Wikipedia:Dobre Artykuły/archiwum/2021-05

Aktualnie na stronie głównej

Jisra’el Tal (ur. 13 września 1924 w Machanajim, zm. 8 września 2010 w Rechowot) – izraelski wojskowy, generał dywizji, żołnierz Brygady Żydowskiej, bojownik Hagany. Jako żołnierz brał udział w wojnie o niepodległość Izraela, a następnie jako dowódca w kryzysie sueskim, wojnie sześciodniowej oraz wojnie Jom Kipur. Dowódca Korpusu Pancernego w latach 1964–1969, zastępca Szefa Sztabu Generalnego Sił Obronnych Izraela w latach 1972–1973 oraz szef Dowództwa Południowego w latach 1973–1974. Odpowiedzialny za reformę izraelskich wojsk pancernych i programy modyfikacji izraelskich czołgów. Uważany za „ojca” czołgu Merkawa. Dwukrotny laureat Nagrody Bezpieczeństwa Izraela oraz Nagrody Izraela. W 1996 roku został wyróżniony w General George Patton Museum w Fort Knox, gdzie włączono go w poczet czołowych dowódców wojsk pancernych w historii. Zaangażowanie w rozwój sił pancernych Izraela, przedefiniowanie roli sił pancernych na polu walki, zainicjowanie i koordynowanie prac nad Merkawą sprawiły, że Tal zyskał hebrajski przydomek Mar Szirjon, czyli Pan Pancerz. Czytaj więcej…

Inne Dobre Artykuły • Jak pisać w stylu encyklopedycznym?

Archiwum ekspozycji dobrych artykułów

Archiwum artykułów, które zostały umieszczone na stronie głównej w rubryce Dobry Artykuł.

1 maja

Star 1466 − samochód ciężarowo-terenowy, trzyosiowy, produkowany w latach 2001–2006 przez zakłady Star Trucks w Starachowicach. Stanowił jedną z ostatnich ciężarówek terenowych marki Star. Samochody tego typu użytkowane są w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, w armii Jemenu oraz przez służby cywilne. Oznaczenie modelu 1466 pochodzi od dopuszczalnej masy całkowitej 14 ton i napędu 6×6, natomiast ładowność wynosi 6 ton. Do tej samej generacji należał także lżejszy 12-tonowy trzyosiowy Star 1266 i 9/10-tonowy dwuosiowy Star 944. Napęd stanowi rzędowy 6-cylindrowy turbodoładowany silnik wysokoprężny MAN D0826 LFG15 o pojemności skokowej 6,87 l, spełniający normę Euro 2. Rozwija moc maksymalną 162 kW przy 2400 obr./min i osiąga maksymalny moment obrotowy 820 Nm przy 1500 obr./min. W 2006 roku koncern MAN w ramach polityki korporacyjnej zdecydował o zakończeniu montażu Stara 1466 w Starachowicach i w ogóle ciężarówek własnej konstrukcji zakładów Star, co było między innymi związane z zaprzestaniem produkcji kabin tego typu w Europie i skupieniem produkcji ciężarówek w austriackich zakładach w Steyr.

2 maja

Adaptacja filmowa – przeznaczona do sfilmowania przeróbka pierwotnego materiału literackiego, teatralnego, muzycznego lub innego artystycznego. Celem ekranizacji jest dostosowanie adaptowanego utworu do wymogów nowego medium, odmiennego materiału bądź potrzeb i wymagań nowej publiczności. Już od początku istnienia kina nawiązywano do kanonu dzieł literackich. Ze względu na ówcześnie niewielką długość taśm filmowych takie próby w pierwszej dekadzie XX wieku były ograniczone, toteż znaczącej redukcji poddawano pierwotny materiał literacki. Nawet jednak w momencie, gdy adaptacje dzieł literackich stawały się coraz dojrzalsze technicznie, problem stanowiła cenzura – ekonomiczna, obyczajowa, niekiedy również polityczna. W obliczu rosnących nakładów na produkcję filmową najpewniejsze dochody przynosiły i przynoszą adaptacje niekontrowersyjnych dzieł literackich. Szczególnie dochodowe adaptacje filmowe powstają na licencji komiksów. Zwłaszcza filmy i seriale animowane pozwalają łatwo oddać styl wizualny pierwowzorów komiksowych.

3 maja

Alstom Citadis 100 – dwie serie tramwajów niskopodłogowych z rodziny Citadis, produkowane w chorzowskim zakładzie Alstomu w latach 1999–2001. Powstało łącznie 21 sztuk, które są eksploatowane w Gdańsku (4 sztuki) i konurbacji górnośląskiej (17 sztuk). Tramwaje są oparte na dwóch wózkach napędowych pod członami skrajnymi oraz jednym wózku tocznym pod członem środkowym. Wózki napędowe do Citadisów 100 zostały wyprodukowane w zakładach Linke-Hofmann-Busch w Salzgitter, a wózki toczne zostały wyprodukowane w Chorzowie. Citadisy 100 napędzane są 4 asynchronicznymi silnikami chłodzonymi powietrzem o mocy 120 lub 140 kW. W części pasażerskiej serii NGd99 znajdują się 44 miejsca siedzące oraz stanowisko do mocowania wózków inwalidzkichm, natomiast w seria 116Nd posiada 22 normalne miejsca siedzące, 12 miejsc siedzących tzw. 1½ (o zwiększonej szerokości do 70 cm) oraz 2 stanowiska do mocowania wózków inwalidzkich.

