Hüsn ü Aşk

Merd ana denir ki aça nev-râh Erbâb-ı vukûfı ede âgâh" "Mert ona denir ki yeni bir yol açar ve idrak sahiplerini bilinçlendirir." İnsanlar soyut ve girift düşünceleri anlatmak için simgelerden yararlanmışlardır. İnsanlığın en derin bilgilerini ifade eden efsaneler, mitler, masallar, destanlar hep bu simgesel anlatımlarla karşımıza çıkmaktadır. Simgesel 1 Selami Ece. Hüsnüne Aşk Olsun. Fenomen Yayınları: Erzurum, 2012, ss. 881+VI.

1 MİMAR SİNAN GÜZEL SANATLAR ÜNİVERSİTESİ, TÜRK DİLİ ve EDEBİYATI BÖLÜMÜ Yaşantı, bilinçaltı ve inançların, sanatçı muhayyilesinde yoğrulup kelimelere dökülmesiyle oluşan edebiyat metinleri farklı okumalara oldukça uygundur. Bu durum alegorik eserlerde daha belirgindir.Şeyh Gâlib'in ölümsüz eseri Hüsn ü Aşk da bu tarz bir metindir. Şâir, kullandığı motiflerle eserin geneline yayılan masalımsı, içsel ve mistik havayı artırmış, şiir konusundaki ustalığını bir kez daha gözler önüne sermiştir. Klasik Türk Şiiri'nde genel olarak sevgilinin bazı güzellik unsurları, Hârud-Mârud, sihir-efsun ya da şâirin şiir söyleme kudretiyle anılan "câdû" kelimesi Hüsn ü Aşk'ta kullanım alanını genişleterek tasavvûfî bir karşılığa denk gelmiştir. İşte bu noktadan hareketle, bu yazıda, Hüsn ü Aşk'taki cadı motifinin gelişim seyrinden bahsedilecek ve bu motifin çeşitli unsurlarla mitolojik inançlarla ilişkisine değinilecektir. Cadı sözcüğü Türkçe Sözlük'te "geceleri mezarından çıkıp insanlara kötülük yaptığına inanılan ölü veya hayalet" 1 olarak tanımlanır. Hint ve İran kaynaklı bu cadı inancının önce Sami kavimlerine oradan da İslam dünyasına geçtiği düşünülür. Avrupa'da ise tarih öncesi devirlerden beri cadılara inanıldığı anlaşılır ve M.Ö. 3000 yıllarından kalma mağara duvarlarındaki boynuzlu bir yaratık resmi cadı olarak 1

İnsanlık tarihiyle başlayan ve bütün zamanlarda, bütün yerlerde, bütün toplumlarda var olan anlatı ; mit, efsane, fabl, masal, destan, mesnevi, hikaye, trajedi , dram, komedi, sinema, roman gibi daha da arttırılabilecek sayıda birçok türle günümüze kadar uzanmaktadır (Çıkla , 2002: 112). Bu türterin ortak özellikleri arandığında ise karşımıza , "vaka" anlatımı çıkmaktadır.

Hüsn ü Aşk, Divan edebiyatının son örneklerinden biri olan, güzellik ve güzelliğe yönelişin konu edindiği Nâbî'nin Hayr-âbâd isimli eserinin fazla övülmesinden rahatsızlık duyarak yazdığı bir mesnevidir. Tasavvufi bir eser oluşturmak isteyen Şeyh Galib, yazdığı bu eserle amacına ulaşmıştır. Ruhani yolculuk, kendini arama ve gerçek aşka ulaşma kurgusunu barındıran mesnevide, ilah aşk için çekilen çilelerden ve zorluklardan bahsedilmiştir. Bu yazının amacı, Şeyh Galib'in Hüsn ü Aşk adlı mesnevisini Spiritüalizm ve tasavvufi alegoriler bağlamında incelemektir. Nitel analizler ve eldeki bulgular kapsamında, eserde yoğun bir alegorinin hakim olduğu, eserde birçok Spiritüal ögenin bulunduğu saptanmış ve ögelerle sembollerin açıklaması yapılmıştır.

