İran Sosyolojisi ve Peşaver Geceleri Reddiyesi

20.02.2022 12:12 Devr m b r hed ye olarak sundular ama... Yazarlar İlet ş m Devr m b r hed ye olarak sundular ama... Doç. Dr. Adem Palabıyık / B tl s Eren Ün vers tes 20.02.2022  Facebook İran, 1979 devr m le b rl kte bölge ülkeler ne İslam devr m b r hed ye olarak sundu.  Tw tter Fakat İran Devr m asıl amacından bel rl b r süre sonra farklılaştı ve kend s n destekleyenler devr m le b rl kte pas f ze ett . Batı'nın, İslam dünyasını karşısına alarak oluşturmaya çalıştığı Meden yetler Çatışması tez , aslında d n eksenl b r çatışmayı şaret etmekted r. Bölgede d n sosyoloj s üzer nden hesaplaşmaların yahut meden yet çatışmalarının h ç k mseye faydası olmayacaktır. BAE z yaret ve bölg s rayet etk s 20.02.2022 BAE le kurulacak y l şk ler çıkaracağı y mser ortam bö ülkeler n Türk ye'ye l şk n p daha da güçlend recekt r. Do İran'ın, 20 Ocak t bar le doğalgazı kesmes ve sebeb n "gaz borularındak sızıntı" olarak Aşkın ve sadakat n ş sembolü: Nane tanımlaması, İran le alakalı s yas tutumların farklı yorumlar le buluşmasına sebep 20.02.2022 oldu. Gerç mevcut yorum farkları yen değ ld çünkü İran, özell kle Lap dus'a göre Nane türünün şems ye sm Yunan m toloj s n n güzell ğ yeraltı per s M nthe'den gel b tk n n Roma m toloj s n n (Lap dus, 2010; 2020) Sasan ler ve Safav ler'den t baren s yasal açıdan İslam le çeş tl gelg tler yaşadı ve Pers İmparatorluğu'nun hanedanlıklarını yen den yaşatma güdüsüyle hareket ett . Y ne Houran 'ye göre (Houran , 2010; 2020) İran, aslında İsra l g b her zaman vaat ed lm ş toprak taassubunu korumaya çalıştı, bölgede ham l k sosyoloj s n n ontoloj s n nşa ett ve bazen de İslam karşıtları le de şb rl ğ nden kaçınmadı. Bazı https://www.star.com.tr/ac k-gorus/devr m -b r-hed ye-olarak-sundular-ama-haber-1691902/ E-Bülten’e Kat 1/5 20.02.2022 12:12 Devr m b r hed ye olarak sundular ama... dönemlerde Tü rk ye'y sınır komşusu olarak epey zorladı, Afgan stan meseles nde göçmenler n Türk ye sınırına geç ş ne ses çıkarmadı; en zor zamanda doğalgaz konusunda sığ davrandı; Karabağ prat ğ nde Türk ye'ye rağmen neredeyse Azerbaycan Tüm çer klerden haberdar o bülten m ze kayıt olab l rs n e-posta adres n z le karşı karşıya gelecekt ; PKK'nın İran kolu olan PJAK örgütüne, kend aleyh ne KATIL olmasına rağmen ülkem zdek ne benzer b r mücadeleden uzak durdu.... Ama mesele sadece s yas değ ld ; İran, ger de d n b r öç sosyoloj s nden beslen yordu. D n sosyoloj s açısından tartışmalı konulardan b r olan Sünn -Ş tartışması maalesef hep gündemde kaldı ve İslam dünyasının k nc hal fes Hz. Ömer' şeh t eden İranlı köle ç n s yas b r hata olarak türbe nşa ett rd . D n açıdan öç sosyoloj s Hz. Ömer hal fel k makamına seç ld kten sonra İslam ordusunun en öneml 'Bu ş r bal g b Hoca komutanlarından olan Hal d B n Vel d' , Sasan ler' n, yan bugünk İran'ın üzer ne 20.02.2022 gönderd . Sasan ler, o dönem üçüncü Pers mparatorluğu olarak kabul ed l yordu. Müslüman b r ülke değ ld ve Zerdüştlük yaygın nanç b ç m olarak kabul ed l yordu. Zerdüştlük tek tanrılı b r d nd , Tanrısının adı Ahura Mazda'ydı ve Zerdüşt, Mazda Sevg l ler Günü münasebet y kültür farkının da etk s yle Ja Türk Edeb yatı üzer ne çalışa b len kız öğrenc ler me ve ka d n n n