Niepełnosprawność

W artykule opisano zweryfikowane w praktyce metody budujące i wzmacniające w jednostce poczucie wpływu na rzeczywistość: mentoring, tutoring i coaching. Przedstawiono sposoby prowadzenia działań pomocowych dla osób starszych, którym często towarzyszy niepełnosprawność. Dokonano syntezy wyników badań jakościowych uzyskanych w trakcie trzech projektów rozwojowych dla seniorów, zrealizowanych przeze autorkę w latach 2010-2016 w kontekście budowania zdrowia społecznego tej grupy wiekowej.

The text points out the need for significant changes in the disability policies, which result from the paradigm shift from medicine to social issues. Three theoretical approaches are presented and briefly discussed, which might be helpful when analyzing the public policy towards disability and eventually be used when reformulating it. First, the biographical approach and the trajectory of everyday life are presented. Then, the problem is discussed in the context of the social exclusion followed by the analysis of the public policies from the perspective of the expected failure. Finally the text presents the differences between social and public disability policies and points out the advantages of the approach typical for public policy-related sciences.

NIEPEŁNOSPRAWNYCH Edukacja osób niepełnosprawnych jest szczególnym polem pracy nauczyciela, ponieważ wymaga od niego nie tylko doskonałego przygotowania merytorycznego, ale także znajomości psychologicznych i społecznych uwarunkowań niepełnosprawności oraz specyficznych metod i technik dydaktycznych, które umożliwiają lub usprawniają nauczanie tych osób. Wśród większości pedagogów specjalnych i nauczycieli języków obcych panuje przekonanie, że należy i warto nauczać języków obcych wszystkich uczniów, także uczniów z deficytami sensorycznymi (z uszkodzeniami wzroku i słuchu) oraz z niepełnosprawnością intelektualną, ponieważ oprócz funkcji czysto poznawczych, lekcje języków obcych pełnią w życiu osób niepełnosprawnych także funkcje terapeutyczne, kompensując deprywację społeczną i informacyjną, spełniają także zadania psychoterapeutyczne: podnoszą poczucie własnej wartości, dają poczucie zadowolenia, budują pozytywny obraz siebie jako osoby wprawdzie niepełnosprawnej, ale będącej w stanie opanować język obcy oraz pogłębiają metajęzykową świadomość uczniów, co jest zwłaszcza istotne w przypadku osób niesłyszących (por. Krzeszowski Uczniowie niepełnosprawni nie stanowią jednolitej grupy osób, wyróżnia się wiele typów niepełnosprawności, w zależności od rodzaju zaburzenia, stopnia utraty sprawności danego narządu, czasu powstania niepełnosprawności oraz towarzyszących

Domagała - Zyśk E. (2009). Lekcje i zajęcia języka obcego dla uczniów niepełnosprawnych. W: H. Komorowska (red.) Skuteczna nauka języka obcego. Struktura i przebieg zajęć językowych. Warszawa: Wydawnictwo CODN, s. 232 –

Poradnik składa się z dwóch części: w pierwszej przedstawione zostały formalności związane z uzyskaniem orzeczeń dających możliwości dziecku z niepełnosprawnością skorzystania ze szczególnych zasad edukacyjnych w szkole przewidzianych dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, a także z istniejących ulg i udogodnień przewidzianych przepisami prawa. W drugiej części zaprezentowana różnorodne terapie, które mogą mieć zastosowanie w przypadku dzieci z różnymi niepełnosprawnościami.

Współcześnie, dość powszechnie akceptowanym poglądem dotyczącym szkoły jest, to że
powinna być środowiskiem włączającym. Jednak proces inkluzji nie odbywa się samorzutnie, jedynie
poprzez fakt przebywania w tej samej przestrzeni klasy szkolnej uczniów z niepełnosprawnościami,
specjalnymi potrzebami edukacyjnymi i ich tzw. pełnosprawnych rówieśników. Co więcej, jeśli proces
taki nie jest wspierany, może przyczyniać się do wzrostu nietolerancji, utrwalania stereotypów,
wykluczenia i przemocy szkolnej. By zatem edukacja włączająca nie była jedyni sloganem, konieczne
jest wsparcie dla wszystkich uczestników tej sytuacji, w tym dla nauczycieli. W świetle badań,
samoocena ich kompetencji w zakresie pracy z dziećmi z zaburzeniami rozwojowymi,
niepełnosprawnościami nie należy do wysokich. Tekst ten poświęcony jest charakterystyce
wybranych wyzwań związanych z inkluzja szkolną i zaproponowaniu rekomendacji wspierających
nauczycieli w tych sferach.

The aim of this article is to analyse the determinants of economic activity and work among disabled persons. The individual data from the Polish Labour Force Survey was used for the logistic regression estimates. It appeared that the determinants of disabled persons’ participation in labour force and of the likelihood of being employed are not always convergent concerning the strength and direction. It regards to such covariates as: sex, age, disability, work experience, unemployment rate and the educational stage and profile of an individual. In contrast, being married is associated with similar likelihood of economic activity and employment.

Poradnik składa się z trzech części: w pierwszej przedstawione zostały formalności związane z uzyskaniem orzeczeń dających możliwości dziecku z zespołem Aspergera skorzystania ze szczególnych zasad edukacyjnych w szkole, a także z istniejących ulg i udogodnień przewidzianych przepisami prawa. W drugiej części zaprezentowana różnorodne terapie, które mogą mieć zastosowanie w przypadku dziecka z zespołem Aspergera. W części trzeciej omówione zostały publikacje dot. zespołu Aspergera.

Polityka Społeczna -numer tematyczny 3/2014 WSTĘP Niepełnosprawność oraz długotrwała lub ciężka choroba już teraz stanowią jeden z głównych powodów udzielania pomocy społecznej 1 . Stanowią też wyzwanie dla polityki społecznej ze względu na skalę zjawiska -zgodnie z wynikami Narodowego Spisu Powszechnego niepełnosprawnych jest przynajmniej 4697,5 tys. osób, co stanowi 12,2% ludności Polski (GUS 2012a: 63-67). Innym powodem decydującym o znaczeniu tego zjawiska jest rozmiar ponoszonych kosztów (zarówno indywidualnych, jak i społecznych), oszacowanych zgodnie z danymi na 2010 r. na kwotę 64,4 mld zł, co stanowiło 4,6% PKB (Piętka-Kosińska 2012: 59).

