Evliya Çelebi

Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi döneminin kültürü, tarihi, mimarisi, sosyolojik yapısı vb. hakkında bilgi veren bir eser olduğu gibi Seyyah’ın ince üslubu sayesinde döneminin dil kullanımı konusunda da önemli bilgileri günümüze aktaran bir eser konumundadır.
Evliyâ Çelebi, gerek dolaştığı yerlerde yaşayan halkların konuşma şekilleri ile ilgili doğrudan bilgi vererek gerekse de sokak satıcısından esnafına kadar meslek erbabının ağzını yansıtarak dönemin konuşma diline dair leksik ve morfolojik izleri eserinde incelikleriyle göstermiştir. Seyyahın döneminde yaşayan çeşitli grupların konuşma dillerini aktarması dönemin konuşma dilinin ne durumda olduğunu göstermesi bakımından önem arz etmektedir. Seyahatnâme’de görülen bu tür mahallî unsurlar, dönemde yaşamış olan tarihi ağızların da tanıklanmasına olanak tanımaktadır.
Bu çalışmada Evliyâ Çelebi tarafından döneminin konuşma özelliği olarak gösterilen ve mahallî özellikler arz eden morfolojik yapılar ele alınmış, bu yapılar üzerinden dönemin konuşma dili ile birlikte Evliyâ Çelebi’nin üslubu ve Seyahatnâme hakkında bazı görüşler bildirilmiştir.

TÜRKÇE:
Türkiye Türkçesinin Avrupa topraklarının batı parçası Batı Rumeli hem bugün hem tarihte Türk dilinin komşu dillerle ve yabancı dillerle etkileştiği bir coğrafyadır. Bugün konuşulan Batı Rumeli Türk ağızlarını bütün karakteristik ve genel özellikleriyle incelemek için onun tarihini takip edebilmek, bu sahadaki Türkçeyi doğru şekilde yorumlayabilmek için “Batı Rumeli’de konuşulmuş olan Osmanlı Türkçesini” anlamak gereklidir. Bu çalışmada Batı Rumeli Türk ağızlarını ve dil etkileşimlerini daha doğru şekilde yorumlamak için anılan saha, geçmişiyle düşünülmeye çalışılmıştır. Burada Batı Rumeli’ye Osmanlı Türkçesi geçmişiyle bakılıp, konu hakkında bazı malzeme ve düşünceler sunulmuştur. Bunların tarihî ve çağdaş ağız araştırmalarındaki tartışmalara ve genişletmelere katkı olması amaçlanmıştır. Birkaç kıtaya yayılmış Osmanlı Türkçesi Avrupa’sının en uzun soluklu ve köklü kısmı Balkanlar olarak belirtilebilir. Osmanlı dönemi Türk dili, Rumeli’de yayılmış; resmiyet, eğitim, edebiyat, ticaret gibi birçok alanda kullanılmıştır. Türk İmparatorluğu’nun birkaç milyon kilometrekarelik geniş coğrafyasında konuşulmuş olan ağızların tespiti oldukça çetin bir iştir. Batı Rumeli’deki tarihî Türk ağızlarını tespit etmek için düşünülecek yöntem doğrultusunda günümüz ağızlarından hareketle tarihe gidilebilir. Bu mantıkla hazırlanan çalışmalar yöntemle beraber çeşitli malzemeler sunmuştur. Bugünden tarihe gitmek yanında, tarihî verilerle bugünkü ağza ulaşmaya çalışmak da düşünülebilir. Osmanlı Türkçesi ağız sahalarından Batı Rumeli’de Türkçe konuşulurken yazı dili de bütün düzey ve şekillerde kullanımdaydı. XVII. yüzyılda Rumeli’nin çeşitli yerlerinde yüzlerce edebî şahsiyet yetişmiştir. Çalışmada Batı Rumeli’deki çok sayıda yer ve Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nden dil malzemesi sunan ilgili kısımlara değinilmiştir. Tarihî metinlerin yorumlanmasındaki bazı meseleler tartışılarak Batı Rumeli’ye dair çeşitli fikirlerle sonuca ulaşılmıştır.