Şeyh Gâlib’in en önemli eseri olarak kabul edilen Hüsn ü Aşk; Osmanlı şiir kuşlarını ele alması yönüyle de zengin bir mesnevîdir. Divan şiiri geleneğinde işlenmiş kuşlar, Sebk-i Hindî akımının etkisinde olan şairin tavsifinde farklı yönleriyle de tezâhür etmiştir. Bu çalışmanın amacı; Osmanlı şiir kuşlarının Şeyh Gâlib’in Hüsn ü Aşk mesnevîsinde nasıl ele alınmış olduğunu gözler önüne sermektir. Çalışmada Muhammed Nur Doğan tarafından hazırlanan Şeyh Gâlib Hüsn ü Aşk Metin, Düzyazıya Çeviri Notlar ve Açıklamalar adlı kitap temel alınmıştır. Öncelikle; metin, tarama ve tahlil yöntemleriyle incelenecek, mesnevideki olay örgüsü içinde kuşların ne şekilde ele alındığı saptanacak ve Gâlib’in kuşlarla ilgili geleneksel kullanımla benzeşen ve bu kullanımdan ayrılan yönleri ortaya koyulacaktır. Hüsn ü Aşk metni, somuttan soyuta uzanan birçok anlam katmanını içinde barındırır. Bu katmanlar muhtelif yorum ve okumalara açık; aynı zamanda da gerçek dünya ile bağlantılı bir durum arz eder. Gelenek içerisinde çoğunlukla olumlu tasvirlerle ve hayal dünyası
içerisinde anlatılan kaknüs kuşu; bu mesnevîde Osmanlı İstanbul’unun kahve köşelerinde zaman harcayan ve kendileri bir şey üretmedikleri hâlde, zamanın en büyük söz ustaları ile mukayese hâlinde
olan şair bozuntularını eleştirmek için somuta indirgenerek kullanılmıştır. Bu örnek, soyut ve somut anlamlar arasındaki geçişlerin mesnevîdeki en çarpıcı örneklerinden biridir. Nihâî hedef olarak, Gâlib’in şiirlerindeki bu çok katmanlılık ve geçişler , kuşlar temelinde ele alıp açıklanmaya
çalışılacaktır.

Bu ilkelere uymayan makaleler kesinlikle değerlendirilmeye alınmayacaktır. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi / The Journal of International Social Research, gönderilen makaleleri yayımlayıp yayımlamama, gerekli gördüğü durumlarda makaleler üzerinde düzeltmeler yapma hakkına sahiptir. Gönderilen yazıların yayımlanma hakkı dergi yönetimine aittir. Dergide yayımlanmış bir yazının hukukî sorumluluğu ise yazarına aittir ve dergiyi bağlamaz. Dergide yayımlanan yazılar, dergi yönetimin yazılı izni olmadan hiçbir şekilde çoğaltılamaz ve başka bir yerde (matbu olarak veya internet ortamında) tekrar yayımlanamaz. Dergiye makale gönderen yazar, bu ilkeleri kabul etmiş sayılır. MAKALELERİN GÖNDERİLMESİ Yukarıdaki ilkelere uygun olarak hazırlanmış makaleler, MAKALE TAKİP SİSTEMİ üzerinden gönderilmelidir. E-mail yoluyla gönderilen makaleler dikkate alınmamaktadır. "MAKALE TAKİP SİSTEMİ"nden makale göndermek için: * Makale takip sistemine üye olduktan sonra, kullanıcı adı (sisteme kaydedilen e-mail adresi) ve şifre ile sayfaya girilmelidir. * Açılan sayfada "makale gönder" bölümü açılarak ilgili boşluklar doldurulmalıdır. * Makale word dosyası halinde sisteme yüklenmelidir.