Monografia „Polityka publiczna wobec osób z niepełnosprawnościami”  jest omówieniem w sposób syntetyczny uwarunkowań konstruowania polityki publicznej wobec niepełnosprawności. Analizuję w niej bariery, a także wskazuję na rozwiązania ułatwiające kreowanie takiej polityki publicznej, która uwzględnia złożoność i wielowymiarowość niepełnosprawności; zwracam uwagę na potrzebę zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami pełni ich praw. Monografia stanowi syntezę moich dotychczasowych zainteresowań tematyką niepełnosprawności, a ujmując szerzej – problematyką związaną z procesem wykluczenia i włączenia społecznego grup mniejszościowych oraz rolą, jaką odgrywają w tym procesie instytucje publiczne.
Należy zaznaczyć, że monografia powstała w szczególnym kontekście. U jej podstaw leży założenie, że polityka publiczna wobec niepełnosprawności i osób z niepełnosprawnościami ulega w ostatnich latach istotnym przekształceniom, co jest związane ze zmianą paradygmatu niepełnosprawności – z medycznego na społeczny. W paradygmacie medycznym kluczowa jest koncentracja na organizmie/ciele i deficytach jednostki, która poprzez swoją niesprawność i ograniczenia odbiega od normy. Celem działań instytucji publicznych, ale też i samej OzN, powinny być możliwie pełna rehabilitacja i przywrócenie do tej normy. W podejściu społecznym punkt ciężkości opiera się na potencjale i możliwościach jednostki, a ograniczenie sprawności jest traktowane jako normalny element życia. Kluczowe bariery nie wynikają z ograniczeń tkwiących w OzN, lecz raczej tych istniejących w środowisku społecznym. Na zmianę podejścia do niepełnosprawności miały przede wszystkim wpływ działania środowisk osób z niepełnosprawności i ich aktywność polityczno-społeczna, a kluczowym dokumentem będącym jednocześnie drogowskazem, co do oczekiwanego kierunku polityki jest Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych  (dalej też: KPON). Celem Konwencji, zgodnie z art. 1 „jest popieranie, ochrona i zapewnienie pełnego i równego korzystania ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności przez wszystkie osoby niepełnosprawne oraz popieranie poszanowania ich przyrodzonej godności.”
Istotną rolę w zmianie obowiązującego paradygmatu odegrały też przemiany społeczno-demograficzne związane ze starzeniem się ludności oraz przekształceniami więzi społecznych czy rosnącymi aspiracjami zawodowym kobiet i malejącym potencjałem opiekuńczym rodziny. Przemiany te powodują, że rośnie rola instytucji publicznych, które w szerszym zakresie coraz częściej uzupełniają lub zastępują rodzinę we wspieraniu OzN w życiu codziennym. Zwiększająca się liczba osób z niepełnosprawnościami sprawia też, że na znaczeniu zyskuje potrzeba szukania nowych, bardziej efektywnych rozwiązań na rzecz wspierania niezależnego życia osób z niepełnosprawnościami. Przygotowana przeze mnie monografia stanowi element tych poszukiwań i kolejny głos w dyskusji. Mamy do czynienia z wyjściem niepełnosprawności ze sfery prywatnej, a kwestię tę można rozwiązać tylko w ramach działań politycznych, które miałyby na celu transformację istniejącego systemu wsparcia.
Polityka publiczna wobec osób z niepełnosprawnościami jest więc obszarem, gdzie stary paradygmat – przynajmniej na poziomie deklaratywnym – został zastąpiony nowym. Wciąż istnieją jednak programy publiczne tworzone w poprzednim paradygmacie oraz instytucje o charakterze segregacyjnym, które nie przystają w pełni do nowego podejścia, stawiającego większy nacisk na włączanie OzN w życie społeczne. Widać też napięcia i bariery we wdrażaniu poszczególnych wyborów programowych związanych np. z edukacją włączającą czy włączającym rynkiem pracy. Rozbieżności między deklaracjami politycznymi, obowiązującym prawem a praktyką życia codziennego oraz chęć zrozumienia mechanizmów stojących za porażką niektórych rozwiązań oraz trwałością istniejącego status quo są powodami mojego zainteresowaniem tematyką niepełnosprawności. Łącząc aktywność naukową i działalność społeczną, starałem się poznać kluczowe problemy napotykane przez osoby z niepełnosprawnościami oraz ich bliskich, zrozumieć przyczyny, a docelowo zaproponować kierunek zmian i konkretne rozwiązania.
Za swoje osiągnięcie uważam użycie w dyskursie o niepełnosprawności koncepcji spodziewanej porażki, czyli sytuacji, w której wprowadza się dane rozwiązanie, nie licząc na jego sukces. Moim wkładem jest także analiza procesu powstawania poszczególnych programów publicznych adresowych do osób niepełnosprawnych – z odwołaniem się do teorii z zakresu polityki publicznej, np. „okien możliwości”. Zwracam również uwagę na problem fasadowości i pozorność wielu działań w ramach tej polityki, co wiąże się zarówno ze spodziewaną porażką, ale też chęcią uniknięcia odpowiedzialności za niektóre rozwiązania. Takim przykładem są np. różnego rodzaju zespoły robocze mające w teorii wypracować nowe rozwiązania, a w praktyce będące elementem kanalizacji nastrojów społecznych i wykazania, że podjęto jakieś działania na rzecz zmiany istniejącego systemu. Podkreślam także potrzebę społecznego legitymizowania działań publicznych, między innymi poprzez system reprezentowania interesów środowiskowych i negocjowania konsensusów z władzą publiczną.
W monografii zaproponowałem chronologiczne podejście do uregulowań prawnych, co pozwoliło na prześledzenie podobieństw pomiędzy różnymi instytucjami w nastawieniu do problematyki niepełnosprawności i wskazanie, jak zmieniało się samo definiowanie zjawiska i obszary podlegające regulacjom w ostatnich kilkudziesięciu latach. Warto podkreślić, że choć kwestia niepełnosprawności staje się coraz bardziej wielowymiarowa, to są też problemy, które pojawiają się stale, jak na przykład dostęp osób z niepełnosprawnościami do rynku pracy.
Za nowatorskie wobec istniejącej literatury przedmiotu uważam podejście, w którym zestawiam politykę publiczną z trajektorią niepełnosprawności rozumianą, jako załamanie się dotychczasowej biografii na skutek nabycia niesprawności i zderzenia się z barierami istniejącymi w środowisku, co często wiąże się z wykluczeniem społecznym. Ważne jest, na ile udaje się takim osobom przełamać trajektorię, co w praktyce oznacza likwidację bądź znaczne ograniczenie wpływu różnego rodzaju barier środowiskowych. Jednocześnie analizuję, co może stanowić punkt zwrotny w trajektorii niepełnosprawności i jaką rolę w procesie wykluczania społecznego bądź przełamywania ograniczeń odgrywa istniejący system wsparcia.
W opracowaniu wyróżniam także rzadko poruszany w literaturze okres przed narodzinami oraz proces umierania; tym samym odnoszę się do dwóch kontrowersyjnych zagadnień, jakimi są aborcja i eutanazja. Kontrowersje te są związane z rozumieniem prawa do życia i potencjalnym konfliktem wynikającym z prawa do decydowania o własnym życiu.
Jednym z efektów rozważań nad przebiegiem życia OzN jest wskazanie okresu dorastania jako tego, w którym w największym stopniu widać przewagę polityki prowadzonej w oparciu o paradygmat społeczny, a nie medyczny. Dorastanie uwypukla bowiem rolę barier – tych miękkich, związanych z postawami i twardych: architektonicznych, tkwiących w środowisku zewnętrznym, a nie w osobie z niepełnosprawnością. W pracy poświęcam też miejsce na przyjrzenie się barierom instytucjonalnym i roli tzw. biurokracji pierwszego kontaktu. Widoczna jest tu uporczywość występowania i powracania wielu typów problemów oraz ograniczone efekty podejmowanych działań, a jedną z przyczyn jest opór instytucjonalny przed zmianą podejścia do osoby z niepełnosprawnością.
W monografii wskazuję również na kluczową rolę środowisk osób z niepełnosprawnościami w kreowaniu i recenzowaniu polityki publicznej wobec niepełnosprawności oraz czynniki, takie jak istnienie organizacji mogących pełnić funkcję reprezentanta i rzecznika środowiska OzN, które mogłyby wpłynąć na zwiększenie szans na kreowanie agendy politycznej przez osoby z niepełnosprawnościami. Zwracam uwagę, że KPON poza wieloma efektami pozytywnymi może być także przeszkodą w kreowaniu polityki, bowiem wymaga tzw. inteligentnej, wielosektorowej polityki społecznej i sprawnych instytucji publicznych oraz narusza pozycję istniejących już instytucji o charakterze segregacyjnym. Tym samym sprzyja pozorowaniu działań i prowadzeniu polityki w kontekście oczekiwanej porażki, a tym samym utrzymywaniu status quo.
Istotnym, choć pewnie dyskusyjnym, elementem monografii jest także opowiedzenie się za określoną rolą badacza w kształtowaniu polityki publicznej wobec osób z niepełnosprawnościami. W książce argumentuję, że badacz analizując życie codzienne OzN i politykę wobec nich, a przy tym nie rezygnując z akademickich standardów badań, powinien być jednocześnie ich sojusznikiem i partnerem, a nie zdystansowanym obserwatorem.

