Osmanlı Balkanlar

Bu çalışmada Bosna Hersek’in üç etnik toplumunun 2007 senesinden sonra kullanımda olan güncel tarih ders kitaplarında Osmanlı ve Türk imajı araştırılmıştır.
Bosna Hersek’te Dayton Antlaşması’ndan sonra siyasi anlamda en üst yetkiye sahip olan Uluslararası Toplum Örgütlerinin önerdikleri reform paketlerinin, savaş döneminde ve hemen ardından yayınlanan tarih ders kitaplarını ne derece değiştirdiği sorusu çalışmanın bu çalışmada cevaplanmaya çalışılmıştır.

90’lı yıllarda yaşanan Yugoslav savaşlarından sonra ülkenin üç etnik toplumu tarafından öğrencilere üç farklı tarih anlatılmaktadır. Bu durum, savaşın, şimdi de eğitim sistemi ve tarih anlatımı üzerinden devam ettiğini bizlere göstermektedir.
Konuyu tamamıyla anlamak için Balkanların tarih yazımını, tarihsel ve güncel siyasi akımlarını anlamak son derece önemlidir. Son yıllarda üç farklı tarih anlayışı, yeni yayın evlerinin ve tarih ders kitaplarının ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Devletin merkez yönetiminin, yaşanan savaştan sonra güç kaybetmesi dolayısıyla bu durum tamamen devletin kontrolünden çıkmıştır. Çalışmayı daha kaliteli şekilde
gerçekleştirmek adına, Almanya’da bulunan "Georg Eckert Uluslararası Ders Kitapları Enstitüsü’nde" araştırmalar yapılarak önemli sayıda tarih ders kitabına ulaşıldı.
Konunun sadece tarih ders kitaplarına odaklanarak aydınlatılmasının zor oluşu dolayısıyla, çalışmada Bosna Hersek’in her üç etnik toplumundan öğrencileri kapsayan anketler de düzenlendi.
Geniş kapsamlı tarih ders kitaplarının incelemesi ve Bosnalı öğrencilere
dağtılan anketler, toplumun savaştan kalan acı izleri halen taşıdığını net bir şekilde göstermiştir. Nefret ve kin diliyle konuşan birbiriyle örtüşmeyen tarihlerin öğrencilere öğretilmesi, ki bu özelikle Sırp ve Hırvat ders kitapları için geçerlidir, Bosna Hersek’te yetişen savaş sonrası nesilleri yeni bir çatışma sürecine taşıyabilme korkusunu da
doğurmaktadır. Bu nedenle gelecekte gerçekleşecek olan Bosna Hersek’teki ders kitaplarının incelenmesi, tarih yazımı konusundaki atılacak adımlar ve alınması gereken önlemler için bu çalışma oldukça önem taşımaktadır.

Bütün Balkan coğrafyasında etkili olan Medresetü'n-Nüvvab, 27 yılda öncü bir nesil yetiştirerek, Bulgaristan Müslümanlarının kimliklerini, dillerini ve dinlerini korumalarına yardımcı olmuş önemli bir eğitim kurumu idi. Balkanlarda ilim mayalayan bir eğitim kurumu olarak nam salmıştır.
Osmanlı hâkimiyetinden sonra Bulgaristan’da kalan Müslüman nüfus için Osmanlı sonrası dönemde yeni bir medrese olarak Medresetü’n-Nüvvab kurulmuştur. Bulgaristan Müslümanlarının eğitim tarihi içinde, Şumnu’daki Nüvvab okulu önemli bir yer tutar.
Bugün Gebze Merkez Mezarlığında bu medreseden mezun olmuş bir icazetnameli ismin medfun olduğunu ilk defa bu yazımız vesilesi ile duyurmuş olalım. Bu zat 12 Nisan 1914 senesinde Bulgaristan'ın Harmanlı kazasında doğmuş Ahmed İsmail oğlu Nureddin Efendi'dir. Kadıoğlu aile mezarlığı içerisinde yer alan bu kabir hakkındaki yazı vesilesi ile bizlerle o döneme ait belgeleri paylaşan ve bilgileri ile bu yazımızı değerli kılan Gebze İlçe Sağlık Müdürümüz İlhan Kadıoğlu Bey'e çok teşekkür ediyorum.

Bu çalışmada, Karadeniz’in Osmanlı kapalı denizi olmaktan çıktığı 1774 tarihinden başlayıp Bulgar Prensliği’nin kurulmasına kadar Osmanlı hakimiyeti sırasında Varna şehrini etkileyen siyasi, sosyal ve iktisadi olay ve olgular incelenmiştir. Osmanlı tarihinde Varna, 1444 yılında Osmanlı ordusunun Haçlılara karşı kazandığı zaferle zihinlerde yer almıştır. Osmanlı zaferi sonrası hızla bir Osmanlı şehri karakteri kazanan Varna'nın Müslüman nüfusu Balkan şehirleri arasında dikkati çekecek düzeydedir. İstanbul'a yakınlığı tarihi boyunca Varna’nın uluslar arası ticaret açısından canlı bir merkez olmasına katkı sağlamıştır. Ortaçağdan itibaren gezginler ve tüccarların dikkatini celbeden bu liman şehri, Balkanlar’dan İstanbul’a doğru mal götüren tacirler için transit rolü oynamıştır. Çalışmamızın kapsadığı yaklaşık yüzyıllık dönem Varna tarihi için dönüm noktasıdır. Şehir bu dönemde Osmanlı-Rus savaşlarının gölgesinde ticari ürünler ve insan göçlerinin geçiş noktasıdır. Bir taraftan şehrin hakimiyeti el değiştirirken bir taraftan da, Osmanlı Devleti'nin içinde bulunduğu durumun etkisiyle şehrin nüfus yapısında köklü değişiklikler yaşanmıştır.  Bu çalışmada, 19. yüzyıla kadar Varna'nın kısa geçmişi, şehrin Osmanlı hakimiyeti altındaki idari yapısı, nüfusu, şehre karakter kazandıran mimarisi ve maddi kültürünün yanında yakınçağda şehri etkileyen 1828-9 Osmanlı-Rus Savaşı, akabinde Sultan II. Mahmut ve Sultan Abdülmecit'in ziyaretleri, Varna- Rusçuk demiryolunun inşası, Kırım savaşı sırasında yapılan telgraf hattı gibi konular çalışmanın başlıkları arasında yer almıştır. Şehrin sosyo- ekonomik hayatının en önemli ana damarı olan Varna limanındaki faaliyetler ile şehrin ticari karakteri de ayrıca konu edilmiştir.