Bu çalışmada, on sekizinci yüzyılın sonlarında Şeyh Galib’in yazdığı  Hüsn ü Aşk adlı mesneviyle, yirminci yüzyılın  sonlarında Hilmi Yavuz’un kaleme aldığı Kalp Kalesi şiiri arasındaki ilişki, ana metinden şiire taşınan imgelerin değişimi ve dönüşümü, metinlerarasılık kuramı bağlamında incelenmektedir. Metinlerarasılığı, düzyazı çözümlemelerinde kullanıldığı hâlinden farklı olarak şiir çözümlemelerine yönelik geliştiren ve okuru merkeze alan Riffaterre’in temel tezi, okurun şiirde anlamın doğrudan değil dolaylı olduğunu bilmesidir. Bu noktadan hareketle, çalışmada esas ortaya çıkarılmak istenen Hilmi Yavuz’un Hüsn ü Aşk’tan şiirine aktardığı sözcük, tamlama ve kavramların, yeni bir bağlamda nasıl konumlandırıldığıdır. Kalp Kalesi’ndeki “im”lerin daha önce var olan hangi söz kalıplarına gönderme yaptıkları ve böylece nasıl “şiirsel imler”e dönüştükleri,  “hipogram” ve  “söz öbekleri” aracılığıyla gösterilir. Okurun, yapılan bu dönüştürmeyi şiire hangi yöntemle yaklaşırsa algılayacağı ve şiirde söylenmeyen fakat asıl anlatılmak istenen cümleye Rifaaterre’in kavramıyla “matris”e nasıl ulaşacağının bir denemesi yapılır. Kalp Kalesi’ni çözümleme sürecinin tüm bu aşamalarında Hilmi Yavuz’un “geleneği” nasıl tekrarlamadan yeniden ürettiği de ortaya konulur.
Anahtar Kelimeler: Hüsn ü Aşk, Kalp Kalesi, metinlerarasılık.

ABSTRACT
In this article, the correlation between Şeyh Galib’s mesnevi Hüsn ü Aşk, written in the late eighteenth century, and Hilmi Yavuz’s poem Kalp Kalesi, written in the late twentieth century, will be analyzed in the context of the theory of intertextuality. This analysis will look at how the images transferred from the main text to Kalp Kalesi undergo transformation and displacement. Riffaterre developed intertextuality from an analysis of prose into an analysis of poetry that puts the reader at the center of his theory, with his main thesis being that the reader is aware that the meaning in the poem is not direct, but imlicit. Working from this standpoint, the main aim of this essay to unpack the words, noun phrases, and concepts transferred by Hilmi Yavuz from Hüsn ü Aşk into his own poem and to show how they are positioned in a new context. How the signs in Kalp Kalesi prove to be poetic signs, and to which preexistent word patterns they refer, are demonstrated through “hypograms” and “word groups”. This study is an attempt to make the reader perceive which method one should understand the transformation in the poem to achieve the sentence that, though not written, nonetheless situates the actual desired meaning in the poem, which is the “matrix” in Riffaterre’s conceptualization. Throughout all the stages of analysis of Kalp Kalesi, it will also be shown how Hilmi Yavuz reproduces tradition without repeating it.
Key Words: Hüsn ü Aşk, Kalp Kalesi, intertextuality.

Yalnız devrinin değil, tüm Türk edebiyatının en kuvvetli temsilcilerinden
sayılan Şeyh Gâlib, henüz yirmi altı yaşında iken Hüsn ü Aşk mesnevisini altı ay
gibi kısa bir sürede telif etmiştir. Klasik şiirimizin ‘mükemmellik standardı’ ve
‘dönüm noktası’ olarak değerlendirilen Hüsn ü Aşk, klasik Türk edebiyatının en
güzel ve orijinal mesnevilerinden kabul edilmektedir. Nitekim bu mühim eser
üzerine bugüne değin pek çok ilmî yayın ve akademik çalışma neşredilmiştir. Bu
çalışmaların bir kısmı Hüsn ü Aşk’ın Latin harfli metninin neşri ve dil içi çevirisi
/ açıklaması üzerine yoğunlaşırken bir diğer kısmı ise eserin muhtevasını, dil
hususiyetlerini ve şekilsel özelliklerini incelemekte ve Hüsn ü Aşk’ın sanatsal yönü
üzerinde durmaktadır. Fakat yapılan tüm bu çalışmalar incelendiğinde Hüsn ü
Aşk’ın Süleymaniye Kütüphanesi Halet Efendi Bölümü 171 numarada bulunan
müellif hattı müsvedde nüshasının, sadece metnin neşrinde kullanıldığı; eserin
dil, üslup ve sanat değerinin belirlenmesinde bu nüshadan yararlanılmadığı
görülmektedir. Oysaki bu nüsha, Hüsn ü Aşk’ın müsveddesidir -yani ham
halidir- ve Şeyh Gâlib’in eserini yazarken metin üzerinde ne gibi tasarruflarda
bulunduğunu göstermesi açısından oldukça önemlidir. Bu çalışmada, Hüsn ü
Aşk’ın Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunan müsvedde nüshasının diğer en
eski tarihli yazma nüshalarla mukabelesi yapılarak Şeyh Gâlib’in Hüsn ü Aşk’ı nasıl
yazdığı, eseri yazarken hangi safhalardan geçirdiği ve eserine son şeklini verirken
ne gibi tasarruflarda bulunduğu irdelenecek, bu tasarruflardan hareketle Şeyh
Gâlib’in ve divan şairlerinin poetikalarına dair bazı tespitlerde bulunulacaktır.
Anahtar kelimeler: Hüsn ü Aşk, Şeyh Gâlib, mesnevi, telif süreci, poetika