4 maja

Berk-i Satvet – turecki krążownik torpedowy typu Peyk z początku XX wieku. Służył w marynarce Imperium Osmańskiego od 1907 roku, a następnie po modernizacji, jako TGC Berk w marynarce Republiki Turcji od 1925 do 1945 roku. Brał udział w I wojnie bałkańskiej oraz I wojnie światowej. Zbudowany został w niemieckiej stoczni Krupp Germania w Kilonii, wodowany w 1906 roku. Okręt miał architekturę typową dla małych krążowników przełomu wieków, z podniesionym pokładem dziobowym ciągnącym się na ponad 1/3 kadłuba i dwoma szeroko rozstawionymi kominami. Wyporność po zbudowaniu wynosiła 775 ton, a po modernizacji 850 ton. Główne uzbrojenie stanowiły początkowo dwie armaty kalibru 105 mm i sześć kalibru 57 mm oraz trzy wyrzutnie torped kalibru 450 mm. Po modernizacji uzbrojenie stanowiły dwa działa kalibru 88 mm Krupp L/40 na pokładzie dziobowym i rufowym, cztery działka kalibru 37 mm Krupp i dwie wyrzutnie torped. Okręt został wycofany ze służby w 1945 roku i złomowany w latach 1953–1955 w Izmicie.

5 maja

Murcki – historyczna część oraz jednostka pomocnicza Katowic, położona w południowej części miasta, w latach 1967-1975 samodzielne miasto. Murcki rozwinęły się dzięki działalności górniczej. W 1769 roku powstała tu najstarsza na Górnym Śląsku kopalnia węgla kamiennego – Emanuelssegen. Rozwój Murcek przyspieszyło doprowadzenie i uruchomienie linii kolejowej 1 grudnia 1852 roku. Jednostka ta ma zróżnicowaną strukturę funkcjonalno-przestrzenną z dominacją funkcji przemysłowej, a także mieszkaniowej. Zabudowa mieszkaniowo-usługowa Murcek pochodzi głównie z przełomu XIX i XX wieku, a także z okresu powojennego. Główną trasą drogową przebiegającą przez jednostkę jest ulica Bielska, która biegnie w osi północ-południe. Murcki są największą pod względem powierzchni jednostką pomocniczą Katowic – 41,53 km² (25,2% powierzchni Katowic). Znajduje się tu najwyżej, jak i jeden z dwóch najniżej położonych punktów Katowic, a także posiada największą lesistość spośród wszystkich dzielnic Katowic – 86%. Murcki liczyły w 2007 roku 5 796 mieszkańców.

6 maja

Madonna – debiutancki album studyjny amerykańskiej piosenkarki popowej Madonny, wydany 27 lipca 1983 roku nakładem wytwórni Sire Records. Album był nagrywany w 1982 i 1983 roku w Nowym Jorku. W pierwszej kolejności powstał singel „Everybody”, którego produkcję nadzorował Mark Kamins. Jego klubowy sukces zachęcił przedstawicieli wytwórni do podpisania z Madonną kontraktu na cały album. W albumie znalazło się osiem utworów, częściowo napisanych przez samą piosenkarkę, a częściowo przez jej współpracowników. Piosenki reprezentują przede wszystkim stylistykę dance-popową, z silnymi wpływami disco i elementami pop-rocka, zaś teksty dotyczą zabawy i różnych aspektów miłości. Choć początkowo Madonna zbierała w prasie negatywne recenzje i była nazywana artystką jednego przeboju, po latach odbiór albumu stał się przychylny. Do dziś światowa sprzedaż albumu przekroczyła 10 milionów egzemplarzy. Według krytyków i badaczy, album odegrał dużą rolę w popularyzacji muzyki tanecznej w mainstreamie.

7 maja

Dekalog – cykl dziesięciu telewizyjnych filmów psychologicznych z 1988 roku w reżyserii Krzysztofa Kieślowskiego, zrealizowanych na podstawie scenariusza napisanego przezeń wraz z Krzysztofem Piesiewiczem. Dekalog został wyprodukowany przez Telewizję Polską oraz Zespół Filmowy „Tor”. Cykl Kieślowskiego i Piesiewicza nawiązuje tematycznie do tytułowych dziesięciu przykazań judeochrześcijańskich. Niemal wszystkie filmy wchodzące w skład Dekalogu, osadzone w rzeczywistości Polski lat 80. XX wieku, wiąże ze sobą postać tajemniczego mężczyzny (Artur Barciś). Bohater kreowany przez Barcisia obserwuje występki głównych bohaterów, którzy naruszają tabu moralne ustanowione przez Dekalog i mierzą się z konsekwencjami etycznymi swoich czynów. Dekalog okazał się jednym z najważniejszych dzieł filmowych w karierze Kieślowskiego i Piesiewicza. Na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji cykl otrzymał nagrodę FIPRESCI oraz nagrodę Young Cinema. Dekalog figuruje również na watykańskiej liście 15 filmów o szczególnych walorach moralnych.

