Atasözleri

Dünya’nın görmüş olduğu en büyük seyyah ve en büyük seyahat yazarı sayılan Evliyâ Çelebi [1611-1685?] 51 yılını adadığı seyahatnâmesin de gezmiş ve görmüş olduğu yerler hakkında tarih, dil, din, kültür, coğrafya ve daha birçok antolojik unsurda bulundurmaktadır. Evliyâ Çelebi tabiri caiz ise döneminin dünyasını 10 cilde sığdırabilmiş, ansiklopedik bir seyahatnâme meydana getirmiştir.

Bu çalışmada Yapı Kredi Yayınları tarafından yayımlanan, Seyit Ali Karaman tarafından hazırlanan Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi serisinin beşinci, altıncı ve sekizinci kitaplarından hareketle içeresinde yer alan bazı halkbilimi unsurları incelenmiştir. Tespit edilen öğelerin özellikleri örneklerle birlikte çalışmada yer almıştır.

“Şefaat ya Resulallah” diyeceği yerde, heyecandan dili sürçerek, “Seyahat ya Resulallah” diyen Evliyâ Çelebi’nin heybesine yani seyahatnâmesine XVII. yüzyılın dünyasından hareketle halkbilimi açısından birçok zenginliği sığdırmıştır. Sadece Türk kültürüne ait öğelerden bahsetmeyip, gittiği ve gördüğü her yerin değerli hissettiği bütün kültürel nevilerini kaydetmiştir.

Türkler, tarihin en köklü ve en kadim milletidir. Tarihte büyük komutanlar, büyük hükümdarlar, büyük bilge ve filozoflar yetiştiren ve büyük izler bırakan Türkler’in Tarihi ve Kültürü; anlaşılmadan İnsanlık Tarihi ve Dünya Medeniyeti tam olarak anlaşılamaz. Bunu anlamanın yolu ise Türk’ü Türk yapan, Türklerin düşünce ve ruh dünyasını şekillendiren değerlerin ve bunu gerçek kılan Bilgelerin; Tanrı’dan İnsana, İnsan’dan Doğaya, Doğadan Kainata, Kainattan ise Nizama ve sosyal yaşama değin hayata bakış açıları, düşünce dünyaları ve değer yargılarını anlamaktan geçer.
Bu kitapta; Oğuz Kağandan Atatürk’e Türk Düşünce sistemine şekil veren büyük komutanların, büyük hükümdarların, büyük bilge ve filozofların On Bin yıllık düşünce ve ruh dünyalarına konuk olacak, Türk olmanın şuur ve bilincine ereceksiniz. Ayrıca Türklerin Dünya Tarih ve Kültürüne bıraktığı izeri, büyük keşifleri, Türk Bilgeliği ile Türklerin On bin yıllık Turan Türk Ülküsünü öğreneceksiniz.
Bu kitap: her Türk’ün yanıbaşında bulundurması ve okuması, nesilden nesile aktarması gereken yıllar süren uzun bir çalışmanın ürünüdür.

Türkler, tarih boyunca birçok toplumla karşılaşmış ve bu toplulukların kültür ve mitolojileriyle etkileşmiştir. Bundan dolayı atasözü ve deyimler açısından Türkçe, zengin diller arasında sayılabilir. İslamiyetin kabulüyle Türkler, hayatın her alanında köklü değişimle yüzleşmiştir. Sözlü anlatı geleneği de bu değişim sürecinden etkilenmiştir. Bu çalışmada sözlü anlatı ürünlerinden olan atasözleri ve deyimler taşıdıkları mitik anlam açısından incelenmiştir. Atasözleri ve deyimler bir toplumun duygu, düşünce, inanç ve kültür yapısını yansıtması bakımından büyük önem taşımaktadır. Atalar, sözleriyle gelecek nesillere fikir ve öğüt taşırlar. Atasözleri ve deyimler, öğüt taşımanın yanı sıra bazılarının ise mitolojik unsurlar da taşıdığı belirlenmiştir. Çalışma kapsamında peygamber adları taşıyan atasözü ve deyimler tespit edilerek bunların mitik arka planları incelenmiştir. Çalışmada "1. İsa'yı küstürmek, Muhammet'i de memnun edememek, 2. Hem İsa'yı hem Musa'yı memnun etmek, 3. Her firavunun bir Musa'sı çıkar (olur), 4. Her Musa'nın bir firavunu var, 5. Nuh der peygamber demez, 6. Nuh nebiden kalma / Hazreti Nuh'tan kalma, 7. Her Yusuf güzel olmaz, 8. Güzellikte Yusuf, 9. Halil İbrahim sofrası, 10. Halil İbrahim bereketi, 11. Eyüp sabrı, 12. Hazret-i Âdem kıyafeti, 13. âdemelması, 14. Âdemin çektiği dili belâsı, 15. âdemoğlu / Âdem evladı / Âdem oğlanı, 16. Âdem baba, 17. âdembabaya dönmek, 18. âdembaba gibi, 19. Mühür kimde ise Süleyman odur, 20. Dünya (Peygamber / Hazret-i / Sultan) Süleyman'a (bile) kalmamış, 21. Kul bunamayınca / bunalmayınca / sıkılmayınca / sıkışmayınca Hızır yetişmez, 22. Hızır gibi (imdada) yetişmek, 23. Hızır'a külah giydirir, 24. Her geceyi Kadir, her gördüğünü Hızır bil, 25. Hızır uğramış / Hızır eli değmiş, 26. Hızır bereketi" örnekleri esas alınarak atasözü ve deyimin mitolojiyle ilişkisi ortaya konulmuştur.

Öz
Her kültür, kendi toplum hayatı içerisinde önem verdiği kavramları kelime boyutunda dilin söz varlığı içerisinde yaşatır. Hem yazılı hem de sözlü olarak Türkçe söz varlığında çokça kullanılan akrabalık adları, Türk kültürü içerisinde önemli bir yer tutmaktadır. Yani, Türkler akrabalık kurumuna önem verdikleri için akrabalık bildiren kelimeleri yazılı ve sözlü dilde geniş bir şekilde kullanmaktadır. Tam tersi bir bakış açısıyla dilde akrabalık bildiren kelimelerin çok ve çeşitli olması Türklerin akrabalık kurumuna verdiği önemi de göstermektedir. Bir kelimenin söyleyen, dinleyen ya da okuyan üzerinde bıraktığı duygusal etkiye duygu değeri denmektedir. Toplumun hayata bakış açısını ve yaşayışını gösteren atasözleri içerisinde akrabalık adlarının kullanımı birçok yerde duygu değeri bakımından bilgiler sunmaktadır. Bu çalışmada söz varlığının önemli bir üyesi olan ve Türkiye Türkçesi atasözleri içerisinde yer alan akrabalık adlarına semantik olarak yaklaşılacak ve onların duygu değerleri ele alınacaktır.
Abstract
Every culture, within its social life, lays emphasis on the concepts of language within the vocabulary of words. The kinship names which are widely used both in written and verbal terms in Turkish have an important place in Turkish culture. The Turkish people use words that express kinship broadly in written and verbally because they attach importance to the kinship institution. Kinship names are very diverse and the variety shows the importance that the Turks give to the kinship institution. It is called connotation that influence the emotion of teller, listener or reader. The use of kinship terms among the proverbs that show society's life are providing information in terms of emotion value in many proverbs. In this study, kinship terms which are an important member of the vocabulary and which are included in the Turkish proverbs will be approached semantically and their emotional values will be discussed.

