Tshivenda HL P2 May-June 2024

Confidential
SENIOR CERTIFICATE EXAMINATIONS/

NATIONAL SENIOR CERTIFICATE EXAMINATIONS
TSHIVEN¶A LUAMBO LWA HAYANI (HL)
BAMMBIRI ·A VHUVHILI (P2)
SHUNDUNTHULE/FULWI 2024
MARAGA: 80
TSHIFHINGA: Awara 2½
Bammbiri i¼i ¼i na masia¾ari a 26.
Vhu½e ha khanμiso ho vhaledzwa Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho

Tshivenµa Luambo Lwa Hayani (HL)/P2 2 DBE/Shundunthule/Fulwi 2024
SC/NSC Confidential
NDAELA NA MAFHUNGOTHANGELI
1. Vhalani idzi ndaela nga vhuronwane phanµa ha musi ni sa athu u thoma u

fhindula mbudziso.
2. Ni songo vhuya na edzisa u vhala bammbiri ¼o¾he. ¹olani thebulu ya zwi re

ngomu kha sia¾ari ¼a 4 ni swaye nomboro dza mbudziso dzo vhudziswaho
kha zwibveledzwa zwe na guda uno ¿waha. Nga murahu ha izwo, vhalani
mbudziso idzo ni nange dzine na tama u dzi fhindula.
3. Bammbiri he¼i ¼i na khethekanyo THARU:
KHETHEKANYO YA A: Vhurendi (30)

KHETHEKANYO YA B: Nganea KANA Foluku¼oo (25)
KHETHEKANYO YA C: ¶irama (25)
4. Fhindulani mbudziso ¹HANU dzo fhelela: THARU kha KHETHEKANYO

YA A, NTHIHI kha KHETHEKANYO YA B na NTHIHI kha
KHETHEKANYO YA C nga n»ila i tevhelaho:
KHETHEKANYO YA A: VHURENDI
VHURENDI HO VHONWAHO – Fhindulani mbudziso MBILI.

VHURENDI VHU SONGO VHONWAHO – Mbudziso ya
KHOMBEKHOMBE.
KHETHEKANYO YA B: NGANEA KANA FOLUKU·OO
Fhindulani mbudziso NTHIHI.
KHETHEKANYO YA C: ¶IRAMA
Fhindulani mbudziso NTHIHI.
5. KUNANGELE KWA PHINDULO KHA KHETHEKANYO YA B

(NGANEA/FOLUKU·OO) NA YA C (¶IRAMA):
 Fhindulani mbudziso FHEDZI dza kha nganea/foluku¼oo na kha

µirama dze na guda.
 Fhindulani MBUDZISO NDAPFU NTHIHI na MBUDZISO PFUFHI
NTHIHI. Arali na fhindula mbudziso ndapfu kha KHETHEKANYO
YA B, ni fanela u fhindula mbudziso pfufhi kha KHETHEKANYO YA
C. Arali na fhindula mbudziso pfufhi kha KHETHEKANYO YA B, ni
fanela u fhindula mbudziso ndapfu kha KHETHEKANYO YA C.
Shumisani mutevhe wa u sedzulusa uri u ni thuse.
Vhu½e ha khanμiso ho vhaledzwa Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho

SC/NSC Confidential
6. VHULAPFU HA PHINDULO
 Mbudziso ndapfu ya Vhurendi i tea u fhindulwa nga maipfi a u bva kha

a 250 u ya kha a 300.
 Mbudziso ndapfu dza khethekanyo ya Nganea/Foluku¼oo na ya ¶irama
dzi tea u fhindulwa nga maipfi a u bva kha a 400 u ya kha a 450.
 Vhulapfu ha phindulo dza mbudziso pfufhi vhu tea u langwa nga
maraga dzo ½ekedzwaho/avhelwaho. Phindulo dza vhalingiwa dzi tea u
pfufhifhadzwa dza dovha dza livhanywa.
7. Tevhedzani ndaela dzo ½ekedzwaho mathomoni a khethekanyo i¿we na

i¿we nga vhuronwane.
8. Nomborani phindulo dza½u kokotolo maelana na mutevhe wa u nombora

wo shumiswaho kha i¼i bammbiri ¼a mbudziso.
9. Thomani khethekanyo IºWE NA IºWE kha sia¾ari ·ISWA.
10. Ndangatshifhinga yo anganywaho:
KHETHEKANYO YA A: I anganyelwa u swika kha minetse ya 40

KHETHEKANYO YA B: I anganyelwa u swika kha minetse ya 55
KHETHEKANYO YA C: I anganyelwa u swika kha minetse ya 55
11. ºwalani nga vhudele, nahone zwi vhaleaho.
Vhu½e ha khanµiso ho vhaledzwa Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho

SC/NSC Confidential
THEBU·U YA ZWI RE NGOMU

Vhurendi ho randelwaho/vhonwaho: Fhindulani mbudziso MBILI DZIºWE na DZIºWE.
NOMBORO YA MBUDZISO MBUDZISO MARAGA NOMBORO YA
SIA¹ARI
1. 'Khulukusho ya tshengelo' Mbudziso ndapfu 10 6
2. 'Vhatukana vha Venμa' Mbudziso pfufhi 10 7
3. 'Kha inwi wanga' Mbudziso pfufhi 10 9
4. 'ºwananga' Mbudziso pfufhi 10 10
NA
Vhurendi vhu songo randelwaho/vhonwaho: Mbudziso ya KHOMBEKHOMBE
5. 'Khofhe tshidele' Mbudziso pfufhi 10 11
PFESESANI: Fhindulani MBUDZISO NDAPFU NTHIHI na PFUFHI NTHIHI. Arali na
fhindula mbudziso ndapfu kha KHETHEKANYO YA B, ni tea u fhindula
MBUDZISO PFUFHI u bva kha KHETHEKANYO YA C.
Kha KHETHEKANYO YA B na KHETHEKANYO YA C, fhindulani mbudziso
nthihinthihi u bva kha KHETHEKANYO i¿we na i¿we.
KHETHEKANYO YA B: NGANEA/FOLUKU·OO
NGANEA: Fhindulani mbudziso NTHIHI u bva kha nganea yo randelwaho.