8 maja

Krążowniki lekkie typu Tenryū – seria japońskich krążowników lekkich okresu międzywojennego i II wojny światowej, składająca się z dwóch okrętów: Tenryū oraz Tatsuta. Stanowiły mniejszy typ szybkich krążowników, przeznaczony do pełnienia funkcji przewodników flotylli niszczycieli. Ich wyporność standardowa wynosiła 3230 ts. Uzbrojenie główne stanowiły 4 działa kalibru 14 cm Typ 3, o długości lufy 50 kalibrów, umieszczone na pokładzie na pojedynczych podstawach osłoniętych maskami. Uzbrojenie przeciwlotnicze początkowo stanowiło tylko jedno działo kalibru 8 cm Typ 3 na pokładzie rufowym. Ponieważ jednym z zadań liderów flotylli miało być prowadzenie ataków torpedowych, okręty otrzymały dość silne uzbrojenie torpedowe, z sześcioma wyrzutniami torped kalibru 533 mm. Były pierwszymi nowoczesnymi japońskimi lekkimi krążownikami; projektowane podczas I wojny światowej, weszły do służby w 1919 roku. Oba brały aktywny udział w działaniach II wojny światowej na Pacyfiku, podczas której zostały zatopione.

9 maja

Salamandra olbrzymia japońska – płaz ogoniasty z rodziny skrytoskrzelnych, obok salamandry olbrzymiej chińskiej i Andrias sligoi największy żyjący współcześnie płaz świata. Dorasta do 1,44 m. Cechuje się spłaszczonym ciałem. Występuje na japońskich wyspach Honsiu, Sikoku i Kiusiu, gdzie zasiedla rzeki oraz górskie potoki. Jest zwierzęciem nocnym. Oddycha dzięki wymianie gazowej prowadzonej przez naskórek. Odżywia się bezkręgowcami, a także większymi zwierzętami jak ryby, małe płazy i ssaki. W okresie godowym trwającym od sierpnia do października udaje się w górę rzeki w poszukiwaniu nor, o które samce toczą zacięte boje. Samice składają 400–600 jaj, które są następnie strzeżone przez samca. Kijanki wykluwają się po około 40–60 dniach, a po 4–5 latach dochodzi do metamorfozy. Jest gatunkiem bliskim zagrożenia w związku z postępującą degradacją środowiska, a także odłowem w celach konsumpcyjnych i leczniczych, gdyż wykorzystywana jest w medycynie ludowej. Salamandra olbrzymia japońska jest często przedstawiana w japońskich legendach i co roku ma swój własny festiwal w japońskim mieście Maniwa.

10 maja

Alstom Citadis 100 – dwie serie tramwajów niskopodłogowych z rodziny Citadis, produkowane w chorzowskim zakładzie Alstomu w latach 1999–2001. Powstało łącznie 21 sztuk, które są eksploatowane w Gdańsku (4 sztuki) i konurbacji górnośląskiej (17 sztuk). Tramwaje są oparte na dwóch wózkach napędowych pod członami skrajnymi oraz jednym wózku tocznym pod członem środkowym. Wózki napędowe do Citadisów 100 zostały wyprodukowane w zakładach Linke-Hofmann-Busch w Salzgitter, a wózki toczne zostały wyprodukowane w Chorzowie. Citadisy 100 napędzane są 4 asynchronicznymi silnikami chłodzonymi powietrzem o mocy 120 lub 140 kW. W części pasażerskiej serii NGd99 znajdują się 44 miejsca siedzące oraz stanowisko do mocowania wózków inwalidzkichm, natomiast w seria 116Nd posiada 22 normalne miejsca siedzące, 12 miejsc siedzących tzw. 1½ (o zwiększonej szerokości do 70 cm) oraz 2 stanowiska do mocowania wózków inwalidzkich.

