Tshivenda HL P2 May-June 2021

GRAAD 12
SENIOR CERTIFICATE EXAMINATIONS/

NATIONAL SENIOR CERTIFICATE EXAMINATIONS
TSHIVEN¶A LUAMBO LWA HAYANI (HL)
BAMMBIRI ·A VHUVHILI (P2)
2021
MARAGA: 80
TSHIFHINGA: Awara 2½
Bammbiri i¼i ¼i na masia¾ari a 27.
Vhu½e ha khanµiso ho vhaledzwa Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho

Tshiven»a Luambo lwa Hayani (HL)/P2 2 DBE/2021
SC/NSC
NDAELA NA MAFHUNGOTHANGELI
1. Ni humbelwa uri ni vhale sia¾ari i¼i nga vhuronwane ni sa athu u fhindula

mbudziso.
2. Ni songo vhuya na edzisa u vhala bammbiri ¼o¾he. ¹olani thebulu ya zwi re

ngomu kha sia¾ari ¼a 4 ni swaye nomboro dza mbudziso dzo vhudziswaho
kha zwibveledzwa zwe na guda uno ¿waha. Nga murahu ha izwo, vhalani
mbudziso idzo ni nange dzine na tama u dzi fhindula.
3. Bammbiri he¼i ¼i na KHETHEKANYO THARU:
KHETHEKANYO YA A: Vhurendi (30)

KHETHEKANYO YA B: Nganea KANA Foluku¼oo (25)
KHETHEKANYO YA C: ¶irama (25)
4. Fhindulani MBUDZISO ¹HANU dzo fhelela: THARU kha

KHETHEKANYO YA A, NTHIHI kha KHETHEKANYO YA B na
NTHIHI kha KHETHEKANYO YA C nga n»ila i tevhelaho:
KHETHEKANYO YA A: VHURENDI
VHURENDI HO RANDELWAHO – Fhindulani mbudziso MBILI.

VHURENDI VHU SONGO RANDELWAHO – Mbudziso ya
KHOMBEKHOMBE.
KHETHEKANYO YA B: NGANEA KANA FOLUKU·OO
Fhindulani mbudziso NTHIHI. I nga vha Nganea kana Foluku¼oo.
KHETHEKANYO YA C: ¶IRAMA
Fhindulani mbudziso NTHIHI.
5. KUNANGELE KWA PHINDULO KHA KHETHEKANYO YA B

(NGANEA kana FOLUKU·OO) NA YA C (¶IRAMA):
 Fhindulani mbudziso FHEDZI dza kha nganea/foluku¼oo na kha µirama

dze na guda.
 Fhindulani MBUDZISO NDAPFU NTHIHI na MBUDZISO PFUFHI
NTHIHI. Arali na fhindula mbudziso ndapfu kha KHETHEKANYO
YA B, ni fanela u fhindula mbudziso pfufhi kha KHETHEKANYO YA C.
Arali na fhindula mbudziso pfufhi kha KHETHEKANYO YA B, ni fanela
u fhindula mbudziso ndapfu kha KHETHEKANYO YA C.
 Shumisani mutevhe wa u sedzulusa uri u ni thuse.

SC/NSC
6. VHULAPFU HA PHINDULO
 Mbudziso ndapfu ya Vhurendi i tea u fhindulwa nga maipfi a u bva

kha a 250 u ya kha a 300.
 Mbudziso ndapfu dza khethekanyo ya Nganea/Foluku¼oo na ya ¶irama
dzi tea u fhindulwa nga maipfi a u bva kha a 400 u ya kha a 450.
 Vhulapfu ha phindulo dza mbudziso pfufhi vhu tea u langwa nga
maraga dzo ½ekedzwaho/avhelwaho. Phindulo dza vhalingiwa dzi tea u
pfufhifhadzwa dza dovha dza livhanywa.
7. Tevhedzani ndaela dzo ½ekedzwaho mathomoni a KHETHEKANYO

IºWE na IºWE nga vhuronwane.
8. Nomborani phindulo dza½u kokotolo maelana na mutevhe wa u nombora

wo shumiswaho kha i¼i bammbiri ¼a mbudziso.
9. Thomani KHETHEKANYO IºWE na IºWE kha sia¾ari ·ISWA.
10. Ndangatshifhinga yo anganywaho:
KHETHEKANYO YA A: I anganyelwa u swika kha minetse ya 40

KHETHEKANYO YA B: I anganyelwa u swika kha minetse ya 55
KHETHEKANYO YA C: I anganyelwa u swika kha minetse ya 55
11. ºwalani nga vhudele, nahone zwi vhaleaho.

SC/NSC
THEBU·U YA ZWI RE NGOMU

Vhurendi ho randelwaho/vhonwaho: Fhindulani mbudziso MBILI DZIºWE na DZIºWE.
NOMBORO YA MBUDZISO LUSHAKA LWA MARAGA NOMBORO YA
MBUDZISO SIA¹ARI
1. 'Mbilu i lilela u gavha' Mbudziso ndapfu 10 6
2. 'Ri bva kule' Mbudziso pfufhi 10 7
3. 'Ramaremisa!' Mbudziso pfufhi 10 8
4. 'Mulondo wa lufu' Mbudziso pfufhi 10 9
NA
Vhurendi vhu songo randelwaho/vhonwaho: Mbudziso ya KHOMBEKHOMBE
5. 'Tshiμivhano' Mbudziso pfufhi 10 10
*PFESESANI: Fhindulani MBUDZISO NDAPFU NTHIHI na PFUFHI NTHIHI. Arali na
fhindula mbudziso ndapfu kha KHETHEKANYO YA B, ni tea u fhindula
MBUDZISO PFUFHI u bva kha KHETHEKANYO YA C.
Kha KHETHEKANYO YA B na KHETHEKANYO YA C, fhindulani mbudziso
nthihinthihi u bva kha KHETHEKANYO i¿we na i¿we.
KHETHEKANYO YA B: NGANEA/FOLUKU·OO
NGANEA: Fhindulani mbudziso NTHIHI u bva kha NGANEA dzo randelwaho.

6. Nandi ndi shenga? Mbudziso ndapfu 25 12
7. Nandi ndi shenga? Mbudziso pfufhi 25 12
8. Isha ¼a Mi¾odzi Mbudziso ndapfu 25 15
9. Isha ¼a Mi¾odzi Mbudziso pfufhi 25 15

KANA
FOLUKU·OO: Fhindulani mbudziso NTHIHI u bva kha FOLUKU·OO yo randelwaho.
10. Khuvhanganyo ya foluku¼oo Mbudziso ndapfu 25 18
11. Khuvhanganyo ya foluku¼oo Mbudziso pfufhi 25 19

Fhindulani mbudziso NTHIHI fhedzi u bva kha µirama dzo randelwaho.
12. U lema hu fhira u lotshelwa Mbudziso ndapfu 25 22
13. U lema hu fhira u lotshelwa Mbudziso pfufhi 25 22
14. Tshilwavhusiku Mbudziso ndapfu 25 25
15. Tshilwavhusiku Mbudziso pfufhi 25 25
*PFESESANI: Kha KHETHEKANYO YA B na YA C, fhindulani MBUDZISO

NDAPFU NTHIHI na MBUDZISO PFUFHI NTHIHI.
A ni lavhelelwi u fhindula mbudziso MBILI ndapfu kana mbudziso
MBILI pfufhi.