öğret c s yd (Omerxal , 2017). Mazda d n nde de Cennet ve Cehennem vardı, hatta Sırat köprüsü Ç nvat olarak fade ed l yordu ve Kuran'ın N sa sures ndek kadın haller Avesta'da benzer şek lde fade ed lm şt . Sasan ler n se d n le alakaları yoktu çünkü Sasan ler, d n s yas b r deoloj k aygıt olarak kullanıyorlardı. Hz. Ömer' n, Hal d B n Vel d' Sasan ler n üzer ne göndermes le b rl kte Sasan ler yen ld ve İran, Müslümanlaşmaya başladı. Elbette İran'ın Müslümanlaşması kolay değ ld çünkü b nlerce yıllık nançlar b r anda unutulamazdı. Sürece, kab le devlet olarak görülen Arapların Sasan ler yenmes de eklen nce, İran'ın varolan güncel k n Sasan lerden ontoloj k Bağımlılıklardan ku yöntem olarak müz açıdan beslenmeye devam ett . Sasan ler n yen ld ğ Kad s ye Savaşı'nda es r düşen 20.02.2022 Mecus köle Ebu Lü'lüe, nefret n ancak b r süre saklayab ld ve Hz. Ömer' , sabah Sevd ğ m z b r müz ğ d nlem vücudumuzda dopam n sev y arttırdığını b l yoruz. Dolayı bağımlılığının ps koloj k ve b namazında sırtından hançerleyerek şeh t ett . İslam hal fes n şeh t eden Ebu Lü'lüe'n n mezarı ç n se İran İslam Cumhur yet b r türbe nşa ett , Ebubek r ve Ömer s mler maalesef yasaklandı. Konu elbette burada kapanmadı, çünkü tar htek en güçlü İslam devlet olan Osmanlı Devlet , y ne İran geleneğ le bel rl konularda karşı karşıya geld . Pers İmparatorluğu'nun devamı olduğunu dd a eden Safav devlet Ş geleneğ n , Sünn devlet olan Osmanlı karşısında belk de b r s yas terc h olarak çoğu zaman akt f tuttu. Osmanlı'nın kes n zafer le sonlanan savaşlardan sonra İran'ın en büyük s lahı se geçm şten ber devam ett rd ğ Fars kültür-geleneğ oldu ve günümüzde de bu sürec devam ett rd . Fars s yaset İran'ın geçm ş ne bakıldığında mevcut devlet düzen n n Weberc bağlamda fet h pol t kası üzer ne kurulu olduğu görülür ama Persler n en öneml n tel ğ sadece mevcut yaşam alanları değ l bütün dünya üzer nde tek b r krallık kurma düşünces yd . D n sosyoloj s açısından maksat, d n le alakalı b r çabadan öte k tle kavramlarını üreterek mevcut s yaset merkeze yerleşt ren b r anlayıştı ve Persler, uygarlığa karşı dönem ne göre modern ama sonrasına göre se yağmacı b r yönet m düşünces n tems l ett . Ne Persler ne Sasan ler ne de Safav ler İslam sosyoloj s açısından net anal z ed leb lme mkân ve şansına sah p değ ld ve İslam, hem fet h şlev hem de yönet m organ zmacılığı ç n zorunluluk olarak kabul ed ld . Buna karşın İran, İslam le savaşmadı fakat İslam'ı yen den anlamlandırmak veya tanımlamak ç n felsef ve kültürel arayışlara dah l oldu. İran'ın s yaset İslam'ı yen den anlamlandırma pol t kasında, Hz. Al 'n n şeh t ed lmes yle b rl kte öneml b r fırsat yakaladı ve mevcut sentez Hz. Muhammed' n damadı ve dördüncü hal fe Hz. Al 'n n desteklenmes oldu. Hz. Al 'n n desteklenmes , Al Şer at 'n n https://www.star.com.tr/ac k-gorus/devr m -b r-hed ye-olarak-sundular-ama-haber-1691902/ 2/5 20.02.2022 12:12 Devr m b r hed ye olarak sundular ama... dey m yle tam b r İran Ş a feraset yd . Şer at 'ye göre Safev Ş a'sı daha sam m yd ve s yas b r bağlama pek sah p değ ld ama İran Ş a'sı b r devlet pol t kasıydı ve bölgedek d n hareketl l ğ kontrol etmek adına kültürel elç görev görüyordu. Özell kle ABD'n n, Irak'ı şgal etmes yle kend s n Ş a