11 maja

Berk-i Satvet – turecki krążownik torpedowy typu Peyk z początku XX wieku. Służył w marynarce Imperium Osmańskiego od 1907 roku, a następnie po modernizacji, jako TGC Berk w marynarce Republiki Turcji od 1925 do 1945 roku. Brał udział w I wojnie bałkańskiej oraz I wojnie światowej. Zbudowany został w niemieckiej stoczni Krupp Germania w Kilonii, wodowany w 1906 roku. Okręt miał architekturę typową dla małych krążowników przełomu wieków, z podniesionym pokładem dziobowym ciągnącym się na ponad 1/3 kadłuba i dwoma szeroko rozstawionymi kominami. Wyporność po zbudowaniu wynosiła 775 ton, a po modernizacji 850 ton. Główne uzbrojenie stanowiły początkowo dwie armaty kalibru 105 mm i sześć kalibru 57 mm oraz trzy wyrzutnie torped kalibru 450 mm. Po modernizacji uzbrojenie stanowiły dwa działa kalibru 88 mm Krupp L/40 na pokładzie dziobowym i rufowym, cztery działka kalibru 37 mm Krupp i dwie wyrzutnie torped. Okręt został wycofany ze służby w 1945 roku i złomowany w latach 1953–1955 w Izmicie.

12 maja

Murcki – historyczna część oraz jednostka pomocnicza Katowic, położona w południowej części miasta, w latach 1967-1975 samodzielne miasto. Murcki rozwinęły się dzięki działalności górniczej. W 1769 roku powstała tu najstarsza na Górnym Śląsku kopalnia węgla kamiennego – Emanuelssegen. Rozwój Murcek przyspieszyło doprowadzenie i uruchomienie linii kolejowej 1 grudnia 1852 roku. Jednostka ta ma zróżnicowaną strukturę funkcjonalno-przestrzenną z dominacją funkcji przemysłowej, a także mieszkaniowej. Zabudowa mieszkaniowo-usługowa Murcek pochodzi głównie z przełomu XIX i XX wieku, a także z okresu powojennego. Główną trasą drogową przebiegającą przez jednostkę jest ulica Bielska, która biegnie w osi północ-południe. Murcki są największą pod względem powierzchni jednostką pomocniczą Katowic – 41,53 km² (25,2% powierzchni Katowic). Znajduje się tu najwyżej, jak i jeden z dwóch najniżej położonych punktów Katowic, a także posiada największą lesistość spośród wszystkich dzielnic Katowic – 86%. Murcki liczyły w 2007 roku 5 796 mieszkańców.

13 maja

Madonna – debiutancki album studyjny amerykańskiej piosenkarki popowej Madonny, wydany 27 lipca 1983 roku nakładem wytwórni Sire Records. Album był nagrywany w 1982 i 1983 roku w Nowym Jorku. W pierwszej kolejności powstał singel „Everybody”, którego produkcję nadzorował Mark Kamins. Jego klubowy sukces zachęcił przedstawicieli wytwórni do podpisania z Madonną kontraktu na cały album. W albumie znalazło się osiem utworów, częściowo napisanych przez samą piosenkarkę, a częściowo przez jej współpracowników. Piosenki reprezentują przede wszystkim stylistykę dance-popową, z silnymi wpływami disco i elementami pop-rocka, zaś teksty dotyczą zabawy i różnych aspektów miłości. Choć początkowo Madonna zbierała w prasie negatywne recenzje i była nazywana artystką jednego przeboju, po latach odbiór albumu stał się przychylny. Do dziś światowa sprzedaż albumu przekroczyła 10 milionów egzemplarzy. Według krytyków i badaczy, album odegrał dużą rolę w popularyzacji muzyki tanecznej w mainstreamie.

14 maja

Dekalog – cykl dziesięciu telewizyjnych filmów psychologicznych z 1988 roku w reżyserii Krzysztofa Kieślowskiego, zrealizowanych na podstawie scenariusza napisanego przezeń wraz z Krzysztofem Piesiewiczem. Dekalog został wyprodukowany przez Telewizję Polską oraz Zespół Filmowy „Tor”. Cykl Kieślowskiego i Piesiewicza nawiązuje tematycznie do tytułowych dziesięciu przykazań judeochrześcijańskich. Niemal wszystkie filmy wchodzące w skład Dekalogu, osadzone w rzeczywistości Polski lat 80. XX wieku, wiąże ze sobą postać tajemniczego mężczyzny (Artur Barciś). Bohater kreowany przez Barcisia obserwuje występki głównych bohaterów, którzy naruszają tabu moralne ustanowione przez Dekalog i mierzą się z konsekwencjami etycznymi swoich czynów. Dekalog okazał się jednym z najważniejszych dzieł filmowych w karierze Kieślowskiego i Piesiewicza. Na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji cykl otrzymał nagrodę FIPRESCI oraz nagrodę Young Cinema. Dekalog figuruje również na watykańskiej liście 15 filmów o szczególnych walorach moralnych.