6. Nandi ndi shenga? Mbudziso ndapfu 25 12
7. Nandi ndi shenga? Mbudziso pfufhi 25 12
8. Isha ¼a mi¾odzi Mbudziso ndapfu 25 15
9. Isha ¼a mi¾odzi Mbudziso pfufhi 25 15

KANA
FOLUKU·OO: Fhindulani mbudziso NTHIHI u bva kha FOLUKU·OO yo randelwaho.
10. Khuvhanganyo ya foluku¼oo Mbudziso ndapfu 25 17
11. Khuvhanganyo ya foluku¼oo Mbudziso pfufhi 25 18

Fhindulani mbudziso NTHIHI fhedzi u bva kha µirama dzo randelwaho*.
12. U lema hu fhira u lotshelwa Mbudziso ndapfu 25 21
13. U lema hu fhira u lotshelwa Mbudziso pfufhi 25 21
14. Tshilwavhusiku Mbudziso ndapfu 25 24
15. Tshilwavhusiku Mbudziso pfufhi 25 24
*PFESESANI: Kha KHETHEKANYO YA B na YA C, fhindulani MBUDZISO NDAPFU

NTHIHI na MBUDZISO PFUFHI NTHIHI.
A ni lavhelelwi u fhindula mbudziso MBILI ndapfu kana mbudziso
MBILI pfufhi. 2024

SC/NSC Confidential
MUTEVHE WA U SEDZULUSA
Shumisani uyu mutevhe wa u sedzulusa uri ni vhe na vhu¾anzi ha uri no fhindula

tshivhalo tsho teaho tsha mbudziso nga u vhea luswayo ho teaho.
KHETHEKANYO NOMBORO TSHIVHALO TSHA LUSWAYO

DZA MBUDZISO DZO (√)
MBUDZISO TEAHO U
FHINDULWA
A: VHURENDI
1–4 2
(Vhurendi ho randelwaho)
A: VHURENDI
(Vhurendi vhu songo 5 1
vhonwaho)
B: NGANEA/FOLUKU·OO
(Mbudziso ndapfu kana 6–11 1
Mbudziso pfufhi)
C: ¶IRAMA
(Mbudziso ndapfu kana 12–15 1
Mbudziso pfufhi)
*PFESESANI: Kha KHETHEKANYO YA B na YA C, ni tea u vha na vhu¾anzi ha uri no

fhindula mbudziso NDAPFU NTHIHI na PFUFHI NTHIHI.
A ni tei u fhindula mbudziso ndapfu MBILI kana mbudziso pfufhi
MBILI.

SC/NSC Confidential
VHURENDI HO RANDELWAHO/VHONWAHO
Fhindulani mbudziso MBILI dzi¿we na dzi¿we kha N¸A dzo vhudziswaho.
MBUDZISO YA 1: VHURENDI – MBUDZISO NDAPFU
Vhalani tshirendo itshi nga vhuronwane uri ni »o kona u fhindula mbudziso i

tevhelaho.
KHULUKUSHO YA TSHENGELO – TT Mudau
1 Khulukusho ya tshengelo ndi musuku,

2 Vhunga khayo ho tengama zwiala.
3 Khulukusho ya tshengelo ndi vhu¾uku,
4 Vhune matshelo nyaluwo ya zwalwa.
5 Zwo »i ralo zwa rali,

6 Vhunga zwa sa ralo zwo vha zwi tshi »o peama,
7 Zwi a kon»a zwi fhisa sa khali,
8 Zwo fanela, khulukusho ndi mpama.
9 Mutshila u fovhedzwa nga mmbi,

10 Wa rathuluwa u ¿wethuwa swili,
11 Wa sa fhumudzwa u pika zwimbi,
12 Zwine zwa fhira dyambila mudziaswili.
13 Ndi a tenda u khuba ndulu zwi a vhavha,

14 Zwi naka musi khulukusho i khunzi,
15 Vhunga zwa sa ralo zwi tshi »o ri kombodza sa »uvha,
16 Zwa ri runga mbilu sa dzinyunzhi.
17 Ngei ha lupfumo marama a sisima mapfura,

18 Naa kani zwo bebwa zwo si¾a?
19 Ndi a tenda tshitiko tsho pfuma u gotsha mukala,
20 Nge mapfura u ro»wa zwo dzumbwa.
21 Khulukusho ya tshengelo ndi tshenzhemo gala,

22 A re nayo ndi muhali wa vhahali,
23 Vhunga khae tsiko-tshiphiri yo dzumbululwa,
24 Nge »ivhazwakale ha vha u khedebula zwi¾oma.
Tshirendo tshi¿we na tshi¿we tshi na zwine tsha amba zwone.
No µitika nga ¼ikumedzwa i¼i, sengulasani nµila ye murendi a shumisa ngayo

ndima/zwitanza u bvisela khagala ¾halutshedzo ya tshirendo itshi.
Phindulo ya½u kha i vhe na maipfi a u bva kha a 250 u ya kha a 300. [10]

SC/NSC Confidential
MBUDZISO YA 2: VHURENDI – MBUDZISO PFUFHI
Vhalani tshirendo tshi tevhelaho nga vhuronwane uri ni »o kona u fhindula

mbudziso dzo »isendekaho khatsho.
VHATUKANA VHA VEN¶A – IP Demana, ET Maumela na WM Mbulaheni
1 Ven»a ¼o beba vhatuka,

2 Vhatuka vha imbaho Ven»a ¼a thetshelesa,
3 Vhuvhili havho vha tshi tshimbila,
4 Vha nga khomba na mu¾hannga lufunoni.
5 Ni ntakadza hani maswuhana,

6 Nga zwi¾u¾ulo zwa½u zwi penyaho,
7 Vhukati hazwo hu elaho milambo,
8 Milambo ya ma»i a elaho.
9 Ha½wani ha½u zwine ha bula,