SC/NSC
MUTEVHE WA U SEDZULUSA
Shumisani uyu mutevhe wa u sedzulusa uri ni vhe na vhu¾anzi ha uri no fhindula

tshivhalo tsho teaho tsha mbudziso nga u vhea luswayo afho ho teaho:
KHETHEKANYO YA NOMBORO TSHIVHALO TSHA LUSWAYO

DZA MBUDZISO DZO (√)
MBUDZISO TEAHO U
FHINDULWA
A: VHURENDI
(Vhurendi ho randelwaho/ 1–4 2
vhonwaho)
A: VHURENDI
(Vhurendi vhu songo 5 1
randelwaho/vhonwaho)
B: NGANEA/FOLUKU·OO
(Mbudziso ndapfu kana 6–11 1
Mbudziso pfufhi)
C: ¶IRAMA
(Mbudziso ndapfu kana 12–15 1
Mbudziso pfufhi)
*PFESESANI: Kha KHETHEKANYO YA B na YA C, ni tea u vha na vhu¾anzi ha uri no

fhindula mbudziso NDAPFU NTHIHI na PFUFHI NTHIHI.
A ni tei u fhindula mbudziso ndapfu MBILI kana mbudziso pfufhi
MBILI.

SC/NSC
VHURENDI HO RANDELWAHO/VHONWAHO
Fhindulani mbudziso MBILI dzi¿we na dzi¿we kha N¸A dzo vhudziswaho.
MBUDZISO YA 1: VHURENDI – MBUDZISO NDAPFU
Vhalani tshirendo itshi nga vhuronwane ni kone u fhindula mbudziso i tevhelaho.
MBILU I LILELA U GAVHA – WMR Sigwavhulimu
1 Mbilu i µuµumela i sa fhidzi,

2 I lingedza u gavha madzanga a shango,
3 Ya thenisa muya-vhuthu
4 Nga u u nyalisa vhu¾ungu-pha¾ho.
5 Mbilu sa miri ya deme.

6 I lwedzanaho u gavha tshilidzi tsha µuvha,
7 Kha i vhanyuludze tserekanywa dza madzanga a shango
8 I lilele u gavha Tshilidzi tshidzo ya muya.
9 Mbilu yo pinikwa vhupulini ha ½ama,

10 I vhalavhala yo lianela µinzwini,
11 Mbilu sa µongololo yo katana kha muµifho wa shango
12 I µo kundwa u swikisa mulaedza wa tshidzo.
Musi murendi a tshi ¿wala tshirendo u vha a na zwine zwa mu kwama, zwi nga vha
zwi takadzaho, zwi vhavhaho kana zwi pfisaho vhu¾ungu zwine zwa langa nyelelo ya
maipfi tshirendoni tshawe.
Nga maipfi a u bva kha a 250 u swika kha a 300, ¿walani maanea ni tshi sengulusa
n»ila ine murendi a shumisa ngayo mutevhetsindo u bvisela khagala mudi/¼imudi ¼a
wa tshirendo itshi. [10]

SC/NSC
MBUDZISO YA 2: VHURENDI – MBUDZISO PFUFHI
Vhalani tshirendo itshi nga vhuronwane uri ni »o kona u fhindula mbudziso dzi
tevhelaho.
RI BVA KULE – NM Musehane
1 Mugumoni wa shango ¼a vhushayanµivho,

2 Ro phuphudzika ra vhuya ra tutuwa,
3 Ro tekateka na¼o ri tshi ¾oµa nµivho,
4 Ra thunyuwa ¼o no ri kovhelela,
5 Vha tshi vhona ri fhano,
6 Ri bva kule ha mashango.
7 Henengei vhubvani vhu sa sii muthu,

8 Ro pikanyedza zwi tshi ha¾a,
9 Phanµa tshedza tsha taidza,
10 Ra vha na fulufhelo ¼a u swika,
11 Ra lavhelela zwivhuya ro zwondolola,
12 Henefho nyawedzo ya vhutshilo ra lindela.
13 Muhuyu u tshi sala u tshi a½wa mahuyu,

14 Goni ¼i tshi sala ¼i tshi fhufha malegelegeni,
15 Makole o vhala o vhonwaho.
16 Ndi tshifhinga tshi elaho zwo¾he,
17 Ni si welewele tshifhinga ni songo µivha,
18 Ngauri zwi bva kule.
19 Muthu a tshi sala a tshi pfi vhone,

20 Shango ¼i tshi dalafhala ¼a tswukuluwa,
21 Ndi tshifhinga tsha zwo¾he zwi tshilaho,
22 Zwo¾he zwi bva kule,
23 Vhutshilo hashu ho ralo-vho,
24 Ni si µipofudze ma¾o no ruµa.
2.1 Tshirendo itshi ndi tsha lushaka-»e? Tikedzani phindulo ya½u. (2)
2.2 Ndi zwifhio zwine murendi a tama u zwi bveledza nga mitaladzi/vese dza 3
na 4?
'Ro tekateka ... ri kovhelela' (2)
2.3 Ndi figara-»e ya muambo ine murendi a i shumisa kha mutaladzi/vese ya

16? Sumbedzani uri i khou bveledza zwifhio afho he ya shuma. (2)

SC/NSC
2.4 Ndi ufhio muhumbulo muhulwane une murendi a tama u u bveledza nga
tshirendo itshi? Tikedzani phindulo ya½u. (2)
2.5 Ni humbula uri zwine murendi a khou amba kha ndima/tshitanza tsha 4
ndi ngoho?
Tikedzani phindulo ya½u. (2)

[10]
tevhelaho.
RAMAREMISA – Z Mutsila
1 Kha vha ntshe¾ele ½anga Vho-Nyamuofhe

2 Ndi yo u lidza tshikona Thononda;
3 Ngauri arali zwi zwone zwauri mativha o xa;
4 Ramaremisa u yo dzhena Lua½ame.
5 Pa-Haa! Pa-Haa! Haa!
6 Ndi lufhalafhala lu lila Tshivhungululu;
7 Lu vhidza Vhambedzi dzithavhani.
8 Tsho swika hafha maµaliana,

9 U dzhena vhukoma Luaname;
10 Ahee! Mahwasane u a vhanga;
11 Ahee! Mahwasane u a vhanga;
12 U ri vhukoma a vhu dzheni Mpuna
13 ·igegise o beba vhatuka
14 Ko-kaa! Ko-kaa! Ko-kaa!
15 Ndi tshigidi tsha Thilivhali

16 Migodini ya Gondeni
17 Ni vha litshe Vharonga vha µo fhela
18 Nga dzinnda mishashani,
19 U a ipfa naa Mu¾ulagole?
20 I a divhitha Mukumbani;
21 Khosi ndi Ramaremisa.
na 4?
'Ngauri arali ... dzhena Lua½ame.' (2)

SC/NSC
3.3 Ndi figara-»e ya muambo ine murendi a i shumisa kha mitaladzi/vese ya 6

na ya 7? Sumbedzani uri dzi khou bveledza zwifhio afho he dza shuma. (2)
3.5 Ni a tendelana na na kuitele kwa mvelele yo ¾aniwaho zwi tshi kwama

ku»adzelwe kwa mativha tshirendoni itshi?

[10]
tevhelaho.
MULONDO WA LUFU – WMR Sigwavhulimu
1 Mimuya ya vhathu vho felaho tshipfundamuyani tsha Kitwe,

2 Sa buluvhutsi ¼a tshikegulu,
3 I vhimbila miedzini ya Rhodesia,
4 I ¾oµa haya hu orotshelaho vho¾he vho kundwaho.
5 Mukumo mulondoni wa Kitwe,

6 Ndi thabelo i si na vhuelo,
7 Thabelo ya vhanna vho imaho nga huswi
8 U gwa malasha a u dzingadza mimuya yo guguvhalaho.
9 Ro¾he ro denengedzwa nga Tshanµa tshi si na vhuelo;

10 Tshanµa tshi tshidzaho nga u tevhula
11 Phangami na tsalamurahu,
12 Lwendoni lwa khunyeledzo ya Mulayo.
13 Khombo yo ni welaho a i tinywi.