W książce ukazano niepełnosprawność jako zagadnienie o charakterze interdyscyplinarnym, pozostające w polu zainteresowań przedstawicieli wielu dyscyplin naukowych. Znalazły się w niej rozdziały poświęcone: rozwiązaniom systemowym i politykom w obszarze niepełnosprawności, roli i znaczeniu instytucji w systemie wsparcia osób niepełnosprawnych, społeczeństwu i społecznościom wobec niepełnosprawności i osób niepełnosprawnych, interakcyjnemu wymiarowi niepełnosprawności, a także niepełnosprawności jako doświadczeniu osobistemu.
Publikacja, poza jej wymiarem naukowym, ma również istotny walor społeczny poprzez jej praktyczny i aplikacyjny charakter. Proponowana książka jest zatem skierowana zarówno do przedstawicieli środowiska akademickiego, przede wszystkim socjologów i pedagogów zainteresowanych problematyką niepełnosprawności, jak i praktyków zaangażowanych w udzielanie pomocy i wsparcia tej grupie klientów pomocy społecznej, a także tych wszystkich, którzy w życiu codziennym stykają się z ludźmi z niepełnosprawnościami, ich bliskimi oraz członkami rodzin.

Wielość koncepcji stanowiących próby delimitacji niepełnosprawności stanowi dowód złożoności tego zjawiska. Już ogólna analiza ewolucji głównych nurtów i wypracowanych modeli uwydatnia zmiany postrzegania niepełnosprawności. Istotnym etapem w tym zakresie jest bogaty w przemiany wiek XX. Dzięki nim każda jednostka zyskała bowiem gwarancję podmiotowości przy jednoczesnym uznaniu możliwej indywidualizacji układu posiadanych cech. W konsekwencji rośnie zapotrzebowanie na tworzenie środowisk, produktów, technologii i usługi dostępnych i użytecznych dla „wszystkich”. Powszechna i nieograniczona partycypacja społeczna staje się bowiem jedną z głównych wartości współczesnych społeczeństw. Dążenia te są źródłem idei projektowania uniwersalnego (Universal Design). Artykuł stanowi próbę prezentacji głównych założeń tej koncepcji, która choć powstała w połowie lat 80. XX wieku, obecnie zdaje się zyskiwać na popularności, stanowiąc w założeniach propozycję praktycznej implementacji dostępności i partycypacji społecznej.

