Zarf

Vocabulary is an important communicative tool to learn and transfer the knowledge. The efficiency of this tool increases with differences in terms of content and thus, with numerousness in terms of amount. In education the most frequently used source to develop vocabulary is the textbook. Each textbook has a vocabulary of its own. It is observed that researches about vocabulary are intended to determine the number and type of words. In this research, it is tried to determine the words in Turkish textbook for sixth graders not only in terms of the number of words, but also students' degree of perception those words, which builds up the principal aim of the research. Thus, this research provides a base for forming up a list of words to be gained by the students according to their levels. As a result of the research, it is determined by the negotiation of the researcher and two teachers that students may not know only 119 out of 2203 words which are present in the Turkish textbook. Moreover, it is seen that students could know only 27 out of the words which are considered as not known by the students.

Language consists of various cognitive processes like speaking, comprehension, reading, writing, repeating and naming. Aphasia, an acquired language disorder, results from deficits occurred in the components of these processes. Communication problem is one of the most important problems observed in patients with aphasia and the most important element that deteriorates communication is the naming deficit of these patients.

Sözcük türleri, Türk dilinde tartışmalı konulardan biridir. Günümüze kadar pek çok bilim adamı bu konu üzerinde durmuş ve farklı düşünceler ortaya koymuştur. Bu düşüncelerin bazıları Türkçenin doğal yapısı dikkate alınmadan İngilizce, Fransızca, Almanca gibi dillerin dilbilgisi anlayışına göre ortaya konmuş, bu da kesin ve sağlam bir sonuca varılmasını engellemiştir. Bir Altay dili olan Türkçenin Hint-Avrupa dil ailesine üye dillerin yapılarıyla açıklanması çok zor görünmektedir. Sözcük türleri sorunu Türkolojide olduğu gibi, Türk dili öğretiminde de tartışmalı bir konudur. Söz konusu bildirimizde Türkolojinin popüler bir konusu tekrar tartışmaya açılacak, bugüne kadar yapılan çalışmaların kısa bir özeti sunulduktan sonra Türkçenin kendi yapısından hareketle oluşturulan tasnif ilkelerinin ışığında bir tasnif önerisi getirilmeye çalışılacaktır.

Konuşurun bir olay ya da durum karşısındaki tutum ve tavrına, ruh haline; cümlede belirtilen hareketin şekline kip denmektedir. Türkçede kiplerle ilgili yapılan sınıflamalar haber ve tasarlama kipi ayrımından öteye gitmemektedir. Oysaki konuşurun ruh durumu kadar kipten söz etmek mümkün olduğuna göre kiplerin sayısının birkaç kategori ile sınırlandırılması doğru bir yaklaşım değildir. Kipler konuşur esas alındığında üç temel kategoriye ayrılmaktadır: 1. Bilgi kipleri, 2. Yükümlülük kipleri, 3. Duygu kipleri. Söz konusu kiplerin ise birden fazla bileşeni bulunmaktadır. Kiplerin bağımlı biçimbirimler, sözlüksel, söyleme dayalı ve söz dizimsel işaretleyiciler olmak üzere farklı türden kiplikleri vardır. Zarflar ise sözlüksel kiplikler arasında yer almaktadır. Durum, zaman, yer-yön, miktar ve soru zarfları olmak üzere alt kategorilere ayrılan zarflar; bilgi, yükümlülük ve duygu kiplerinin sık kullanılan işaretleyicileri arasındadır. Aynı kategori altında değerlendirilen zarflar benzer ya da farklı kip alanlarını kodlayabileceği gibi cümlede geçen tek bir zarf birden fazla kipsel alanı göstermektedir. Örneğin Ali bugün eve belki gelebilir cümlesinde geçen belki zarfı bilgi kipleri içinde yer alan yakın olasılık, tahmin gibi kiplere atıfta bulunurken Ali, derhal buraya gel! cümlesindeki derhal zarfı yükümlülük kiplerinden emir anlam alanını işaretlemektedir. Her ikisi de durum zarflarından olan belki ve derhal kelimeleri farklı türden kipleri gösterebilmektedir. Yapılan incelemeler göstermektedir ki zarflar içinde durum, zaman ve soru zarfları kip alanında zengin bir görünüm sunarken yer-yön ve miktar zarfları, söz konusu diğer zarflara oranla kip alanına birincil ve ikincil düzeyde hizmet etmemektedir.