14 Ndi u µihanedza ha u begwa,
15 Tshine ra lilela a si lufu lwa½u,
16 Ndi vhu¾ungu na tshengelo ye na i pfa.
na 4?
'I vhimbila miedzini ya Rhodesia,

I ¾oµa haya hu orotshelaho vho¾he vho kundwaho.' (2)

SC/NSC
4.3 Ndi thikho/¾ho»ea/thekhiniki ifhio ya vhurendi ine murendi a i shumisa

kha mutaladzi/vese 10? Tikedzani phindulo ya½u. (2)
4.5 Ni a tendelana na na kuvhonele kwa murendi ku re kha tshitanza/ndima ya

3? Tikedzani phindulo ya½u nga mbuno MBILI. (2)
[10]
NA
VHURENDI VHU SONGO RANDELWAHO/VHONWAHO (MBUDZISO YA

KHOMBEKHOMBE)
tevhelaho.
TSHI¶IVHANO – MA ¸emapate
1 Ndi tshinyadza vhapfumanµivho,

2 Tsha pfumisa vha shayaho nµivho,
3 Tsha vha ¾ama nga ma¾ongo o¾he,
4 Ndi ¼ihokohoko kha vho ¾alifhaho.
5 Vhaiti vhatsho ri µivhe,

6 Matshelo tshi µo ri khukhunya,
7 Tsha ri buµula tsha ri buµukanya,
8 Hu hone tsho rafha na ma¾o.
9 Ndi tshiµivhano tshitandamaano,

10 Muµuhulu wa ma¼isambilu,
11 Mubebwa nga vho¾alingwana
12 Mu¾ali a ¼aho ka¿we.
13 Vhashumi vhatsho, µuvha ¼i a µa.

14 Tshi µo ri ¾ana sa zwi¾aniwa ¾anoni,
15 Ra a¾ama milomo tsho shanduka,
16 Tshi tshi na mbona na nµivha.

SC/NSC
17 Tshi µo devhea nga zwiseo tsha ganama,

18 Ra kundwa na u tshi sengisa.
19 Musi ro dzhena makwekweni atsho,
20 Tsha fhedza nga u rwa tshi tshi sendedza.
21 A tshi mbumbundwi a si tshimbundwa,

22 A tshi gumiwi a si mugumo.
23 Ndi senenga, ndi vengo.
24 A tshi swuriwi a si khobvu.
25 Ndi khwi½e u sendela kule natsho.
5.1 Ndi figara-»e ya muambo ine murendi a i shumisa kha mitaladzi/vese ya 1

na ya 2? Tikedzani phindulo ya½u. (2)
5.2 Sedzulusani mutaladzi/vese ya 4 hune murendi a shumisa ipfi '¼ihokohoko.'

¹alutshedzani ndeme ya ipfi i¼o afho he ¼a shumiswa. (2)
5.4 Sedzani mutaladzi/vese ya 7: 'Tsha ri … buµukanya'.
Murendi u shumisa thikho/¾ho»ea/thekheniki ifhio ya vhurendi? Dovhani

ni bvisele khagala uri ndi ngani a tshi i shumisa nga u ralo. (2)
5.5 Nga kuvhonele kwa½u, ni a ima na na zwine murendi a khou amba kha
mitaladzi/vese ya 24 na ya 25? Tikedzani phindulo ya½u nga mbuno
MBILI. (2)
[10]
¹HANGANYELO YA KHETHEKANYO YA A: 30

SC/NSC
KHETHEKANYO YA B: NGANEA/FOLUKU·OO
Fhindulani mbudziso NTHIHI i bvaho kha nganea kana foluku¼oo ye na guda

FHEDZI.
NGANEA
NANDI NDI SHENGA? – NE Sigogo
Fhindulani MBUDZISO YA 6 (mbudziso ndapfu) KANA MBUDZISO YA 7

(mbudziso pfufhi).
MBUDZISO YA 6: NANDI NDI SHENGA? – MBUDZISO NDAPFU
Khu»ano ndi i¿we ya ¾ho»ea khulwane kha bugu ya nganea ine arali ya sa bviselwa
khagala zwavhu»i, mafhungo a bugu a a rothola.
No µisendeka nga ¼ikumedzwa i¼i, sengulusani nµila ine mu¿wali a shumisa ngayo
vhaanewa/vhabvumbedzwa u bveledza khu»ano buguni iyi.
Vhulapfu ha maanea a½u vhu vhe u bva kha maipfi a 400 u ya kha a 450. [25]
MBUDZISO YA 7: NANDI NDI SHENGA? – MBUDZISO PFUFHI
Vhalani tshipi»a tsha mafhungo tshi bvaho buguni iyi uri ni »o kona u fhindula
mbudziso dzi no tshi tevhela.
TSHIBVELEDZWA TSHA A
Vho-Mboneni avha muthusi vho mbo »i kotamuluwa fha¼a hune vha khou swiela
hone vha ima vha sedza avha Vho-Ana ma¾oni.
'Vho-Ana! Vho-Ana! A thi ri vhone vho vha vhona, a thi ri vhone vho vha vho ima
su¾huni ¼a muomva vha tshi khou tielela uri hu khou bvelela mini ngeno?'
Vhone vha funa nga maan»a u thetshelesa mafhungo a mi»ini ya vha¿we. Hone 5
vhone hafhu vha songo vha muhura wa fhano ½amusi? Zwino izwo u bva kale vho
vha vha tshi »i dzulela u ¾ola zwa henefha? N½e vha songo nnyita wa ha½wani ho
swaho nga lu½onya lini. Vhone kha vha vhudzise vhone vha½e Vho-Madilaga vha
tshi vhuya.'
Vho-Mmboneni vha mbo »i kotama vha isa phan»a na luswielo lwavho. Vho Anna 10
vha tshi vhona zwo ralo, vha thoma u semana.
'Xaxaaee! Atshi! Naa muthu we a tou kungulusa magwa»i a tshi bva henengei
kulekule ha hawe nga u singila o »a u funza ri½e vha½e vha shango?
Ai! Ai! Ai! Vho no bva makandani vha vho ri kanda vha tshi ri vhona. Ndi tou
vhudzisa uri ndi vhonnyi vha¼a vha mulovha nda vha ndo tshinya? N½e ndi khou 15
tou ¾utsa u amba ha vhana vha tshikolo. Vha khou ri a tho ngo zwi vhona uri ndi
Vho-Luvhani na ¼i¼a shenga ¼avho? Ndi khou dzumbiwa mini? Vha tshi »a fhano vho
ri wana, vha »o »i dovha vha ¾uwa vha ri sia ro »i tou khege henefhano.'