Galat-ı meşhur; kelimelerin, deyimlerin veya atasözlerinin yaygın olarak yanlış bir biçimde kullanılması sonucu, doğrusunun yerini alması hâlidir. "Herkesin doğru bildiği yanlış" şeklinde sadeleştirilebiliriz. Galatlar dilimize yerleşince artık onları düzeltmek bir hayli zor olur ya da imkânsızlaşır. Bunun nedeni halkın, dili, galat da olsa amacına uygun şekilde kullanabiliyor olmasıdır. Konuşan kişi galatı doğru hâliyle kullandığı zaman, galata alışmış alıcının mesajı doğru şekilde anlaması güçleşir. Bu durum bir bildirişme sorununa yol açar. Bir deyişimizde de dediği gibi "galat-ı meşhur lugat-ı fasihten evladır." Yaygınlaşmış yanlış kelimeler ve kullanımlar, artık unutulmuş ve bilinmeyen doğru kullanımlara tercih edilmelidir. Galatları düzeltmeye çalışmaya gerek yoktur. Türkiye Türkçesinde kullanılan bazı kelimeler, deyimler ve atasözleri; anlam, çoğulluk, şekil gibi birimlerde galatlaşarak günümüzdeki hâllerine bürünmüşlerdir. Galatlar Türkçe'mizin bir zenginliğidir. Yapılan bu çalışmada eskimiş kelimeler haricinde günümüz Türkiye Türkçesinde kullanılan meşhur galatlar; yanlış kullanımları ile sınıflandırılmış ve doğru kullanımlarıyla birlikte verilmiştir.

ÖZET Kültür toplumun değerlerini kuşaktan kuşağa aktaran bir hafıza niteliğindedir. Kökleri aynı olan toplumlar her ne kadar çeşitli nedenlerle farklı coğrafyalarda yaşasalar da ortak geçmişin izlerini kültüründe yaşatırlar. Kültürde yer alan ögeler yüzyıllar boyu bazı küçük değişikliklere uğrasa da toplumun hafızası içerisinde yaşamaya devam eder. Bu bağlamda atasözleri Türk dünyası için oldukça önemlidir. Türk dünyasının ortak geçmişinin izlerini bu sözlerde bulmak mümkündür. Atasözleri dil içerisinde pratik faydalarının yanısıra en önemli işlevini kültürü saklayıp aktarmasıyla yapmaktadır. Kısaca Atasözleri Türk toplumunun geçmişten bugüne yaşadığı tecrübeleri ve bu tecrübeleriyle birlikte öğütlerini yansıtan dil ögeleridir. Atasözleri içerisinde kültüre ait farklı ögeleri bulundurur. Bu ögelerden birisi de sayılardır. Bu sözler içerisinde yer alan sayı adları sıradan matematiksel ögeler değillerdir. Her bir sayının bir anlam alanı ve bu kültüre sahip kişiler tarafından bilinen değeri bulunmaktadır. Atasözlerinde yer alan sayı adlarındaki anlamlar yüzyılların birikimini gösteren önemli delillerdir. Bu çalışmada Türkçenin farklı lehçelerinden tespit edilmiş olan atasözleri ele alınarak bu atasözlerindeki sayılar ve onların anlam alanları ve duygu değerleri incelenecektir.
Abstract:
Culture is like a memory that transfers the social value between generations. Societies that are from same root sustain the common scars in their culture much as live in different places because of various reasons. Even though the different elements in culture have undergone some minor changes for centuries, they continue to live in the memory of society. Proverbs are important for Turkish world in this context. It is possible to find common scars in Turkish proverbs. The proverbs, in addition to their practical benefits in language, do their most important function by storing and transmitting the culture. Shortly proverbs are language items that contain advices and experiences from past to present. Proverbs contain the several culture elements. One of these elements is Numbers. The Numbers in Turkish proverbs are not ordinary mathematical elements. Each number has semantic field, and a value known by people who are in this Culture. The meanings of the numbers in the proverbs are important evidence showing the accumulation of centuries. In this article proverbs that are from different dialects in Turkish will be analysed and their semantic fields will be evaluated.

İletişim tarihi, uzun bir süre sesin ve sözün hâkimiyetinde kalmıştır. Bilginin yeni nesillere taşınabilmesi için ezberin ve tekrarın önemli olduğu bu dönemde, toplumun en yaşlısı veya geleneği temsil kabiliyetine sahip olan kişisi büyük saygı görmüş, insanlarca bilginin yegâne kaynağı olarak kabul edilmiştir. Lakin sözlü dönemin bilgi birikimi kişisel belleklerde saklı olduğu için insan yaşamının son bulması, taşıdığı bilginin de sona ermesi demekti. Sözlü dönemi takip eden süreçte yazının bulunmasıyla insanlık yepyeni bir kültür evrenine dâhil olmuş, artık kültürel birikimlerin saklanması ve gelecek nesillere güvenle aktarılması daha kolay bir hâl almıştır. Yazının teknolojiyle desteklenmesi anlamına gelecek olan matbaanın icadı ise, bilginin geniş coğrafyalarda hızla yayılmasını sağlamıştır. Akabinde Sanayi Devrimi, yazı ve matbaanın yarattığı değişimi daha ilerilere taşımış, özellikle XX. yüzyılla birlikte dijital çağın önünü açmıştır. Teknoloji ile kültürün kesiştiği bu dönemde fotoğraf, telefon, televizyon, bilgisayar gibi teknolojilerle tanışan geniş kalabalıklar, ciddi bir değişim ve dönüşüm yaşamıştır. Bu süreçte eskinin tamamen terk edilmediği, sözün teknolojiyle birleştirildiği de görülmüştür. Sözlü kültürü dijital kültürle birleştiren teknolojik aletlerin başında televizyon gelmektedir. Ülkemiz televizyon yayıncılığıyla 1968 yılında tanışmış, büyülü kutu olarak anılan televizyon kısa sürede toplum hayatında önemli bir yer tutmaya başlamıştır. İlk dönemlerde yabancı film ve dizilerin Türkçe dublajlarıyla karşılaşan televizyon seyircisi, 1990’dan itibaren sözlü kültür ve edebiyattan beslenen yapımları daha çok izleme fırsatını yakalamış, içinde büyüdüğü sözlü geleneği televizyon aracılığıyla yeniden keşfetmiştir. Bu süreçte, sözlü kültürden büyülü kutuya taşınan kültürel unsurlardan biri de atasözleridir. Fakat televizyonda izleyiciyle buluşan atasözlerinin tamamı klasik atasözü formunda olmayıp bir kısmının senaristler tarafından üretildiği dikkati çekmektedir. Televizyon dünyası için üretilen atasözleri içerisinde güldürü sağlamak maksadıyla uydurulanlar olduğu gibi klasik atasözü formuna çok yakın olan, geleneksel söyleyişi yaşatan ve tarafımızdan icat edilmiş atasözleri olarak adlandırılan sözler de bulunmaktadır. Bu noktada “Hangimiz Sevmedik” dizisi, senaristler tarafından geleneksel forma uygun olarak icat edilmiş atasözleri bakımından hayli zengindir. Dizide 64 icat edilmiş atasözü tespit edilmiş olup bunlar başrol oyuncuları Adile ve Münir karakterlerinin ağzından izlerkitleye sunulmuştur. Burada ister istemez akla şu soru gelecektir: “Senaristlerce icat edilen bu sözlere birer atasözü demek doğru mudur?” Klasik bir atasözünde aranan “yüzyılların tecrübe veya gözlemlerine dayanma, doğruluğundan şüphe duyulmama, anonim olma” vasıfları bu sözlerde yoktur. Çünkü söyleyenleri bellidir ve yakın zamanda üretildikleri için genel geçerliklerinin test edilebileceği bir süreçten de henüz geçmemişlerdir. Diğer taraftan “bir hüküm bildirme, hayat görüşünü veya olaylar/ durumlar karşısındaki tavrı ifade etme, akılda kalması kolay olsun diye söz sanatlarına dayanma, bilgece tasarlanmış kısa ve özlü sözler olma” özelliklerini harfiyen yansıttıkları görülmektedir. Bu noktada, ilgili 64 sözün atasözü formuna uymayan taraflarına yoğunlaşacak ve klasik atasözlerinin geçirdikleri değişim evrelerini hatırlayacak olursak mesele farklı bir hâl alacaktır: En eski atasözlerinin zamanla söyleyenleri unutularak anonimleştikleri; genel geçerliklerinin ise sonraki yıllarda tecrübe veya gözlem yoluyla test edildiği bilinmektedir. Bahse konu olan 64 söz için de benzer bir sürecin yaşanması beklenebilir. Kaldı ki dizideki 64 icat edilmiş sözden 27’si sosyal medyada yüzlerce kişi tarafından yeniden-paylaşım, beğeni veya yorum yoluyla gündemde tutulmuş; sözlerin çoğunlukla kaynağı belirtilmeden paylaşılması yoluyla, şimdiden anonimleşmenin ve halka mâl olmanın ilk adımı atılmıştır. Ayrıca paylaşımlara yapılan yorumlar, senaristler tarafından icat edilen sözlerin insanlarda gerçeklik hissi uyandırdığını ve klasik bir atasözü gibi sahiplenildiğini de göstermektedir. Bu durumda bahse konu olan 64 sözü birer atasözü, hiç olmazsa icat edilmiş atasözü olarak görmek ve mevcut durumu, televizyon aracılığıyla sözlü kültürün yeniden-üretimi olarak yorumlamak mümkündür. Bu çalışmada, “Hangimiz Sevmedik” dizisindeki icat edilmiş 64 sözün anlam evreni ele alınmış, bu sözlerin klasik atasözü formuna uygun olup olmadıkları irdelenmiş ve halkta bir karşılık bulup bulmadıkları sosyal medya paylaşımları üzerinden sorgulanmıştır.