Öz: Dil biliminde yerleşmiş görüşe göre, ulaç, esas eyleme tâbi ikincil (yani yardımcı, ilâve) eylem ileten bitimsiz (infinit) ve şahıssız fiil şeklidir. Ancak bu tanım, ulaç oluşumları bakımından zengin Türk dili malzemesi verileriyle doğrulanmadığı için, bizce yeniden işlenip geliştirilmelidir. Türkiye Türkçesinde-Dİ-(y)Elİ,-Dİ mİ,-mİş-mEmİş (idi),-Dİ mİ (idi),-mİyor mİ,-mEz mİ,-sE gibi belirteç (sirkonstans) anlamlarına sahip bitimli (finit) şekillerin varlığı, ulaçların bitimsiz fiil ad(lık) şekilleri oldukları tezini şüpheli kılar. Bu oluşumların bitimli şekil olması, ulaç olmalarına engel teşkil etmemekte, diğer bir deyişle belirteç anlamı, bitimli şekil anlamıyla çelişmemektedir. Üstelik yukarıda sıralanan bitimli ulaç şekilleri ile-DİğİndE gibi belirteç anlamlı oluşumlar, yerleşmiş görüşün tersine, ulaçların çekimlenebilen, dolayısıyla şahıs anlam birimcikleri (semleri)'ne sahip olabilen şekiller de olduğunu gösterir. Makalede bu görüşler doğrultusunda ulaç kavramı ele alınıp işlenmektedir. Anahtar Kelimeler: fiil çekimi ulamları, ulaç ulamı, ulaç (fiilin zarfsı şekli, zarf-fiil, gerundium). Abstract: According to the prevalent opinion in linguistics, the gerund-indicating the complementary secondary action which is dependent on the main action-is an infinite (nonfinite) and impersonal verb form. However, in our opinion, this definition must be cultivated and improved because it is not confirmed with the data on Turkish language which is rich in terms of its adverbial formations. The existence of finite forms in Turkish language [such as-Dİ-(y)Elİ,-Dİ mİ,-mİş-mEmİş (idi),-Dİ mİ (idi),-mİyor mİ,-mEz mİ, and-sE, which have adverbial (circumstantial) meanings] raises doubts about the thesis on the peculiarity that the gerunds are infinite verbal noun forms. The fact that these formations are finite forms is not obstacle to their being gerunds. In other words, adverbial meaning does not contradict with infinite form meaning. Besides, the abovementioned finite gerundial forms and the forms with adverbial meaning (such as-DİğİndE) show, contrary to the prevalent opinion, that the gerund can be conjugated and therefore, they are the forms which may have their own personal semes. The gerundial concept is analysed in this article in accordance with these opinions. Keywords: conjugational categories of the verb, category of the gerund, gerund (converb, adverbial form of the verb).

İlk olarak yüzyıllar önce felsefeciler tarafından ele alınan kiplik, bugün de tartışılmaya ve üzerine yeni bilgiler eklenmeye devam edilen güncel bir konudur. Tanımı, tasnifi, işaretleyicileri ve kapsam alanı hakkında birçok farklı görüş bulunan kiplik, en genel tabirle konuşurun bir olay ya da durum karşısında kendi tavrını, görüşlerini ve ruh hâlini dilbilgiselleştirmesiyle oluşan anlamsal bir kategoridir. Hem yazılı hem de sözlü iletişime bakıldığında var olan kipliklerin sayısını tahmin etmek imkânsızdır. Çünkü bir soru karşısındaki suskunluk veya bir baş hareketi bile sözlü iletişimde kipliğin alanına girmektedir. O nedenle bu yazıda, yazılı iletişimde kiplik bildiren dil ögelerinden (biçim bilgisi ögeleri, sözlük ögeleri, söz dizimi ögeleri, bağlam) genellikle sözlük ögelerin içinde değerlendirilen zarflar, kiplik görünümleri açısından ele alınacaktır. Yunus Emre’nin Risâletü’n-Nushiyye adlı kitabındaki zarflar; zaman, yer ve yön, miktar, durum, soru zarfları olarak beş başlıkta gruplandırılmıştır. Tespit edilen zarfların hangi kiplik alanına dâhil olduğu belirlenmeye çalışılmıştır. Aynı başlık altındaki zarflar, benzer ya da farklı kiplik kategorilerini işaretleyebildiği gibi aynı cümle içindeki tek bir zarf bile farklı kiplik görünümleri sergileyebilmektedir. Örneğin “sabır kanı buşu gelince ölmiş/düzenile safa andak bozulmış” cümlesinde “andak” durum zarfı bilgi kipliklerinden kesinlik anlamını işaretlerken “eyidüŋ sabrı kim tîz dutsun anı/harab itdi il ü şehri diyârı” cümlesinde “tîz” durum zarfı yükümlülük kipliklerinden emir anlamını bildirmektedir.