Fıkıh Usulü

ÖZ
II. Meşrutiyet dönemi sonrasında başta aile hukuku olmak üzere yeni ihtiyaçları karşılamak üzere yapılması tartışılan kanun hazırlıklarıyla ilgili gelişmeler, Fıkıh usulü alanında yeni tartışmaların ortaya çıkmasına yol açmıştır. Darülfünun Hukuk Fakültesi Fıkıh usulü hocası Hüseyin Naci’nin bu yazıda incelenen ders notları, alışılmış bir usul-i fıkıh kitabında bulunan tüm konuları içermez. Metinde üç temel konu ele alınır. İlk olarak Usul-i fıkıh dersinin hukuk fakültesi müfredatından çıkarılması girişimlerine karşı bu ilim dalının güncel hukuku anlamak ve yorumlamak için önemli bir araç oluşuna vurgu yapılır. Bu sebeple Hüseyin Naci eski ve eksik yönlerinin gözden geçirilmesi durumunda usul-i fıkıh verilerinden yararlanılabileceğini tartışır. İkinci olarak usul-i fıkıh karşısındaki mevcut tarihsel yaklaşımları ikiye ayırarak tasnif eder. Bunlardan ilki taklide dayalı dogmatik özellikleri barındıran” Klasik ve Teolojik Mektep”, ikincisi ise ictihad serbestliğini savunmakla beraber felsefi yönlerden de tam olarak kurtulamamış “Müdafaacıların Mektebi”dir. Kendisi bir adım daha ileri giderek bu iki yaklaşımda gördüğü sorunlar sebebiyle tenkid özelliği bulunan üçüncü ve “Lâyik” bir yaklaşım önermiştir. Bu görüşler modernleşme dönemi İslam Hukuku tartışmalarının önemli noktalarını göstermesi bakımından dikkate değerdir. Hüseyin Naci bu tasniflerini
temellendirmek için dönemin diğer bazı yazarları gibi Fıkıh tarihine özel bir önem atfeder. Ders notlarının üçüncü eksenini, dersin esas konusu olan geleneksel tasnifteki fıkıh usulü konuları oluşturmakla beraber eserde, bu konuların çok küçük bir kısmını oluşturan “hüküm” bahsinin bazı sınırlı meseleleri ele alınabilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Hüseyin Naci, Modernleşme ve İslam Hukuku, Usul-i fıkıh, Darülfünun Hukuk Fakültesi, Hukuk Eğitimi

ABSTRACT
A host of new legal issues led to the emergence of debates primarily on family law during the Second Constitutional Era, which in turn brought up new ideas in the field of Islamic Law Methodology, Usul al- fiqh. This article examines the Lecture notes by Huseyin Naci, a Usul al-fiqh Professor at the Darulfunun Law School, which do not contain all the subjects found in a standard Usul al-fiqh book. Instead they cover three
main subjects: First, they emphasize the significance of Islamic Law Methodology in terms of understanding and interpreting the contemporary law, against the attempts to remove Usul al-fiqh courses from the Law School’s curriculum. Huseyin Naci thus argues that Usul al-fiqh data will be beneficial once its old and deficient aspects have been reviewed. Secondly, he classifies existing historical approaches to Usul al-fiqh into two groups: The first one is the “Classical and Theological School” that entails dogmatic features based on imitation (taqlid), and the second one is the “School of Defenders”, which, along with advocating the freedom of ijtihad, failed to get rid of its philosophical
aspects. He takes one step further proposing a third, critical approach, which he prefers to call “laique”, due to the problems he observes within the first two approaches. These arguments are worth for consideration in terms of showing important turning points within modern Islamic Law debates. Here Huseyin Naci, like some other contemporaneous authors, makes special references to the history of Islamic Law to justify his classifications. The third axis of the lecture notes consists of traditional Usul al-fiqh subjects, which are the main topic of the course, though it remained limited to certain matters of the question of hukm, which itself constitutes a small part of these subjects.
Keywords: Hüseyin Naci, Islamic Law and Modernization, Usul al-fiqh, Darulfunun Law School, Legal Education