Makinaların icad edilişine kadar insanoğlunun medeniyetler kurmasını, fetihler yapmasını, savaşlar kazanıp, şölenler yapmasını sağlayan hep hayvanların varlığı olmuştur. Zengin bir kültüre sahip olan Türk milletinin, folklorunda, sosyal ve ekonomik hayatında " hayvanların, hayvan kültünün " , ayrıcalıklı bir yeri vardır. Destanlarda, şiirlerde ve efsanelerde kahramanların atlarıyla özdeşleşmesi, bazı hayvanların mitolojik özellik ve zaman içerisinde dinî bir kimlik kazanmış olması, devlet olmanın simgesi bayraklara işlenmesi, hayvanların Türk kültüründeki yerini göstermesi açısından anlamlıdır. Türklerin tarih boyunca bazı hayvanları nasıl maharetle evcilleştirdiğini bilen bir çok yabancı ilim adamı, kendilerini hayretten alıkoyamamışlardır. Bunlardan bazıları Türklerin, adeta hayvanların dilinden anladığını ve onlarla gayet kolaylıkla anlaşabildiklerini, etinden, yününden en iyi şekilde istifade ettiklerini ve bu yönüyle diğer milletlerden bir çok üstün vasıflarla ayrıldıklarını ve aynı zamanda "bozkır kültürünün" de temsilcisi olduklarını tarafsız bir şekilde ifade etmişlerdir 2. Atasözleri halkın sesidir. Bir milletin duygu ve düşüncelerinin ışığında ona yön veren özlü sözlerdir. Türk atasözlerinde hayvanlar vazgeçilmez öğelerdir. Atasözlerinde hayvanlar, mecazî olarak veya gerçek özellikleri dikkate alınıp kişileştirilerek vurgulanırlar. Hayvanlar verilmek istenen öğüdün, anlatılmak istenen düşüncenin sembol kahramanlarıdır. Tarihin çok eski dönemlerine uzandığımızda bazı hayvanların kültür tarihimizde öne çıktıklarını görmekteyiz. Bunlardan özellikle at, kurt, inek, kartal şahin, arslan dikkat çekicidir. Esas itibariyle, kültürel, sosyal ve dinî hayatımızda derin izler bırakmış olan hayvan motifi, folklorun her kolunda ayrı ayrı ele alınıp değerlendirilmelidir.

Halkın ortak malı olmuş, söyleneni unutulmuş, öğüt ve ders veren hikmetli, özlü sözlere atasözü denilir. Yüzyılların tecrübe ve gözlemleri bu sözlerde gizlidir. Deyimler, asıl anlamlarından uzaklaşarak yeni kavramlar meydana getiren kalıplaşmış sözlerdir. İki veya daha çok kelimeden kurulur. Deyimlerin çoğu cümle değeri taşımaz ve genel bir hüküm bildirmezler. Bu yönleriyle de atasözlerinden ayrılırlar. Duygu ve düşüncelerimizi dikkati çekecek biçimde anlatan bu söz grupları çoğunlukla mastar biçiminde kullanılırlar. Atasözlerini tasnif edenler, ya sadece konuyu esas almışlar ya da konu ile fonksiyonları birbirinden ayırt etme ihtiyacı duymamışlardır. Ömer Asım Aksoy (1984:21-22), atasözlerini " kavram özellikleri " bakımından yedi grupta değerlendirmiştir:

Ayıp kitabında toplumun "ayıp" diyerek kınadığı, beğenmediği, tenkit ettiği hatta hiç konuşmadığı davranışlar, hareket tarzları, hayat tarzları, konuşma biçimleri ve değer yargıları incelenmiştir. Çarşı esnafının etik kodunda esnafın esnafa, esnafın müşteriye, müşterinin esnafa karşı bazı davranışları ayıp sayılır. Romanlarında karakterlerini konuşturarak yaşadığı dönemi aksettiren Hüseyin Rahmi, kendi döneminin ayıp anlayışını en berrak biçimde kaleme almıştır. Ayıp addedilen unsurlar dilde, atasözlerinde varlığını gösterir. Ayıp hayatın içinde ve bir parçasıdır. Bazen de toplum bu unsurlar yokmuş gibi davranmak ister, bu sebeple örtmece yaparak anlatmak istediğini anlatır. Dönemlere göre toplumun yargıları ve ayıp anlayışı da değişmektedir. Belirli sosyal çevre ve yaş grupları içinde kabul gören davranışlar farklı ortamlarda kabul görmeyebilir. Bazı ayıplar günah ile örtüşmektedir, ama her ayıp günah değildir. Ayıbın sosyal ve toplumsal yönü ağır basar.