Göç, insanlık tarihi boyunca taşıdığı dinamiklerle birlikte toplumların sosyal ve ekonomik yapılarında büyük değişimlere sebep olmuştur. Göçün sebebi kimi zaman savaşlar, etnik çatışmalar olmuşken kimi zaman da hastalık, kuraklık, büyük kayıpların yaşandığı doğal afetler insanları daha iyi yaşam koşullarına kavuşmak arzusuyla göçe itmiştir. 19'uncu yüzyıl Osmanlı Devleti için kazanılan ve kaybedilen savaşlar, modernizasyon çabaları, anlaşmalar ve devletlerarası düzende sağlanmaya çalışılan istikrarın yanında bunların olumlu ve olumsuz yansımalarını barındıran bir felaketler dönemi olmuştur. Kaybedilen savaşlar ve kaybedilen topraklardaki Müslüman nüfusun maruz kaldığı zulüm ve baskı binlerce Müslüman ve Türk nüfusu yerinden etmiştir. Göç ve iskân kavramları birey veya toplumların yer değiştirmesi ve bunların yerleştirilmeleri şeklinde tanımlanmasından öte sosyal, kültürel, ekonomik, güvenlik, siyasi ve insanî boyutları olan çok yönlü karmaşık bir sorundur. Bu çalışmada Osmanlı Devleti'nin bu çok yönlü soruna karşı oluşturduğu politikaları ve çözüm yollarını açıklamaya çalışacağız. 2. Giriş Osmanlı Devleti için bir felaketler dönemi olan 19'uncu yüzyıl Prof.Dr. İlber Ortaylı tarafından " İmparatorluğun En uzun Yüzyılı " olarak adlandırılmaktadır. Bu yüzyılda yaşanan savaşlar ve bu savaşların meydana getirdiği yıkım bahsi geçen felaketlerin ana sebepleri arasındadır. Göçler, kaybedilen savaşların kaçınılmaz sonuçlarından sadece birisidir. Bozulan devlet düzeni her alanda kendini göstermiş ve domino taşları gibi sorunlar birbirini tetiklemiştir. Bozulan mali yapı, toprak rejimi, dış borçlar, isyanlar, toprak kayıpları, büyük devletlerin sebepsiz müdahaleleri, Avrupa'da meydana gelen Sanayi Devrimi ve etkileri gibi birçok sorunun yanı sıra bitmek tükenmek bitmeyen göç dalgaları ile karşı karşıya kalınmıştır. Osmanlı Devleti aynı zamanda hilafet makamını da temsil ediyor olması sebebiyle esaret altında kalan eski tebaasına ve Müslüman nüfusa karşı duyarsız kalamamıştır. Özellikle XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Balkanlar, Rumeli, Kırım ve Kafkasya'dan Anadolu'ya çeşitli etnik yapılara mensup Müslüman nüfusun gelmesine müsaade edilmiştir. Gelen göçmenlerin meydana getirdiği iskân problemi ve Anadolu'nun içlerine yönlendirilmeleri ekonomik olarak zor durumda olan devleti oldukça zorladığı görülmektedir. Kırım Harbi bu sürecin en mühim kırılma noktalarından biri olmuştur. Kırım Harbi'nin zaferle sonuçlanması bir kazanım gibi gözükse de sonrasında meydana gelen gelişmeler durumun hiç de böyle olmadığını göstermiştir. Batılı devletlerinde yardımı ile Balkanlara doğru ilerlemesinin önü kesilen Rusların Kafkaslar ve diğer Türk topraklarındaki artan baskısı ve Türk bölgelerini istila ederek uyguladığı zulüm ve şiddet sonucu Kafkasya'dan, Baserebya'dan ve diğer Rus etkisi altındaki bölgelerden Anadolu'ya yoğun bir göç hareketi yaşanmasına sebebiyet vermiştir.

ÖZ
Osmanlı Devleti, tarihi boyunca çıkmış olduğu seferlerde, çeşitli savaş taktikleri uygulamıştır. Baskın, hilal vs. gibi stratejilerle parlak başarılara imza atan devlet, ihtiyaç halinde farklı yollara da başvurmuştur ki bunun en bariz örneği yeraltındaki tünel çalışmalarıdır. Adına lağım denilen bu strateji sanatı örneği ile özellikle alınması güç kalelerin fethi mümkün olmuştur. Eğitimli ve disiplinli lağımcıların, günlerce toprak altında inşa ettikleri yolların bitiş noktasında, lağım hazinelerine tam bir tedbir ve nizam üzere yerleştirdikleri mayınlar, toprak üstünde eş zamanlı yapılan muharebeleri büyük oranda desteklemiştir. Ağır koşullar altında büyük sorumluluklara sahip lağımcı askerler, hedefe ulaşmak uğruna bazen kazdıkları tünellere cansız bedenlerini de bırakmışlardır. Bu çalışmamızda, Osmanlı Devleti'nin bilhassa Balkan coğrafyasında ve Osmanlı Avrupası'nda gerçekleştirdiği lağım muharebeleri üzerinde, genel bir bakış açısıyla durulmuştur. Bunun yanında lağımcıbaşı ve lağımcılar (dirlikli ve maaşlı) hakkında verilen bilgilerden sonra, lağım muharebelerinin alet ve mühimmatları ile daha ziyade Balkanlar'dan temin edilen iş gücü kaynağına dikkat çekilmiştir. Öte yandan devletin bütün kurumlarıyla bozulmaya başladığı 18. yüzyılda, lağımcıların müdahil olduğu bazı askeri ve sosyal problemler örnekleriyle açıklanmıştır.