ENGLISH:
Western Rumelia, the western part of the European lands of Turkey Turkish, is a geography where the Turkish language interacts with neighbouring and foreign languages both today and in history. To analyse the Western Rumelian Turkish dialects with all their characteristics and general features, it is necessary to follow its history. To interpret the Turkish in this field correctly, it is necessary to understand the "spoken Ottoman Turkish in Western Rumelia". In this study, the area has been tried to be considered with its past for more accurately interpret the Western Rumelian Turkish dialects and language interactions. Here, Western Rumelia has been looked with Ottoman Turkish past, some materials and thoughts on the subject are presented. These are intended to contribute to discussions and expansions in historical and contemporary dialect studies. The longest-standing and rooted part of Ottoman Turkish’s Europe, which spread over several continents, can be stated as the Balkans. Ottoman period Turkish language spread in Rumelia; It has been used in many fields such as officialdom, education, literature, and commerce. Identifying the dialects spoken in the several million square kilometres vast geography of the Turkish Empire is a very difficult task. To determine the historical Turkish dialects in Western Rumelia, it is possible to go to history with today's dialects, within method. Studies prepared with this logic presented various materials along with the method. In addition to going from today to history, it is also possible to try to reach today's dialect with historical data. While Turkish was spoken in Western Rumelia, one of the dialect areas of Ottoman Turkish, the written language was in use at all levels and forms. In the 17th century, hundreds of literary figures grew up in various parts of Rumelia. In the study, many places in Western Rumelia and the relevant parts of Evliya Çelebi's Seyahatname that provide language material are mentioned. By discussing some issues in the interpretation of historical texts, various ideas about Western Rumelia were reached.

Osmanlı Devleti’nin kuruluş coğrafyasını tarihî alanları, toponimisi ve topografyası açısından başlangıç aşamalarından son zamanlarına dek nitelikli ve kapsamlı bir şekilde tespit edebilme konusunda çeşitli dönemlerde yaşamış seyyahların gezi notları literatürde ilk sırayı almaktadır.

Evliyâ Çelebi’den bir buçuk asrı aşkın bir süre sonra, Chrales Texier’den (ö. 1871) otuz yıl önce Bursa ve İzmit’i gezen ünlü Avusturyalı tarihçi Joseph von Hammer-Purgstall (1774-1856), Evliyâ Çelebi’den daha eleştirel ve belirleyici, Texier’den daha ayrıntılı ve nitelikli tasvirleriyle, ara dönemde özellikle Bursa şehir tarihini aydınlatacak en önemli Seyahatnâme’yi kaleme almıştır.

Bu değerlendirme yazısında Seyahatnâme'nin 2020 yılı Ağustos ayında ilk kez Nilüfer Epçeli tarafından yapılan Türkçe çevirisi mercek altına alınarak, içindeki bilgilerin Osmanlı kuruluş dönemini aydınlatması bakımından önemi bazı örneklerle gösterilmeye çalışılmıştır.

Dünya’nın görmüş olduğu en büyük seyyah ve en büyük seyahat yazarı sayılan Evliyâ Çelebi [1611-1685?] 51 yılını adadığı seyahatnâmesin de gezmiş ve görmüş olduğu yerler hakkında tarih, dil, din, kültür, coğrafya ve daha birçok antolojik unsurda bulundurmaktadır. Evliyâ Çelebi tabiri caiz ise döneminin dünyasını 10 cilde sığdırabilmiş, ansiklopedik bir seyahatnâme meydana getirmiştir.

Bu çalışmada Yapı Kredi Yayınları tarafından yayımlanan, Seyit Ali Karaman tarafından hazırlanan Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi serisinin beşinci, altıncı ve sekizinci kitaplarından hareketle içeresinde yer alan bazı halkbilimi unsurları incelenmiştir. Tespit edilen öğelerin özellikleri örneklerle birlikte çalışmada yer almıştır.

“Şefaat ya Resulallah” diyeceği yerde, heyecandan dili sürçerek, “Seyahat ya Resulallah” diyen Evliyâ Çelebi’nin heybesine yani seyahatnâmesine XVII. yüzyılın dünyasından hareketle halkbilimi açısından birçok zenginliği sığdırmıştır. Sadece Türk kültürüne ait öğelerden bahsetmeyip, gittiği ve gördüğü her yerin değerli hissettiği bütün kültürel nevilerini kaydetmiştir.