Κάθε χώρα έχει τις παροιμίες, τις καθημερινές εκφράσεις και τα γνωμικά της, οι οποίες αντικατοπτρίζουν την σοφία, την αίσθηση του χιούμορ και τον τρόπο ζωής του λαού της. Συχνά οι ίδιες σκέψεις εκφράζονται με διαφορετικό τρόπο σε διαφορετικούς πολιτισμούς. Μερικές φορές είναι δύσκολο να προσδιοριστεί η χώρα καταγωγής μιας παροιμίας, επειδή οι παροιμίες συνήθως χρησιμοποιούνται εκατοντάδες χρόνια δεν είναι εύκολο να υπολογιστεί πού και πότε πρωτοεμφανίστηκαν (Σεφλέρ, Άξελ. 1998: 8-9).. Φυσικά για κάθε παροιμία υπάρχει ένδειξη για τη χώρα ή τον πολιτισμό που μπορεί, κατά την γνώμη μου, να εμφανίστηκε πρώτα. Οι Τούρκοι, όπως και οι Έλληνες, δανείσθηκαν τη σοφία και άλλων λαών, για να σχηματίσουν τις δικές τους παροιμίες, με αποτέλεσμα πολλές τουρκικές παροιμίες να προέρχoνται από την ελληνική παράδοση, καθώς και πολλές ελληνικές από την ελληνοτουρκική συμβίωση των τελευταίων αιώνων (Χιδίρογλου, Παύλος. 1987: 15).. Προσωπικά, πάντα ήθελα να ασχοληθώ σχετικά με το θέμα του δανεισμού σε φρασεολογικό επίπεδο στην τουρκική και ελληνική γλώσσα για να διευρύνω τον ορίζοντά μου και να μάθω περισσότερα για τις διάφορες κουλτούρες από λογοτεχνική όψη. Επειδή αυτό το μικρό εργασιακό θέμα με μάγεψε, ήθελα να κάνω ό,τι περνάει από το χέρι μου, προσπαθώντας πολύ και επίμονα, μη ξέροντας την καθαρεύουσα.

TÜRK ATASÖZLERİ VE DEYİMLER IŞIĞINDA "TÜRK SAVAŞ SANATI" VE "KURT SAVAŞ TAKTİKLERİ"


BİRLİKTEN (GÜÇ) KUVVET DOĞAR TÜRK ATASÖZÜNÜN ETİMOLOJİK KÖKENİ:

Birlikten (güç)  kuvvet doğar Türk Atasözümüz Türk Dünyasında yaygın bir şekilde kullanılmakta olan askeri Atasözlerimizdendir.
Burada bahsi geçen "birlik" kavramı Göktürkçe "Birig" askeri birlik tabirinden doğmuş kökü Türk Kara Kuvvetlerinin kuruluşu sayılan M.Ö.209 tarihine dayanmaktadır. Tarihi kaynaklara göre bahse konu tarihte Büyük Hun Kağanı Mete dünya askeri tarihinde ilk defa askeri "Birlik" sistemini kurarak tarihin ilk profesyonel Ordusunu oluşturmuştur. Mete Kağan, ordusunu onluk, yüzlük(bölük), binlik ve onbinlik(tümen) parçalara ayırmıştır. Bu sayede Türk ordusu rahatlıkla parçalara bölünebilmekte ve daha sonra rahatlıkla birleşebilmekte, emir komuta bu hiyerarşik yapı sayesinde sağlanarak Orduda düzen ve disiplin içerisinde sevk ve idare gerçekleştirilebilmektedir. Birlikten kuvvet doğar Atasözümüzde bu askeri büyük gücü ifade etmektedir.

Mete Kağanın kurmuş olduğu bu birlik sistemi askeri terminolojide onluk çekirdek yapısı Almanca (manga) olarak bilinse de bu sistemin kökeni Büyük Hun Kağanı Meteye dayanmaktadır. Bu sebeble Türkler Onluk sistemi yani on kişiyi  yöneten rütbeye Onbaşı, yüz kişiyi yöneten rütbeye Yüzbaşı,Bin kişiyi yönetene Binbaşı rütbesi vermiş bahse konu askeri rütbeler hala günümüzde Türk Silahlı Kuvvetlerince kullanılmaktadır.
Bir çok Türkolog Türk askeri birlik sisteminin daha eski tarihlere dayandığını ifade etsede Tarihi vesikalarda birlik sisteminin  Büyük Hun Kağan'ı Mete tarafından kullanıldığı yazılı Çin kaynaklarında yazmakta bu nedenle Türk Kara Kuvvetleri kuruluş tarihini Türkolog H.Nihal Atsız'ın girişimi ile M.Ö.209 olarak kabul etmiş, profesyonel Türk Ordusunun kuruluşunu Büyük Hun Kağanı Tanrı-Kut Mete'nin (birlik,onluk,yüzlük,binlik,onbinlik,yüzbinlik)kurduğu "Birlik" sistemine dayandırmıştır.

Birlikten Kuvvet/Düzen doğar Türk Atasözü ile Türkler ordunun askeri "birlik" sistemi sayesinde kuvvetli ve güçlü olacağını ifade etmiş bahse konu Atasözü dilimizle günümüze kadar ulaşmıştır.

Divanı Lügat it Türk'te:
Alplar arıg alkışur
(Savaşçılar arınmak için savaşır)
Küç bir kılıp arkaşur
(Güçlerini birleştirerek sırt sırta verir)
Bir bir üze alkaşur
(Birlikte yardımlaşarak savaşır)
Edgermedip ok atar
(Ölüme göğüs gerip ok atarlar) şiiri ile Birlikten güç doğar Atasözümüz Türk Savaş Sanatı şiirselleştirilerek anlatılmaktadır.

Yine bu Atasözünün Türk Milletinin birlik,beraberlik ve dayanışma gücü sayesinde güçlü olacağını ifade etmesi de Türkçenin söz varlığı  gücünü bizlere göstermektedir.Yine Etimolojik köken  olarak birlik kavramı  tek Tanrı inanç sistemini ifade eden bir kavramdır.Nitekim Anadolunun Türk-İslam yurdu olmasında büyük payı olan Hoca Ahmet Yesevi ekolünden gelen ve Ahilik teşkilatı üyesi Hacı Bektaş-ı Veli anadoluda yurt tutan Türklere öğüt verirken "Bir olun,diri olun,iri olun" buyurarak Türklerin Tek Tanrı inancı etrafında birlik olmaları gerektiğini öğütlemektedir.

İbn-i Fadlan 10. yüzyılda Oğuz Türklerini halifenin elçisi sıfatıyla ziyaret ettiğinde  o zaman Türkler Müslüman değildi. İbn-i Fadlan'ın anlattığına göre, o çağlarda Türkler haksızlığa uğradıklarında ya da bir zorlukla karşılaştıklarında başlarını yukarı kaldırıp "Bir Tengri" demektedirler. Yine Makdisi: "Türkler bir tengri, yani Tanrı birdir derler..." Demek suretiyle Türklerin birlik inancı ile Tanrı inancını yanyana kullandıklarını ifade etmektedir. Günümüze kadar ulaşan "Tengri biz menen" günümüz Türkçesiyle"Tanrı/Allah bizimle" duasının Göktürkçe konuşma dili esas alındığında "Tengri bizin birle" olması gerekmektedir.

Yine Efsaneye göre Oğuz Kağan ölmeden önce  çocuklarına öğüt verirken çocuklarından sadaklarından tek ok alıp kırnalarını ister çocukları rahatlıkla o tek oku kırarlar, daha sonra Oğuz Kağan çocuklarından sadaklarından 10 ok alıp deste halinde kırmalarını  emreder ancak hiçbir çocuğu deste halindeki onoku kıramaz bunun üzerine Oğuz Kağan çocuklarına: "Çocuklarım bir ve beraber olmazsanız işte şu zayıf tek ok gibi kırılır dağılırsınız, Ama birlik içinde, bir arada olursanız kimse sizi bölemez parçalayamaz " diye öğüt verir.Mete Kağan Çin imparatoriçesi ne yazdığı mektupta ok atan ve yay geren boyları tek bayrak altında birleştirdiğinden bahsetmektedir.