ABSTRACT The Ottoman State implemented various fighting strategies in its campaigns throughout its history. The state, which gained brilliant successes with strategies such as surprise and pincer movements etc., also adopted different ways when the need arose. Underground tunneling is the most apparent example of this. With this example of the art of strategy, which is called sap, the conquering of castles that were especially difficult became possible. The mines that were placed in sap deposits at the endpoint of the tunnels, which were built underground for days by the trained and disciplined sappers with the utmost precaution and order, greatly supported the concurrent battles fought above the ground. Sapper soldiers, who had significant responsibilities under harsh conditions, sometimes left their own dead bodies in the tunnels they dug for the sake of achieving their aims. In this study, the sapper wars of the Ottoman State, particularly those fought in the Balkan region and the Europe of the Ottoman reign, were emphasized with a general point of view. Furthermore, following the information presented about the head of the sappers and sappers (with wage and salary), the attention was drawn to the source of the workforce obtained from the Balkans with the equipment and ammunition of sapper wars. On the other hand, in the 18 th century when the state started to collapse with all its institutions, several martial and social problems where the sappers were involved were explained with their examples.

Bu makale, 29 Eylül 1808 tarihinde Sadrazam Alemdar Mustafa Paşa’nın Rumeli ve Anadolu âyanlarını İstanbul'da toplayarak aralarında anayasal bazlı vasıflar içeren, maddi anlamda anayasa, şekli anlamda sözleşme niteliği taşıyan Sened-i İttifak'ın içeriğini ve gelişim sürecini Osmanlı Kurumları adlı ders çercevesinde irdelemekte ve açıklamaktadır.

Balkanlar’ın ve Bulgaristan’ın Osmanlı hâkimiyetin altına girmesi söz konusu topraklara Gayri-Sünni (özellikle Alevi-Bektaşi dini olguyu temsil eden veya yakın olan) göçebe, yarıgöçebe ve yerleşik hayata da alışmış türkmen toplulukların ve Rum Abdallar geleneğine mensup dervişlerinin yerleşmesini sonucu getirmektedir. Aynı zamanda buraya Osmanlı-Safevi devletleri rekabeti sonucu Safevilere yakın olan ve Kızılbaş gibi tanımlanan topluluklar sürgün edilmektedir. Bu zikredilen toprakların yerleşme ağının gelişiminde büyük rol oynamaktadır ve bu kişiler ve gruplar tarafından birçok köylerin kurulmasında ve tarımla ve hayvancılıkla meşgul olmasında zemin sağlar. Bu süreç Bulgaristan’ın toponimisinde çok açık görülmektedir. Birçok köylerin isimleri Rum
Abdalların ve ailevi dini önderlerin tarafından taşınan sıfatlardan gelmektedir – abdal, baba, dede, divane, halife, pir, şeyh, ışık, âşık ve saire. Bu köylerin çoğu Dobruca bölgesindedir, aynı zamanda
Deliorman, Gerlovo, Trakya’da da vardır. Aynı zamanda başka yerel adları da söz konusu gelenekle ilişki gösterir.
Anahtar Kelimeler: Bulgaristan, Dobruca, Rum Abdallar, Cemaatler, Baba, Dede, Abdal, Köy, Tekke, Alevi-Bektaşi, Kızılbaş

Öz Eski bir Osmanlı taşrası olan Yunanistan, 1821 Mora İsyanı ve 1881 Teselya'nın alınmasına kadar, Hıristiyan nüfusa oranla daha az Müslüman nüfusun olduğu heterojen bir Balkan coğrafyasıydı. Fakat her iki dönemden sonra bu coğrafyada Müslüman nüfus ya öldürüldüklerinden ya da tehcire zorlandıklarından neredeyse yok oldu. Balkan Savaşları'ndan sonra topraklarını genişleten Yunanistan, özellikle kendi sınırları içine dâhil ettiği ve üçte biri Müslümanlardan oluşan Makedonya toprakları ile yeniden etnik ve dini mozaiği farklı bir kimliğe büründü. Ancak XIX. yüzyıl başlarında Balkanlarda ortaya çıkan etnik kimlik uyanışları ve milliyetçi ideoloji bölge azınlıkları için çalkantılı bir dönemi de beraberinde getirdi. Osmanlı'da dinsel ayrıma göre belirlenen Millet Sistemi yerini ulus-devlet modelinde şekillenen ve etnik kimlik ayrımına dayalı yeni bir siyasi anlayışa bırakmıştı. Etnik fanatizm ile hareket eden Yunanlar, bölge Müslümanlarına sadece sosyal baskı kurmuyor aynı zamanda onları göçe zorlayarak mal varlıklarına da el koyuyordu. Balkan Savaşları'ndan sonra Osmanlı ile imzalanan ve Yunanistan'da yaşayan Müslüman nüfusun mülkiyet, dinî mabetler, dil ve eğitim sorunlarına düzenleme getiren Atina Anlaşması bile bölgedeki etnik çatışmaları engelleyemedi. Milliyetçi ideolojinin etkisiyle Yunanistan topraklarında yaşayan Müslüman nüfusu milli bütünün dışında yabancı bir organ gibi algılayan Yunanlar, özellikle I. Dünya Savaşı süresince demokratik bir ülke imajıyla Müslüman azınlığı büyük güçlere karşı birer propaganda aracı olarak kullandı. Bu siyasi hedefin amacı Venizelos'un Megali İdea ile yola çıktığı Anadolu toprakları için tasarlanmış bir ön yatırımdı. 1912-1920 yılları arasında Yunan topraklarında yaşayan Müslüman nüfus,  Bu makale 2-4 Aralık 2015 tarihleri arasında I. Dünya Savaşının 100. Yılında Balkanlar ve Göç başlıklı uluslararası kongrede sunulmuş bildirimin kapsamı genişletilmiş halidir.  Dr. Öğr. Üyesi, İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.

Osmanlı padişahları seferler harici başka memleketler de bulunmamıştırlar. Ancak değişen dünya ve gelişen devlet yönetme anlayışı memleket gezileri ve halk ile iç içe olmayı bir nevi zorunlu hale getirmiştir. Kamuoyunun fikrinin bilinmesi ve yönetmek için halkın fikrinin bilinmesi gerekiyor idi. Sultan II. Mahmud dünya konjonktürünün değişmeye başlaması ve milliyetçiliğin ön plana çıkmasıyla Marmara Bölgesi ve İmparatorluğa bağlı balkan memleketlerinde bir takım gezilerde bulunmuştur. Bu geziler açılış amacıyla olsun gerek gezi niyetiyle olsun halk nazarında Osmanlı padişahının görünür kılınmasını sağlamış ve padişahlık makamının halktan uzak olmadığı ispatlanmıştır. Fransız ihtilalinin etkisiyle dünyada gerçekleşen milliyetçi saikte isyanlar Osmanlının çok uluslu yapısını etkilemiştir. II. Mahmud dönemi ıslahatları da mühim yer tutmaktadır. Keskin ıslahatları olan II. Mahmud yeniçeri gibi bir müesseyi ortadan kaldıracak ve tarihe karıştıracaktır.