Groping the World: An Ethnographic Study of Blindness and (Dis)ability

The book is a polyphonic description of the lives of blind people, in particular individuals who are blind from birth or early childhood. The author introduces the specific experiences, possibilities and limitations of the representatives of this group, as well as the more general cultural and social determinants of their lives.
The aim of this book is to answer the following questions: How do congenitally blind people learn the roles of ‘abnormal’ and ‘disabled’ that are assigned to them? How did long-term stay at special residential schools affect the lives of research participants? How do people who never had or have no recollection of any visual impressions find themselves within the framework of visual culture? To what extent and in what ways are they adapting to the norms and rules regarding physical appearance and non-verbal communication? How do they cope with practical limitations that result directly from the lack of sight?
The basic source of the presented data is ethnographic research conducted in a group of blind people in 2011-2017. The main participants were 22 blind people aged 18-42. In addition, during field work, the author met dozens of other blind and visually impaired people, their friends and family members, as well as employees of institutions and organizations working for the benefits of this group.
The presented research is also an attempt to implement and verify the assumptions of collaborative ethnography.  This cooperation is expressed in e.g., the comments, added at the end of each part of the publication, made by research participants sharing their thoughts on individual chapters.

Osoby niepełnosprawne intelektualnie to grupa, której potrzeby emocjonalne stanowią szczególny obszar zainteresowania polityki społecznej. Z jednej bowiem strony są one często nieco inne niż w przypadku pozostałych odmian niepełnosprawności. Z drugiej natomiast strony, uzyskanie pogłębionej wiedzy na ich temat pozostaje utrudnione z powodu licznych ograniczeń komunikacyjnych. Jednocześnie bezsporne jest to, że dbałość o zaspokajanie tych potrzeb oraz o szeroko rozumianą jakość życia stanowi wyzwanie dla systemu wsparcia. Niniejszy arty-kuł wskazuje główne problemy dotyczące dobrostanu emocjonalnego osób niepełnosprawnych intelektualnie oraz przedstawia wyniki badań dotyczące tychże emocji w odniesieniu do wybranych zagadnień – po-czucia bezpieczeństwa, zaburzeń emocjonalnych, planów i marzeń, nawiązywania relacji z innymi.

(ISSN: 1689-6637) jest interdyscyplinarnym, dwujęzycznym czasopismem naukowym typu Open Access, dostępnym on-line na stronie http://www.interalia.org.pl. Użytkowniczki i użytkownicy mogą czytać, zachowywać, kopiować, rozpowszechniać, drukować, przeszukiwać lub linkować pełne teksty zamieszczanych tu artykułów, pod warunkiem rzetelnego odnotowania autorstwa oraz źródła.

Bohynie, dziwożony, mamuny, czyli skąd się biorą niepełnosprawne dzieci 1 Dawne teksty etnograficzne najczęściej są traktowane jako źródła wiedzy na temat zwyczajów, sposobu życia, mowy, podań, przysłów, obrzędów, guseł, zabaw, pieśni, muzyki, tańców (Kolberg 1865sposobu życia, mowy, podań, przysłów, obrzędów, guseł, zabaw, pieśni, muzyki, tańców (Kolberg -1890 ludzi zamieszkujących opisywany obszar. Etnografowie, zbierający dane na interesujący ich temat, notowali treści podawane im przez rozmówców, stosując do ich analizy z jednej strony podejście emiczne 2 , z drugiej -wydawać by się mogło -etyczne, choć, co wykażę za chwilę, był to jednak ich własny model emiczny. Z perspektywy dzisiejszej wiedzy medycznej czy psychologicznej można analizować te teksty ponownie, stosując -przynajmniej w założeniu -model etyczny. Daje się w ten sposób wykazać, że kryją się w nich także inne, wyrażane nie wprost treści, obrazujące między innymi stosunki społeczne, uprzedzenia, przekonania, wyznawane wartości, hierarchię czy postrzeganie ról płciowych.

W badaniu „Sytuacja dzieci z zespołem Aspergera w Polsce” wzięli udział rodzice dzieci z zespołem Aspergera. Ankietę wypełniły 153 osoby, co oznacza, że w badaniu wzięło udział 4% całej populacji.
Dobór próby: dobór celowy.
Wielkość próby: 153.
Poziom ufności : 92%.
Błąd maksymalny: 6,5%.
Narzędzie: zestandaryzowany kwestionariusz wywiadu.
Miejsce prowadzenia badań: cała Polska.

We wczesnym kinie powszechna była praktyka przedstawiania osób z niepełnosprawnościami jako cyrkowych kuriozów i zdehumanizowanych dziwolągów, których fizyczne dysfunkcje miały wiązać się z właściwościami psychiki. Efektem posługiwania się tą formą stygmatyzacji było wykluczenie niepełnosprawnych z życia publicznego. Widoczne zniekształcenia aparycji człowieka miały bowiem sugerować skazy charakteru i zachwianą moralność. Z czasem filmy o „wybrykach natury” zmieniły swój charakter i z obrazów odwołujących się do specyfiki horroru stały się dramatami, w których akcent łożony był przede wszystkim na czyhające na chorych trudności dnia codziennego. Nie uniknięto jednak niebezpieczeństwa popadnięcia w kolejne – nie mniej szkodliwe – skrajności. Przerażająca dysfunkcyjność „dziwolągów” została zastąpiona przez popularną do dziś figurę „uświęconego niepełnosprawnego”, postaci której niepełnosprawność rekompensowano poprzez przypisywanie ponadprzeciętnych umiejętności. Motyw „super-niepełnosprawnego” stanowił zatem kierunek, będący efektem – podobnie jak w przypadku fizycznej „monstrualności” – przekłamań rzeczywistego wizerunku osoby z niepełnosprawnością. Literalnie rozumianą defigurację, zastąpiła ukierunkowana ideologicznie, utajona deformacja.

Celem artykułu jest refleksja nad kierunkami pracy nad oswajaniem inności w działalności artystów i pedagogów teatru z kręgu Teatru 21. Przedstawiamy model integracji inności przez sztukę teatralną, który ma za zadanie zniesienie barier włączania i zerwanie społecznych „izolacji” oddzielających osoby z niepełnosprawnością od społeczeństwa. Jednocześnie ów model przewiduje nałożenie nowych form ochronnych, których główną funkcją jest asekuracja uczestników interakcji polegającej na kontakcie z Innym. W artykule omawiamy metody i narzędzia wykorzystywane w pracy edukacyjnej Teatru 21 oraz zastanawiamy się nad efektami ich zastosowania w procesach zmiany postaw wobec niepełnosprawności. Podstawą empiryczną artykułu są wnioski z badań przeprowadzonych podczas ewaluacji projektu O!Swój Teatru 21 w latach 2017–2018. Działalność artystyczna i edukacyjna Teatru 21, tworzonego w większości przez aktorów z zespołem Downa, koncentruje się na wspomaganiu procesów integracji społeczno-kulturowej osób z niepełnosprawnościami. Omawiany model oswajania inności wypracowany przez środowisko Teatru ma jednak mocno uniwersalny rys i w naszej ocenie może zostać zaadaptowany do pracy z różnymi wymiarami inności.