For this research paper, I am going to concentrate on the first volume of Evliya Çelebi’s Seyahatname which narrates and descripts the city of Istanbul, its history, geography, urban culture, socio-economic and cultural life, religious and civil structures, and so on. As we know although many of the descriptions of Seyâhatnâme were written in an exaggerated manner or as an inventive fiction in its some parts by Evliya Çelebi, his notes remain a useful guide to the culture and lifestyles of the 17th century Ottoman Empire. Within a brief framework about his representation of the city with the help of my secondary sources, I would like to more specifically evaluate four important religious buildings (mosques) of Istanbul from the eyes of Evliya Çelebi as parallel with his pattern of the architectural representation of the city. One of them is Hagia Sophia. I chose this monument because I wonder about both the perception of Evliya Çelebi on the issue of Byzantine past, the historical heritage of the city, and also his representation of the monument. Secondly, I am going to mention his description of the Mosque of Mehmed II because of its symbolic meaning which is related to the conqueror image of Mehmed II. Thirdly, I would like to research about Evliya Çelebi’s narration of Süleymaniye Mosque because I think that the comparison of this mosque and Hagia Sophia from the eyes of Evliya Çelebi could be very fruitful in order to produce new interpretations about his perspective, aesthetic perception and political sensibilities. Lastly, I am going to investigate the mosque of Sultan Ahmed I from the perspective of Evliya Çelebi because the construction of this mosque is closer to his period, and at the same time it is a very remarkable monument for both the whole 17th century and its closeness to Hagia Sophia.

204 Yılında Eskişehir Bilgeler zirvesine sunulan bu tebliğ Evliya Çelebi hakkında mufassal oalrak hazırlanan 30 sayfalık tebliğ metninin yayına dönüştürülmesinde kısaltılmış halidir. esas nüsha daha sonra data olarak academia.edu'ya yüklenecektir.

Evliya Çelebi'nin de aktardığı Manisa Ulu Cami'nin daha önce 'Kilise' olması iddiası ve iddianın dayanaklarından Aslanlı Kapı'daki yazıt. Ulu Cami Saat Kulesi'nin hikayesi. Saray-ı Amire'den kalan Fatih Kulesi'nin saat kulesine dönüştürülmesi ve akıbeti.

ÖZ Antik Yunan ve Roma kültüründe retorik uygulamalarının bir parçası olan " ekfrasis " en temel anlamıy-la, görsel bir nesnenin sözle ifade edilmesidir ve zaman içinde yazınsal bir araç hâline gelmiştir. Homeros'un İlyada'sında Akhilleus'un kalkanının tasvir edilişinden bu yana ekfrasis, yazarların, tarihçilerin, sanat eleş-tirmenlerinin sıklıkla başvurduğu bir yazınsal uygulamadır. Görsel sanat eserlerinin şiir, roman gibi kurmaca metinler aracılığıyla tasviri olarak uygulandığı gibi; tarih, sanat eleştirisi ve seyahat alanında yazılan düzyazı metinlerinde de karşımıza çıkar; yazarın tasvir ettiği nesneyi ele alış biçimini çözümlemek için incelenir. Ekfrasis incelemeleri, yazarın nesnellik ve öznellikle kurduğu ilişkinin, dışavurduğu öznelliğinin yapıtaşla-rının yazınsal unsurlar aracılığıyla saptanmasına imkân verir. Bu çalışmada seyyah-yazar Evliyâ Çelebi'nin Seyahatnâme'de ayrıntılı olarak tasvir ettiği Ayasofya Camii'ni nasıl bir ekfrastik yaklaşımla ele aldığı in-celenecek, bilhassa estetik değerlendirmesine etki eden öznel faktörlerin yazı pratiğinde nasıl ortaya çıktığı irdelenmeye çalışılacaktır. Özünde dilsiz nesneyi konuşturma eylemi olan ekfrasis, Evliyâ Çelebi'nin temsi-linde nasıl bir kurmaca diline işaret eder? Bu dilin yarattığı orijinal nesneden bağımsız yeni görüntü, başka bir deyişle Evliyâ'nın oluşturduğu Ayasofya imgesi nasıl bir imgedir? Evliyâ Çelebi'nin ekfrastik anlatısında gözlemlenen kişisel beğeninin ve kültürel konumlanmanın yansıması estetik bakışa nasıl bir etkide bulunur? Yazarın ekfrastik uygulamasında kendisini olduğu kadar hedeflediği okuyucu kitlesini de nasıl konumlandır-dığı incelenmelidir. Bu sorgulama Seyahatnâme yazarının estetik bakışının nasıl şekillendiğini gözlemlemeye ve metnin bu konu üzerinden saptanacak yeni yazınsal özelliklerini ortaya koymaya yönelik bir yaklaşımın modeli olmayı hedeflemektedir. Sosyal bilimlerin çeşitli alanlarına inceleme konusu olmuş Seyahatnâme'nin kurmaca disiplini içinde daha kapsamlı değerlendirilebilmesine imkân sağlayan " ekfrasis " meselesi, görsellik ve yazı ilişkisine dayandığı için Seyahatnâme çalışmalarına yeni bir disiplinlerarası bakış kazandıracaktır.
Anahtar Kelimeler: Evliyâ Çelebi, Seyahatnâme, ekfrasis, estetik bakış, görsellik ve yazın.