Sultan Abdülaziz dönemi donanmada yapılan ıslahat çalışmaları ve dönemin isyanları bu dönemin özelliğini teşkil etmektedir. Sultan Abdülaziz’in Avrupa ülkelerinin kalbi mahiyetinde ki şehirlere seyahatleri Avrupa’yı yakından görmemize ve ilk defa padişah düzeyinde bir ziyaretin gerçekleşmesi Avrupa hakkında ki görüşlerimizi geliştirmiştir. Bu seyahatler gerek davet üzerine gerekse gezi üzerine düzenlenmiş olması Avrupalı devletlerin devletimize bakışları gözlenmiştir. Daha sonra Sultan Abdülaziz’e gerçekleştirilen darbeyle tahtından edilmesi ve insafsızca katledilmesi tarihimizde derin izler bırakmıştır.

- Yayınlanmamış Bitirme Tezi -
MAHMUT YÖRÜK

"…yetişmiş Hırvat kızları biri bir elimden biri bir elimden alub halvethânelerine götürüb bize ziyâde iltifât gösterüb bir iki sâ‘at tenhâ yerde musâhabet edüb, «Bize Müselmânca ve Boşnakça ırla!» deyü teklîf ederlerdi.“

"…cümle halk hâbda iken kadınımızın kaftancı kızı Margot ismiyle müsemmâ on beş yaşında bir mahbûbe, kara gözlü, memeleri iki dâne turunca benzer, gāyet latîf sıfatlı kız idi, gelüb yatağımıza binüb yanımızda yatub beni iki kollarıyla kuçub bûs eylemeğe başlayınca gözümü açub… «‘Acabâ bu şey düş müdür, hayâl midir?» tefekkür ederdim.“

"…kızları ba‘zı kimesnelerin elinden alub bir dahî vermemekle ara yerde bürûdet ve gavgâ hâsıl oldu. Bir iki kimesnenin başına şarâb hokkalarını bırağub odadan taşra sürmek vâki‘ oldu.“

"…bir mikdâr yiyüb şürb edüb şarâbın humârı başa çıkub keyfler kemâlde olmağla kalkub kızlar ile raks edüb ara yerde âşinâlık hâsıl olmağla ahşâm vakitleri mürûrundan sonra gecenin bir vaktine değin mestâne ol mahalde kızlar ile oynar iken çûkadârımız biriyle kız içün gavgâ edüb şîşler meydâna gelüb muhârebe olunurken…“

Temeşvarlı Osman Ağa’nın (d. 1670 – ö. 1732’den sonra) Lâle Devri’nde kaleme almış olduğu mâcera dolu hayat ve esirlik hikâyesi ilk defa orijinal metne dayanan ve sâdeleştirilmemiş hâliyle okuyucularıyla buluşuyor!
1688 yılında Avusturyalılara esir düşen bir serhatli askerinin fevkalâde canlı ve sempatik uslûbuyla anlattığı, ana vatanı Temeşvar’dan Budin, Graz, Kapfenberg, Viyana, Linz, Milano ve Belgrad gibi Avrupa şehirlerine uzanan ve yer yer nefes kesen bu kurtuluş mücâdelesine mutlaka siz de şâhit olun…

Buy book / Kitabı satın al: https://www.amazon.de/dp/3754910787/ref=olp-opf-redir?aod=1&ie=UTF8&f_freeShipping=true&f_new=true

This article introduces the Renaissance “Iron Gate” erected in 1503–4 in the Khan’s Palace in Bahçesaray, Crimea. It proposes a new interpretation of this famous portal in the residence of the Crimean khans, taking into consideration the broader cultural context of early modernity. The research focuses on the visual appearance of the Iron Gate and the content of its unique inscription. Comparison with other portals and a tomb from the Balkans, on one hand, and with titulature in inscriptions, coins, and diplomatic documents from the Turco-Mongol-Islamic environment, on the other, furnishes enough data to situate the portal within the historical-cultural context of the khanate in the northern Black Sea region. Through an analysis of ways in which envoys were received in the Crimean capital, and an assessment of the architectural environment of the palace, new dimensions are opened into understanding Khan Mengli Geray I’s self-representation as ruler during this historically significant period.


19. yüzyıl, Osmanlı İmparatorluğu için birçok konuda değişimi ifade eden bir süreç olmuştur. Devletin, siyasal, ekonomik, toplumsal ve kültürel anlamda derin bir değişim sürecine girdiğini söylemek mümkündür. Bu nedenle, geleneklerine sıkı sıkıya bağlı Osmanlı İmparatorluğu için 19. yüzyıl en sancılı süreçlerden biri olmuştur. Bu dönemde özellikle klasik Osmanlı toplumsal yapısında ciddi kırılmaların başladığı görülmektedir. En önemli kırılma noktası ise Osmanlı millet sistemindeki çözülmelerdir. Bu konudaki en kritik gelişmelerden biri ise Mora İsyanı’dır. Sıradan bir toplumsal ayaklanma gibi görünse de etkileri pek çok alanda sonun başlangıcını ifade etmektedir. Bu isyan Osmanlı İmparatorluğu için bir kayıp, Yunanistan için ise bir bağımsızlık mücadelesidir. Dolayısıyla Mora İsyanı çok yönlü bir siyasi ve toplumsal başkaldırının temsilidir. İsyanı bastırmak üzere görevlendirilen serasker Dramalı Mahmut Paşa ise çoğu Osmanlı kaynağında ismi zikredilmeyen bir Osmanlı Paşa’sıdır. Bu kadar yankı uyandıran bir isyanda imparatorluk adına mücadele veren Dramalı Mahmut Paşa’nın rolüne değinilmemesinin nedenleri ortaya konulmaya çalışılacaktır.
Bu çalışmada, bir halk ayaklanmasının büyük bir milliyetçilik hareketine dönüşmesi anlatılırken aynı zamanda güçlü bir Osmanlı Paşa’sının bu olaydaki rolünün ortaya konulması amaçlanmıştır. Araştırmadaki en önemli tartışmalardan biri, yavaş yavaş kaynamaya başlayan Osmanlı toplumsal yapısındaki gayrimüslim tebaanın küçük bir halk hareketinden yola çıkarak etnik milli kimlik tanımlamalarını yapmaya başlamalarıdır. Önemli bir çıkış noktası 1821 Mora İsyanı’dır. Bu isyan başlarda Osmanlı Ordusu’nun kolaylıkla bastırabileceği bir halk ayaklanması gibi görünmekteydi. İsyanın başarısızlığının arka planına inildiği zaman devlet örgütünün kendi içindeki iç çekişmelerinin de etkisi olduğu fark edilmektedir. İşte bu noktada önemli bir isim karşımıza çıkmaktadır. III. Selim döneminde Enderun eğitimi almış oldukça başarılı bir devlet adamı Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın yeğeni Dramalı Mahmut Paşa. Yıldırım lakaplı Mahmut Paşa oldukça başarılı bir serasker olduğu için böyle güçlü bir isyanı bastırmak üzere görevlendirilmiştir. Onun bu gücü diğer paşalar tarafından da fark edilmiş ve bu isyanda yalnız kalmasına neden olmuştur. Bu konuyla ilgili pek çok kaynakta paşanın adının anılmamasının nedeni ise genellikle büyük başarıların ve bu başarılara imza atmış büyük adamların yer aldığı bir tarih yazım geleneğinin yaygın olmasıdır. Bu nedenle Balkan Tarihinde önemli bir yere sahip olduğu düşünülen Dramalı Mahmut Paşa’nın literatüre kazandırılması amaçlanmıştır.

