Bitwa pod Krzyżopolem
| Wojna polsko-bolszewicka | |||
| Czas |
13–16 maja 1920 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce |
pod Krzyżopolem[a] | ||
| Terytorium | |||
| Przyczyna | |||
| Wynik |
zwycięstwo Polaków | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
Wojna Polska 1918–1921[1]
Bitwa pod Krzyżopolem – walki polskiego 51 pułku piechoty Strzelców Kresowych z oddziałami sowieckiej 60 Dywizji Strzelców toczone w okresie II fazy operacji kijowskiej w czasie wojny polsko-bolszewickiej.
Geneza
[edytuj | edytuj kod]25 kwietnia rozpoczęła się polska ofensywa na Ukrainie[2][3]. Zgrupowane na froncie od Starej Uszycy nad Dniestrem po Prypeć trzy polskie armie uderzyły na wschód[4][5].
Po stronie sowieckiej broniły się 12 Armia Siergieja Mieżeninowa w składzie 7., 44. i 58 DS oraz 17 DK, która osłaniała kierunek kijowski i białocerkiewski, a na lewym skrzydle 14 Armia Ijeronima Uborewicza w składzie 21., 41., 45. i 60 DS oraz 8 DK broniąca kierunku Żmerynka-Bracław[6].
Podczas polskiej ofensywy na Ukrainie 6 Armia gen. Wacława Iwaszkiewicza-Rudoszańskiego realizowała cele pomocnicze[7]. Jej 12 Dywizja Piechoty prowadziła natarcie wzdłuż linii kolejowej Żmerynka – Odessa[8].
Walczące wojska
[edytuj | edytuj kod]| Jednostka | Dowódca | Podporządkowanie |
 Wojsko Polskie
| ||
|---|---|---|
| 12 Dywizja Piechoty | gen. Marian Januszajtis | 6 Armia |
| ⇒ 51 pułk piechoty | płk Marian Kukiel | 12 Dywizja Piechoty |
| → III/ 51 pułku piechoty | kpt. Wojciech Tyczyński | |
| – 5/51 pułku piechoty | ppor. Wojciech Wójcik | |
| – 6/51 pułku piechoty | por. Józef Zawadzki | |
| – 7/51 pułku piechoty | ppor. Jerzy Machniak | |
| – 8/51 pułku piechoty | ppor. Alojzy Stupka | |
| ⇒ 12 pułk artylerii polowej | ||
| ⇒ pociąg pancerny „Pionier” | ||
| ⇒ pociąg pancerny „Iwaszkiewicz” | ||
 Armia Czerwona
| ||
| 60 Dywizja Strzelców | komdyw. P. Iwanow | 14 Armia |
| ⇒ 180 Brygada Strzelców | 60 DS | |
| → 540 pułk strzelców | ||
Walki pod Krzyżopolem
[edytuj | edytuj kod]- Natarcie na Krzyżopol
13 maja 51 pułk piechoty, wspierany przez dwie baterie 12 pułku artylerii polowej i pociągi pancerne „Iwaszkiewicz” oraz „Pionier”, uderzył na broniony przez oddziały 60 Dywizji Strzelców Krzyżopol. II batalion nacierał na wzgórza między wsią Altanka a lasem na wzgórzu 297, III batalion, bez 9 kompanii, na wzgórza między Kniażewem a stacją kolejową Kniaźpol, 9 kompania wraz z pociągiem pancernym „Pionier” – wzdłuż toru kolejowego. I batalion stanowił odwód pułku[9].
Walki rozpoczęły się we wczesnych godzinach rannych. I batalion złamał opór przeciwnika na wzgórzu 297, skierował się na leśniczówkę Dubowo i podchodził pod stację kolejową Krzyżopol od południa. III batalion stoczył ciężką walkę o Kniaźpol. Kontratak sowieckiej kawalerii odparł dopiero ogniem karabinów maszynowych pociąg pancerny „Pionier”. O polskim sukcesie zdecydowało obejście przez 9 kompanię Kniaźpola, a przeciwnik wycofał się na stację kolejową Krzyżopol[10]. Rozmieszczeni na dogodnym do obrony terenie Sowieci bronili się skutecznie. II batalion musiał obejść stację od południa i zagrozić odcięciem sowieckich pancerek. Zagrożeni okrążeniem Sowieci około 15.00 wycofali się ze stacji. Tymczasem dowódca pułku wprowadził do walki także odwodowy I batalion. Około południa zdobył on wieś Czobotarki[11]. Zdobyciem stacji kolejowej Krzyżopol pułk zakończył działania w ramach ofensywy wojsk polskich na Ukrainie i rozpoczął okres uporczywych walk o utrzymanie Krzyżopola – najbardziej na południowy wschód wysuniętego punktu na froncie 6 Armii. Straty pułku w tym dniu to 1 zabity i 13 rannych. Pułk wziął kilku jeńców i zdobył obficie zaopatrzony magazyn kolejowy[11].