İbn-i Batuta Seyahatnamesine baktığımızda Ahileri, her meslek erbabı arasında toplumun en itibarlı kişileri olarak görürüz. İbn-i Batuta onlara derin bir hayranlık beslemektedir.
Fakat 17. yüzyıla gelindiğinde Evliya Çelebi onları sadece dabbağlar ve padişah çıkarıp padişah indiren zorba gruplar olarak zikreder. Ne olmuştur da itibarda böylesi bir inişe geçilmiştir? Bu yazı her iki seyyahın gözünde hem ahileri hem de bu sorunun cevabını irdelemeyi hedeflemektedir.

Özet
Osmanlı Devleti dönemindeki kadınların yaşayışındaki temel kavramlar-dan olan "Harem", aile ve hane reisi haricindeki erkeklerin girmesi yasak olan yerdir. Harem'deki kadın sazendelerin Türk/Osmanlı müzik tarihindeki gizli müzikal kimlikleriyle ilgili araştırmalar sürmektedir. Fakat bulunabilen ve rastlanabilen kadın sazendelerin isimleri ve kimlikleriyle, yaşayışlarıyla ilgili araştırmalar çok az sayıdadır ve yüzeyseldir. Konuyla ilgili bulguların özel yöntemlerle yorumlanması gerekmektedir. Bu ana problem etrafında, bu makale, 15. Yüzyıl-19. Yüzyıl aralığında Osmanlı Devleti'nde ev, saray hareminde yaşamış olan kadın sazendelerin varlığını, çaldıkları sazların niteliklerini görsel okumalar üzerinden tespit edebilmeyi ve yorumlamayı amaçlamaktadır. Makalenin kaynağı Fransa, Avusturya, Türkiye, İngiltere, Almanya, İrlanda koleksiyonlarında bulunan albüm ve yazmalar içeriğindeki görsel malzemelerdir. Bu görsel kaynaklar (Minyatürler, Çarşı Resimleri, Tasvir albümleri, Tablolar) taranarak yüzyıllara göre sınıflandırılmış ve makale dört bölümden oluşturulmuştur. Her bölümde Osmanlı harem musıkisinde yer alan kadın sazende ve saz tasvirleri üzerine odaklanacaktır. Bu görsel kaynakları destekleyen metin okumalarıyla, görsellerdeki gerçeklik incelenecek ve verilerin iç tutarlılığı irdelenerek yo-rumlanacaktır.