10 Hu bula mapfandau,
11 A sa thetshelwi nga tsiwana,
12 Ya thetshela u »ivhumba vhuhosi hu hayo.
13 Ven»a ngoho kha ¼i hule,

14 Vhuhulwane ha¼o vhu sumbee,
15 Sa musidzana vhakegulu o sema,
16 ¹amba ¼awe ¼i vhonwe a tshi imbelwa.
17 Zwikoloni vhana vho ni lindela,

18 Vhufumakadzi mihani vha tshi shaya,
19 Vho lindela inwi ni tshi tika,
20 Ngoma dza½u dzi tshinwaho na nga mazioni.
21 Yehova n½e sa Itani na Thinandavha nnyite-vho,

22 Nnyite ndi »ifhelwe-vho,
23 Uri na »uvha ¼ine nda ¾uwa,
24 Ndi e»ele-vho hu no hulisea.
2.1 Murendi u ¾o»ou bvisela khagala zwifhio nga mutaladzi/vese ya 4?
'Vha nga … lufunoni.' (2)
2.2 Kha mitaladzi/vese ya 7 na 8, murendi o shumisa thekhiniki/¾ho»ea/thikho

ifhio ya vhurendi. Tikedzani phindulo ya½u. (2)

SC/NSC Confidential
2.3 Vhalani mutaladzi/vese ya 15.
'Sa musidzana ... o sema'
Murendi u khou ¾ana figara ifhio ya muambo nga mutaladzi/vese iyi?

Sumbedzani ndeme ya figara ya muambo yo shumiswaho kha
mutaladzi/vese iyo. (2)
2.4 Ndi ufhio muhumbulo muhulwane une murendi a tama u bvisela khagala
nga tshirendo itshi? (2)
2.5 Ni a tendelana na na khumbelo ine murendi a vha nayo kha

tshitanza/ndima ya 6? (2)
[10]

SC/NSC Confidential

KHA INWI WANGA – FR Modau
1 Mbilu yanga yo dzunguluwa sa tshi»a»a tshi sa »ivhi vhuyo

2 Makole manzhi lufuno lwo fovhela khambani yalwo
3 Sa tshibode tsho »ipfundisa ngomu khambani
4 Thoro dzine nda zwala dzi tshi ¼iwa nga are»i
5 Dzi ngomu thumbuni ya mavu ano.
6 Ndo lila mi¾odzi ya xa zwisimani zwayo

7 Hu tshi shaya mu¿we ane mbilu yawe ya khathuwa
8 Ra lila ro¾he sa tsiwana
9 Mi¾odzi ri tshi ½adzwelana sa zwibwanana
10 Nda thetshela vhududo ha mbilu ya lufuno
11 ·a vha ¼one dzilafho ¼a yanga mbilu.
12 ¸amusi yanga mbilu yo shanduka tshilombe luvhan»eni

13 Mbilu yo fura dakalo-zwililo,
14 Mufunwa wanga nandi!
15 Ngavhe lwashu lufuno lu tshi titima,
16 Nda hangwa mi¾odzi na mavhadzi a muhumbulo.
3.1 Murendi u ¾o»ou bvisela khagala zwifhio nga mutaladzi/vese ya 12?
'¸amusi mbilu … luvhan»eni' (2)
3.2 Kha mitaladzi/vese ya 2 na 3, murendi o shumisa thekhiniki/¾ho»ea/thikho

ifhio ya vhurendi. Tikedzani phindulo ya½u. (2)
'Ndo lila … zwayo'

mutaladzi/vese iyi. (2)
3.4 Ndi ufhio muhumbulo muhulwane une murendi a tama u bvisela khagala
3.5 Ni a tendelana na na khumbelo ine murendi a vha nayo kha mitalazi ya

14–16? (2)
[10]

SC/NSC Confidential

ºWANANGA – L ¸etshiavha
1 O¾he ma¾o o komolela »uvha ¾hangasi

2 U balea, musi dzuvha ¼i tshi putuluwa pfovhedzoni
3 Makole ma¾anu na ma½a a si ½ahasi
4 ºwananga u tanzhe mundwandwamedzi wa pfundo lufunoni
5 Makole ma¾anu na ma½a ma¾o o komolela
6 Tshimela tshisimadakalo mbiluni dzashu ro¾he
7 Naho wo vhonwa, a ri tsha kona u lindela
8 Ro u vhona kha sona u tshi raha-raha thungo dzo¾he
9 Nga iwe naho mmvi ndi si na, a thi tsha vha ¿wana
10 Ndi mubebi, wo ntshandula mubebi-mudzimu wau
11 Dzau pfanelo asidzo tenda wa vha ¿wana
12 Lwendo ri »o enda si sedze tshitiko tshau
13 Kha tshingandedede ya dengelele ¼a khanyo iyi
14 Hana hau na vhubebi hanga khawe zwi vhe ngozwikhii.
4.1 Murendi u ¾o»ou bvisela khagala zwifhio nga mitaladzi/vese dza 1–2?
'O¾he ma¾o … pfovhedzoni' (2)
4.2 Kha mutaladzi/vese ya 7, murendi o shumisa thekhiniki/¾ho»ea/thikho ifhio

ya vhurendi. Tikedzani phindulo ya½u. (2)
'ºwananga … lufunoni'

mutaladzi/vese iyi. (2)
4.4 Ndi ufhio muhumbulo muhulwane une murendi a tama u u bvisela khagala
4.5 Ni a tendelana na na khumbelo ine murendi a vha nayo kha mutaladzi/vese