Wsparcie spo³eczne i poradnictwo dla seniorów Streszczenie: Niepe³nosprawnooeae czêsto towarzyszy osobom starszym. Brak dba³ooeci o dietê, aktywnooeae fizyczn¹ i zdrowy styl ¿ycia znajduj¹ prze³o¿enie w dysfunkcjach psychosomatycznych w póŸnej doros³ooeci. Artyku³ zawiera g³ówne tezy trzech projektów rozwojowych dla seniorów, realizowanych przez autorkê od 2010 r. Prezentuje metody pracy buduj¹ce i wzmacniaj¹ce w jednostce poczucie wp³ywu na rzeczywistooeae, a równoczeoenie uwzglêdniaj¹ce ró¿ne potrzeby i osobowooeci seniorów. Zastosowane metody: mentoring, tutoring i coaching wpisuj¹ siê w ogólne trendy nauczania, a tak¿e stanowi¹ interesuj¹c¹ alternatywê w promowaniu idei uczenia siê przez ca³e ¿ycie i rozwoju osobistego seniorów, ich kompetencji i to¿samooeci. S³owa kluczowe: niepe³nosprawnooeae, seniorzy, rozwój osobisty, mentoring, tutoring, coaching Social support and counseling for seniors Disability becomes a constant companion of an elderly person. No care for diet, physical activity and healthy lifestyle are reflected in a variety of psychosomatic dysfunctions in late adulthood. The article includes the main theses of the three development projects for seniors, implemented since 2010. It points methods of work with seniors with different needs and personalities to build their influence on reality. Applied methods: mentoring, tutoring and coaching fit into the overall teaching trends and also represent an interesting alternative in promoting the idea of lifelong learning and personal development of seniors, their competence and identity.

Domestic and international mechanisms for
monitoring states’ compliance with economic,
social and cultural rights, children’s rights and
the rights of persons with disabilities


Poland has not yet ratified a number of international human
rights instruments in the field of economic, social and
cultural rights, children’s rights and the rights of persons
with disabilities that allow individuals, or organizations
representing individuals, to file complaints with international
bodies. The Polish Ministry of Foreign Affairs have
raised rather unconvincing arguments against the ratification
of these instruments, referring in particular to financial
constraints. The practice of international human
rights bodies, including these of the European Court of
Human Rights, provide no justification for such concerns.
The failure to ratify the discussed instruments means that
people in Poland have no real protection against violations
of the rights safeguarded by these documents and
are deprived of any effective remedy that may be used
to enforce such rights. The authors assert that Poland
should promptly ratify these international instruments.

W artykule opisano zweryfikowane w praktyce metody budujące
i wzmacniające w jednostce poczucie wpływu na rzeczywistość: mentoring, tutoring i coaching. Przedstawiono sposoby prowadzenia działań pomocowych dla osób starszych, którym często towarzyszy niepełnosprawność. Dokonano syntezy wyników badań jakościowych uzyskanych w trakcie trzech projektów rozwojowych dla seniorów, zrealizowanych przeze autorkę w latach 2010-2016 w kontekście budowania zdrowia społecznego tej grupy wiekowej.

Międzynarodowa Wspólnota Wiara i Światło istnieje oficjalnie od 1971 roku, a do Polski dotarła w roku 1977. Jednak jej historia zaczęła się dużo wcześniej od wydarzeń związanych z cierpieniem francuskiej rodziny Proffit, której uniemożliwiono udział w zbiorowej pielgrzymce do Lourdes, ze względu na niepełnosprawność ich dzieci. Dzięki zaangażowaniu założyciela Arki Jeana Vaniera i Marie – Helene Mathieu w 1971 roku zorganizowano pierwszą pielgrzymkę, w której uczestniczyły osoby z niepełnosprawnością intelektualną, ich rodzice i przyjaciele. To wydarzenie, w którym wzięło udział kilkanaście tysięcy ludzi z różnych krajów stało się punktem zapalnym dla powstania Ruchu Wiara i Światło skupiających osoby z niepełnosprawnością intelektualną, ich bliskich i przyjaciół zorganizowanych w małych grupach rozsianych po całym świecie. W to wielkie działo wpisuje się Polska, w której pierwsze Wspólnoty postały w latach 70 – tych XX wieku, a dziś skupiają tysiące ludzi w ponad dziewięćdziesięciu wspólnotach.

Na mocy chrztu świetnego każdy człowiek jest powołany do świętości. Realizuje się ono przede wszystkim w rozwoju duchowym człowieka. Ze względu na powszechność tego dążenia i powołania włączone są w nie także osoby z niepełnosprawnością intelektualną. Jedną z propozycji dróg duchowego rozwoju tych ludzi jest istniejący na całym świecie ruch Wiara i Światło. Poprzez wspólnoty zrzeszające osoby z niepełnosprawnością ich rodziny i przyjaciół powstaje możliwość, aby realizowało się to wezwanie chrześcijańskiego życia. Cenną wskazówka w rozumieniu świętości jest najnowsza adhortacja papieża Franciszka o powszechnym powołaniu do świętości Gaudete et exultate.

Artykuł przedstawia codzienne funkcjonowanie rodziny z dzieckiem z zespołem Aspergera przez pryzmat (podwyższonego) ryzyka związanego z podejmowaniem decyzji przez rodziców dotyczących różnych aspektów życia dziecka. W ten sposób zostały pokazane codzienne problemy takich rodzin, nieznane „zwykły” rodzinom, a związane w szczególności z diagnozowaniem dziecka, wyborem dla niego odpowiedniej terapii oraz z jego edukacją. Oddzielną kwestią są problemy związane z samą rodziną, której funkcjonowanie zdeterminowane jest przez problemy z dzieckiem.