After the second half of the 14th century, the Ottomans became acquainted with the Balkan geography and developed an administrative attitude that would turn the seized areas directly into Ottoman soil. The Conducting of Tahrirs, the establishment of the province and the sanjak system, the transfer of the places under the control of the akıncıs (frontiersmen) to the sanjak system and the settlement policy implemented are indications of the desire to make this geography a permanent part of the Ottoman country.
The Ottomans founded the first top administrative division which was composed of Sanjaks in the Balkan geography as the Rumelia Beylerbeyliği/Province. All the lands acquired in Eastern Europe were included in this province and even Kefe in the north of the Black Sea was written for a long time in the Province of Rumelia. After the mid-16th century, the area covered by the province of Rumelia was enlarged and new administrative units were needed. The newly established Province of the Archipelago (Cezayir-i Bahr-i Sefîd Eyaleti), namely Kaptanpaşalık and the Aegean islands and some coastal Sanjaks were separated from Rumelia Province and attached here. Later, the provinces of Bosnia, Kefe and Özi / Silistra were established and the borders of Rumelia Province were narrowed, and the number of Sanjaks decreased.
There are no units such as ocaklık and malikâne in the Balkan region where the state partially delegated the administrative and financial powers to other authorities.
One of the main problems in the Ottoman administrative system, especially since the mid-17th century, is the increase in the number of pashas. This situation also affected the administrative units in the Balkan region. It is seen that many sanjaks in the province of Rumeli were left to the pashas and saved as sinecure (arpalık). In addition, there are also grants frequently in which several places are left under the responsibility of a pasha and State and sanjak preferences, which are subject to extraordinary conventions and the preservation of any place, are also frequently encountered. In this case, it has brought with it a process in which many Sanjaks in the Balkan geography are managed by the deputies appointed by the governors (mütesellim).
In the presentation, the administrative principles of the Ottomans after the transition to the Balkan geography and the change in the process were pointed out. The sources of the research are mainly tevcih registers, ruus registers, mühimme books and other archival documents on the subject. In addition to these, source works and contemporary works were also utilized.
Keywords: Rumelia, Balkan, Ottoman, administration, province, sanjak.

Osmanlı klasik döneminde en küçük tarımsal birimi çiftlikler teşkil etmekteydi. Aile işletmelerine dayanan bu sosyo-ekonomik yapı, mirî toprak sistemi içerisinde özel bir yere sahipti. Çiftliklerin mirî toprak sistemindeki işleyiş ve devamlılığını ise tımar sistemi gerçekleştirmekteydi. Fakat tımar sisteminin bozulmasıyla, devlet mülkiyetindeki mirî toprakların denetimi özel kişilerin eline geçti ve bu topraklar üzerinde büyük işletmeler kurulmaya başlandı. Bu durum sivil ya da askeri menşeli bir takım bölgesel yöneticilerin güçlenmesine ortam hazırladı. Böylelikle merkezi yönetimin taşrada gücünü kaybettiği dönemlerde " ayan " denilen yerel güçler ortaya çıktı. Ayanların kudretinin artması ise büyük çiftliklerin oluşmasına zemin hazırladı. Böylelikle klasik dönem Osmanlı çiftlikleriyle XIX. yüzyıl Osmanlı çiftlikleri yapı itibariyle birbirinden ayrıldı. Klasik dönemde çiftlikler, bağlı bulunduğu bölgedeki tarımsal üretimin canlı tutulmasından bölgenin devlete olan bağlılığının pekiştirilmesine kadar birçok alanda etkiliydi. XIX. Yüzyılda ise Anadolu ve Balkanlarda (Anadolu'da Karaosmanoğulları, Balkanlarda Tepedelenli Ali Paşa çiftlikleri vb.) daha büyük çiftlikler ortaya çıktı. Bu çiftlikler bir süre sonra çiftlik köyler halini aldı. XIX. yüzyıl Yunanistan geneli ve Tırhala Sancağı özelindeki çiftlikler de bu oluşuma kapı araladı. Bu bağlamda bu çalışmada XIX. yüzyıl Yunanistan Tırhala Sancağı çiftliklerinin hasılatı, masrafı ve çiftliklerde üretilen tarımsal ürünler ele alınmıştır. FARMS OF TRIKALA SANJAK IN THE 19TH CENTURY ABSTRACT In the classical period of the Ottoman State, farms constituted the smallest agricultural unit. This socioeconomic structure, based on family businesses, has a special place within the state soil system. The timar system was enabling the functioning and continuity of the farms within the state soil system. But with the deterioration of the timar system, the control of the state soil has been overtaken by private persons and large companies have begun to be established on these lands. This situation created an atmosphere for the strengthening of a 1 Bu çalışma, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı'nda yürütülmekte olan doktora tezinden uyarlanmıştır.