ya 14? (2)
[10]
NA

SC/NSC Confidential
VHURENDI VHU SONGO RANDELWAHO/VHONWAHO (MBUDZISO YA

KHOMBEKHOMBE)
Vhalani tshirendo itshi nga vhuronwane uri ni »o kona u fhindula mbudziso
dzo »isendekaho khatsho.
KHOFHE TSHIDELE – W Silidi
1 Khofhe tshidele nandi
2 Kha ndi batwe ndi awele
3 Ndi vhengane na zwa shango
4 Ndi wane mulalo ndi fhele.
6 Kha ndi eµele tsho¾he lwa tsho¾he
7 ¹halukanyo i sinele hayani
8 Gwangwangwa ¼i ¼iwe nga phele.
10 Kha ndi eµele ndi awele
11 Ndi awele ndi sa lili
12 Ndi µifhelwe nga lufu-vhutshilo.
14 Dzone a dzi na ndele
15 Dzi bata na vha sa poidzi
16 Dza vha ita magwashu nandi.
18 Kha ndi zhongondedzwe ndi awele
19 Ndi kunde shango
20 Ndi wane mulalo ndi fhele.
5.1 Ndi ¾oµea/thekiniki/thikho-µe ye murendi a i shumisa mathomoni a ndima/
tshitanza tshi¿we na tshi¿we? Tikedzani phindulo ya½u? (2)
5.2 Ndi zwifhio zwine murendi a tama u zwi bvisela khagala nga mutaladzi/vese
ya 2? (2)
kha ndima/tshitanza tsha 3? (2)
5.4 No sedza tshirendo tsho¾he nga u angaredza sumbedzani uri thouni ya
tshirendo itshi i dzumbulula hani vhuµipfi ha murendi? Tikedzani phindulo
ya½u. (2)
5.5 Ni a tendelana na na kuhumbulele kwa murendi ku re kha ndima/tshitanza
tsha 4? Tikedzani phindulo ya½u? (2)
[10]
¹HANGANYELO YA KHETHEKANYO YA A: 30

SC/NSC Confidential
KHETHEKANYO YA B: NGANEA/FOLUKU·OO
Fhindulani mbudziso NTHIHI i bvaho kha nganea kana foluku¼oo ye na guda

FHEDZI.
NGANEA
NANDI NDI SHENGA? – NE Sigogo
Fhindulani MBUDZISO YA 6 (mbudziso ndapfu) KANA MBUDZISO YA 7

(mbudziso pfufhi).
MBUDZISO YA 6: NANDI NDI SHENGA? – MBUDZISO NDAPFU
Khuµano ndi yone mbilu ya bugu, i thusedzaho kha kualutshele kwa mafhungo a
nganea.
Sengulusani n»ila ye mu¿wali a shumisa ngayo Vho Madilaga na Vho Ana sa

vhaanewa u bveledza khuµano buguni iyi.
Vhulapfu ha maanea a½u vhu vhe u bva kha maipfi a 400 u ya kha a 450. [25]
MBUDZISO YA 7: NANDI NDI SHENGA? – MBUDZISO PFUFHI
Vhalani tshipi»a tsha mafhungo tshi bvaho buguni iyi uri ni »o kona u fhindula
mbudziso dzi no tshi tevhela.
TSHIBVELEDZWA TSHA A
Vho Mainganye vho fhindula vha tshi khou sumbedza uri Vho Luvhani vha khou
rotha.
Vho Luvhani vho vhudza vhomakhadzi uri zwe vha amba zwone ndi zwine vha
khou vhona zwone.
Vhone vhomakhadzi vha tou zwi humbula zwavhuµi musi ndi tshi µa na khaladzi 5
anga musi hu vhusiku nge nda vha ndo ya hayani ndi tshi ri ndo ¾uwa tsho¾he. Mme
anga a vho ngo tenda ndi tshi vhuyela muµuni wavho, ro µa ha vhone, vhone vha
mmbudzisa henefhano, tshilwelwa ya vha mihwalo ye n½e nda vha ndo hwala hu
tshi pfi ndi i ngalangadze ngauri vhana vhararu vho lingana. Vhoinwi na
vhuthedzela nda dzula. N½e ndo beba ¿wana e na ¼i½o, khaladzi avho vha ri ndi uri 10
n½e a tho ngo vha thetshelesa. Zwino vha khou zwi vhona uri ndi u bva lini ndi
mafhungoni? Uno nga afha a tshi pfa o fura uri ¿wana wanga ndi shenga, u¼a nga
ngeno e no tou funa u beba shenga nga u sa thetshelesa.
Makhadzi, n½e ndo pfa muhwalo ndi sa tsha u kona ngauri na vhananga vho vha
vha si tsha tea u tamba na vha¿we ho¾heho¾he, hu tshi ri hayani, he zwikoloni, 15
ho¾he zwa sokou sea zwi tshi ¾anama.

SC/NSC Confidential
N½e ndi hone ndi tshi humbula u tou ya u ¾o»a thuso. N½e hafho hune ha pfi ndo
ya u kovha ¿wana ndo vha ndo ya u mu ¾oµela thuso kathihi na n½e na vha¿we
vhana vhanga. Vha a µivha, n½e nangwe havho khaladzi avho vha songo ya hafho
mu¾anganoni a tho ngo vha vhudzisa ngauri vho µibvula kha u vha munna wa fhano 20
mu¾ani. N½e ndi tshi vha vhudza, tshe hoyu Tshifhiwa a bebwa, n½e na havho
khaladzi avho a ri tsha vha fhethu huthihi. Tshe n½e nda vhuya sibadela vho mbo µi
pfuluwa na kamarani. Khamusi vha khou shavha uri ndi µo vha shela tshinyama
tsha u µo bebisa vhathu vhavho mashenga.
'N½e hafho bembelani ¼a hone ndo vhuya ndo thusea. Ndi vho tenda u thoma u 25
vhona ¿wana wanga sa ¿wana, hone khaladzi avho vha ri ndi shenga. A vha mu iteli
tshithu, n½e a thi vha soli lini. Kha vha vha vhidze ndi µo toolola zwo¾he vho dzula
hafha. Vha a µivha tsha hoyo mu¾angano, vhathu vha shango, na vhenevha vhane
vha dzulela uri goµa, a thi athu pfa vha tshi dovha vha zwi amba. Ndi khou
humbudzwa nga vhathu vha mu¾ani vhane vha tea u nkhuthadza.' 30
Vho Luvhani vho ri u amba izwi vha mbo µi takuwa afho he vha vha vho dzula hone
vha dzhena kamarani yavho vha lila lu ¾ungufhadzaho. Vho Mainganye a vha tsha
µivha uri vha tea u fara mini vha vhea mini. Na vhone dakalo ¼avho ¼o no ¾howa.
Naho zwo ralo, vho µo vhidza khaladzi vha amba navho vho vha sinyutshela zwine
vha sokou vha dzhenisa ½ari ngeno vha si na mmbwa. 35
[Ndima ya 7]
7.1 Ndi tshipi»a tshifhio tsha puloto tshi ¾anwaho nga mafhungo e na vhala
afho n¾ha? Tikedzani phindulo ya½u. (2)
7.2 ¹alutshedzani hune mu¿wali a bveledza hone ma¾hakheshandwa