dünyasının merkez olarak kabul eden İran, Irak'ın Necef kent n pas fleşt rerek kend v layet olan Kum şehr n , Ş a l m kapısı hal ne get rmeye çalıştı ve öneml b r başarı da elde ett . Çünkü Necef şgal altındaydı ve Kum, yen otor te merkez olarak kabul ed leb l rd . Necef' n şgal altında olmasına lg nç b ç mde İran'dan sert b r tepk gelmed , İran, Necef'e f l b r müdahalede bulunmadı ve yen b r fet h pol t kası oluşturdu. İran'ın amacı bölgedek Ş H lal 'n n merkez olab lmekt ve n hayet nde bunu kısm de olsa başardı. Peşaver Geceler İran, Ş a kültürünü etk n kılab lmek ç n b rçok metodoloj ben msed ve özell kle s nema ve edeb yat sektörünü mob l destek argümanı olarak kullandı. Ş a'lık İran ç n d n nanıştan öteye, Marks st bağlamda s yas b l nçlenmeye taşındı ve Ayetullah le İmam g b kavramlar fet şleşt r ld . İran d n sosyoloj s , Hz. Muhammed'e bağlı ve soyundan gelen 12 İmam ve Mehd nancının kend ler ne mal ed lmes yle pek şt ve İran, 1979 devr m le b rl kte bölge ülkeler ne İslam devr m b r hed ye olarak sundu. Fakat İran Devr m asıl amacından bel rl b r süre sonra farklılaştı ve kend s n destekleyenler devr m le b rl kte pas f ze ett . Aslında bütün toplumsal devr mler bu sona çk nd , çünkü hem İng ltere hem Fransa hem de Amer kan devr m nde de benzer sonuçlar ortaya çıkmıştı. Hz. Al 'ye olan sadakat bağlılığı, devr m n çocuklarını yemes yle sona erd . Peşaver Geceler de bu Ş a kültür pol t kasını paylaşmanın b r aracı hal ne get r ld . B r Ş a mamı le Sünn mamlar arasında geçen ve geceler boyu devam eden tartışmalarda Sünn l ğ n ve Ş anın bütün kutsalları sorgulandı. Pak stan'ın Peşaver şehr nde, gazete ve öneml derg ler n muhab rler nden dört k ş ve Ehl sünnet ve Ş a'nın tems lc ler yaklaşık k yüz k ş n n bulunduğu toplantıda her k tarafın konuşma ve münazaraları kayded l p ertes gün gazete ve derg lerde yayınlanıyordu. İşte bu gecelerde gerçekleşen konuşma ve tartışmalar, gazete ve derg lerden b r araya toplanıp "Peşaver Geceler " adıyla yayınlandı ve sonrasında d z s de çek ld . Peşaver Geceler 'nde, Hz. Ayşe, Hz. Ebubek r, Hz. Ömer ve Hz. Osman başta olmak üzere İslam'ın öneml s mler hakkında çeş tl t razlar öne sürüldü ve tartışmalar s n r uçlarına kadar götürüldü. Hatta d z s nde, Sultanu'l Va z' d nleyenler n "B z lla hal felere uymak zorunda değ l z. Ş a mezheb n n hak olduğunu kabul ed yoruz. Ş olduğumuzu söylersek b z cezalandırırlar" sözler , Peşaver Geceler 'n n s yaset sosyoloj s n de ortaya koymaktaydı. Peşaver Geceler , Ş a düşünces n n görünür, okunur ve duyulur hal yd . Hem k tabında hem de d z s nde tek gerçeğ n Ş a mezheb n n öğret ler olduğu fade ed ld . Peşaver Geceler 'nde söylenenler sadece bunlarla kalmadı, Va z, Sünn mamların h çb r kanıtını kabul etmed ve sürekl olarak kend kanıtlarından bahsett . Sünn İslam âl mler n n kend aralarında yaşadıkları tartışmalar, İslam le alakalı temel tartışmaların merkez nde yer alıyordu ve Ş a âl mler arasında bu tür tartışmaların yaşanmadığına d kkat çek ld . Sünn âl mler arasındak tartışmaları s m vererek fade ett kten sonra âl mler n, b rb rler ne hakaret ett ğ öne sürüldü. İmam Şaf , İmam Hanef ve İmam Mal k g b s mlere c dd eleşt r ler yapıldı. Ş a'ların, Hz. Muhammed' n soyundan olduklarını spatlamak ç n