15 maja

Krążowniki lekkie typu Tenryū – seria japońskich krążowników lekkich okresu międzywojennego i II wojny światowej, składająca się z dwóch okrętów: Tenryū oraz Tatsuta. Stanowiły mniejszy typ szybkich krążowników, przeznaczony do pełnienia funkcji przewodników flotylli niszczycieli. Ich wyporność standardowa wynosiła 3230 ts. Uzbrojenie główne stanowiły 4 działa kalibru 14 cm Typ 3, o długości lufy 50 kalibrów, umieszczone na pokładzie na pojedynczych podstawach osłoniętych maskami. Uzbrojenie przeciwlotnicze początkowo stanowiło tylko jedno działo kalibru 8 cm Typ 3 na pokładzie rufowym. Ponieważ jednym z zadań liderów flotylli miało być prowadzenie ataków torpedowych, okręty otrzymały dość silne uzbrojenie torpedowe, z sześcioma wyrzutniami torped kalibru 533 mm. Były pierwszymi nowoczesnymi japońskimi lekkimi krążownikami; projektowane podczas I wojny światowej, weszły do służby w 1919 roku. Oba brały aktywny udział w działaniach II wojny światowej na Pacyfiku, podczas której zostały zatopione.

16 maja

Salamandra olbrzymia japońska – płaz ogoniasty z rodziny skrytoskrzelnych, obok salamandry olbrzymiej chińskiej i Andrias sligoi największy żyjący współcześnie płaz świata. Dorasta do 1,44 m. Cechuje się spłaszczonym ciałem. Występuje na japońskich wyspach Honsiu, Sikoku i Kiusiu, gdzie zasiedla rzeki oraz górskie potoki. Jest zwierzęciem nocnym. Oddycha dzięki wymianie gazowej prowadzonej przez naskórek. Odżywia się bezkręgowcami, a także większymi zwierzętami jak ryby, małe płazy i ssaki. W okresie godowym trwającym od sierpnia do października udaje się w górę rzeki w poszukiwaniu nor, o które samce toczą zacięte boje. Samice składają 400–600 jaj, które są następnie strzeżone przez samca. Kijanki wykluwają się po około 40–60 dniach, a po 4–5 latach dochodzi do metamorfozy. Jest gatunkiem bliskim zagrożenia w związku z postępującą degradacją środowiska, a także odłowem w celach konsumpcyjnych i leczniczych, gdyż wykorzystywana jest w medycynie ludowej. Salamandra olbrzymia japońska jest często przedstawiana w japońskich legendach i co roku ma swój własny festiwal w japońskim mieście Maniwa.

17 maja

Ulica Wojciecha Bogusławskiego we Wrocławiu – ulica położona we Wrocławiu, łącząca ulicę Tadeusza Zielińskiego z ulicą Stawową, na osiedlu Przedmieście Świdnickie w dawnej dzielnicy Stare Miasto. Ulica ma 696 m długości. Charakterystyczną cechą tej ulicy jest jej przebieg wzdłuż nasypu oraz estakady kolejowej biegnącej ze stacji Wrocław Główny w kierunku zachodnim. Z tego względu, pierzeję południową ulicy stanowią w całości budowle kolejowe, a wszystkie budynki i inne obiekty przy tej ulicy znajdują się po stronie północnej. Znajdują się tu między innymi budynki Teatru Polskiego ze sceną imienia Jerzego Grzegorzewskiego, zespół budynków Urzędu Miejskiego Wrocławia, obejmujący między innymi zabytkowy dawny dom towarowy, oraz zabytkowy zespół budynków Teatru Muzycznego „Capitol”. Pod estakadą kolejową po stronie południowej znajdują się obiekty usługowo-handlowe.

18 maja

ORP Żbik – polski trałowiec bazowy z okresu zimnej wojny, jeden z dziewięciu zbudowanych na radzieckiej licencji trałowców proj. 254M. Okręt został zwodowany w czerwcu 1959 roku w Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, a do służby w Marynarce Wojennej przyjęto go w listopadzie tego roku. Trałowiec otrzymał nazwę pochodzącą od zwierzęcia lądowego – żbika, łamiąc zasady dotychczasowego nazewnictwa okrętów tej klasy w Marynarce Wojennej, nawiązujące do ptaków i zwierząt morskich. Intensywnie eksploatowana jednostka, oznaczona znakami burtowymi T-72 i 612, większą część służby spędziła w 12. Dywizjonie Trałowców Bazowych 8. Flotylli Obrony Wybrzeża w Świnoujściu. Jednostka została wycofana ze służby po 30-letnim okresie eksploatacji w październiku 1989 roku, a następnie – po zdemontowaniu w świnoujskim porcie zdatnego do użytku uzbrojenia i wyposażenia – złomowana.

19 maja

Krwawa środa w Olkuszu – zwyczajowa nazwa akcji pacyfikacyjnej, którą okupanci niemieccy przeprowadzili w Olkuszu 31 lipca 1940 roku. Masowe represje były odwetem za śmierć niemieckiego policjanta Ernsta Kaddatza, który zginął z rąk pospolitego bandyty. 16 lipca 1940 roku na olkuskich Parczach rozstrzelano 20 zakładników. Dwa tygodnie później niemiecka ekspedycja karna spędziła wszystkich mężczyzn z Olkusza na rynek i miejskie place, gdzie przez kilka godzin poddawano ich brutalnym torturom i szykanom. Najpierw zmuszono ich, aby czołgali się i padali w znajdujące się tam bajora błota. Następnie ustawiono ich w kolumnę, po czym rozkazano maszerować i śpiewać pieśni żołnierskie, podczas gdy esesmani i policjanci bili maszerujących kijami, kolbami i bykowcami. Najbardziej okrutnie Niemcy znęcali się jednak nad olkuskimi Żydami. Byli oni nie tylko bici i maltretowani, lecz rozkazano im także dźwigać i rzucać do siebie olbrzymie kamienie. Niemcy nie szczędzili im rozmaitych upokorzeń, na przykład zmuszając do zdejmowania spodni i odmawiania chrześcijańskich modlitw. „Krwawa środa” przyniosła co najmniej dwie ofiary śmiertelne.