mafhungoni a nganea iyi. (2)
7.3 Vho Madilaga vha ¾aniwa sa muanewa-µe mafhungoni aya e na vhala afho
n¾ha? Tikedzani phindulo ya½u. (2)
7.4 Mafhungo e na vhala afho n¾ha a bveledza lushaka»e lwa khu»ano kha
Vho Luvhani? Tikedzani phindulo ya½u. (2)
7.5 Mafhungo e na vhala afho n¾ha a thusedza hani u anetshela zwa murahu
zwi tshi kwama Vho Luvhani nganeani iyi? (2)
7.6 Sumbedzani mudzedze wa tshifhinga wo bviselwaho khagala nga mafhungo

aya e na vhala afho n¾ha. Tikedzani phindulo ya½u. (2)
7.7 Ndi ufhio mulaedza une muṅwali a tama u µisa kha vhavhali zwi tshi
kwama mafhungo a nganea iyi? Tikedzani phindulo ya½u. (3)

SC/NSC Confidential
7.8 Vhupo ha Tshandebvu hu na ¾hu¾huwedzo-»e kha vhu»ifari ha

Vho Madilaga ha u sa ¾anganedza Tshifhiwa sa ¿wana wavho? (2)
7.9 U sa ½ea thikhedzo ha Vho Madilaga kha mufumakadzi wavho

Vho Luvhani zwo vha na masiamdaitwa-»e? ¹alutshedzani nga mbuno
THARU. (3)
7.10 Sumbedzani ZWIRARU zwine na nga ita arali no µiwana ni kha nyimele
ine Vho Luvhani vha vha khayo ya u pfi vho beba ¿wana wa shenga. (3)
7.11 Ni nga sasaladza mini no sedza matshilisano a Vho Ana nganeani iyi?
¹alutshedzani nga mbuno MBILI. (2)
[25]

SC/NSC Confidential
ISHA ·A MI¹ODZI – NE Phaswana

(mbudziso pfufhi).
MBUDZISO YA 8: ISHA ·A MI¹ODZI – MBUDZISO NDAPFU
Khuµano ndi yone mbilu ya bugu, i thusedzaho kha kualutshele kwa mafhungo a
nganea.
Sengulusani n»ila ye mu¿wali a shumisa ngayo Maria na Aifheli sa vhaanewa u

bveledza khuµano buguni iyi.
MBUDZISO YA 9: ISHA ·A MI¹ODZI – MBUDZISO PFUFHI
Vhalani tshipi»a tshi tevhelaho tsho bviswaho buguni iyi uri ni »o kona u fhindula
mbudziso dzi no tshi tevhela.
TSHIBVELEDZWA TSHA B
'Hafho vha so ngo fhela mbilu mmawe. Ndi muthu ane vha mu µivha vha mu
fhedza. N½e zwa havho vha¿we vhathu vha kule-kule ndo zwi sedza nda zwi sanda.
Ene hoyo ndi ¿wana wa Folovhodwe …' Vho-Josephine zwenezwo Musatondwa a
tshi kha µi ralo, mbilu yavho ye fhandu-fhandu, vha mangala vho no sokou ri, 'A so
ngo vha e Rot …' Vho-Josephine vha ralo vha dovha hafhu vha µika¾udza vha µifara 5
sa muthu muhulwane.
Tshifha¾uwo tshavho tsha mbo µi shanduka na zwenezwo. Ipfi ¼avho na musi vha
tshi khou bvela phanµa na u amba na ¿wana wavho, a ¼i tsha tou bva zwavhuµi; ¼i
vho tou nga sa zwi¼a muthu o fhedza tshifhinga tshilapfu a sa ambi, hone a tshi vho
ri a ambe, a vho tou nga he¼i ipfi u khou tou ¼i kokodza uri ¼i swike hune ¼a pfala. 10
Vho-Josphine zwa u vhifha mivhilini ha Maria musi a tshi yo beba ¿wana wawe wa
tanzhe, ene Rotondwa, vha µivha kuµele kwazwo. Ho vha na hunzhi he vha
kaidzana na Vho-Loshani nga hazwo, fhedzi vha vho bva khazwo nga u vhona
mbingano ya Maria na Aifheli i tshi runga sa mavhele o gobelwaho tshikovhani.
Vho zwi kona havha mufumakadzi u kanda mupfa vha tshi u vhona. Musi 15
Rotondwa a tshi µa hafha muµini, vha tou vhona e Vho-Loshani nga dzavho. A hu
na na fhethu na huthihi he a vha sia. Tshimeno ndi tshenetshi tsha Vho-Loshani.
Kha havha mufumakadzi khathihi na kha Vho-Loshani na Vho-Maria, vhana havha
ndi dzikhaladzi dzi si khou tou vhumbelwaho lini; vhuvhili havho ndi vhana vha
Vho-Loshani. 20
Vho-Josephine musi zwo no rali, vha wana vha sa tsha µivha uri vha nga dzhia mini
vha litsha mini. Ndi zwone, mafhungo haya vho vha vha sa vhuyi vha dovha hafhu
vha humbula uri a µo vuwa nga hetshi tshiimo u bva tshi tsheetsho tshe a µiladza
nga one a½e mi¿wahani yenei¼a ya kale-kale yo fhelaho.