Balkanizm ve Oryantalizmin aynı şey olup olmadığını üzerine akademik anlamda bir tartışma söz konusudur. Zira Batı’nın ortaya attığı Balkanizm
teriminin bir gerçeklik payının olup olmadığı düşüncesinden öte Balkan coğrafyasının bu şekilde algılanmasını tetikleyen düşünce yapısı üzerinde durmak gerekmektedir. Dolayısıyla bu çalışmanın amacı bu çerçevede şekillenmiştir. Nitekim Balkanizm terimini, Batı’da dolaşan Balkan hayaleti üzerinden aslında Batı’nın kendi geçmiş tarihi yapısını bu tür bir iddia ile makyajlama argümanı olarak görmek yanlış olmayacaktır.
Bu anlamda aslında Balkan toplumlarında Avrupa diğerini temsil ederken, Avrupa’da ise Balkanlar ötekini temsil etmektedir.

Kuzey Makedonya ve Kosova Türkleri önce Osmanlı Devleti’nin, ardından da Yugoslavya’nın balkanlaşmasından sonra nüfus ve nüfuz bakımından azınlığa dönüşmüş bir milletin mensupları haline gelmişlerdir. Kitapta Kuzey Makedonya ve Kosova Türklerinin azınlık olarak yaşadıkları ülkelerdeki diğer millî-dinî unsurlar ile kurdukları sosyal ve kültürel münasebetler üzerinde durulmaktadır. Araştırma bünyesinde teorik düzeyde ele alınan kimlik ve kültürleşme kuramlarıyla birlikte balkanlaşma kavramı da sosyolojik bir bakış açısıyla sosyal mesafe bağlamında ele alınmıştır. Yapılan saha araştırmasında Kuzey Makedonya ve Kosova Türklerine Türk kimlik ve kültürüne ilişkin bazı sorular yöneltilmiştir. Nitel araştırma yöntemlerinden fenomenolojik yöntemle desenlenen çalışmada katılımcıların kültürleşme yönelimlerinin yanı sıra kimlik algılamaları millî, dinî, etnik ve kültürel kimlikler bağlamında katılımcıların dünyasından anlaşılmaya çalışılmıştır. Katılımcıların Türk kimlik ve kültürünü sürdürme ve koruma mücadeleleriyle birlikte vatan algıları ve Türkiye’nin Kuzey Makedonya ve Kosova Türklerine ilişkin politikalarına dair görüşleri de çalışma kapsamına dâhil edilmiştir.

Özet
Mevlevîlik, Mevlânâ Celaleddin-i Rumi’nin vefatından sonra
Sultan Veled zamanında kendine özgü kuralları ve törenleri
olan sistemli bir tarikat olarak ortaya çıkmıştır. Merkezi Konya
Âsitânesi olan bu tarikat, 13. ve 14. yüzyıllarda Afyonkarahisar,
Kütahya, Manisa, Karaman, Balıkesir ve İzmir gibi
Anadolu'nun önemli merkezlerine yayılmıştır. 15. yüzyılda
Konya, Osmanlılar tarafından ele geçirilmiştir. Bu yüzyıldan
itibaren Mevlevîlik, Osmanlı Devleti hâkimiyetinde gelişmeye
devam etmiştir. Bu tarikat, II. Murad devrinde başkent
Edirne’de teşkilatlanmıştır. Mevlevîlik, Rumeli'de Osmanlı
Devleti’nin genişlemesine paralel olarak bu coğrafyada da
yayılmıştır. Osmanlı Devleti’nin Mevlevîliğe karşı hoşgörülü
tutumu, Mevlevîliğin Mısır’dan Belgrad’a kadar geniş bir
coğrafyada yayılmasına zemin hazırlamıştır. II. Murad'ın
döneminden bu yana Mevlevîler, Rumeli'de çok sayıda zâviye
kurmuştur. Bu zaviyeler, Mevlevîhane olarak da
adlandırılmaktadır. Mevlevîhâneler ile Osmanlı merkezi
otoritesi arasında derin ilişki ağı vardır. Mevlevîler, halk
arasında hem İslâm’ı hem de Osmanlı merkezi otoritesinin
meşruluğunu güçlendirmiştir. Doğal olarak bu durum, Osmanlı
merkezi otoritesi tarafından hoş karşılanmıştır. Böylece
Mevlevîler, Osmanlı coğrafyasında birçok Mevlevîhâne
kurabilmişlerdir. Osmanlı merkezi otoritesi de, bu
Mevlevîhânelere vakıflar yoluyla destek vermiştir. İlk
bulgulara göre başkent Edirne’den sonra, Selânik, Üsküb,
Filibe, Belgrad, Budin (Budapeşte) ve Saraybosna’damevlevîhâneler kurulmuştur. Bu çalışmada konuyla ilgili çeşitli
arşiv belgeleri incelenecektir. Böylece Rumeli’de mevlevî
kültürü mevlevîhâne, şehir ve vakıf bağlamında ele alınacaktır.
Anahtar Kelimeler: Rumeli, Mevlevîlik, Mevlevîhâne, Şehir,
Vakıf



Abstract
Mevlevi Order emerged as a systematic order with his own
rules and ceremonies after the death of Mawlana Jalaluddin
Rumi, in the time of Sultan Veled. This sect, which is Konya
Dervish Lodge the center, has spread to important centers of
Anatolia such as Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Karaman,
Balıkesir and İzmir in the 13. and 14. centuries. Konya, was
seized by the Ottomans in the 15. century. After this century
Mevlevism continued to develop under the Ottoman Empire.
This sect was organized in the capital Edirne during the reign
of Murat II. Mevlevîyeh spread also in this geography parallel
to the expansion of the Ottoman State in Rumelia. Moreover,
the tolerant attitude of the Ottoman State towards Mevlevism
has laid the foundation for spreading of the Mevlevism from
Egypt to Belgrade a wide geographical area. Since the time of
Sultan Murat II Mevlevis have established many lodges in
Rumelia. These lodges are also called Mevlevihane. There is a
deep network of relations between Mevlevis and Ottoman
central authority. The Mevlevis strengthened the legitimacy of
both Islam and the Ottoman Central Authority. Naturally, this
situation was welcomed by the Ottoman Central Authority.
Thus, Mevlevis were able to build many Mevlevihane in the
Ottoman geography. The Ottoman central authority has also
provided support to these Mevlevihane through foundations.
According to the first findings, after the capital Edirne, Mevlevi
inns were established in Salonika, Uskub, Plovdiv, Belgrade,
Budin (Budapest) and Sarajevo. In this study, various archive
documents related to the subject will be examined. Thus
Mevlevi culture in the Rumeli will be discussed in the context
of Mevlevihane, city and Waqf.