Yine Vezir Bilge Tonyukuk bu öğüdün bir benzerini Kendi adına dikilmiş Göktürk kitabesinde:" " Yuyka erkli tupulğalı ucuz ermiş, yinçge erklig üzgeli ucuz. Yuyka kalın bolsar tupulğuluk alp ermiş Yinçge yoğun bolsar üzgülük alp ermiş.
Yufka olanın delinmesi kolay imiş, ince olanı kırmak kolay. Yufka kalın olsada delinmesi zor imiş. İnce yoğun olsa kırmak zor imiş."Sözleriyle düşmana karşı birlik olmaları gerektiğini Kutluk İlteriş Kağana ifade etmiştir. Bunun bir benzerini Cengiz Kağan Moğolların Gizli Tarihçesine yazdırmıştır.
Selçuklu Sultanı Selçuk bey öldüğünde saltanatı Tuğrul ve Çağrı Beye kalmış
Tuğrul Bey, Çağrı Beyi yanına oturtup sadağından bir ok alıp kırmasını söylemiş
Çağrı bey sadağından bir oku alıp kolayca kırmış, bunun üzerine Tuğrul Bey Kardeşi Çağrıya sadağından on ok alıp deste halinde kırmasını emretmiş Çağrı Bey ne kadar zorlasada deste halindeki On oku bir türlü kıramamış, bunun üzerine Tuğrul Bey Çağrı Beye: " Kardeşim birlik olmaz, ayrılırsak işte şu tek ok gibi bölünüp parçalanırız.  Ama bir ve  beraber olursak, bölünüp parçalanmayız" diye öğütte bulunarak Birlik ve beraberliğin önemini ifade etmiştir.Yine Sultan Alparslan Türk Komutan Erdem'e öğüt ve nasihat verirken On Okun hikayesinin bir benzerini anlatmış Nizamü'l Mülk Oğuz oğulları unutmasın diye bu kıssayı "Siyasetname"sine yazmıştır.
Ulu Türk Ozan Yunus Emre:
Bölüşerek tok oluruz.
Bölünerek yok oluruz.
Dizeleriyle Türklerin bölünmemelerini, birlik ruhu içerisinde dayanaşarak ve bölüşerek hareket edilmesi gerektiğini ifade etmektedir....Devamı Yazımızdadır...
Türkler hiç şüphesiz tarihin en eski ve en büyük savaşçı milletidir. Türklerin geniş bozkır ve otlaklarda,doğayla iç içe yaşamaları ve hayvancılıkla uğraşmaları Türklerin savaşçı özelliği kazanmasında etkili olmuş, Türkler küçük yaşlarından itibaren savaş ve avlanma sanatı ile uğraştıklarından "Ordu millet" olarak anılmıştır. Türklerin avcı ve hayvan yetiştirici toplum olmaları ve sosyal yaşantıları gereği, Türkler; doğayı çok iyi gözlemlemiş bu gözlemler neticesi, yırtıcı ve avcı hayvanların avlanma taktiklerinden kendi savaş sanatını meydana getirmişlerdir.
"ASPANDA BÜRKÜT, JERDE KÖKBÖRÜ BOL." "GÖKTE KARTAL, YERDE BOZKURT OL." "KARTAL YAVRUSU KARTAL,ASLAN YAVRUSU ASLAN,KURT ENİĞİ KURT OLUR" gibi dilimizle günümüze kadar ulaşan bu sözlerimiz durumu anlatan en iyi Atasözlerimizdendir. Türklerin savaşçı özelliği kazanmasında en etkili hayvan ise konar göçer Türklerin  sürülerini korumaya çalıştığı "kurt" olmuştur. Türkler Kurtların avlanma stratejisinden önemli dersler çıkararak kendi savaş sanatlarını kurtların avlanma taktik ve stratejileri üzerine inşa etmişlerdir. Bu sebeple Türk savaş sanatı aslında kurt savaş sanatı dersek yanılmamış oluruz. Bunu biz Göktürk yazıtlarında geçen: "Tengri küç birtük üçün karigım kağan süsi böri teg ermiş, yağısı koriy teg ermiş. / Tanrı kuvvet verdiği için, babam kağanın askeri kurt gibi imiş, düşmanı koyun gibi imiş. (Bilge Kağan yazıtı doğu yüzü II.) Bilge Kağanın sözü bizlere Göktürklerin askerlerini kurda düşmanlarını ise kurtların avladığı sürüye benzettiğni Göktürklerin savaş  strateji ve taktiğinde kurtları örnek aldıklarını bizlere açıkça göstermektedir.Yine aşağıda açıklayacağımız üzere günümüze kadar ulaşan bir çok Atasözüde bu tezimizi doğruladığı gibi Türklerin kurt savaş taktikleri hakkında bizlere bilgi vermektedir....Devamı Yazımızdadır...

İnsan yaşamı ile iç içe olan ve her türden bilimsel ve kültürel alanda ihtiyaç duyulan çeviri,
dilsel, kültürel ve iletişimsel bir etkinliktir. Bu çalışmada, Elif Şafak’ın The Architect’s
Apprentice adlı eserinden seçilen, hem bir dilin en kıymetli varlıkları hem de bir kültürün
düşünce tarzını ve yaşayış biçimini yansıtması nedeniyle o kültürün aynası niteliğinde olan
atasözleri ve deyimlerin Fransızca ve Türkçe çevirileri, Yorumlayıcı Anlam Kuramı ışığında
karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. İnceleme aşamasında, kaynak eserden seçilen atasözleri
ve deyimler, dilsel ve kültürel bağlamları dikkate alınarak değerlendirilmiş ve bunun
yanında Yorumlayıcı Anlam Kuramında da önemine sıklıkla değinilen eşdeğerlik ölçütleri
de göz önünde bulundurulmuştur. Çalışma sonucunda elde edilen veriler, Fransızcaya
L’architecte du sultan başlığı ile çevrilmiş olan eserin, kaynak metin ile iletilmek istenen
anlamın erek dile akıcı ve anlaşılır bir biçimde aktarıldığını göstermiştir. Veriler ışığında,
Türkçeye Ustam ve Ben adı ile çevrilmiş olan eserin ise büyük ölçüde eşdeğerliğin
sağlanarak çevrildiği ancak kaynak metin yazarının kullanmış olduğu kimi atasözleri ve
deyimlerin çevrilmediği, bu nedenle kaynak metin yazarının iletmek istediği anlamın zaman
zaman istenen etki ile aktarılamadığı görülmüştür.

Türk kültüründe renkler en eski dönemlerden itibaren önemli kavramlar olmuştur. Gerek inanışlarda gerek sosyal hayatta gerekse şahıs ve yer adlarında oldukça sık kullanılan renkler, çeşitli inanışların ya da doğrudan kültürün etkisiyle gerçek anlam değerlerinin dışında yeni anlam alanları kazanmışlardır. Bu bağlamda renk adları da bazı duygu değerlerinin dildeki temsilcisi olmuştur. Renk adlarının kazandığı bu duygu değerleri kültürün aktarımında da önemli rol oynamıştır.
Atasözleri Türk toplumunun geçmişten bugüne yaşadığı tecrübeleri ve bu tecrübeleriyle birlikte öğütlerini yansıtan dil öğeleridir. Bu çalışmada Türkiye Türkçesindeki atasözleri taranmış ve renk adlarının geçtiği sözler tespit edilmiştir. Bu sözler duygu değeri bağlamında ele alınarak Türk düşünce dünyasında renklerin yansıması tespit edilmeye çalışılmıştır. Bununla birlikte renk adlarının birbirleriyle olan ilişkisi de değerlendirilmiştir. Böylece atasözleri özelinde renklerden hareketle kültürdeki renk dünyası anlaşılmaya çalışılmıştır.