SC/NSC Confidential
'Imani ndi µo thoma nda µivhadza khotsi a½u. Hu¿we vha si te … nde, fhedzi ri µo 25
vhona. Hone-vho tshee vha bva a vha vhuyi. Ni a µivha khotsi a½u a vha funi na u
dzula fhasi. Ni muthu mungafha ane mmvi dza vha dzo no tshenisa ¾hoh …' Vha
dzhenwa ha½wani nga ene Musatondwa.
'Vhone sa mme anga, zwenezwo khotsi anga vha tshi µo vhuya, vhone kha vha vha
µivhadze. Hafhu muthu wa hone, ndi amba Rotondwa, a tshi µivhea fhano muµini; 30
zwino zwi¿we zwine nda nga amba ndi zwifhio nga hae? A hu na. N½e ndi µo imela
u pfa uri baba vha ¼i dzhiisa hani.'
[Ndima ya 11]
9.1 Ndi tshipiµa tshifhio tsha puloto tsho ¾aniwaho mafhungo aya e na vhala?
Tikedzani phindulo ya½u. (2)
9.2 ¹alutshedzani hune mu¿wali a bveledza hone ma¾hakheshandwa

mafhungoni a nganea iyi. (2)
9.3 Vho-Josephine vha ¾aniwa sa muanewa-µe mafhungoni aya e na vhala afho

n¾ha? Tikedzani phindulo ya½u. (2)
9.4 Mafhungoni aya e na vhala afho n¾ha a bvisela khagala lushaka-»e lwa
khu»ano kha Vho-Josephine? Tikedzani phindulo ya½u? (2)
9.5 Mafhungo e na vhala afho n¾ha a thusedza hani u anetshela zwa murahu
zwi tshi kwama Vho-Josephine nganeani iyi? (2)
9.6 Mafhungo aya e na vhala afho n¾ha a bvukulula hani mudzedze wa

tshifhinga? Tikedzani phindulo ya½u. (2)
9.7 Ndi ufhio mulaedza une muṅwali a tama u µisa kha vhavhali zwi tshi
kwama mafhungo a nganea iyi? Tikedzani phindulo ya½u. (3)
9.8 Vhupo ha yunivesithi ya Ven»a hu na ¾hu¾huwedzo-»e kha vhu»ifari ha

Rotondwa na Musatondwa? (2)
9.9 ¹alutshedzani masiandaitwa MARARU a vhangwaho nga u sa fulufhedzea

ha Vho-Loshani na Maria buguni iyi? (3)
9.10 Sumbedzani ZWIRARU zwine na nga ita arali no µiwana ni kha nyimele
ine Vho-Josephine vha vha khayo ya u »iwana munna wavho o khakhisa
musidzana wa khonani yawe. (3)
9.11 Ni nga kho»a mini no sedza matshilisano a Aifheli nganeani iyi?

¹alutshedzani nga mbuno MBILI. (2)
[25]
KANA

SC/NSC Confidential
FOLUKU·OO
KHUVHANGANYO YA FOLUKU·OO – RV Tshikovhi

(mbudziso pfufhi).
MBUDZISO YA 10: KHUVHANGANYO YA FOLUKU·OO – MBUDZISO

NDAPFU
Lushaka lu¿we na lu¿we lu »ihudza nga u µiphina nga u »ivha vhubvo na mvelele
yalwo.
No »isendeka kha ¼ikumedzwa ¼i re afho n¾ha, sengulusani n»ila ine mu¿wali a

shumisa ngayo lungano, tshikho»o tsha sialala na mirero zwi re afho fhasi, u bvisela
khagala thero.
TSHIBVELEDZWA TSHA C: LUNGANO
'U swika ha Vhaven»a kha ¼a Afrika Tshipembe.'
NA
TSHIBVELEDZWA TSHA D: TSHIKHO¶O TSHA SIALALA
'Vhalaudzi vha Lwamondo'
NA
TSHIBVELEDZWA TSHA E: MIRERO
'Khangala mbili a dzi dzuli muina muthihi.'

'Mutukana ha endi hu enda mukalaha.'