Celem artykułu jest zaadaptowanie elementów tzw. teorii złożoności (complexity theory) do analizy działania systemu instytucjonalnego wsparcia osób niepełnosprawnych w Polsce. Zgodnie z główną tezą tekstu, wytwarzanie przez systemy instytucjonalne zło-żoności i obciążanie koniecznością jej redukowania samych osób niepełnosprawnych jest istotnym mechanizmem ich dyskryminacji. Dodatkowo, podstawowe problemy związane z efektywnością funkcjonowania instytucjonalnego wsparcia wynikają z nieumiejętnego radzenia sobie przez system instytucjonalny ze złożonością zjawiska, jakim jest niepełno-sprawność. Empirycznej ilustracji do stawianych tez dostarczają dane zebrane w trakcie 60 wywiadów pogłębionych oraz 2 warsztatów, przeprowadzonych z ekspertami w dziedzi-nie niepełnosprawności. Przeprowadzona analiza nie tylko wzbogaca refl eksję nad niepeł-nosprawnością o nowe wątki teoretyczne, ale także wskazuje kierunki pożądanych zmian w obszarze polityki społecznej.

Codziennie wyszukiwarka Google jest wykorzystywana miliony razy przez użytkowników Internetu na całym świecie do poszukiwania potrzebnych im informacji. Mniej znana jest darmowa usługa firmy Google pod nazwą Google Trends, która pozwala na zbadanie popularności słów kluczowych (haseł, fraz), a ściślej – pokazuje trendy w określonym czasie oraz na określonym obszarze. W artykule zostały przedstawione różne sposoby wykorzystania Google Trends przez naukowców badających zjawisko niepełnosprawności, między innymi socjologów, psychologów, pedagogów specjalnych czy polityków społecznych. Sposoby te związane są nie tylko z obserwacją trendów, ale też badaniem cykliczności zjawisk, kontekstów, w jakich pojawiają się określone pojęcia oraz zmian w języku, którym opisuje się niepełnosprawność.

Vademecum w kompleksowy sposób opisuje zasady organizacji turystyki osób z niepełnosprawnościami i osób starszych. Omawia specyfikę obsługi poszczególnych grup, uwzględniając nowoczesne rozwiązania techniczne, zasady postępowania oraz uwarunkowania formalno-prawne. Książka zawiera charakterystyki poszczególnych grup turystów z niepełnosprawnościami prezentując ich potrzeby i oczekiwania. Publikacja jest przeznaczona dla organizatorów turystyki, pilotów wycieczek i przewodników turystycznych oraz studentów kierunków związanych z turystyką i rekreacją.

Ableism a zjawisko infrahumanizacji " obcych " Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na zjawisko infrahumanizacji obcych w kontekście able-ismu. W rozważaniach odniesiono się do samego pojęcia infrahumanizacji, jaka jest jego istota i czym się charakteryzuje; ableismu, czyli formy dyskryminacji osób niepełnosprawnych, postaw (rozpatrując ich trójwymiarowość) oraz form dyskryminacji zgodnie z zaproponowaną przez Stani-sława Kowalika klasyfikacją pięciu form dyskryminacji. Zarówno postawy, jak i poszczególne formy zostały rozpatrzone przez pryzmat infrahumanizacji, pokazując jej ścisły związek oraz zachodzące między tymi zagadnieniami relacje. Celem artykułu jest rozpatrzenie kwestii społecznego postrzegania osób niepełno-sprawnych przez pryzmat postaw oraz dyskryminacji odwołującej się do pięciu jej form zaproponowanych przez S. Kowalika (1996) w kontekście zjawiska infrahuma-nizacji. Pojęcie to pojawiło się w latach 80. XX wieku i oznacza proces, w którym ludzie rozpatrują " własne " grupy przypisując ich członkom pełne człowieczeństwo, a grupy obcych jako mniej ludzkie, bardziej zwierzęce (Leyens i in., 2000). W artykule koncentruję się na pokazaniu relacji pomiędzy zjawiskiem infrahumanizacji a postawa-mi wobec osób niepełnosprawnych. Stawiam także tezę, że zjawisko infrahumnaizacji pozwala rozszerzyć perspektywę form dyskryminacji. Zaczynam od charakterystyki podstawowych pojęć, a także zasygnalizowania relacji między nimi. Artykuł ma na celu zrozumienie ciągle jeszcze powszechnych praktyk społecznych związanych z procesami dyskryminacji.

Publikacja wydana w ramach projektu realizowanego przez Krakowską Akademie im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego pt. Nauczyciel 5.0 nowoczesny program ksztalcenia nauczycieli na jednolitych studiach magisterskich w dziedzinie pedagogiki przedszkolnej i wczesnoszkolnej w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwoj 2014–2020, wspolfinansowanego ze środkow Europejskiego Funduszu Spolecznego, instytucja pośrednicząca: Narodowe Centrum Badan i Rozwoju, nr umowy: POWR.03.01.00-00-KN42/18-00.

Instytut Medycyny Pracy w £odzi Nara¿enie uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi na hazard tradycyjny i internetowy oraz inne zachowania ryzykowne The involvement of students with special educational needs in traditional and online gambling and other risk behaviours The article focuses on the engagement of young people with special educational needs (SEN) in traditional and online gambling as well as other risk behaviours. Gambling can have serious destructive individual, social, and public health consequences, especially when we consider the involvement of young people who come from a vulnerable group (e.g. students with SEN). The article presents an overview of a research on the reported gambling experience (behaviour) and gambling consequences that was conducted with a new diagnostic tool (Lodz Adolescent Gambling Symptoms Questionnaire-LAGSQ). The data confirms that the involvement in gambling within the SEN sample ranged from 8% to 54% depending on the type of gambling behavior. The comparison of the results between the SEN sample and the students without SEN reveals statistically significant differences concerning the reported gambling experience and its consequences. Moreover, the students with SEN are more likely to report a higher level of bullying and cyberbullying victimization experience.