Key Words: Rumelia, Mevlevi Lodge, Mevlevihane, City,
Waqf

Were the Ottomans tolerant towards other faiths (especially towards the so called 'Peoples of the Book') during the reign of Sultan Sϋleyman the Lawgiver (r. 1520-1566)? This is a claim that many historians make and is based on formal and informal characteristics of the Ottoman Empire and the personality of the Sultan. In this paper I analyzed where these historians base this claim on, and whether this is a plausible statement. I did this by carrying out a secondary literature research. This paper will give the reader insights in the doubts that surround this claim. During Sϋleyman's reign the Empire was indeed formally tolerant, in line with the religious views of the Sultan who thought of himself as expander of the Ottoman Islamic realm and emperor of a revived Roman Empire. However, de facto this tolerance was very limited. Tolerance only followed after the 'Peoples of the Book', mainly Christians from the Balkan, were massacred, persecuted, and exploited after a region was conquered. Resistance would not even have been possible, even if these subjected peoples wanted to. Christians held an inferior position in the Empire after the conquests, and many of them kept being exploited and enslaved systematically. Limited tolerance seemed a pragmatic and religiously permissible way to expand power and influence of the Islamic Ottoman Empire. The Dutch adage 'rather Turkish than Papist' seemed a powerful way to show how intolerant the Spanish were, if the Dutch even preferred Turks who were intolerant and hostile towards Christians.

Türkiye topraklarının yüzde 5’ini oluşturan Doğu Trakya bölgesi, Balkan coğrafyası içinde yer almaktadır. Bu durum, Türkiye’yi coğrafi açıdan bir Balkan ülkesi yapmaktadır. Modern Türkiye Cumhuriyeti yaklaşık olarak 550 yıl Balkanlar’da hüküm sürmüştür.[1] Bu nedenle Osmanlı İmparatorluğunun mirasını taşıyan Türkiye’nin Balkan politikasının temel taşlarını tarih, coğrafya ve insan faktörleri oluşturmaktadır.[2] Bu faktörler hem Balkanlar bölgesini Türkiye için önemli kılmakta hem de Türkiye’nin Balkan devletleri ve halkları ile olan ilişkilerini yakından etkilemektedir.[3] Osmanlı imparatorluğu ile başlayan bu politik süreçte balkan ülkeleri ile tarihi açıdan ortak bir miras bulunmaktadır. Türkiye’nin Balkanlar’da siyasi bir rol üstlenerek balkanlara yönelik politikalarda aktif rol üstlenmesinin sebebi, Türkiye’nin kültürel ve tarihi faktörlerinin balkan coğrafyasındaki bağlılığı ile doğru orantılıdır.

Türkiye’nin balkan coğrafyasındaki etkisinin sebeplerinden birisi de demografik yapılanmadır. Buna göre Türkiye’nin Balkanlar’daki siyasi etki temelini Osmanlı’dan kalan Müslüman toplulukları oluşturmaktadır. Türkiye şu anda Balkanlarda Osmanlı mirasına dayalı olan bu tarihi birikimin avantajlarını kullanmaktadır.[4] Fakat bununla birlikte Türkiye uzun yıllar boyunca Balkanlar’dan bu doğrultuda göç almıştır. Bu göçün 1990’lardaki bir boyutu da Bosna Hersek savaşındaki çıkan çatışmalar sonrasında Türkiye’ye gelen Müslüman ve Türk topluluklarında görülmektedir. Türkiye’deki balkan kökenlilerin sayısı nüfusun yaklaşık beşte birini oluşturmaktadır.[5] Ayrıca resmi verilere göre, Balkanlar’da 1 milyon 100 bin civarında Türk, 8 milyonun üzerinde de Müslüman nüfus yaşamaktadır.[6] Coğrafi açıdan değerlendirildiğinde de Balkanlar, Türkiye’yi Avrupa’ya bağlayan bir köprü olarak düşünülmektedir. Bu yüzden balkanlardaki tüm gelişmeler Türkiye’yi yakından ilgilendirmektedir. Balkanlar’daki çatışma ortamının son bulması ve barışın aktif olarak egemen olması Türkiye’nin bölgedeki temel çıkarıdır. Bununla birlikte, Balkanlar coğrafyası Türkiye’nin batı sınırı için “savunma kalkanı” olarak da fayda sağlamaktadır.[7]

Türkiye Balkanlara yönelik politikasını Bosna Hersek savaşı boyunca da göstermiştir. Yugoslavya’nın dağılmasından önce başlayan Bosna krizinin mihenk taşı olan bu politika, uluslararası aktörlerin de bölgede stratejik açıdan rol üstlenmesi ile tamamlanmıştır. ABD (Amerika Birleşik Devletleri), AT (Avrupa Topluluğu), NATO (Kuzey Atlantik Paktı Örgütü) gibi aktörler ile bir araya gelen Türkiye, bunun dışında bölgede bıraktığı tarihi misyonuna sahip çıkarak Bosna Hersek savaşı boyunca Bosnalı halkın yanında duran bir politika sergilemiştir.

Bu çalışmada ilk olarak genel hatları ile Türkiye’nin Balkan politikası hakkında bilgi verilmektedir. İkinci olarak, Yugoslav coğrafyasındaki kriz ve gelişmeler ele alınmaktadır. Üçüncü olarak, Bosna Hersek Sorunu ve süreç içerisinde gelişen olaylara Türkiye Cumhuriyeti’nin göstermiş olduğu politik tutum ile Uluslararası aktörlerle yaptığı işbirlikleri incelenmektedir. Çalışmada son olarak, Bosna Hersek olaylarına Türkiye kamuoyunun bakış açısı işlenmektedir.