SC/NSC
Vha re Vho-Mmboneni vho mbo »i dzhena n»uni vha vala. Vha tshi pfa ngei nn»a
n»adzi i tshi tou thathaba, vha mbo »i vulela radio ya ita phosho lwe vha si tsha 20
dovha vha pfa zwa nn»a. Na vhone vha¼a vha mbo »i humela ngei mu¾ani vha »i isa
phan»a na u ¿u¿una.
Sa izwi a ¼i rumaho u tsha ha¼o, a tshi »i dovha a ruma na u kovhela ha¼o, na ¼ene¼i
»uvha ¼i »o kovhela. Musi Vho-Madilaga vha tshi vhuya, vha wana avha Vho-Ana
vha tshi khou imeledza mbudzi dzavho henefho khoroni ya mu»i wavho. 25
Vho-Madilaga vha tsa vha tshi ri vha vule vothi uri goloi yavho i kone u dzhena
hayani. Vha tshi lumelisa Vho-Ana, Vho-Ana vha si fhindule tshithu. Zwenezwo zwo
ralo, vha¼a vha bvumisa goloi yavho vha i paka giratshini, vha dovha vha vala vothi.
Mathina hezwi¼a gethe ¼o vulea avha vha tshi kha »i paka goloi zwibudzana zwivhili
zwa Vho-Ana, zwo vha zwo dzhena. Vho-Madilaga na u zwi vhona vha si zwi vhone. 30
Zwone u dzhena zwa vha zwi tshi khou yela ngei ho lalaho mmbwa dza
Vho-Madilaga. Yowee, mmbwa dzi tshi zwi vhona dze hm! Zwibudzana zwa thoma
u gidima, mmbwa dze nazwo. Vho-Ana vha tshi ri ma¾o hasha, vha vhona uri zwine
zwa khou gidimedzwa ndi zwibudzana zwavho. Hezwo vho tou nga vho dzhenwa.
[Ndima ya 9]
7.1 Ndi tshipi»a tshifhio tsha puloto tshi ¾anwaho nga mafhungo aya?
7.2 No no vhala mafhungo aya a re afho n¾ha, ni vhona Vho-Ana vho ¾anwa sa
muanewa-µe? Tikedzani phindulo ya½u nga mbuno MBILI. (2)
7.3 Ndi lushaka lufhio lwa khu»ano lu sumbedzwaho mafhungoni a re afho

n¾ha? Tikedzani phindulo ya½u. (2)
7.4 Siangane na fhethuvhupo zwi ¾u¾uwedza hani vhu»ifari ha Vho-Ana

mafhungoni e na vhala? Tikedzani phindulo ya½u. (2)
7.5 Sumbedzani hune Vho-Ana na Vho-Mmboneni vha fhambana hone ro

sedza vhu»ifari na matshilisano afho mafhungoni e na vhala. (2)
7.6 Nga mafhungo a nganea iyi, ndi ufhio mulaedza muhulwane une mu¿wali a
¾o»a u u rumela kha vhavhali? (2)
7.7 Mudzedze wa tshifhinga wo vha na ¾hu¾huwedzo-»e kha u ya ha vhabebi

vha Tshifhiwa ngei Germany musi a tshi ya u ambara? (2)
7.8 Mafhungo a musi Vho-Luvhani vha tshi pfulutshela ngei Bulugwane na

vhana vhavho zwo thusedza hani ma¾hakheni a bugu iyi? Tikedzani nga
mbuno MBILI dzi pfalaho. (2)

SC/NSC
7.9 Ndi ufhio muhumbulo une mu¿wali a ¾oµa u u bveledza nga u ¾ana
Vho-Maambavha¿we buguni iyi? (2)
7.10 U kon»elela ha Vho-Luvhani zwi thusedza hani u anetshela zwa phan»a

musi bugu i tshi fhela? Tikedzani phindulo ya½u nga mbuno MBILI dzi
pfalaho. (2)
7.11 Ni vhona kutshilele kwa Vho-Mainganya sa makhadzi wa ha Madilaga ku

tshi ¾anganedzea? Tikedzani phindulo ya½u nga mbuno MBILI dzi pfalaho. (2)
7.12 Ndi zwifhio zwe na vha ni tshi nga ita arali ho vha hu inwi Vho-Madilaga
no wana vhathu vha tshi khou bwela mishonga khoroni ya mu»i wa½u?
Bulani mbuno THARU. (3)
[25]

SC/NSC
ISHA ·A MI¹ODZI – NE Phaswana

(mbudziso pfufhi).
MBUDZISO YA 8: ISHA ·A MI¹ODZI – MBUDZISO NDAPFU
Khu»ano ndi i¿we ya ¾ho»ea khulwane kha bugu ya nganea ine arali ya sa bviselwa
khagala zwavhu»i, mafhungo a bugu a a rothola.
vhaanewa/vhabvumbedzwa u bveledza khu»ano buguni iyi.
MBUDZISO YA 9: ISHA ·A MI¹ODZI – MBUDZISO PFUFHI
Vhalani tshipi»a tshi tevhelaho tsho bviswaho buguni iyi uri ni »o kona u fhindula
mbudziso dzi no tshi tevhela.
TSHIBVELEDZWA TSHA B
'Khaladzi, ni tshi vhona ro dzula ro rali, ndi nga vhanga ¼a uri mulovha hezwi¼a ni
siho, ri½e ro »o »elwa nga khotsi a½u. Saizwi mukalaha ni tshi vha »ivha, vha ri
¾hurudza ro¾he hafha. Mukegulu vho ita na u lila lu khaulaho na mbilu. Hei, vho
amba zwitshakatshaka zwinzhi havho muthu. Fhedzi tsemano i khou »iswa nge vha
vhona dzikhadi dze ra vha rumela dza thambo ya hoyu munyanya wa½u. 5
Zwino kha vhone tshi no dina ndi uri a vha »ivhi uri tshelede ya lumalo i »o bva lini.
Kha vhone khadi ndi lu¿walo lwa uri vhathu havha vhavhili vho malana vho fhedza.
A vha zwi »ivhi zwauri tshelede ya lumalo i »o bva nga murahu. Khaladzi, ngoho
mukalaha ndo wana vho n¾ula ndoma. Na u dzula fhasi a vho ngo vhuya vha tenda
na u dzula. Zwino ri½e ri khou ambela uri musi mutshato wa vhoiwe u sa athu u vha 10
hone, ro tea u ya u »ivhadza mukalaha uri hu khou bvelela mini. Zwa sa ralo,
munyanyani vha nga si »e; hafhu ni tshi vha »ivha khotsi a½u.'
Maria a ri a tshi vhudzisa uri mukalaha matsina a vho ngo »ivhadziwa nga ha
vhakwasha na vho½en»ila na, mukegulu vha vha vhone vhane vha mu fhindula. 'Ri
sa vha »ivhadze hani ngeno vhe vhone khotsi a½u? Matsina we a bvisa ipfi ¼a uri no 15
tendelwa, nahone nzudzanyo dza munyanya nga dzi itiwe, a si vhone mukalaha?
Naa inwi ni ri vha¼a muthu hu kha »i vha na tshine wa dzula navho wa amba tsha
pfumba; musadzi hou¼a ane vha dzula nae ndi ene ane a khou vha kharamedzela kha
haya mafhungo. Ndi u ¾o»a tshelede fhedzi hezwi. O mbo »i vhona uri arali
mukalaha vha ralo vha »a, ri½e ri »o mbo »i ri gwama tyaka, vha ¾uwa-ha na¼o vha 20
ya henengei hune vha dzula hone vha i ¾u¾ura yo¾he tshelede!