Książka dotyczy zagadnień metodologiczno-teoretycznych, w tym podmiotowości i tożsamości, a także edukacji i aktywności zawodowej oraz pozazawodowej osób z niepełnosprawnościami. Zwrócono w niej uwagę na szanse i zagrożenia wynikające z kontekstu kulturowo-społecznego oraz systemowo-instytucjonalnego w badaniach nad niepełnosprawnością. Poszczególne rozdziały zawierają konkretne przykłady ilustrujące podejmowane zagadnienia badawcze oraz bezpośrednie doświadczenia osób badających zjawisko niepełnosprawności w różnych obszarach życia społecznego.
Publikacja łączy w sobie zarówno cechy opracowania naukowego, opartego na badaniach własnych poszczególnych autorów, jak i praktycznego poradnika z wnioskami o charakterze rekomendacji. Z tego względu powinna zainteresować nie tylko przedstawicieli nauki, ale także praktyków zatrudnionych w instytucjach pomocowych, organizacjach pozarządowych i rządowych, których jednym z zasadniczych obszarów działania jest diagnozowanie sytuacji osób z niepełnosprawnościami i projektowanie zmian mających na celu aktywizację tego środowiska.

Artyku³ prezentuje refleksjê zwi¹zan¹ z paternalistycznym podejoeciem mog¹cym byae zagro¿eniem dla funkcjonowania osoby z niepe³nosprawnooeci¹. Paternalizm jako autorytarne podejoecie lekarza do pacjenta zrodzi³ siê na gruncie medycyny i najczêoeciej na tym obszarze poddawany jest analizom. Warto jednak zauwa¿yae, i¿ niektóre z dzia³añ zarówno nauczycieli, terapeutów, jak i samych rodziców ograniczaj¹ autonomiê dziecka czy osoby z niepe³nosprawnooeci¹ za cel sta-wiaj¹c bez w¹tpienia wa¿ne dzia³ania usprawniaj¹ce, aczkolwiek pomijaj¹ce/ograniczaj¹ce mo¿liwooeci, pragnienia, a czasem wrêcz dobro samej osoby z niepe³nosprawnooeci¹. Paternalizm w artykule analizowany jest w trzech obszarach: celu, terapii/rehabilitacji czy podejoeciu do rodzica. S³owa kluczowe: paternalizm, modele relacji lekarz-pacjent, rehabilitacja, edukacja Paternalism as a source of dilemmas in the area of special education-the chosen aspects The paper presents some reflections on a paternalistic approach to people with disabilities that may put the functioning of such individuals at risk. Paternalism, as an authoritarian approach of the physician to the patient, emerged in medicine and is most often analyzed with reference to the medical domain. It should be noted, however, that some activities performed by teachers, therapists and parents limit the autonomy of a child or disabled person. Although such actions undoubtedly aim at important rehabilitative outcomes, they overlook/limit possibilities, desires, and sometimes actually well-being of a person with disability. In this article paternalism is analyzed in three aspects: aim, therapy/rehabilitation and parental approach.

Autorka artykułu jego tematem czyni występujących w literaturze dla dzieci i młodzieży bohaterów z niepełnosprawnościami. Przekonuje, by omawiać utwory literackie, których bohaterami są osoby z niepełnosprawnościami, a dzięki temu na lekcjach poruszać temat odmienności i tego, że inny nie znaczy gorszy. W artykule przedstawiła dwie książki: O Kamilu, który patrzy rękami Tomasza Małkowskiego oraz Wyspę mojej siostry Katarzyny Ryrych, do których można sięgnąć podczas lekcji języka polskiego w szkole podstawowej. Postać z jednego utworu cechuje się niepełnosprawnością sensoryczną, a druga – intelektualną. Ważne jest również ukazanie różnych rodzajów niepełnosprawności. Każdy z nas jest inny, mamy odmienną wrażliwość, ale nikt nie jest gorszy.

Niniejszy artykuł prezentuje ocenę sprawności operacyjnej procesu zarządzania komunikacją internetową z klientem w polskich przedsiębiorstwach uzdrowiskowych uzyskaną za pomocą metody Mystery Shopping z uwzględnieniem potrzeb osób niepełnosprawnych. Analiza danych zgromadzonych w toku badań została oparta o odpowiedzi udzielane przez osoby reprezentujące jeden z zakładów uzdrowiskowych w każdym z polskich uzdrowisk.

Artykuł jest poświęcony analizie wizerunku osób niepełnosprawnych funkcjonującego w w dyskursie o niepełnosprawności w Polsce. Autorki dokonały jej na podstawie wywiadów z pracownikami dwóch warszawskich programów oferujących usługi osobistych asystentów osób niepełnosprawnych. Została przeprowadzona zarówno analiza semantyczna, jak i analiza znaczeń wypowiedzi uzyskanych w wywiadach. Autorki pokazują, iż osoby niepełnosprawne i społeczne relacje, które nawiązują definiowane są głównie przez fakt niepełnosprawności, co buduje i wzmacnia społeczną granicę między niepełnosprawnymi a resztą społeczeństwa. Nie zmiania tego nawet przejście od myślenia o pomocy osobom niepełnosprawnym (która wywołuję relację zależności i podrzędności osób, którym się pomaga) do myślenia w kategoriach asystowania w niezbędnym wymiarze osobom, które uważają, że tego potrzebują. Chociaż zaszła zmiana oficjalnego języka dotyczącego usług na rzecz osób niepełnosprawnych, cały czas postrzega się ich w kategoriach nie w pełni sprawnych ludzi zależnych od innych i niewłączanych w pełni w relacje społeczne z resztą społeczeństwa.
Współautor: Ewa Nowicka