Özet Osmanlı Devleti hukuk sistemi üzerine yapılan çalışmalar oldukça fazladır. Yapılan çalışmaların genel vurgusu, 1839 Gülhane Hattı Hümayununun sadece ferdi haklar bağlamında konu edilmemesi, aynı zamanda devletin tüm kurum ve kuruluşlarında reformasyon hareketlerinin başladığı bir dönem olarak ele alınması gerekliliğidir. Tanzimat dönemi olarak kabul gören 1839-1876 tarihleri arasında kalan süreçte, Osmanlı Devleti adli alanda pek çok ıslahat hareketlerine girişmişti. Bu ıslahat hareketleri hem kurumsal yapılaşmayı hem de muhakeme ve ceza usullerini kapsamaktaydı. Bu çalışma, Nefy-u Itlak Defterleri ışığında ceza usulünde yapılan yenileşmeyi, Tanzimat'ın ilanı sonrasında Osmanlı Devleti'nin problemli bölgelerinden birisi olan Balkanlar'dan yapılan nefy (sürgün) cezaları kapsamında incelemeyi hedeflemektedir. Aynı zamanda sürgün cezaları ile bağlantılı olarak bu dönemde Balkanlarda en fazla sürgün cezası verilen suçları ve suç çeşitlerini ortaya çıkartmayı amaçlamaktadır. Abstract There are quite a lot of academic studies on the legal system of the Ottoman state. In this academic studies done, it is emphasized in general, 1839 Gülhane Hattı Hümayun should be considered not only in the context of individual rights but also as a period in which all the institutions and institutions of the state have begun reform movements. During the period between 1839 and 1876, which was accepted as the Tanzimat period, the Ottoman state had begun many reform movements in the field of law. These reform movements included both institutional building and court and punishment methods. This study aims to examine the reforms in the light of

This study covers the influence of Ottoman Balkan Heritage on the construction of Turkish national identity.In order to shed light on the intricate correlation among the Ottoman heritage, the Balkans and Turkish national identity, thisarticle presents thatwhile the Turkish republicanelite took a negative stance on the Ottoman Empire to create a secular nation-state,Balkanmigrants’ view on Islam as the main component of their identity helped to shape the creation of Turkish national identity.




Bu çalışma Osmanlı Balkan mirasının Türk millî kimliğinin oluşturulmasındaki etkilerini incelemektedir. Osmanlı mirası, Balkanlar ve Türk millî kimliği arasındaki münasebeti aydınlatabilmek amacıyla araştırma şu hipotezi sunmaktadır: Her ne kadar cumhuriyetçi Türk eliti laik bir ulus devlet inşa etmek amacıyla Osmanlı Devleti’ne karşı olumsuz bir tavır almışsa da, Balkan göçmenlerinin İslam’ı millî kimliklerinin ana unsuru olarak görmesi Türk millî kimliğinin oluşturulmasında önemli bir etken olmuştur.

Serbian uprising is one of the events which played an important role in
disintegration of the Ottoman regime in Rumelia in 19th century. The
competition between yeniçeri aaları who called “Dayı” and Âyan is an
important part in the emergence of rebellion. As a result of the competition, similar movements like anarchism began to increase in Serbian territories. So inhabitants of the region rebelled agains to Dayılar with instigation of Âyan. Ottoman forces were forced to supress the rebellion. In this case, the most important internal causes were competitions, interests and, disobeying in Ottoman forces dispersed and indisciplined. When Hurshit Ahmet Pasha had charged to supress the rebellion Otoman forces were taken under discipline. But the rebellion became an international issue with invention of Russia, Austria and France. Hurshit Ahmet Pasha succeeded to supress the rebellion by taking advantage of big goverments conflict of interests

Bu makalede 1831 yılında Polonya’da Rusya’ya karşı başlatılan ayaklanmanın
bastırılmasından sonra Avrupa’ya kaçmak zorunda kalan Polonyalıların Paris’te Prens
Adam Jerzy Czartoryski (1770-1861) etrafında bir araya gelerek oluşturdukları Hotel
Lambert grubunun 1840-1844 yılları arasındaki Sırbistan politikasına ve 1844’te
Sırbistan İçişleri Bakanı Ilija Garašanin’in (1812-1874) ilk modern Sırp siyasi
milliyetçi programı olan “Načertanije”yi oluşturmasında Hotel Lambert’in etkisine
değinilecektir. Hotel Lambert’in izlediği Sırbistan Politikası’nın amacı Doğu Avrupa’da
Rus etkisinin azaltılması ve toprakları XVIII. yüzyılda Rusya, Avusturya ve Prusya
tarafından paylaşılan Polonya’nın bağımsızlığının yeniden kazanılmasıdır. Çalışmada
Hotel Lambert’in oluşum sürecine XVIII. ve XIX. yüzyıl Polonya tarihi perspektifinden
kısaca bakılırken Hotel Lambert’in 1840-1844 dönemi Sırbistan politikasının nedenleri
anlatılacak ve bu dönemde Sırbistan’da yaşanan siyasi gelişmeler çerçevesinde Büyük
Sırbistan planının (Načertanije) oluşturulma süreci değerlendirilecektir.

The life and political career of Manuk Mirzayan (d. 1817), the Armenian moneylender and acolyte of Mustapha Pasha Bairaktar, the ayan of Ruscuk, presents a good case of study of a Ottoman-Russian middleman of the early 19th century Balkans. As a product of the complicated internal and international problems of the Ottoman Balkans, he aptly managed to survive amongst the conflict between two empires and even benefited from the international conflicts as a middleman. By tracing his activities from Ruscuk to Bessarabia, this paper argues that Manuk's decisions can be considered as strategies to improve his status and secure his life in an environment about which he could only speculate but which clearly favored agents who could cater to the competing interests of different empires and political factions.

Yurtic;i Y!lhk (Postalama ucreti dahil): 40.000.000.-TL (Ogrenci ve ogretim uyelerine %50 indirirrllid!r.) Avrupa ic;in Saytst: 25 OM Y!lhk Abone Bedeli: 100 OM Amerika ic;in SayJSt: 25 $ Y!lhk Abone Bedeli: 100$ Abone bedelinin Metin Turan adma 104233 numarah pasta c;eki hesabma ya da Halk Bankast Me~rutiyet ~ubesi'ndeki 15528 numarah hesaba yabruarak, dekonfun adresimize gonderilmesi gereklidir. (Abonelerimiz y!l ic;indekl fiyat artt~lanndan etkllenmezler.) Folklor/Edebiyat'ta yaytmlanan yaztlar Indiana Uniuersity-MLA Folklore Bibliyography ic;inde kaydedilmektedir_ Dizgi ve Ofset Hazrrlrk Uluslararast Ltd. ~ti.