SC/NSC
A thi ri n½e ndo vha bebela ¿wana ane vha enda vha tshi ri ndi khou ¼a tshelede
yawe ya dzekiso! Arali nahone ndi tshi khou i ¼a ndo nyelisa! Ndi se¿wa nda
vhudzwa vhubwa na vhuguluvhe nga iwe une wa khou tshotsholika na¼o; ngeno wo
shavha vhana vha tshi kha »i tou vha vhutshetshe! U »o vha tambudza hoyo 25
musadzi; zwino n½e ndi khou ri kha ¿wananga vho swika bagasi¾itshi! Hai, musadzi
ha bebeli mu¿we!'
'Mme anga zwino zwa u semana ndi zwani? Hi, a thi ri fhungo ¼i naka hone u
ambiwa nandi khaladzi. N½e ndi a tenda uri mukalaha vha nga vha vho »a vha »isa
tsemano. Fhedzi vhone mme anga vho tea u kon»elela; vha ri vho ri alusa ra vha 30
vhangafha zwo vha zwi sa vhavhi? Hafhu khotsi anga vho ¾uwa fhano mu»ini na u
amba ndi sa athu na u kona.'
[Ndima ya 4]
9.1 Ndi tshipi»a tshifhio tsha puloto tshi ¾anwaho nga mafhungo aya?
9.2 No no vhala mafhungo aya a re afho n¾ha, ni vhona Vho-Denga vho ¾anwa
sa muanewa-µe? Tikedzani phindulo ya½u nga mbuno MBILI. (2)
9.3 Ndi lushaka lufhio lwa khu»ano lu sumbedzwaho mafhungoni a re afho

n¾ha? Tikedzani phindulo ya½u. (2)
9.4 Siangane na fhethuvhupo zwi ¾u¾uwedza hani vhu»ifari ha Vho-Denga

mafhungoni e na vhala? Tikedzani phindulo ya½u. (2)
9.5 Sumbedzani hune Vho-Denga na Maria vha fhambanaho hone ro sedza

vhu»ifari na matshilisano afho mafhungoni e na vhala? (2)
9.6 Nga mafhungo a nganea iyi ndi ufhio mulaedza une mu¿wali a ¾o»a u u
rumela kha vhavhali? (2)
9.7 Mudzedze wa tshifhinga wo vha na ¾hu¾huwedzo-»e kha u ¾uwa ha Aifheli

na Maria musi vha tshi ya ha dokotela ngei Musina? (2)
9.8 Mafhungo a musi Rotondwa na Musatondwa vha tshi isa phan»a na u

funana ngei yunivesithi zwo thusedza hani ma¾hakheni a bugu iyi?
Tikedzani nga mbuno MBILI dzi pfalaho. (2)
9.9 Ndi ufhio muhumbulo wa mu¿wali u »iswaho nga u bveledza Vho Aifheli
sa mubvumbedzwa buguni iyi? (2)
9.10 U sa ¾anganedza ha Vho-Loshani mafhungo a u funana ha Rotondwa na

Musatondwa zwi thusedza hani u anetshela zwa phan»a musi bugu i tshi
fhela? Tikedzani phindulo ya½u nga mbuno MBILI dzi pfalaho. (2)

SC/NSC
9.11 Ni vhona kutshilele kwa Maria ku tshi ¾anganedzea? Tikedzani phindulo

ya½u nga mbuno MBILI dzi pfalaho. (2)
9.12 Ndi zwifhio zwe na vha ni tshi nga ita arali ho vha hu inwi Rotondwa no
zwi wanulusa uri ni khou an»ana na khaladzi a½u?
Bulani mbuno THARU. (3)
[25]
KANA

SC/NSC
FOLUKU·OO
KHUVHANGANYO YA FOLUKULOO – RV Tshikovhi

(mbudziso pfufhi).
MBUDZISO YA 10: KHUVHANGANYO YA FOLUKU·OO – MBUDZISO

NDAPFU
Khuµano ndi i¿we ya ¾hoµea khulwane kha bugu ya foluku¼oo ine arali ya sa
bviselwa khagala zwavhuµi, mafhungo a bugu a a rothola.
vhaanewa/vhabvumbedzwa u bveledza khuµano nga mafhungo a wanalaho kha:
TSHIBVELEDZWA TSHA C: Lungano
'Kuµele kwa lufu'
NA
TSHIBVELEDZWA TSHA D: Tshikhoµo
'Thovhela Muthuhatho¿wi Rammbuµa'

SC/NSC
MBUDZISO YA 11: KHUVHANGANYO YA FOLUKULOO – MBUDZISO

PFUFHI
Vhalani mafhungo a tevhelaho uri ni »o kona u fhindula mbudziso.
TSHIBVELEDZWA TSHA E
VHATUKANA VHA NO SHANDUKA – RV Tshikovhi
Salungano! Salungano!
Vhasidzana vha ¾oµa u µivha nga zwa hafha muµini. Vho mangala muµi wa hone u
tshi tou vha vhukati ha µaka ¼ihulu. Vha isa phanµa na u sedza vha wana hu na
ku¿we kuµu kune kwa vha kule na dzi¿we nnµu. Vha ¾utshela hone. Vha tshi swika
vha wana hu tshi dzula muvhuµa. Vha tshi ri vha shavhe kha muµi wa muvhuµa, 5
muvhuµa wa ri: 'Ni songo ofha, ndi mu¿we wa vhanna vha½u.' Havha vhasidzana
zwa vha mangadza, fhedzi vha si tsha amba tshithu vha humela kha vhanna vhavho
vha swika vha fhiwa zwi¼iwa zwa ½ama fhedzi vha ¼a. ¶uvha ¼o no kovhela vha¼a
vhanna vha ri vha khou ya u ¾oµa zwi¼iwa, vha µo ¾avhanya vha vhuya. Vhasidzana
vha onesana na vhanna vhavho. Vhasidzana vha sala vha tshi ¼a ½ama fhedzi ngauri 10
ho vha hu si na vhuswa. Vhathu vha hone vho vha vha tshi tshila nga ½ama fhedzi.
Havha vhanna vho vha vha tshi thoma vha fhira nga ha muvhuµa vha otsha ½ama
vha ¼a vha konou ¾uwa. Zwino vho vha vha tshi ri vha sa athu u ¾uwa vha thoma vha
imba luimbo vha tshi thusiwa nga muvhuµa uri vha konou shanduka vha vha
phukha dza µaka dzine dza vha ndau. Havha vhanna vha ri vho fhedza vha thoma u 15
imba:
Ma½oni dendela dendela dendela!
A vhuya ma½oni dendela!
Zwana zwa hone a zwi na ma½o!
A vhuya ma½oni dendela! 20
Zwi nga tevhela magonyane!
A vhuya ma½oni dendela!
Gusilili kwindi kwindi kwindi!
Hezwi vho no fhedza u imbelela vha dovha vha shanduka vha vha dzindau. Vha
¾uwa u yo zwima dzi¿we phukha. Vha tshi vhuya nga maµautsha vha dovha vha 25
imbelela. Muvhuµa wa imba navho uri vha kone u dovha vha vhe vhathu. Muvhuµa
arali wa sa imba navho vha nga si shanduke vha dovha vha vha vhathu. Hezwi vho
zwi ita µuvha ¼i¿we na ¼i¿we u swika mi¿wedzi miraru i tshi fhela.
Vhasidzana vho vha vho no tou hangwa na hayani, vho vha vha tshi khou takalela
dzi½ama. Vho vha vho no tou khwa¾ha vho no vha vhangafha. Muvhuµa wa µivha 30
uri tshifhinga tsha vhasidzana tsho swika saizwi vho vha vho no khwa¾ha. Muvhuµa
wa lindela µuvha ¼i tshi kovhela havha¼a vhanna vha ¾uwa vho no vha dzindau sa
nga maµuvha. Muvhuµa wa gidimela kha dzinnµu dze dza vha dzi tshi eµela vha¼a
vhasidzana wa khokhonya. Vha¼a vhasidzana vha tshi vula wa ri: 'Vhoiwe
vhasidzana ngauri zwino no no khwa¾ha, no no vha tsini na u ¼iwa. Nde ndi ni 35
vhudze ngauri ndi khou ni pfela vhu¾ungu na zwauri ni vhana vha musanda. Ro pfa
u pfi khotsi a½u a vha khakheli muthu.'
[Masia¾ari a 33–34]