SC/NSC Confidential
MBUDZISO YA 11: KHUVHANGANYO YA FOLUKU·OO – MBUDZISO

PFUFHI
Vhalani mafhungo a tevhelaho uri ni »o kona u fhindula mbudziso.
TSHIBVELEDZWA TSHA E
MUNNA NA NGOMA YAWE – TZ Ramaliba
Salungano! Salungano!
Ho vha hu na mu¿we mutukana. Mutukana uyo o vha o rumiwa ha makhadzi wawe
u amba lufu lwa khaladzi awe. Mutukana uyo o buba nga matsheloni a ¾uwa ngauri
ho vha hu kule nga maan»a. O tshimbila masiari o¾he a si kone u swika nga i¼o
»uvha. Ngauri »uvha ¼o vha ¼o no kovhela a ¾o»a muri wavhu»i mulapfu wa u »o 5
e»ela khawo u shavhisa phukha dza »aka. Muri uyo ho »a he a u wana. A gonya uyo
muri a e»ela zwavhu»i. ·i tshi tsha a vuwa a thoma a ¼a zwi¼iwa zwe a vha e nazwo a
dovha a bvela phan»a na lwendo.
He¼o »uvha o tshimbila nga maan»a. Ha ri o no neta a awela fhasi ha mu¿we muri.
O dzula henefho ha bvelela mu¿we munna o ambara zwiambaro zwa 10
malakhan¾hana a tshi nga mpengo o fara ¼igoma ¼ihulu. Uyu munna a dzhiela uyo
mutukana zwi¼iwa nge a mu nyadza nga u a vha mu¾uku. Uyo munna a ¼a zwi¼iwa a
fhedza. A ri u fhedza a posa uyo mutukana nga ngomu ngomani. Uyu munna a ri
kha u¼a mutukana ndi khou ¾o»ou ri ni imbe hezwi ni nga hafha nga ngomu
ngomani. 15
Ho pfi a imbe fhedzi arali o totiwa, a songo totitwa a songo imba. O vhudzisiwa uri
u khou zwi pfa na, a tenda. Munna u¼a ndi fha¼a a tshi hwala i¼a ngoma ye ya vha i
na mutukana nga ngomu. O ri u takuwa afha a livha kha mu¿we mu»i we wa vha u
na vhathu vhanzhi he ha vha hu tshi khou nwiwa mahalwa na u bikiwa dzi½ama na
vhuswa. 20
Hou¼a munna a ¾uwa o tou takala a swika a humbela vhuswa na ½ama na halwa vha
mu dzima a ri: 'Ni khou nnzima zwi¼iwa ndo tou humbela? A thi nga »o ni lidzela
ngoma yanga.' Vhathu vha mangala vha ri vha khou ¾o»a hetsho tshithu tshi no
imbelela vha dovha vha mu fhulufhedzisa uri vha »o mu fha zwi¼iwa na mahalwa a
mahafhe. Munna u¼a a takala a tota u¼a ¿wana a thoma u imba: 25
Ndo ¾angana na mpengo n»ilani!
O ndzhia a mposa ngomani!
O ri ndi imbe o thoma a ntota!
Ndo ¾angana na mpengo n»ilani!
O ndzhia a mposa ngomani! 30
O ri ndi imbe o thoma a ntota!
U¼a ¿wana a fhumula, na u¼a munna na ene a bvumela a ri:
Ipfani ngoma yanga!
I thoma u ambaamba!
Ndi sa athu i fara! 35
Ku bamba mbangu!
Ku ba kubamba bangu!
[Masia¾ari a 38–39]

SC/NSC Confidential
11.1 Mafhungo e na a vhala afho n¾ha a bvisela khagala lushaka lufhio lwa
lungano? Tikedzani phindulo ya½u. (2)
11.2 ¹alutshedzani ndeme ya u thoma lungano nga maipfi a u ri:

'Salungano! Salungano!' (2)
11.3 Mafhungo e na vhala afho n¾ha a ¾ana munna wa ngoma sa

mubvumbedzwa-»e? Tikedzani phindulo ya½u. (2)
11.4 Mafhungo a lungano ulwu a thusedza hani u ¾ana mudzedze wa tshifhinga?

11.5 Ndi afhio masiandaitwa e a vhangwa nga n¾hani ha kutshilele kwa munna
wa ngoma? (2)
11.6 Ndi ufhio mulaedza une muanetsheli wa lungano ulwu a tama ri tshi u
wana? (2)
11.7 Ni a pfela vhu¾ungu uyu mutukana kha zwe a ¾angana nazwo kha
mafhungo a lungano ulwu? Tikedzani phindulo ya½u nga mbuno THARU. (3)
NA
TSHIBVELEDZWA TSHA D: VHURENDI HA SIALALA (TSHIKHO¶O)
VHA¹AVHATSINDI VHA THENGWE – TZ Ramaliba
1 Avha ndi vha¾avhatsindi vha Tshiheni!

2 Tshiheni tsha Nyaphungatshena
3 Tsho phungaho mavhele na vhana
4 Ndi vhone nnda ndumela shevhoni
5 Vhane vha u fhedza wo dzula henefho.
6 Ndi vhone Vhango½a

7 Vhabikwa na ive, ive ¼a vhibva
8 Vhango½a vha sala.
9 Ndi vhone ngwaniwapo wa Ven»a,

10 A thi rumeli mutsinda.
11 Ndi ya nga ndo¾he musanda
12 Thi luvhelwi.
13 Ndi vhone mu¾o»a ndimo
14 A sa ¾o»i shango ¼a muthu.
15 Ndi zwifho zwa mativha, mabako na zwisima.

SC/NSC Confidential
16 Ndi vhone vha vhulungu vhutete

17 Vhu no lunzhedzwa nga a re na nzhele;
18 Vha si na nzhele vha a fhaladza.
19 Ndi vhone vha no fulela nn»u vho dzula;
20 Vha takuwa nga u vhea suzwa!
21 Ndi vhone vhane vha »ola maswi a mu½enzhe;
22 Ndi vhone vhane vha »ivhona nga tshivhoni,
23 Tsha dzivha Fundudzi.
[Sia¾ari ¼a 138]
11.8 Murendi o shumisa figara-»e ya muambo kha mutaladzi/vese ya 4?

11.9 Ndi zwifhio zwine murendi a tama u zwi bvisela khagala nga mutaladzi/vese
ya 9? (2)
nga ndima/tshitanza tsha 2? (2)
11.11 Ndi thekiniki/thikho/¾ho»ea ifhio ya vhurendi ine murendi a i shumisa kha

mutaladzi/vese ya 15? Tikedzani phindulo ya½u. (2)
11.12 Ni pfesesa mini nga zwine murendi a khou amba nga mitaladzi/vese dza
16–17? (2)
[25]
¹HANGANYELO YA KHETHEKANYO YA B: 25

SC/NSC Confidential
Fhindulani mbudziso NTHIHI i bvaho kha µirama ye na guda FHEDZI.
U LEMA HU FHIRA U LOTSHELWA – IP Demana

(mbudziso pfufhi).
MBUDZISO YA 12: U LEMA HU FHIRA U LOTSHELWA – MBUDZISO

NDAPFU
Mafhungo a »irama arali a sa farekana u bva mathomoni u swika magumoni a a

kanganyisa vhavhali vha si tsha tevhelela zwavhu»i zwine mu¿wali a ¾o»ou amba
buguni yawe.
Sengulusani n»ila ine mu¿wali a shumisa ngayo vhatambi u bveledza nyito i

takuwaho sa tshipi»a tshihulwane tsha puloto »iramani iyi.
MBUDZISO YA 13: U LEMA HU FHIRA U LOTSHELWA – MBUDZISO