Hüsn ü Aşk (Beauty and Love) is not solely acknowledged as the major work of Şeyh Gâlib (d. 1799), but is an acclaimed masterpiece of Ottoman lyric poetry. Written in the Indian style (Sebk-i Hindî), Hüsn ü Aşk is a story of spiritual advancement, a romance in over two thousand couplets, combining complex imagery with rich mystical symbolism. In the romance, the use of personifications is quite remarkable, offering an abundance of personified abstractions such as İsmet (Chastity), Gayret (Zeal), as well as paradoxical functions to be found in the character of Hayret (Dazzle). Moreover, Sühan stands as a key persona combining a multilayered functionality. As I will seek to demonstrate in this article, Sühan is a complex figure who merges different layers of the significance of kalima (word) utilized in Islamic theology and Sufi terminology, particularly in the thought of Ibn Arabî (d. 1240). Furthermore, I will endeavor to illustrate that Şeyh Gâlib not only represents the significance of the concept of kalima (word), but also personifies it as a concrete entity when Sühan appears as the caretaker, the old physician and as various birds. Additionally, I will argue that Gâlib employs this character as an embodiment of kalima (word) as a reference to the Word of God, the Perfect Human Being and the Reality of Muhammad. Such an interpretation, as above described, constitutes a valuable alternative to a major approach presented by Victoria Holbrook, who translates Sühan into English as “poetry.” However, as I will argue, Gâlib’s Sühan encompasses various significances of the concept of kalima (word), only one of which is poetry. Furthermore, this article provides the opportunity to argue that Şeyh Gâlib’s Sühan, in its multifaceted nature and multiple functions, bears strong similarities to Ibn Arabî’s kalima (word). Questions can be raised concerning the influence of Ibn Arabî on Ottoman Sufi poetry, through significant parallelisms between the two. Thus, I trust that this phenomenological-textual study will serve as a humble, preliminary attempt to substantiate the issue concerning the extent to which Ibn Arabî was influential on Ottoman Sufi poetry, particularly on Şeyh Gâlib.

Klasik Türk şiirinin son büyük temsilcilerinden kabul edilen Şeyh Gâlib’in henüz yirmi
altı yaşında iken telif ettiği Hüsn ü Aşk mesnevisi, dil ve anlatımdaki başarısı, imge,
hayal ve sembollerdeki orijinalliği ile edebiyat araştırmacıları tarafından klasik Türk
edebiyatının şaheserleri arasında kabul edilmektedir. Kaleme alındığı ilk günden itibaren
edebiyat tarihimizde eşine az rastlanır bir ilgiye mazhar olan bu eser, bugüne değin pek
çok ilmî ve akademik çalışmanın konusu olmuş, üzerine farklı alanlarda onlarca araştırma
yapılmıştır. Tüm bu araştırmalara zemin teşkil eden Hüsn ü Aşk’ın metin neşrine yönelik
çalışmalar incelendiğinde, bu çalışmalar arasında bir kısım farklılıkların olduğu ve bu
farklılıkların da metnin neşrinde esas alınan yazma ve matbu nüshalardan kaynaklandığı
görülmüştür. Hüsn ü Aşk’ın kadim yazma nüshaları ile Bulak, Ebuzziyâ ve Tahir Olgun
baskıları karşılaştırıldığında aralarında gerek matbu nüsha nâşirlerinin müdahalelerinden
gerek dizgi hatalarından ileri gelen pek çok farklılığın bulunduğu tespit edilmiştir. Bu
çalışmada, Hüsn ü Aşk’ın matbu nüshaları ile kadim yazma nüshaları karşılaştırılarak
bunlar arasındaki farklar ortaya konacak, Hüsn ü Aşk’ın metnine matbu nüsha nâşirleri
tarafından yapılan müdahaleler gösterilecek ve böylece eserin, müellifinin elinden çıkmış
en yakın hâline yaklaştırılmasına gayret edilecektir.