20 maja

W poszukiwaniu straconego czasu – siedmiotomowy quasi-autobiograficzny cykl powieściowy Marcela Prousta, uznawany przez krytyków oraz badaczy literatury za arcydzieło. Proust rozpoczął pracę nad powieścią w lipcu 1909 roku, zakończył na krótko przed śmiercią w 1922 roku. Fragmenty pierwszego tomu ukazały się w 1911 roku na łamach czasopisma Le Figaro. Ostatni tom wydano już po śmierci autora w 1927 roku. W świadomości czytelników powieść łączona jest przede wszystkim z motywem reminiscencji wywołanej przypadkowo przez zewnętrzny bodziec; dla bohatera bodźcem takim jest smak zamoczonej w herbacie magdalenki. Historycy literatury określają cykl jako kontynuację tradycji powieści francuskiej. Elementami innowacyjnymi są rozbudowane analizy uczuć, unieważnienie intrygi powieściowej rozumianej jako ciąg uporządkowanych wydarzeń, zmiana struktury wypowiedzi artystycznej, w tym perspektywy i technik narracji, a także konstrukcji czasu powieściowego i psychoanalityczna introspekcja.

21 maja

Adamantisaurus – rodzaj wymarłego dinozaura gadziomiednicznego, zauropoda z grupy tytanozaurów. Skamieniałości dinozaura nieznanego wcześniej nauce znaleziono w Brazylii, na zachodzie stanu São Paulo. Znalezione szczątki, zebrane przez Sérgio Mezzalirę, obejmują sześć proksymalnych kręgów ogonowych z zachowanymi połączeniami stawowymi, a także dwie hemapofyzy. Zbadane kości przedstawiały pewną nieobserwowaną wcześniej kombinację cech, wśród których Rodrigo Santucci oraz Reinaldo J. Bertini wymieniają proste bądź lekko opadające ku tyłowi wyrostki kolczyste o poszerzonych zakończeniach, solidne blaszki przedkolcowe, szerokie powierzchnie stawowe wyrostków stawowych przednich, jak i tylnych, te ostatnie wklęsłe. Po raz pierwszy w literaturze naukowej kości te wspomniał Sérgio Mezzalira. Dzięki wymienionym cechom Santucci i Bertini opisali nowy rodzaj dinozaura, którego nazwali Adamantisaurus. Miano to utworzyli, czerpiąc z nazwy formacji Adamantina, gdzie znaleziono kości. Do nazwy formacji dołączyli saurus oznaczający jaszczura po grecku.

22 maja

Konkurs Piosenki Eurowizji 2014 – został rozegrany 6, 8 i 10 maja 2014 roku w B&W Hallerne w Kopenhadze dzięki wygranej Emmelie de Forest, reprezentantki Danii podczas konkursu w 2013 roku. Był to trzeci konkurs zorganizowany przez duńskiego nadawcę radiowo-telewizyjnego DR, po konkursach w 1964 oraz 2001 roku. Producentem generalnym konkursu została Pernille Gaardbo, a głównym partnerem medialnym konkursu była krajowa sieć telekomunikacyjna TDC. Koncerty konkursowe prowadzili Nikolaj Koppel, Pilou Asbæk oraz Lise Rønne. Udział w 59. Konkursie Piosenki Eurowizji potwierdziło 37 europejskich nadawców publicznych. Zwycięzcą finału została drag queen Conchita Wurst, reprezentantka Austrii z utworem „Rise Like a Phoenix” autorstwa Charly’ego Masona, Joeya Patulki, Ali Zuckowskiego i Juliana Maasa, za który zdobyła 290 punktów.

23 maja

PWS-4 – polski jednomiejscowy samolot sportowy w układzie grzbietopłatu z lat 20. XX wieku, zaprojektowany przez inż. Augusta Bobka-Zdaniewskiego i zbudowany w Podlaskiej Wytwórni Samolotów w Białej Podlaskiej. Konstrukcja samolotu była całkowicie drewniana. Napęd stanowił chłodzony powietrzem 9-cylindrowy silnik gwiazdowy Salmson 9AD o mocy 29 kW przy 2000 obr./min i masie 70 kg, napędzający stałe, drewniane, dwułopatowe śmigło ciągnące o średnicy 1,84 metra. Oblatany we wrześniu 1928 roku PWS-4 miał być tanim i lekkim samolotem sportowym, jednak jego konstrukcja jako jednomiejscowa nie wzbudziła zainteresowania aeroklubów, potrzebujących głównie dwumiejscowych samolotów szkolnych – powstał jedynie prototyp. Płatowiec ten był najmniejszym samolotem powstałym w wytwórni PWS.