SC/NSC
11.1 Lungano lwo ½ewaho afha ½tha ndi lwa lushaka lufhio? Tikedzani phindulo
ya½u. (2)
11.2 Mafhungo a u shanduka ha vhatukana vha tshi vha ndau a khou ¾ana
tshipi»a tshifhio tsha puloto? Tikedzani phindulo ya½u. (2)
11.3 Muvhuµa wo olwa sa muanewa wa mvumbo-µe afho mafhungoni a lungano

ulu? (2)
11.4 Muµi u re vhukati ha µaka u thusedza hani u anetshela zwa phan»a kha
mafhungo a lungano ulwu? ¹alutshedzani. (2)
11.5 Muanetsheli u tama ri tshi guda mini nga lungano ulwu? (2)
11.6 Ni vhona vhaanewa vha tevhelaho vho imela vhathu-»e kha vhutshilo ha
»uvha ¼i¿we na ¼i¿we?
11.6.1 Vhasidzana (1)
11.6.2 Vhatukana (1)
11.6.3 Muvhuµa (1)
11.7 Arali o vha e inwi vhamusanda, no vha ni tshi »o itani u bva kha
dandetande i¼i? Tikedzani phindulo ya½u nga mbuno MBILI. (2)
NA
TSHIBVELEDZWA TSHA F: VHURENDI HA SIALALA (TSHIKHO¶O)
TSHIKOVHI – VR Tshikovhi
1 Tshikovhi tsha u kovha thole;

2 Tshi sa kovhi ndilo ya vhuswa!
3 Makanga ¼a Nyankovhela
4 ·a kovhela u la¾e mbaµo,
5 Vhusiku ndi dada ¼i a ¼a.
6 Ndi vha Ha Ramutanda mukavha makhwitha,

7 U sa kavhi ma¿we ma½oni.
8 Ndi vha Ha Nyamuri munaka-phe¾o!
9 U sa naki u vhaµiwa lufo!

SC/NSC
10 Ndi vha Ha Ralukukwe ndi a ¾ahala,

11 Vha sala vha tshi lala fhasi na vhana.
12 Ndi mulinda thavha,
13 U linda milenzhe ya vhana.
14 Nµou dza Ha Masevhe!

15 Vha Tshinauli tshi re Mungaµi!
16 Ma¾efu tsha isa Nzhelele Mu¾angaomani!
17 Vha re na nzhele ya u lunzhedza vhulungu,
18 A si na nzhele u a fhaladza!
[Sia¾ari ¼a 136]
11.8 ¸eani ¾halutshedzo ya ipfi 'thole' sa zwe ¼a shumisiswa zwone kha

mutaladzi/vese ya 1. Sumbedzani na ndeme ya¼o afho he ¼a shumiswa. (2)
11.9 Kha mitaladzi/vese ya 4 na ya 5, hu na murero. Zwino inwi u ¿waleni nga

n»ila yoneyone, ni dovhe ni ½ee na ¾halutshedzo yawo. (2)
11.10 Mutaladzi/Vese ya 2 i ¾ana hani mvumbo ya lushaka lwa ha Tshikovhi?

¹alutshedzani. (2)
11.11 Ndi ufhio muhumbulo muhulwane u bveledzwaho nga ndima/tshitanza

tsha vhuvhili? Tikedzani phindulo ya½u. (2)
11.12 Ni a tendelana na na kuhumbulele kwa murendi kwo bveledzwaho nga

mitaladzi/vese dza 12–13 zwi tshi yelana na mvelele ya Tshiven»a?
'Ndi ... vhana.'

[25]
¹HANGANYELO YA KHETHEKANYO YA B: 25

SC/NSC
Fhindulani mbudziso NTHIHI i bvaho kha µirama ye na guda FHEDZI.
U LEMA HU FHIRA U LOTSHELWA – IP Demana

(mbudziso pfufhi).
MBUDZISO YA 12: U LEMA HU FHIRA U LOTSHELWA – MBUDZISO

NDAPFU
Mu¿wali wa µirama u vha e na zwe zwa mu dzikusa lune a pfa a tshi tama u
pfukisela milaedza iyo kha vhavhali.
vhatambi u bveledza milaedza ine a tama u i pfukisela kha vhavhali.
MBUDZISO YA 13: U LEMA HU FHIRA U LOTSHELWA – MBUDZISO

PFUFHI
mbudziso dzo »isendekaho khatsho.
TSHIBVELEDZWA TSHA G
VHO-¸EFEFE: Uyu wa musidzana, ha, vhone mbebo i a kunda muthu tshi¿we

tshifhinga.
VHO-LA¹ANI: Kha hu ri zwenezwi mbamulovha a tshi vhudziswa
tshu¿wahaya a sokou tu! Vha tshi tou vha a mu kaidza ene a
mbo μi zwi sala zwi tshi vhonwa. Ndi hafha masiari hu tshi vho 5
bvelela zwe nda ¾alutshedza.
VHO-¸EFEFE: Hoo!
VHO-LA¹ANI: Na mushumo wawe hoyu ¿wana a u khou tshimbila zwavhuµi
lini. A thi humbuli uri na bugu a nga vha a tshi vula. Ngazwo
ndo vhona zwo tea uri ndi tou µa ri vhonane ri eletshedzane. 10
VHO-¸EFEFE: Ndi a ni pfa La¾ani. (Vha thoma vhe hwii … !) Manzhi ndi µo
sala ndi tshi dzudzanya, fhedzi ene ndi fanela u mu vhudzisa
mbudziso nthihi na mbili ni tshe hone. (Vha lidza kuµilogo, ha
dzhena Khwa¾hisani. U swika a tumba fhasi a losha.)
VHO-¸EFEFE: U ngafhi Mashudu? 15
KHWA¹HISANI: O dzula khishini na mme awe.

SC/NSC
VHO-¸EFEFE: Mu vhidzeni a µe fhano nga u ¾avhanya.