- Obrona Krzyżpola
W rejonie Krzyżpola pułk przeszedł do obrony. Miasteczka bronił II batalion, w pobliskiej Czobotarce stanął I batalion, a odwód stanowił III batalion i wraz z dowództwem pułku rozlokował się w Kniażewie. Na lewym skrzydle do obrony przeszedł 54 pułk piechoty ze sztabem w Sokołówce, na prawym 4 pułk strzelców podhalańskich z dowództwem w Miastkówce[8]. 15 maja na Krzyżopol uderzyła 180 Brygada Strzelców. II batalion obsadził stację kolejową Krzyżopol dwiema kompaniami: 5 kompania zajęła stanowiska na zachód od toru, a 7. na wschód. Pozostałe kompanie rozmieszczone były w centrum miejscowości i stanowiły odwód. Pobliskie wsie: Nowosiółki, Tarnówka Wielka i Mała nie były bronione[12].
Po zajęciu przez przeciwnika Nowosiółek, dowódca batalionu ocenił, że nieprzyjaciel uderzy na Krzyżopol od zachodu i zdecydował się przerzucić 8 kompanię z Krzyżopola na prawe skrzydło, by we współdziałaniu z 5 kompanią móc skutecznie kontratakować[12]. Sowieci wyprowadzili jednak główne uderzenie z lasu na południowy wschód od linii kolejowej w lewe skrzydło II batalionu. Pierwszy atak odparły ogniem karabinów maszynowych 7. i 8 kompania. Przeciwnik ponowił jednak natarcie i wtargnął do Krzyżopola. Rozgorzały walki uliczne, podczas których czerwonoarmistów wsparli miejscowi komuniści. Ciężko ranny został dowódca 6 kompanii por. Józef Zawadzki, a dowodzenie nad dwoma kompaniami przejął dowódca 7 kompanii ppor. Jerzy Machniak. Kompanie, ulegając liczebnej przewadze, wycofały się, a Sowieci zajęli część miejscowości. Skutecznie kontratakowała 8/51 pułku piechoty ppor. Alojzego Stupki, która wykorzystując pagórkowaty teren, obeszła Krzyżopol i uderzyła na prawe skrzydło sowieckich oddziałów. Powodzenie kompanii wykorzystały pozostałe kompanie i, prowadzone do ataku przez dowódcę II batalionu kpt. Tyczyńskiego, odzyskały teren. W tym czasie 5 kompania ppor. Wójcika uderzyła na Nowosiółki i zajęła je[13].
16 maja Sowieci zaatakowali I batalion rozmieszczony w Czobotarce. 1 i 3 kompania wycofała się z wioski. Wieczorem dowódca I batalionu zorganizował kontratak i przy wsparciu 3 baterii 12 pułku artylerii polowej odzyskał miejscowość. Po tej porażce Sowieci zrezygnowali z prób przełamania obrony w rejonie 51 pułku piechoty Strzelców Kresowych[8].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Krzyżopol, miejscowość na Ukrainie, na wschód od Żmerynki.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Przybylski 1930 ↓.
- ↑ Odziemkowski 1998 ↓, s. 67.
- ↑ Tym 2020 ↓, s. 13.
- ↑ Kutrzeba 1937 ↓, s. 95.
- ↑ Wyszczelski 2011 ↓, s. 183.
- ↑ Cisek, Paduszek i Rawski 2010 ↓, s. 38.
- ↑ Wyszczelski 2011 ↓, s. 186.
- ↑ a b c Odziemkowski 2004 ↓, s. 213.
- ↑ Weber 1928 ↓, s. 12.
- ↑ Weber 1928 ↓, s. 12–13.
- ↑ a b Weber 1928 ↓, s. 13.
- ↑ a b Weber 1928 ↓, s. 14.
- ↑ Weber 1928 ↓, s. 15.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
- Tadeusz Kutrzeba: Wyprawa kijowska 1920 roku. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1937.
- Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914–1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
- Juliusz S. Tym: Operacja zaczepna Wojska Polskiego na Ukrainie (25 kwietnia – 11 maja 1920). Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej. Oddział w Szczecinie, 2020.
- Leopold Weber: Zarys historii wojennej 51-go pułku Strzelców Kresowych. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Lech Wyszczelski: Wojna o polskie kresy 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Bellona SA, 2011. ISBN 978-83-11-12866-8.