24 maja

Ulica Wojciecha Bogusławskiego we Wrocławiu – ulica położona we Wrocławiu, łącząca ulicę Tadeusza Zielińskiego z ulicą Stawową, na osiedlu Przedmieście Świdnickie w dawnej dzielnicy Stare Miasto. Ulica ma 696 m długości. Charakterystyczną cechą tej ulicy jest jej przebieg wzdłuż nasypu oraz estakady kolejowej biegnącej ze stacji Wrocław Główny w kierunku zachodnim. Z tego względu, pierzeję południową ulicy stanowią w całości budowle kolejowe, a wszystkie budynki i inne obiekty przy tej ulicy znajdują się po stronie północnej. Znajdują się tu między innymi budynki Teatru Polskiego ze sceną imienia Jerzego Grzegorzewskiego, zespół budynków Urzędu Miejskiego Wrocławia, obejmujący między innymi zabytkowy dawny dom towarowy, oraz zabytkowy zespół budynków Teatru Muzycznego „Capitol”. Pod estakadą kolejową po stronie południowej znajdują się obiekty usługowo-handlowe.

25 maja

ORP Żbik – polski trałowiec bazowy z okresu zimnej wojny, jeden z dziewięciu zbudowanych na radzieckiej licencji trałowców proj. 254M. Okręt został zwodowany w czerwcu 1959 roku w Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, a do służby w Marynarce Wojennej przyjęto go w listopadzie tego roku. Trałowiec otrzymał nazwę pochodzącą od zwierzęcia lądowego – żbika, łamiąc zasady dotychczasowego nazewnictwa okrętów tej klasy w Marynarce Wojennej, nawiązujące do ptaków i zwierząt morskich. Intensywnie eksploatowana jednostka, oznaczona znakami burtowymi T-72 i 612, większą część służby spędziła w 12. Dywizjonie Trałowców Bazowych 8. Flotylli Obrony Wybrzeża w Świnoujściu. Jednostka została wycofana ze służby po 30-letnim okresie eksploatacji w październiku 1989 roku, a następnie – po zdemontowaniu w świnoujskim porcie zdatnego do użytku uzbrojenia i wyposażenia – złomowana.

26 maja

Krwawa środa w Olkuszu – zwyczajowa nazwa akcji pacyfikacyjnej, którą okupanci niemieccy przeprowadzili w Olkuszu 31 lipca 1940 roku. Masowe represje były odwetem za śmierć niemieckiego policjanta Ernsta Kaddatza, który zginął z rąk pospolitego bandyty. 16 lipca 1940 roku na olkuskich Parczach rozstrzelano 20 zakładników. Dwa tygodnie później niemiecka ekspedycja karna spędziła wszystkich mężczyzn z Olkusza na rynek i miejskie place, gdzie przez kilka godzin poddawano ich brutalnym torturom i szykanom. Najpierw zmuszono ich, aby czołgali się i padali w znajdujące się tam bajora błota. Następnie ustawiono ich w kolumnę, po czym rozkazano maszerować i śpiewać pieśni żołnierskie, podczas gdy esesmani i policjanci bili maszerujących kijami, kolbami i bykowcami. Najbardziej okrutnie Niemcy znęcali się jednak nad olkuskimi Żydami. Byli oni nie tylko bici i maltretowani, lecz rozkazano im także dźwigać i rzucać do siebie olbrzymie kamienie. Niemcy nie szczędzili im rozmaitych upokorzeń, na przykład zmuszając do zdejmowania spodni i odmawiania chrześcijańskich modlitw. „Krwawa środa” przyniosła co najmniej dwie ofiary śmiertelne.

27 maja

W poszukiwaniu straconego czasu – siedmiotomowy quasi-autobiograficzny cykl powieściowy Marcela Prousta, uznawany przez krytyków oraz badaczy literatury za arcydzieło. Proust rozpoczął pracę nad powieścią w lipcu 1909 roku, zakończył na krótko przed śmiercią w 1922 roku. Fragmenty pierwszego tomu ukazały się w 1911 roku na łamach czasopisma Le Figaro. Ostatni tom wydano już po śmierci autora w 1927 roku. W świadomości czytelników powieść łączona jest przede wszystkim z motywem reminiscencji wywołanej przypadkowo przez zewnętrzny bodziec; dla bohatera bodźcem takim jest smak zamoczonej w herbacie magdalenki. Historycy literatury określają cykl jako kontynuację tradycji powieści francuskiej. Elementami innowacyjnymi są rozbudowane analizy uczuć, unieważnienie intrygi powieściowej rozumianej jako ciąg uporządkowanych wydarzeń, zmiana struktury wypowiedzi artystycznej, w tym perspektywy i technik narracji, a także konstrukcji czasu powieściowego i psychoanalityczna introspekcja.