Hz. İsa'nın babasız olduğu ve peygamber soyunun Hz. Meryem'den, yan b r kadından devam ett ğ ler sürüldü. Bu sebepten Hz. Muhammed' n soyunun, Hz. Fatma'dan devam edeb leceğ dd a ed ld . Sünn âl mler n söyled kler ve kanıtları karşısında durmadan Ş a menkıbeler ne yer ver ld ve "bu h kâyeler kes n doğrudur" cümles sık sık Va z tarafından tekrar ed ld . Eğer Hz. Muhammed'den sonra b r peygamber gelseyd seç lm ş k ş n n Hz. Al olacağı dd ası https://www.star.com.tr/ac k-gorus/devr m -b r-hed ye-olarak-sundular-ama-haber-1691902/ 3/5 20.02.2022 12:12 Devr m b r hed ye olarak sundular ama... tartışmalarda epey d llend r ld fakat Hz. Ebubek r ç n Buhar veya Müsl m'de geçen sah h had sler n çoğu kabul ed lmed . Aslında bu tavırla Va z, kend n h l zm ne ev r lm şt . Redd yeler yazıldı Peşaver Geceler 'ne Ebubek r S f l g b öneml s mler çeş tl redd yeler yazdı, hatta v deolarda ser b r b ç mde neden t raz ed ld ğ tek tek anal z ed ld . Çünkü bu tür paylaşımları çeren çalışma ve d z ler n İslam gençl ğ ç n c dd b l nmezl kler söz konusuydu. Peşaver Geceler 'ndek Va z n "ashaba sövmek küfür sayılmaz" sözünün Hz. Ayşe'ye küfür snat etmekten çek nmeyenler ortaya çıkaracağı maalesef düşünülmed . D n sosyoloj s açısından da büyük sorunlara yol açan nanç tartışmaları ve yaşayış b ç mler , toplumun temel değerler n n yıpranmasına da sebep oldu. Buradan yola çıkarak İran'ın bu tür kültürel veya toplumsal olguları toplumsal problemlere sebep olan b rer aktör olarak sunması, bölgesel s yaset sosyoloj s açısından c dd sorunların doğmasına yol açab l r. Örneğ n heterodoks nançların oluşması bu tür adımların sonrasında ortaya çıkan süreçlerd r. Bölgede d n sosyoloj s yahut meden yet çatışmalarının h çk mseye faydası olmayacaktır. Batı'nın, İslam dünyasını karşısına alarak oluşturmaya çalıştığı Meden yetler Çatışması tez , başlı başına b r d n savaşıdır. Peşaver Geceler de, maalesef meden yetler çatışması tez ne h zmet etmekted r. Meden yetler çatışmasını besleyecek tezler n ortadan kaldırılması ve bölgesel barışını sentez ne katkı yapması açısından İran, akt f s yaset n yen den güncellemel d r. adem.palab y k@hotma l.com Kaynaklar Lap dus, I. M. (2018) İslam Toplumları Tar h , C lt 2, (19. Yüzyıldan Günümüze), çev: Mevlüde Ayyıldızoğlu Aktay-Yas n Aktay, İlet ş m Yayınları. İstanbul. Lap dus, I. M. (2020) İslam Toplumları Tar h , C lt 1, (Hz. Muhammed'den 19. Yüzyıla), çev: Yas n Aktay, İlet ş m Yayınları. İstanbul. Houran , A. (2020) Arap Halkları Tar h , çev: Yavuz Alogan, İlet ş m Yayınları. İstanbul. Houran , A. (2010) Batı Düşünces nde İslam, çev: Celal A. Kanat, Doruk Yayınları. İstanbul. Omerxal , X. (2017) Avesta: Zerdüştler n Kutsal Met nler , çev: İ. B ngöl-F. Adsay, Avesta Yayınları. İstanbul. Musev , S. M. (2011) Peşaver Geceler , Kevser Yayınları. İstanbul. https://www.star.com.tr/ac k-gorus/devr m -b r-hed ye-olarak-sundular-ama-haber-1691902/ 4/5 20.02.2022 12:12 ฀ Devr m b r hed ye olarak sundular ama... Ana Sayfa Yazarlar İlet ş m Künye © Copyr ght 2019 S tem zde yayınlanan haberler n tel f hakları gazete ve haber kaynaklarına a tt r. İz n alınmadan, kaynak göster lerek dah kt bas ed lemez. https://www.star.com.tr/ac k-gorus/devr m -b r-hed ye-olarak-sundular-ama-haber-1691902/ 5/5