Nowy Wiśnicz
Nowy Wiśnicz – miasto w woj. małopolskim, w powiecie bocheńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Nowy Wiśnicz. Położone jest na Pogórzu Wiśnickim przy drodze wojewódzkiej nr 965 z Bochni do Limanowej, w odległości 8 km od Bochni.
miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
Widok miasta i okolic z północnego wschodu. Od lewej widoczne są: dawny klasztor karmelitów (obecnie zakład karny) w Leksandrowej oraz Zamek Wiśnicz w Starym Wiśniczu. | |||
| |||
Państwo | |||
---|---|---|---|
Województwo | |||
Powiat | |||
Gmina | |||
Prawa miejskie |
1616 | ||
Burmistrz |
Małgorzata Więckowska | ||
Powierzchnia |
4,97[1] km² | ||
Populacja (2022) • liczba ludności • gęstość |
|||
Strefa numeracyjna |
14 | ||
Kod pocztowy |
32-720 | ||
Tablice rejestracyjne |
KBC, KBA[2] | ||
Położenie na mapie Polski | |||
Położenie na mapie województwa małopolskiego | |||
Położenie na mapie powiatu bocheńskiego | |||
Położenie na mapie gminy Nowy Wiśnicz | |||
49°54′53″N 20°27′39″E/49,914722 20,460833 | |||
TERC (TERYT) |
1201064 | ||
SIMC |
0824936 | ||
Urząd miejski Rynek 3832-720 Nowy Wiśnicz | |||
Strona internetowa | |||
BIP |
Nowy Wiśnicz uzyskał lokację miejską w 1616 roku, zdegradowany w 1934 roku, ponowne nadanie praw miejskich w 1995 roku[3]. W latach 1976–1982 miejscowość była siedzibą gminy Nowy Wiśnicz-Lipnica. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do woj. tarnowskiego.
Historia
edytujW XII wieku Nowy Wiśnicz był notowany jako wieś klasztorna. W XIV wieku był własnością Kmitów, a następnie Lubomirskich. Prawa miejskie otrzymał w 1616 roku za sprawą Stanisława Lubomirskiego. W założonym przez siebie mieście Lubomirski ufundował barokowy kościół farny i ratusz. Jako wotum za zwycięstwo pod Chocimiem w 1621 r. na wzgórzu obok zamku Stanisław wybudował klasztor karmelitów bosych. Znaczną część drewnianej zabudowy miasta strawił wielki pożar 3 lipca 1863[4].
W maju 2020 roku za pomnik historii uznany został zespół architektoniczno-krajobrazowy położony na obszarze Nowego Wiśnicza, Starego Wiśnicza i Leksandrowej z zabytkowym ratuszem i kościołem pw. Wniebowzięcia NMP, zamkiem i dawnym klasztorem oo. karmelitów bosych, w którym obecnie mieści się Zakład Karny Nowy Wiśnicz[5].
W czasie II wojny światowej w rejonie Nowego Wiśnicza działał 12 Pułk Piechoty Armii Krajowej regionalny oddział Armii Krajowej, który przeprowadził 26 lipca 1944 roku Akcję Wiśnicz – atak na niemieckie więzienie, który był jedną z największych akcji uwolnienia więźniów przez polskie podziemie przeprowadzonej w czasie niemieckiej okupacji Polski[6][7][8] .
Demografia
edytuj- Piramida wieku mieszkańców Nowego Wiśnicza w 2014 roku[9].
Zabytki
edytujObiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[10].
- układ urbanistyczny,
- zespół kościoła parafialnego pw. Wniebowzięcia NMP z 1620 roku:
- kościół,
- plebania,
- dzwonnica,
- ogrodzenie z 2 bramkami,
- cmentarz przykościelny,
- starodrzew,
- zespół poklasztorny karmelitów z 1 poł. XVII w.:
- ruina kościoła pokarmelickiego pw. św. Józefa i Zaślubin NP Marii
- zabudowania poklasztorne (obecnie więzienie),
- cmentarz żydowski,
- cmentarz wojenny,
- kapliczka przydrożna z figurą św. Jana Nepomucena, drewniana, przy drodze do zamku z 2 poł. XVIII wieku,
- fortyfikacje bastionowe,
- ratusz miejski,
- dworek „Koryznówka”.
- sąd, obecnie liceum (PLSP), ul. Grunwaldzka 278 (Bocheńska 6) z lat 1911–1912,
- dom, Rynek 13, XVIII/XIX,
- dom, Rynek 20, XVII, XX wiek,
Inne zabytki
edytuj- dom Macieja Trapoli z XVII w.,
Nieistniejące:
- kościół Karmelitów pw. Chrystusa Zbawiciela z lat 1622–1630, zburzony przez Niemców w latach 1942–1944,
- drewniana, podcieniowa zabudowa rynku (uwieczniona przez Jana Matejkę).
Przyroda i turystyka
edytujMiasto leży na obszarze Wiśnicko-Lipnickiego Parku Krajobrazowego. W bliskiej okolicy znajduje się kilka obiektów chronionej przyrody:
- rezerwat przyrody Kamień-Grzyb, z głazem w kształcie grzyba o wysokości ok. 7 m, znajdujący się na południe od Nowego Wiśnicza,
- pomnik przyrody Kamienie Brodzińskiego z grupą ciekawych kształtem skał zbudowanych z piaskowca istebniańskiego, na wzniesieniu Paprotna, położony na granicy Lipnicy Murowanej i Rajbrotu,
- Skałki Chronowskie – pomnik przyrody nieożywionej; wychodnie piaskowca znajdujące się w wierzchowinowych partiach Kobylej Góry (na terenie wsi Chronów, przy granicy z Borówną).
Szlaki turystyczne: niebieski: Bochnia – Nowy Wiśnicz – Kamień-Grzyb – Paprotna (obok Kamieni Brodzińskiego) – Rajbrot – Łopusze – Przełęcz Rozdziele – Widoma – góra Kamionna – Pasierbiecka Góra – Tymbark.
Ludzie związani z miejscowością
edytujUrodzeni
edytujZobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08] .
- ↑ Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 30 kwietnia 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie rejestracji i oznaczania pojazdów (Dz.U. z 2015 r. poz. 669).
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 56–57.
- ↑ List Jana Matejki z 12/13 VII 1863 roku opisujący Wiśnicz po pożarze.
- ↑ https://www.dziennikustaw.gov.pl/D2020000084101.pdf
- ↑ Königsberg 2017 ↓.
- ↑ Józef Wieciech. Akcja na więzienie w Nowym Wiśniczu. „Niepodległość i Pamięć 2/3 (4)”, s. 197–202, 1995. Warszawa.
- ↑ Śląski 1990 ↓.
- ↑ Nowy Wiśnicz w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 .
Bibliografia
edytuj- Wojciech Königsberg: AK 75. Brawurowe akcje Armii Krajowej. Kraków: Znak, 2017. ISBN 978-83-240-4232-6.
- Jerzy Śląski: Polska walcząca. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990, s. 446–448. ISBN 978-83-211-1428-6.
Linki zewnętrzne
edytuj- Herb miasta Wiśnicza w księdze ławniczej z 1634 roku
- Wiśnicz Nowy, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 608 .