28 maja

Adamantisaurus – rodzaj wymarłego dinozaura gadziomiednicznego, zauropoda z grupy tytanozaurów. Skamieniałości dinozaura nieznanego wcześniej nauce znaleziono w Brazylii, na zachodzie stanu São Paulo. Znalezione szczątki, zebrane przez Sérgio Mezzalirę, obejmują sześć proksymalnych kręgów ogonowych z zachowanymi połączeniami stawowymi, a także dwie hemapofyzy. Zbadane kości przedstawiały pewną nieobserwowaną wcześniej kombinację cech, wśród których Rodrigo Santucci oraz Reinaldo J. Bertini wymieniają proste bądź lekko opadające ku tyłowi wyrostki kolczyste o poszerzonych zakończeniach, solidne blaszki przedkolcowe, szerokie powierzchnie stawowe wyrostków stawowych przednich, jak i tylnych, te ostatnie wklęsłe. Po raz pierwszy w literaturze naukowej kości te wspomniał Sérgio Mezzalira. Dzięki wymienionym cechom Santucci i Bertini opisali nowy rodzaj dinozaura, którego nazwali Adamantisaurus. Miano to utworzyli, czerpiąc z nazwy formacji Adamantina, gdzie znaleziono kości. Do nazwy formacji dołączyli saurus oznaczający jaszczura po grecku.

29 maja

Konkurs Piosenki Eurowizji 2014 – został rozegrany 6, 8 i 10 maja 2014 roku w B&W Hallerne w Kopenhadze dzięki wygranej Emmelie de Forest, reprezentantki Danii podczas konkursu w 2013 roku. Był to trzeci konkurs zorganizowany przez duńskiego nadawcę radiowo-telewizyjnego DR, po konkursach w 1964 oraz 2001 roku. Producentem generalnym konkursu została Pernille Gaardbo, a głównym partnerem medialnym konkursu była krajowa sieć telekomunikacyjna TDC. Koncerty konkursowe prowadzili Nikolaj Koppel, Pilou Asbæk oraz Lise Rønne. Udział w 59. Konkursie Piosenki Eurowizji potwierdziło 37 europejskich nadawców publicznych. Zwycięzcą finału została drag queen Conchita Wurst, reprezentantka Austrii z utworem „Rise Like a Phoenix” autorstwa Charly’ego Masona, Joeya Patulki, Ali Zuckowskiego i Juliana Maasa, za który zdobyła 290 punktów.

30 maja

PWS-4 – polski jednomiejscowy samolot sportowy w układzie grzbietopłatu z lat 20. XX wieku, zaprojektowany przez inż. Augusta Bobka-Zdaniewskiego i zbudowany w Podlaskiej Wytwórni Samolotów w Białej Podlaskiej. Konstrukcja samolotu była całkowicie drewniana. Napęd stanowił chłodzony powietrzem 9-cylindrowy silnik gwiazdowy Salmson 9AD o mocy 29 kW przy 2000 obr./min i masie 70 kg, napędzający stałe, drewniane, dwułopatowe śmigło ciągnące o średnicy 1,84 metra. Oblatany we wrześniu 1928 roku PWS-4 miał być tanim i lekkim samolotem sportowym, jednak jego konstrukcja jako jednomiejscowa nie wzbudziła zainteresowania aeroklubów, potrzebujących głównie dwumiejscowych samolotów szkolnych – powstał jedynie prototyp. Płatowiec ten był najmniejszym samolotem powstałym w wytwórni PWS.

31 maja

U-14 – niemiecki okręt podwodny typu IIB z okresu międzywojennego oraz II wojny światowej, o wyporności podwodnej 328 ton. U-14 został zwodowany 28 listopada 1935 roku w stoczni Deutsche Werke w Kilonii. Po przyjęciu do służby w Kriegsmarine 18 stycznia 1936 roku, wszedł w skład 1. Flotylli U-Bootów „Weddingen” w Kilonii. Między lipcem a wrześniem 1937 roku służył na wodach hiszpańskich, po czym służąc w ramach kilku jednostek, zachował status okrętu operacyjnego do maja 1940 roku, gdy zaczął służyć jako jednostka szkolna. 3 września 1939 roku przeprowadził na Bałtyku nieskuteczny atak torpedowy na polski okręt podwodny ORP Sęp, który został przez Niemców oficjalnie uznany za pierwszy atak i pierwsze dokonane przez U-Boota zatopienie podczas tego konfliktu. W operacyjnym okresie swojej służby, odbył łącznie sześć patroli bojowych – biorąc m.in. udział w kampanii norweskiej, podczas których zatopił 9 jednostek o łącznym tonażu 12 344 BRT. U-14 został wycofany ze służby 3 kwietnia 1945 roku, miesiąc później zaś zatopiony przez własną załogę.