Atasözleri bir dilin metaforlaşma aşamalarının en son derecesidir. Metoforlaşma ile dillerin yaşı arasında da belirgin bir bağ vardır. Daha ilk yazılı belgelerinden başlamak üzere atasözlerini tespit edebildiğimiz Türkçe, IX-XI. yüzyıllarda birbirinden farklı kültür çevrelerinde oluşmuş ama aynı dili konuşan bir soylu boyların atasözleri konusunda da bize birçok örnek vermektedir. Bu bildirinin çerçevesi içinde bu atasözleri ele alınarak farklı kültür çevrelerinden derlenmiş atasözleri üzerine bazı değerlendirmelerde bulunulacaktır. 0. Giriş Eski Türk atasözleri üzerine bugüne kadar bildiri, makale yüksek lisans ve doktora tezleri ile kitaplar yazılmıştır. Bu çalışmalar genellikle atasözlerinin konusu bakımından tasnifi ve günümüz Türk lehçeleri ile benzerlikleri üzerine yoğunlaşmıştır. Tarafımızdan yapılan incelemede Köktürk dönemi metinleri dışarıda bırakılmak kaydıyla Eski Uygur ve Karahanlı Türkçesi dönemi eserlerinde yer alan atasözleri değerlendirmeye alınmıştır. Değerlendirmemiz günümüz Türk atasözleri ile yapılacak karşılaştırmalardan çok bu dönem atasözlerinin kendi içindeki ortaklıklarına odaklanacaktır. Bu arada bu atasözlerinin elimizdeki verilerden hareketle hangi boylara ait olduğu konusu tartışmaya açılacaktır. Üzerinde duracağımız ve bizim atasözü olarak değerlendirdiğimiz derlemimiz içinde Eski Uygur Türkçesi ile Karahanlı Türkçesinden toplam 341 atasözü bulunmaktadır. 1. IX.-X. Yüzyıllar Arası Atasözü İçin Kullanılan Terimler Ve Formel İfadeler Bugün atasözü olarak ifade ettiğimiz sözler için gerek Eski Uygur Türkçesi gerekse Karahanlı Türkçesinde ortak bir terim olarak sab/saw sözcüğünün kullanıldığını görmekteyiz. Özellikle atasözünün dile getirileceği kısımda söylenecek sözün atasözü olduğuna ilişkin vurgulamaların yapıldığı ve bu vurgunun yeme sabda bar ya da boy ve millet adı da belirtilerek yeme Türk sabında bar gibi giriş formelleri dile getirildiği görülmektedir. İslami dönem Türk edebiyatının başlangıç eserlerinden olan Kutadgu Bilig'de (KB) sab sözcüğünün yanında Arapça mesel sözcüğünün de atasözü terimi yerine kullanıldığını görebilmekteyiz. Yine KB'de özellikle boy büyüklerinden nakledilen atasözü değerinde veya atasözüne yakın ibarelerin dile getirilmesinden önce negü tir ve yime yahşı aymış gibi kalıp ifadelerin kullanıldığı ve bu kalıp ifadelerden sonra atasözünün dile getirildiği görülmektedir. DLT'de ise saw sözcüğünün atasözü olduğu vurgulanmış ve atasözü söyleme şekli içinde bir örnek gösterilmiştir. DLT'de iki yerde atasözü söylenmeden önceki formel ifadelere yer verilmiştir. Bu ifadeler hem Eski Uygur Türkçesinde hem de Kutadgu Bilig'deki atasözü söylemeden önceki formel ifadelere de uygun düşmektedir: Saw: Mesel. Sawda mundag kelir. (DLT, C III, 154) Sawladı: Ol telim sawladı. O çok fazla konuştu. Bir adam atasözü söylerse yine bu sözcük kullanılır (DLT, C III, 297).

Anadolu coğrafyası, yüzyıllardır çeşitli medeniyetlere ev sahipliği yapmıştır. Bugün Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisinde bir yandan Anadolu kültürünün bir kolunu oluşturan, öte yandan tarihsel Mezopotamya kültürünü genlerinde taşıyarak devam ettiren Mardin; çeşitli dillerin iç içe geçmişliğine, yani dil katmanlaşmasına sahne olan yapısı ile oldukça dikkat çekici, aynı zamanda konuşulan dillerin birbirleriyle etkileşimini canlı olarak takip edebilme fırsatı sunduğu için de oldukça önemli bir dilbilimsel temas bölgesidir. Mardin Arapçası, Anadolu’da konuşulan diğer Arapça lehçelere, hatta modern Arap lehçelerine göre taşıdığı bazı arkaik dil özellikleri ile Fasih Arapçaya daha yakın olması ve baskın dil Türkçe ile çok yakın ve yoğun ilişkiler içerisinde olması dolayısı ile incelenmeye değerdir. Temelleri oldukça eskiye dayanan Türkçe-Arapça dil ilişkileri, bugün Mardin’de farklı bir boyutta ve seyirde devam etmektedir. Bu çalışmada, kalıplaşmış yapıları ile dilsel kodları ve kültürü muhafaza eden ve dilde var olan arkaik unsurları günümüze taşımada en ideal söz birlikleri olarak gördüğümüz atasözleri ekseninde Türkçe-Arapça dil ilişkilerinin günümüzdeki bu farklı boyutuna ve dildeki -şimdilik bu çalışma için kısmî- yansımalarına dikkat çekilecektir. Bu konuda; Türkçe-Arapça atasözleri odaklı yıllardır devam ettiğimiz karşılaştırmalı kaynak taramalarımız, derleme ve gözlemlerimiz neticesinde Türkiye Türkçesi yahut Anadolu ağızları ile kelimesi kelimesine aynı olan, aynı anlam ve bağlamda da kullanılabilen; ancak Mardin Merkez Arapçası özelinde daha geniş anlam ve bağlamlarda da kullanıldıklarını tespit ettiğimiz üç atasözü incelenerek konunun farklı ve örtük yönlerini ortaya çıkaran bulgular paylaşılacaktır.

