Վարդանակերտ քաղաքում, որի անունով էլ կոչվել է գավառը։ Այստեղով են անցել Արցախը Կասպից ծովին կապող արևելյան, ինչպես նաև Ատրպատականին կապող հարավային ճանապարհները։

Տես նաև

• Վարդանակերտի ճակատամարտ

Գրականություն

• Розалия Габриелян Армения и Атропатена / М.Э. Авакян. — Ереван: Издательство Российской-Армянского (Славянского) университета, 2002. — С. 318. — ISBN 99930-928-3-6
• Пайтакаран. - "Вестник общественных наук" АН Арм.ССР, т. ХП, с. 301-302 (հայ.)
• Ինճիճյան Ղ., Ստորագրութիւն հին Հայաստանեայց, Վնտ., 1822
• Հարությունյան Բ., Մեծ Հայքի վարչա-քաղաքական բաժանման համակարգն ըստ “Աշխարհացոյց”-ի
• Երեմյան Ս., Հայաստանը ըստ “Աշխարհացոյց”-ի, Երևան, 1963
• Ուլուբաբյան Բ.Ս., Դրվագներ Հայոց Արևելից կողմանց պատմության IV-VII դդ., Երևան, 1981
• Арутюнян, Б. Система политико-административного деления Великой Армении = Մեծ Հայքի վարչա-քաղաքական բաժանման համակարգն ըստ Աշխարհացույցի. — Ереван, 1998.

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։