). Niepełnosprawność jako problem badawczy we współczesnej archeologii, [w:] Obcy. Funeralia Lednickie, vol. 14, red. Dzieduszycki W., Wrzesiński J., SNAP: 255-268. Magdalena Domicela Matczak Niepełnosprawność jako problem badawczy we współczesnej archeologii Wstęp W niniejszym artykule chciałabym poruszyć tematykę niepełnosprawności w archeologii. Niepełnosprawność w archeologii może być pojmowana na różne sposoby: można nauczać niepełnosprawnych archeologii, stwarzać niepełnosprawnym dostęp do zabytków archeologicznych (Cross 1999), uznawać archeologię jako dziedzinę niepełnosprawną to znaczy niesamodzielną, za dziedzinę która powoduje niepełnosprawność (Cross 1999) lub badać niepełnosprawność w dziejach. W artykule zajmę się tym ostatnim problemem. Główne pytania badawcze jakie stawiam brzmią: w jaki sposób konstruowane są narracje dotyczące niepełnosprawności w archeologii? Jakie istnieją archeologiczne definicje niepełnosprawności? Jakich dotyczą chorób? Jaki status społeczny posiadali niepełnosprawni w dziejach? Zagadnienie niepełnosprawności dotyczy ciała, jego spostrzegania w społeczeństwie, a właściwie postrzegania jednostkowego człowieka poprzez jego własne ciało. Zatem zagadnienie niepełnosprawności dotyczy tego w jakiej mierze ciało człowieka determinuje jego bycie w świecie. Jakie istnieją normy społeczne dotyczące ciała? Z powyższych rozważań wynika, że problem niepełnosprawności związany jest z archeologią ciała, ponieważ pojmowanie i definiowanie niepełnosprawności związane jest ze sposobem postrzegania ciała w społeczeństwie. Niepełnosprawność jest określana wobec wyobrażeń ciała zdrowego i idealnie zbudowanego. Aby dowiedzieć się czym jest niepełnosprawność trzeba najpierw odpowiedzieć sobie na pytanie: na ile ciało jest ważne w danym społeczeństwie? Jakie ciało uznawane jest za zdrowe, silne i piękne? Co definiowało pożądane ciało? Jakimi słowami określa się idealne ciało? Które części ciała są najważniejsze w danej kulturze? Następnie zaś można spytać: jakie zatem jest niepełnosprawne ciało? Jakie prawa mieli niepełnosprawni? Jaki był ich status społeczny? Zatem niepełnosprawność definiuje się na zasadzie opozycji do poglądu dotyczącego sprawnego, idealnego ciała, 1 Matczak M. D, (2012). Niepełnosprawność jako problem badawczy we współczesnej archeologii, [w:] Obcy. Funeralia Lednickie, vol. 14, red. Dzieduszycki W., Wrzesiński J., SNAP: 255-268. kształtowanego w naszej kulturze od wieków: od czasów paleolitycznych zwycięskich łowców mamutów przez ideał klasycznego piękna starożytnej Grecji (Eco 2007a), ideał walecznego rycerza, wyobrażenia silnego ciała robotnika (Bauman 1995), mit kobiecej piękności z Hollywood (Wolf 2000) aż do transczłowieka (Bakke 2000). Zawsze w centrum uwagi było idealne ciało: silne, sprawne, piękne. Badanie niepełnosprawności to badanie wartości ucieleśnionych (Wiszewski 2009). Rozumiem to w ten sposób, że poprzez badania ciała -słów go określających, strojów, artefaktów z ciałem związanych, zmiany kostne, można dotrzeć do zakodowanych wartości społecznych ludzi minionych epok. Wystarczy tylko znać kod, a są nim metody badawcze. Rozważania nad niepełnosprawnością chciałabym połączyć z humanistyką zaangażowaną. Humanistyka zaangażowana w swoim obszarze badawczym podejmuje tematy społecznie ważne dla ludzi personalnie. Pojawiają się tu wszelkie wątki związane z nierównościami społecznymi. W kontekście archeologii można powiedzieć, że pierwszym takim wątkiem były studia nad płcią kulturową wynikające z feminizmu (Conkey i Spector 1984), następnie studia postkolonialne (Gosden 2001), studia dotyczące władzy i oporu (McGuire i Paynter 1991) a teraz niepełnosprawność (Finlay 1999).

Artykuły zaprezentowane w monografii są odpowiedzią na sytuację, jaka zaistniała w związku z pandemią COVID-19 i jej konsekwencjami odnoszącymi się zarówno do obecności technologii informatycznych we wszystkich obszarach życia społecznego, jak i powszechności ich wykorzystania. Celem publikacji jest więc zobrazowanie złożoności i dynamiki zachodzących procesów wirtualizacji życia społecznego i ich wpływu na funkcjonowanie osób z niepełnosprawnościami, także z uwzględnieniem ostatnich wydarzeń związanych ze światową epidemią.
Poszczególne rozdziały książki koncentrują się m.in. na: sposobach wykorzystania Internetu przez osoby z niepełnosprawnościami, edukacji online i kompetencjach cyfrowych osób z niepełnosprawnościami, wirtualnej aktywności obywatelskiej oraz aktywności społecznej i politycznej osób z niepełnosprawnościami.
Istotny nacisk został też położony na wymiar aplikacyjny przygotowywanych tekstów. Publikacja łączy w sobie zarówno cechy opracowania naukowego, opartego na badaniach własnych poszczególnych autorów, jak i wnioski mające charakter rekomendacji.

W artykule dokonano krytycznej analizy coachingu pod kątem zmiany pokoleniowej – według koncepcji Dona Tapscotta – i potrzeb osób niepełnosprawnych. Autorka opisała coaching jako metodę przełamującą stereotypy na temat osób niepełnosprawnych, w kontekście dbałości o ich dobrostan psychofizyczny i społeczny. Przedstawiła autorski program pracy z osobami niepełnosprawnymi metodą coachingową.

Ekonomia społeczna to obszar, w którym za sprawą określonych działań o charakterze gospodarczym dokonuje się proces integracji grup wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem społecznym. Jedną z takich grup są osoby niepełnosprawne. Tekst ten pokazuje, w jaki sposób integracja ta odbywa się w ramach trzech typów podmiotów: warsztatach terapii zajęciowej, zakładach aktywności zawodowej oraz spółdzielniach socjalnych osób niepełnosprawnych. W artykule wskazane są zarówno zasługi i mocne strony tych podmiotów, ale także problemy związane z ich funkcjonowaniem.

Artykuły tomu przygotowane zostały w ramach projektu "Od kompleksowej diagnozy sytuacji osób niepełnosprawnych w Polsce do nowego modelu polityki społecznej wobec niepełnosprawności", realizowanego przez Wydział Humanistyczny Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie. Projekt fi nansowany ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.

Artykuł poświęcony jest szczególnej formie doświadczenia niepełnosprawności, jakim jest inwalidztwo wojenne. Na kilku wybranych przykładach z literatury i sztuki autor analizuje kulturowe sposoby przedstawiania osób, które doznały trwałego uszczerbku na zdrowiu wskutek bezpośredniego udziału w działaniach wojennych. Jednym z kryteriów doboru poddanych analizie tekstów kultury była niekonwencjonalność metod narratywizacji wojny oraz jej bezpośrednich skutków dla ludzkiego ciała.