 Özet Evliya Çelebi muazzam seyahatnamesinde şehirler, köyler, tarihi eserler, kaplıcalar hakkında bilgiler verdiği gibi okuyucuya türbeler ve ziyaret ettiği ve dualar okuduğu önemli kişilerin mezarlarıyla alakalı geniş malumat sunar. Bunlar arasında bazı tarikatların mühim şeyhleri ile tarihte şu veya bu şekilde rol oynamış hanedan mensuplarının türbeleri de vardır. Evliya Çelebi'nin türbelerini ziyaret ettiği ve geniş bilgi verdiği tarihî şahsiyetlerden biri de Tırhala'da türbelerini bulunan Osman Şah Bey ve ona ait eserlerdir. Tırhala aynı zamanda meşhur akıncı sülalesi Turhan Beyoğullarının merkezidir. Nitekim Turhan Bey'in ve Oğlu Ömer Bey'in ve diğer sülaleden ünlü akıncı beylerinin türbeleri buradadır. Evliya Çelebi'nin Osman Şah Bey hakkında verdiği bilgiler bugüne kadar müstakil olarak değerlendirilmemiştir. Evliya'ya göre Osman Şah Bey Yavuz Sultan Selim'in kızının oğludur ve Şehzade Süleyman öldüğü takdirde tahtın varisidir. Osman Şah Bey Tırhala'da câmi, medrese, türbe vs. gibi çeşitli hayır eserleri yaptırmış ve Turhan Beyoğulları ile birlikte Tırhala'nın tarihine damgasını vurmuştur. Bu bildirimizde Evliya Çelebi'nin Osman Şah Bey hakkında verdiği bilgiler değerlendirilecek ve bu ailenin Osmanlı hanedanı ile münasebetleri ve Tırhala'ya gömülme sebepleri ele alınacak Evliya Çelebi'nin dışındaki kaynaklarda yer alan bilgiler araştırılıp mukayeseli olarak incelenecektir. Abstract In his grand seyahatname, Evliya Çelebi gives information on cities, villages, and historical works, thermal springs and also presents extensive information to reader on tombs, graves of famous people he visited and prayed for. Among them, there are also some religious orders' important sheiks and tombs of the members of dynasty who had role in history somehow.

ÖZET
Evliyâ Çelebi Seyehatnâmesi’nde Menkıbeler (Anadolu Sahası) adlı çalışmamızda Seyahatnâme adlı eserde bulunan Anadolu coğrafyasında geçmiş ve Evliyâ Çelebi tarafından kayıt altına alınmış menkıbelerin başlı başına bir tür olarak ayrılıp tanıtılması amaçlanmıştır. Eserin taranmasına başlanmadan Seyahatnâme ile ilgili yapılmış tezler gözden geçirilmiştir. Son ve günümüze en yakın Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi (Günümüz Türkçesiyle) seçilmiş ve taranmıştır. Çalışmanın birinci kısmında yazar, eser, tür ve çalışmanın içerdiği temel kavramlar hakkında bilgiler verilmiştir. İkinci kısımda bu eser ile ilgili Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı’nda yapılmış on iki tez ele alınmıştır. Üçüncü bölümde materyal ve yöntem seçimi sunulmuştur. Dördüncü bölümde menkıbelerin motif tasnifi yapılarak menkıbe metinleri epizotlarıyla birlikte incelenmiştir. Çalışmanın sonunda ise sonuç ve kaynakça yer almıştır.
Anahtar Kelimeler: Evliyâ Çelebi, Seyahatnâme, Menkıbe, Motif

ABSTRACT
In our study which is named the Anecdotes in Seyahatnâme of Evliyâ Çelebi (Anatolıan Fıeld), it has been aimed to acquaint with the anecdotes which differ all by themselves as different forms, which is present in the work named Seyahatnâme, that elapsed in the Anatolian geography and recorded by Evliyâ Çelebi. Before scanning the work, the former theses about Seyahatnâme are reviewed. The last and updated Seyahatnâme of Evliyâ Çelebi (in today’s Turkish) has been chosen and scanned. In the first section of the work; the author, the work, the form and the main concepts included in the work have been informed. In the second section, twelve theses, about this work, brought out in the Department of Turkish Language and Literature have been discussed. In the third section, the material and method selections have been presented. In the fourth section, the motive classification of anecdotes has been performed and the anecdote texts have been analyzed with their episodes. At the end of the study, the result and references have been involved.
Key Words: Evliyâ Çelebi, Seyahatnâme, Anecdote, Motive

Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde Ayıntab’da Sosyo-Kültürel Hayat
Evliya Çelebi‘nin Seyahatnamesinde Ayıntab'taki Sosyal, Kültürel Hayat hakkında oldukça mühim tespitler yer almaktadır.  S Antep ve çevresi hakkında Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesindeki bilgilerin çoğunluğu 9. ciltte yer almaktadır. Evliya Çelebi'nin Hac yolculuğu güzergahında yer alan Ayıntab veya Antep hakkındaki tasvirleri, anlatıları şehrin tarihine katkı sunacak bilgiler içermektedir. Aslında 1648 yılından sonra 1671 yılında geldiği ikinci yolculuğu ona şehre dair gelişme ve büyüme hakkında karşılaştırma imkanı da vermiştir. Bu çalışma 2009 yılında düzenlenen Halep-Antep Vakıfları sempozyumundaki sunumumuzun tekrar gözden geçirilerek yeni bazı ilavelerle yayınlanmış halidir. Baskı sırasında bazı yerlerdeki cümle düşüklükleri, alıntılarda hatalar oluşmuştur. En son hali oluşturulurken tashihli nüshanın sehven gönderilememesi de bu tür yanlışların metinde yer almasına sebebiyet vermiştir.

Evliya Çelebi’nin Seyahatname’sinde Urfa hakkında verilen bilgilerin bir kısmı onun şahsi gözlemlerinden, bir kısmı ise devlet kayıtlarında veya kadıların yanlarındaki şeriyesicillerinde yer alan bilgilerin kendi üslubunca eserine aktarılmasından oluşmaktadır. Eserde XVII. yüzyılda Anadolu’daki Müslüman bir şehirdeki hayata dair bazı izler bulunabilir. Şehrin tarihine dair anlatılanların bir kısmı hakikatle örtüşmese de halk inancında yer almasından dolayı esere alınmış olmalıdır. Aslında günümüzde bile pek çok bölgede bu nevi bilgiler kabul ve rağbet görmektedir.
Evliya Çelebi’de bütün bu anlatılanların kendi dili ve yazı üslubuna dönüşerek metne girmesiyle menkıbeler ve efsaneler farklı bir güzellik kazanır. Hakikat olup olmamaları bir tarafa orada zikredilmeleri bile anlatılanları önemli hale getirir.

The focus of the present volume is on the next-to-autograph edition of the Seyahatname, “The Book of Travels” of the seventeenth-century “world traveller and boon companion to mankind,” Evliya Çelebi. Important, at certain instances great differences are noticed as a result of comparative analysis of the parts referring to Western Balkans and Iran and Azerbaijan with previously available versions of the Seyahatname. Thus, one of the main goals of this joint effort was to further elucidate this kind of discrepancies, focused either on these particular areas of the Ottoman Empire, or on more general features of Evliya’s narrative.

The book is closely focused on two borderlands of the Ottoman Empire, the Western Balkans, i.e. Bosnia and Croatia (with Serbia), bordering the territories of the Republic of Venice and the Habsburg Monarchy in the west, and Safavid ruled Iran and Azerbaijan in the east. Such conception provides an opportunity for a comparison between the eastern and the western borderlands of the Ottoman Empire, concerning topics related to economic and social history, urbanization, ethnic and confessional relations, and others.

Hardcover, 232 pp.
ISBN: 978-953-8281-33-4
Price: 50 EUR / 59,88 USD (375 HRK) / price with 10 % discount: 45 EUR / 53,89 USD (337,50 HRK) (plus shipping costs)

On the link below you can find an excerpt from the book, with an introduction and a list of articles and contributors:
https://srednja-europa.hr/proizvod/evliya-celebi-in-the-borderlands-new-insights-and-novel-approaches-to-the-seyahatname-western-balkans-and-iran-sections/

If you are interested in purchasing a copy, please do not hesitate to contact the publisher on e-mail srednja.europa@vip.hr

Srednja Europa, d.o.o.
Trg Ivana Meštrovića 9, 10020 Zagreb, Croatia
Tel/fax:  ++ 385 1 66 87 055
srednja.europa@vip.hr
www.srednja-europa.hr