Atasözleri, bir milletin düşünce yapısını, olaylara ve durumlara bakış açısını ortaya koyan, milletlerin kültürel birikimini yansıtan söz öbekleridir. Atasözlerinin Türkçe ilk kaynakları Orhon Yazıtları olarak gösterilse de üç büyük yazıttaki atasözüne benzer özellik gösteren sözlerin başka herhangi bir kaynakta tespit edilmemiş olması bunların toplumun ileri gelenlerine ait veciz sözler olduğu ihtimalini güçlendirir. Hâlbuki Dîvânu Lugâti't-Türk'teki "sav"ların büyük çoğunluğunun varlığı hem tarihî hem de çağdaş Türk dillerinde tespit edilmiştir. Bu nedenle ilk kaynak olarak Dîvânu Lugâti't-Türk'ü kabul etmek daha uygun olabilir. Atasözleri Anadolu için de vazgeçilmez bir unsur olarak hem edebî hem de didaktik özellikleri yönüyle kullanılmıştır. Böylelikle Türkçe atasözleri için Osmanlı döneminde hazırlanan eserler de bizler için önemli kaynak niteliğindedir. Bu çalışmada, atasözlerine farklı türlerde ve sıklıkla karşılaşılan Osmanlı döneminde yerli ve yabancılar tarafından hazırlanmış, Türkçe atasözleri içeren eserler tanıtılarak söz konusu eserlerdeki atasözlerinin bir araya getirilmesinin farklı açılardan önemini vurgulamak amacıyla eserlerdeki atasözlerinin sayısı ve nitelikleri üzerinde durulmuştur. Çalışma kısa bir "Giriş"in ardından "Yabancı Müelliflerce Hazırlanan Eserler" ve "Osmanlı Müelliflerince Hazırlanan Eserler" olmak üzere iki ana esasa dayanan "İnceleme" bölümünü içermektedir. "Osmanlı Müelliflerince Hazırlanan Eserler" de "Atasözü Derlemeleri", "Nasihatnâme (Pendnâme) Türündeki Eserler", "Divanlardaki Atasözleri" ve "Diğer Eserler" olmak üzere sınıflandırılmıştır. "Sonuç" bölümünde ise konuyla ilgili genel değerlendirmeler yer alır.

Geleneksel kültürlerin kendilerine özgü yapıları  içinde atasözleri ve akrabalık sistemleri, bu  toplumlara dair anlam üretiminde ayrı ayrı  önemlere sahiptir. Atasözleri üzerine oluşmuş  olan literatürün üzerinde uzlaştığı hususlardan  biri; toplumsal değerlerin atasözlerine içkin olduğu şeklindedir. Öte yandan yalnızca  akrabalık sistemleri üzerinden herhangi bir  topluluğun sosyal aktivitelerinin tamamını  anlamanın mümkün olduğu düşünülmektedir.  Halkbilimi literatürü içerisinde atasözleri ve  akrabalık konuları ayrı ayrı ele alınmış olsa da  atasözleri içerisinde akrabalık temasını araştıran  bir çalışma bulunmamaktadır. Bu çalışma  içerisinde Türkiye Türkçesinde yazıya geçirilmiş  atasözlerinde yer alan akrabalığa dair yargılar  belirlenip söz konusu yargıların hangi hususlar  üzerine yoğunlaştığı saptanarak soy ve akrabalığa  dair toplumsal bellekteki kalıplaşmış fikirlere  ulaşılmaya çalışılmıştır. Atasözlerinden elde  edilen bulgulardan hareketle geleneksel kültürde  soy ve bireyin karakteri arasında bir ilişkinin  varlığına dair kabullerden bahsedilebilir. Bireyi, soyu üzerinden değerlendirmeyi öneren bu  genellemeci yaklaşımın folklorun doğasına da  fazlasıyla uygun olduğu söylenebilir. Soya dair  bu genel yargının dışında belli başlı akrabalık  rollerinin de genel olarak çağrıştırdığı anlamlar  bulunmaktadır. Babanın miras, annenin ise  merhamet kaynağı olarak görülmesi; kardeşlerin  hemen her koşulda işbirliği içerisinde olmasına  dair kabuller, oğlan çocuğunun ailenin sigortası  olarak kabul edilmesi, kızların ise evlilik teması üzerinden kavramsallaştırılması gibi durumlara  dair yargılar atasözlerinde bolca tekrar edilmiştir.  Buna ek olarak atasözleri içerisinde baba-oğul,  ana-kız, gelin-kaynana gibi yaşlı ve genç olanın  mukayese edildiği durumlarda yaşlı olanların  onaylanıp gençlerin ise eleştirilerek yaşlılara  benzemeye davet edilmesi de oldukça yaygın bir  durumdur. Nihai olarak atasözlerinin geleneksel  kültür içerisinde akrabalığa dair fikirleri oldukça  karmaşık bazı işlevler ile muhafaza ettiği  söylenebilir.

Atasözü ve deyim tanımlamalarında yer alan " halka mal olma " ve " kalıplaşma " ifadelerinden yola çıkılarak onların toplum bilinçaltının düşünsel dışavurumları oldukları söylenebilir. Deyim ve atasözleri, kültür aktarımına aracı olmaları yönüyle toplumun bir konu hakkındaki kadim gelenekleri ve düşüncelerini hem öz yapılarında taşıma hem de onları bütün gerçeklikleri ve özgünlükleri ile çok eski bir zamandan alarak, çağların tüm toplumsal değişim katmanlarının süzgecinden geçmiş bir halde şimdiye, yakın ve uzak geleceğe taşıma niteliğine sahiptirler. Bu da onların toplumsal algı çalışmaları konusunda en kullanışlı kaynaklar arasında yer almalarını sağlar. Delilik kavramını algılayış, önce bireyin, sonra toplumun, insanı ve yaşamı anlama felsefesiyle ilintilidir. Bu makalede Türk toplumunun delilik kavramına bakışı ve Türk kültürünün delilik algısı, atasözleri ve deyimler aracılığıyla irdelenecektir. Çalışmanın ana gayesi, delilikle ilgili Türkiye Türkçesindeki en yaygın atasözü ve deyimleri belirleyip listelemek ve elde edilen bu veriyi temalarına göre sınıflandırarak söz konusu durumun Türk düşünce sisteminde hangi yargılar yahut kalıp düşüncelerle karşılık bulduğunu ortaya koymaya çalışmaktır.

Özet Atasözleri ve deyimler, dilin söz varlığı içinde yer alan, toplumun geçmişine ve kültürüne ilişkin taşıdığı bilgi değerini, gelecek kuşaklara taşıyıp bildiren kalıp sözlerdir. Bu kalıp sözlerin anlamları, kendini oluşturan ögelerin anlamlarıyla doğrudan bağıntılı değildir. Ancak bunların içinde geçen kişi adları, bir bütün olarak oluşturulan anlamın bir parçası olmakla hem üretilen yeni bilgiyi pekiştirirler hem de kültürel devamlılığı sağlarlar. Zengin bir söz varlığına sahip olmaları sebebiyle Türk atasözleri ve deyimlerini konu edinen pek çok araştırma bulunmaktadır. Çalışmaların başlangıç noktasını bu eşsiz söz varlığı hazinesinin belirlenmesi ve bir araya getirilmesi oluşturmuş; Türk atasözlerinin ilk derleme çalışmalarının temelleri XV. yüzyılda atılmıştır. Sistemli bir biçimde yapılan ilk derleme çalışmaları Tanzimat döneminde başlamıştır. Günümüzde ise genel bir külliyatı oluşturulan Türk atasözleri ve deyimlerinin nitelikleri, anlamları, işlevleri gibi konulara yönelik araştırmalar yapılmaktadır. Çalışmamızın konusunu oluşturan Türk atasözü ve deyimlerindeki kişi adları, özel adlar ana başlığı altında ele alınmıştır. Atasözleri ve deyimlerdeki özel adlar, öncelikle kendi içinde; yer adları; kişi adları; etnik kimlik ve mensubiyet bildiren adlar olarak sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırmanın yer adlarıyla ilgili olan bölümü, daha önce ayrı bir yazının konusunu oluşturmuştur. Bu yazıda ise kişi adları üzerinde durulmaktadır. Atasözleri ve deyimlerin derlendiği eserler taranarak Türk atasözü ve deyimlerinde bulunan tüm kişi adlarının tespitine çalışılmış, bunlar üzerinde yeni bir tasnif denemesi yapılmıştır. Çalışmamızda Türk atasözü ve deyimlerinde 314 kişi adı tespit edilmiştir. Bunlardan 16'sı yaşamış, dinî bir vasfı olanlar veya din kültürüyle ilişkili olanlar; 67'si yaşamış, tarihî veya menkıbevi şahsiyetler; 231'i de yaşayıp yaşamadığı tespit edilemeyen, herhangi bir kişi adıdır. Bu çalışmada, Türk atasözleri ve deyimlerinde bulunan kişi adlarının tespitine; ortak bir geçmişi olan veya toplumun zihninde yer etmiş kişilerin dilde karşıladığı göstergelerin belirlenmesine; dil-toplum-kişi adı üçgeninde oluşan kültürel varlık gösterilmeye çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Atasözü, deyim, anlam, kişi adı, kişi adları PERSON NAMES AS PART OF MEANING IN TURKISH PROVERBS AND IDIOMS Abstract Proverbs and idioms, which are present in the vocabulary, are cliches that convey the informative value of history and culture of the society to future generations. The meanings of these cliches are not directly related with the meanings of the elements that constitute them. However, person names that are mentioned in these proverbs and idioms, by being a component of this holistic meaning, not only reinforce the newly produced information but also ensure cultural continuity.