KHWA¹HISANI: ·o kovhela vhophirisipa¼a!
VHO-LA¹ANI: ·o kovhela Khwa¾hisani, hu ita hani? No fanela u vha ni tshi
khou vhala vhukuma. 20
KHWA¹HISANI: (A tshi khou ¾uwa) Ndi khou sokou lwa nazwo vhophirisipa¼a.
(Hu dzhena Mashudu)
VHO-¸EFEFE: Avha vha re afha u a vha µivha naa?
MASHUDU: Ndi a vha µivha.
VHO-¸EFEFE: Zwino wo no vha lumelisa kale naa? 25
MASHUDU: Hai, ndo tou hangwa.
VHO-¸EFEFE: Mulandu ndi mini u sa iti mishumo ya tshikolo ngei tshikoloni?
(Vha tshi sumbedza u dinalea.Vho no ima nga milenzhe zwino.)
MASHUDU: (O no tshuwa na u tetemela hu vho vhonala). Ndi a ... ndi ...
ndi a ... a ... ita baba. Ndo tou ... ndo ... ndo ... ndo tou hangwa 30
luthihi ... luvhili fhedzi .. hai .. hai nandi baba. A thi tsha µo
dovha. (U vho lila.)
VHO-¸EFEFE: (Vho no fara mboma) O lemala nga maanµa hoyu ¿wana
Vho-La¾ani, fhedzi u µo ¾angana na n½e arali a kha µi vha
hafhano nµuni yanga. Vhuhulu hu µo bvelela zwe nda vha ndi 35
songo µiimisela u ita zwone hafhano muµini. Ndi µo thetshela
dzhele nga iwe arali u tshi tou pfa u ambelwa. Thumbudzi ya
thumbudzi yeneyi. (Vha thoma u mu rwa. A vha tsha londa na
hune vha rwa. Vho-La¾ani vho no sokou dzhuru! Ene vho mu
itani?) Bvela nnµa! 40
MASHUDU: (A tshi khou shavha a tshi bva). Mmawe, mmawe ndi hone ndo
fa!
VHO-LA¹ANI: A thi tsha µo dzulesa hezwino na n½e. Ri µo vhonana. Ndi a
fhulufhela o zwi pfa hoyu hezwino. Vha songo tsha dovha vha
mu rwa. 45
VHO-¸EFEFE: A ro ngo tsha vhuya ra amba nga ¿wambo wa havha vhathu vha
sa pfi. Ndi zwone, ri µo vhonana zwavhuµi ¼i¿we µuvha. (Vha a
bva.)
[Lu¾a lwa III, Bono ¼a 3]
13.1 Kha mafhungo e na vhala afho n¾ha, ndi mini tshine tsha khou vhanga
khuµano vhukati ha Mashudu na Vho-¸efefe? (2)
13.2 Mafhungoni e na vhala afho n¾ha, Khwa¾hisani u olwa sa mutambi wa

mvumbo-µe? Tikedzani phindulo ya½u. (2)
13.3 Vhalani mutaladzi: 'Uyu wa musidzana … tshi¿we tshifhinga.'
Sumbedzani uri mafhungo aya a thusedza hani u anetshetshela zwa phanµa

mafhungoni a µirama iyi. (2)

SC/NSC
13.4 ¹alutshedzani aironi ya »irama ine mu¿wali a i ¾ana mafhungoni a µirama

iyi. (2)
13.5 Vhupo ha tshikhuwani hu na ¾hu¾huwedzo-µe kha zwe zwa bvelela kha

Mashudu magumoni a µirama iyi. (2)
13.6 Ndi ufhio muhumbulo muhulwane une mu¿wali vha tama u u bveledza nga
µirama iyi? Tikedzani phindulo ya½u. (3)
13.7 ¹alutshedzani hune Vho-¸efefe na Vho-La¾ani vha fana hone, no sedza

kutshilele ku ¾anwaho mafhungoni a µirama iyi. Khwa¾hisedzani nga
mbuno MBILI. (2)
13.8 Ndi ifho ndivho ya mu¿wali ya u shumisa Vho-Ludwevha sa mutambi

µiramani iyi? Tikedzani phindulo ya½u. (3)
13.9 Sedzani mutaladzi: (Vha thoma … dzhuru!)
¹alutshedzani uri ndi ngani mu¿wali a tshi shumisa ndango ya tshi¾eidzhi

nga nµila heyi. (2)
13.10 U ya nga kuvhonele kwa½u, ni vhona tsheo ine Vho-La¾ani vha i dzhia ya u
vhudza Vho-¸efefe nga ha kutshilele kwa Mashudu kwa tshikoloni i ya
ndeme? Tikedzani phindulo ya½u nga mbuno THARU. (3)
13.11 Nga mbuno MBILI, ¾alutshedzani zwine na nga sasaladza nga kutshilele na
kuitele kwa Vho-Mari¾a ku ¾aniwaho mafhungoni a µirama iyi. (2)
[25]

SC/NSC
TSHILWAVHUSIKU – TT Mudau

(mbudziso pfufhi).
MBUDZISO YA 14: TSHILWAVHUSIKU – MBUDZISO NDAPFU
Mu¿wali wa µirama u vha a na zwe zwa mu kwama lune a pfa a tshi tama u
pfukisela milaedza iyo kha vhavhali.
vhatambi u bveledza milaedza ine a tama u i pfukisela kha vhavhali.
MBUDZISO YA 15: TSHILWAVHUSIKU – MBUDZISO PFUFHI

mbudziso dzo »isendekaho khatsho.
TSHIBVELEDZWA TSHA H
LEDIA: Arali Luka wanga a sa vhaiswi nga muya wanga; ndi mini tshi
khanikhaho mbilu ya khotsi a vhananga?
LUKA: Ledia, thetshelesa n½e munna wau. Ndi ri a hu na tshi dinaho. He¼i
µuvha ¼i tou vha ½anµo. Ndi ¼one ¼i rithaho mbilu yanga. ¹avhanya
u mmbidzele mu½e wanga ngauri hu na zwine nda tama u nye¾ula 5
nae. (Ledia u bva a tshi tou dzinginyea.)
LUKA: Vhukuma tshifhinga tshi tou nga tshi khou dadamala hu si na tshi
no itwa. Tshidini mbilu yanga i khou swa nga u vhona uyo Derek
hu si na tshine a bveledza. Arali a µi ½a½a u katwa nga vhuduthwa,
n½e na Schoeman mathina ri µo mu thudzela kule. Ndi vhu¾anzi, 10
masimu ashu a fanela u noniswa; nahone kupiµa kwe ra ½ewa
kwone kwo no sekenesa. He¼i shango a si ¼a muthu, ndi ¼i no ¾oµwa
nga muthu, shango ndi ¼a Mudzimu! Mu¿we na mu¿we u µirandela
yawe ndima nga nungo dze a ukhuthelwa dzone tsikoni.
(Hu dzhena Kolie a tshi tou pesukana.) 15
LUKA: (U gavha Kolie.) Ho tshinyalani ¿wananga?
KOLIE: (A tshi femeleka.) Ho dzhena kafir yo sera µara¾a. Kafir i fhano ha
hashu.
LUKA: Izwi a u khou zwifha? (Hu dzhena oubaas Piet.) Ndi mini
mukalaha? Khezwi wo fara danda? 20
PIET: A si danda. Ndi tshiruvhu. Ndo fara i¿we thuri yo tsho¾a yo µa u
tswa khuhu dzi¼a dzine Ledia a µi gungula uri dzi khou fhela.
Nazwino ndo no µi seisana nayo heyo thuri. Iµa u vhone.
(Hu dzhena Ledia.)

SC/NSC
LEDIA: Iwe Luka u nga tenda Oubaas Piet a tshi dida u¼a ¿wana a ¾oµou 25
vhulaha?
LUKA: Ndi ¿wana, ndi muthu?
LEDIA: Ee, ndi ¿wana, ndi ¿wana wa muthu. Na u tshinya ho ngo tshinya.
LUKA: A si iwe ane wa ¾wela u gungula nga khuhu dzau. ¹hoho yau
mathina a i shumi. Ndo µi u vhudza uri u musadzi. Naa wa dovha 30
wa imelela mbava wo i fara nga lwayo?
LEDIA: A si mbava lini. Mbava a i tswi ma¾oni a vhathu. Ndi ¿wana hou¼a.
LUKA: E,e,e,e! U khou khakha. A si vhathu havha¼a. Vho¾he ndi phukha!
U khou vhuya wa vhona vha tshi nga ri½e?
LEDIA: Ndi vhashumeli vhashu. 35
LUKA: A thi ambi havha vhane na n½e ra ¾wa navho. Bvela kule hanga ndi
sa µo u livhala! (Ledia u a bva.)
(Hu dzhena Piet na u¼a mutukana.)
PIET: Khei thuri ye nda fara. Ndo no µi seisana nayo. Samboko asitshi, i
¾anzwe malofha i nge ri½e; fhedzi u songo vhulaha. 40
LUKA: (U ¾anganedza samboko.) Ndi iwe nnyi, mmbudze?
MUTUKANA: Mphelekedzeni.
[Lu¾a II, Bono II]
15.1 Kha mafhungo e na vhala afho n¾ha, ndi mini tshine tsha khou vhanga
khuµano vhukati ha Mphelekedzeni na Oubaas Piet? (2)
15.2 Mafhungoni e na vhala afho n¾ha, Kolie u olwa sa mutambi wa mvumbo-