Özet: Atasözleri, toplumların geleneklerini, göreneklerini, hayata bakış açılarını ve tecrü-belerini, kalıplaşmış bir şekilde, kuşaktan kuşağa sözlü olarak aktaran anonim ürünlerdir. Atasözlerinde sosyal hayatın hemen her alanı ile ilgili tecrübe ve değerlendirmeler yer alır. Sosyal hayatta karşılaşılan problemlerin çözümlerine yönelik zengin bir tecrübe birikimi içerirler. Kadınla ilgili Türkmen atasözleri, kadına verilen değeri ve onunla ilgili inanç, ge-lenek ve görenekleri aktarması bakımından öneme sahiptir. Türkmenlerde kadın anne, kay-nana, kız, gelin, kuma, dul kadın, yaşlı kadın ve iffetsiz kadın gibi sosyal hayatın içerisinde yer edindiği bütün rollerle atasözlerinde de yer almıştır. Bu çalışmada kadının Türkmen toplumunda özellikle anne ve eş olarak üstlendiği rollerin işlendiği atasözleri ele alınmıştır. Anahtar Sözcükler: Atasözleri, Türkmen toplumu, kadın. The Woman in the Turkmen Proverbs Abstract: Proverbs are communal products which orally carries the societies' traditions and customs, life views and experiences in certain patterns. Proverbs contain rich experiences in dealing with problems encountered in social life. Turkmen proverbs on women are important in the sense that they convey the value attributed to women and the beliefs, traditions , and customs concerning women. In Turkmen proverbs the women are mentioned according to the roles they take within the social life; such as mother, mother-in-law, girl, bride, mistress, old women, and woman of low virtue. In this study, the proverbs especially espousing the the mother and wife roles played by the women in the Turkmen society are investigated.

Meseller; Arap, Fars ve Türk edebiyatından müteşekkil olan İslam edebiyatının temel yapı taşlarından biridir ve insanların müşterek kültürünü yansıtması bakımından değerli bir mana hazinesidir. Kaynaklar, mesellerin anlamı kuvvetlendirmek ve düşünceyi kısa yoldan ifade etmek amacıyla kullanıldığını vurgular. Her meselin arkasındaki derin yapı, anlam ve hikâye sözün özü bağlamında oldukça önemlidir. Türk müellifler, meselleri önemsedikleri için özellikle aynı kültür potasında bulunan Arapça ve Farsça meselleri Türkçeye çevirmişlerdir. Bu müelliflerden biri de Âsımzâde Hâmid’dir. Bu çalışmada, Türk edebiyatı son dönem ediplerinden Âsımzâde Hâmid ve onun Terceme-i Mezâmînü’l-Emsâl adlı eseri hakkında bilgiler verilmiştir. Öncelikle mesel kavramı üzerinde durulmuş ve kavramla ilgili bazı bilginlerin görüşleri aktarılmıştır. Meselin Türkçedeki karşılığı zikredilmiş ve Türk edebiyatındaki tarihi serüvenine kısaca değinilmiştir. Çalışmada meselin önemi ve mesel derlemeleri üzerinde de durulmuştur. Ayrıca mesel konusunda Arapça ve Farsçadan Türkçeye tercüme edilmiş eserlere ışık tutulmuştur. Müellifin hayatı ve eseri hakkında farklı kaynaklara müracaat edilerek tatmin edici bilgiler verilmiştir. Bu bağlamda, eserde geçen atasözlerinin ortaya çıkış zamanları ve asıl kaynakları ile eserin telif metodu incelenmiştir.

Kültür ve medeniyetin en özlü aynalarından olan meseller, hemen her dönem dikkat çekici metaforlar olmuştur. Kaynaklar, mesellerin anlamı kuvvetlendirmek ve düşünceyi kısa yoldan ifade etmek amacıyla kullanıldığını vurgular. Her meselin arka-sındaki derin yapı, anlam ve hikâye sözün özü bağlamında oldukça önemlidir. İslami dönemde İran ve Arap edebiyatlarının etkisiyle edebi metinlerde sıkça görülen meseller, özellikle XVII. yüzyıldan sonra daha çok işlenmiştir. Kudsi'nin eseri Terceme-i Durûb-ı Emsâl-ı Arabiyye, Arapça mesellerin Türkçeye çevi-risidir. Kudsi'nin eseri 28 bölümden oluşmaktadır. Eserde 120 meseli alfabetik olarak verip tercüme etmiştir. Kudsi'nin özel-likle mesellerin kullanım sebeplerini açıklaması, onu benzerlerinden ayırmaktadır. Kudsi'nin eserdeki didaktik tavrı, öne çıkan temel unsurlardan biridir. Terceme-i Durûb-ı Emsâl-ı Arabiyye'deki derkenar açıklamaları, farklı bir üslubun esere hâkim olduğunu göstermektedir. Eser, dönem padişahı III. Ah-med'e sunulmuştur. Eserde geçen Arap atasözlerine bakıldığında kaynak olarak Kur'ân, hadîs, hâdise, teşbih, kıssa, hikmet ve şiirin seçildiği tespit edilmektedir. A B S T R A C T Proverbs, which are the most concise mirrors of culture and civilization, have been remarkable metaphors almost every period. The sources emphasize that proverbs are used to strengthen meaning and to express thought in a short way. The deep structure, meaning, and story behind every proverb are very important in the context of the word. The proverbs, which are frequently seen in literary texts under the influence of Iranian and Arabic literature in the Islamic period, have been mostly studied after the 17th century. Qudsi's work "Terceme-i Durub-i Emsal-i Arabiyye" is translation of Arabic proverbs into Turkish. The work of Qudsi consists of 28 chapters. He translated 120 proverbs in alphabetical order and translated them. Qudsi's explanation of the reasons for the use of proverbs, in particular, distinguishes him from his peers. Qudsi's didactic attitude in his work is one of the main elements. The explanations of the "Terceme-i Durûb-i Emsâl-i Arabiyye" show that a different style dominates the work. This work is dedicated to Sultan Ahmed 3nd. When we look at the Arab proverbs mentioned in the book, we have determined that the Qur'an, hadith, event, simile, verse, wisdom and poetry have been chosen.