µe? Tikedzani phindulo ya½u. (2)
15.3 Vhalani mutaladzi 12–13: 'He¼i shango … Mudzimu.'
Sumbedzani uri mafhungo aya a thusedza hani u anetshetshela zwa phanµa

mafhungoni a µirama iyi. (2)
15.4 ¹alutshedzani aironi ya »irama ine mu¿wali a i ¾ana mafhungoni a µirama

iyi. (2)
15.5 Vhupo ha Swongozwi ho nonaho ho vha na ¾hu¾huwedzo-µe kha zwe zwa

bvelela kha maforo¾ereke magumoni a µirama iyi? (2)
15.6 Ndi ufhio muhumbulo muhulwane une mu¿wali vha tama u u bveledza
nga µirama iyi? Tikedzani phindulo ya½u. (3)
15.7 ¹alutshedzani hune Luka na Oubaas Piet vha fana hone, no sedza
kutshilele ku ¾anwaho mafhungoni a µirama iyi. Khwa¾hisedzani nga
mbuno MBILI. (2)

SC/NSC
15.8 Ndi ifho ndivho ya mu¿wali ya u shumisa Mphelekedzeni sa mutambi

µiramani iyi? Tikedzani phindulo ya½u. (3)
15.9 Sedzani mutaladzi: (A tshi femeleka.)
¹alutshedzani uri ndi ngani mu¿wali a tshi shumisa ndango ya tshi¾eidzhi

nga nµila heyi. (2)
15.10 U ya nga kuvhonele kwa½u, ni vhona tsheo ine Ledia a i dzhia ya u kaidza
Luka na Oubaas Piet i ya ndeme? Tikedzani phindulo ya½u nga mbuno
THARU. (3)
15.11 Nga mbuno MBILI, ¾alutshedzani zwine na nga sasaladza nga kutshilele na
kuitele kwa maforo¾ereke ku ¾aniwaho mafhungoni a µirama iyi. (2)
[25]
¹HANGANYELO YA KHETHEKANYO YA C: 25
MARAGAGU¹E: 80
Vhu½e ha khanµiso ho vhaledzwa

Tshivenda HL P2 May-June 2021

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Tshivenda HL P2 May-June 2021

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tshivenda HL P2 May-June 2021

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

GRAAD 12

SENIOR CERTIFICATE EXAMINATIONS/

TSHIVEN¶A LUAMBO LWA HAYANI (HL)

BAMMBIRI ·A VHUVHILI (P2)

Bammbiri i¼i ¼i na masia¾ari a 27.

Vhu½e ha khanµiso ho vhaledzwa Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho

1. Ni humbelwa uri ni vhale sia¾ari i¼i nga vhuronwane ni sa athu u fhindula

2. Ni songo vhuya na edzisa u vhala bammbiri ¼o¾he. ¹olani thebulu ya zwi re

3. Bammbiri he¼i ¼i na KHETHEKANYO THARU:

KHETHEKANYO YA A: Vhurendi (30)

4. Fhindulani MBUDZISO ¹HANU dzo fhelela: THARU kha

VHURENDI HO RANDELWAHO – Fhindulani mbudziso MBILI.

KHETHEKANYO YA B: NGANEA KANA FOLUKU·OO

Fhindulani mbudziso NTHIHI. I nga vha Nganea kana Foluku¼oo.

Fhindulani mbudziso NTHIHI.

5. KUNANGELE KWA PHINDULO KHA KHETHEKANYO YA B

 Fhindulani mbudziso FHEDZI dza kha nganea/foluku¼oo na kha µirama

Vhu½e ha khanµiso ho vhaledzwa Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho

 Mbudziso ndapfu ya Vhurendi i tea u fhindulwa nga maipfi a u bva

7. Tevhedzani ndaela dzo ½ekedzwaho mathomoni a KHETHEKANYO

8. Nomborani phindulo dza½u kokotolo maelana na mutevhe wa u nombora

9. Thomani KHETHEKANYO IºWE na IºWE kha sia¾ari ·ISWA.

10. Ndangatshifhinga yo anganywaho:

KHETHEKANYO YA A: I anganyelwa u swika kha minetse ya 40

11. ºwalani nga vhudele, nahone zwi vhaleaho.

Vhu½e ha khanµiso ho vhaledzwa Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho

THEBU·U YA ZWI RE NGOMU

2. 'Ri bva kule' Mbudziso pfufhi 10 7

3. 'Ramaremisa!' Mbudziso pfufhi 10 8

4. 'Mulondo wa lufu' Mbudziso pfufhi 10 9

NGANEA: Fhindulani mbudziso NTHIHI u bva kha NGANEA dzo randelwaho.

7. Nandi ndi shenga? Mbudziso pfufhi 25 12

8. Isha ¼a Mi¾odzi Mbudziso ndapfu 25 15

9. Isha ¼a Mi¾odzi Mbudziso pfufhi 25 15

11. Khuvhanganyo ya foluku¼oo Mbudziso pfufhi 25 19

13. U lema hu fhira u lotshelwa Mbudziso pfufhi 25 22

14. Tshilwavhusiku Mbudziso ndapfu 25 25

15. Tshilwavhusiku Mbudziso pfufhi 25 25

*PFESESANI: Kha KHETHEKANYO YA B na YA C, fhindulani MBUDZISO

Vhu½e ha khanµiso ho vhaledzwa Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho

Shumisani uyu mutevhe wa u sedzulusa uri ni vhe na vhu¾anzi ha uri no fhindula

KHETHEKANYO YA NOMBORO TSHIVHALO TSHA LUSWAYO

*PFESESANI: Kha KHETHEKANYO YA B na YA C, ni tea u vha na vhu¾anzi ha uri no

Vhu½e ha khanµiso ho vhaledzwa Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho

Fhindulani mbudziso MBILI dzi¿we na dzi¿we kha N¸A dzo vhudziswaho.

MBUDZISO YA 1: VHURENDI – MBUDZISO NDAPFU

Vhalani tshirendo itshi nga vhuronwane ni kone u fhindula mbudziso i tevhelaho.

MBILU I LILELA U GAVHA – WMR Sigwavhulimu

1 Mbilu i µuµumela i sa fhidzi,

5 Mbilu sa miri ya deme.

9 Mbilu yo pinikwa vhupulini ha ½ama,

Vhu½e ha khanµiso ho vhaledzwa Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho

MBUDZISO YA 2: VHURENDI – MBUDZISO PFUFHI

RI BVA KULE – NM Musehane

1 Mugumoni wa shango ¼a vhushayanµivho,

7 Henengei vhubvani vhu sa sii muthu,

13 Muhuyu u tshi sala u tshi a½wa mahuyu,

19 Muthu a tshi sala a tshi pfi vhone,

'Ro tekateka ... ri kovhelela' (2)

2.3 Ndi figara-»e ya muambo ine murendi a i shumisa kha mutaladzi/vese ya