PFUFHI
TSHIBVELEDZWA TSHA G
SARA: Hu ita hani khaladzi? ·o lala hani Venµa? Ni a µivha ndi tshi tou
gidima ndi khou ri ni na Vho-He¼eni? Vha tou ita hani u takala
vhana? Hafhu ngoho Maemu ndo mu ¾uvha zwone lini. Pfarelo a thi
na ndavha nakwo ku funesa mme hoku¼a (kha Mashudu). Ri a vusa
wee! (U ralo a tshi mu khaµa.) 5
MASHUDU: Aa, ndi madekwana.
TSAºWANI: (U vhidzela Sara thungo.) Khotsi a½u a vho ngo ni vhudza uri ndi
khou vhuya na mufumakadzi wa Muven»a naa?
SARA: Ndo sokou u zwi gavha vha tshi khou amba na mme anga, fhedzi a
tho ngo vhuya nda zwi dzhenisa ¾hohoni nge nda »ivha uri inwi ni 10
na mufumakadzi. Vhafumakadzi vhavhili ni »o vha kona naa?
TSAºWANI: Manzhi ri »o amba nga vhuya inwi »ivhani uri u »ivha ndi si na
musadzi hoyu musadzi. Zwenezwo ndi khou ni humbela uri ni sa
vhuye na zwi munyu. A ri ¾uwe a sa »o vhuya a vho vhona u nga hu
na tshi¿we tshiphiri tshine nda khou mu dzumbela. 15
(Vha a vhuyelela hu re na Mashudu.)
SARA: ·o lala hani Ven»a? N½e ndo vha ndi sa humbuli uri vha muthu wa
Ven»a lini.

SC/NSC Confidential
MASHUDU: (Zwi tshi vhonala uri u vho tou »ikombetshedza u ¿we¿wela.)

Ven»a ro sia ¼i tshe ¼o sina midzi. (Sara u a bva.) 20
TSAºWANI: Ndi ene Sara wa hone hou¼a!
MASHUDU: No ri u takuwa na Sara nda pfa mbilu hei i tshi tou vhaa! Na
zwinungo zwanga zwa sokou kulekana zwo¾he hezwi. Ndi tshi khou
ralo ndi pfa na zwino ndo fhela maan»a o¾he. Mbilu yanga i vho
mmbudza uri ngoho ndo dzhia vhu¾ali nda ita vhutsilu, vhutsilu nda 25
ita vhu¾ali. Ndi mafhungo a mme anga o¾he haya! Ndi »o fa ndi tshi
shengela, ngoho ndi vho zwi vhona zwino. (U lila lwa u ¾omola
mbilu.)
TSAºWANI: Ni songo vhuya na vhilahela nga tshithu mufunwa wanga. Ri kha »i
»o »iphina nga maan»a ni »o vhona. Ngoho ndi sa ni swaswedzi. 30
(Tsa¿wani u ralo a tshi khou kuvhatedza Mashudu u sumbedza u
hula ha lufuno lwawe.)
MASHUDU: Hu na tshiphiri tshihuluhulu tshine na khou ndzumbela. Arali Sara
e na zwitshele ni ambela mini nae khoneni. Khombo yanga n½e!
Hone avha Vho-He¼eni vhane vha khou ambiwa na vhana ndi 35
vhonnyi? A tho ngo kona u pfesesa vhushaka ha hone.
TSAºWANI: Ndi mufumakadzi wa hou¼a khonani yanga ane a pfi Lawrence we
nda vhuya nda ni vhudza nga hae. Inwi no vha ni tshi khou pfa u
nga He¼eni ndi nnyi? (Tsanwani u ralo a tshi khou lingedza u tinya
ma¾o a mufumakadzi.) 40
[Lu¾a V Bono 3]
13.1 Mufhindulano u re afho n¾ha vhukati ha Tsa¿wani na Sara u dzumbulula

lushaka-»e lwa khu»ano? Tikedzani phindulo ya½u. (2)
13.2 Mafhungo ayo e na vhala afho n¾ha a ¾ana tshipi»a tshifhio tsha puloto?
Tikedzani phindulo ya½u (2)
13.3 Mafhungo e na vhala afho n¾ha a thusedza hani u bveledza magumo a

¼ishandi »iramani iyi? (2)
13.4 Mafhungo e na vhala afho n¾ha a na vhushaka-»e na zwe zwa bvelela

mathomoni a »irama iyi? (2)
13.5 Mafhungo e na vhala afho n¾ha a ¾ana siangane-»e ya mu¾a wa

Vho-Managa? Tikedzani phindulo ya½u. (2)
13.6 Ndivho ya mu¿wali ya u shumisa Mulalo sa mutambi mafhungoni a »irama

iyi ndi ifhio? (2)

SC/NSC Confidential
13.7 Ndi afhio masiandaitwa a vhangwaho nga ngeletshedzo ine Sara a i ½ea
He¼eni? ¹alutshedzani nga mbuno THARU. (3)
13.8 Vhalani mafhungo a re zwitangini, (U vhidzela Sara thungo.) Ndi tshini

tshine mu¿wali a tama u tshi bveledza nga u shumisa iyo ndango ya
tshi¾eidzhi? (2)
13.9 Kutshilele kwa Vho-Mari¾a ku na ¾hu¾huwedzo-»e kha kualutshele kwa

Mashudu? ¹alutshedzani nga mbuno THARU. (3)
13.10 Ni humbula uri ngeletshedzo ine Vho-Mari¾a vha khou i ½etshedza

Mashudu musi hu hone a tshi khou »ilugisela u ¾uwa na Tsa¿wani
tshikhuwani i tshi ¾anganedzea vhutshiloni? Tikedzani nga mbuno MBILI. (2)
13.11 Ni a tendelana na na maga ane Vho-Managa vha a vhudza Tsa¿wani a uri u

fanela u thoma a wana thendelo kha mufumakadzi wawe musi a sa athu u
mala mufumakadzi wa vhuvhili? Tikedzani phindulo ya½u nga mbuno
THARU. (3)
[25]

SC/NSC Confidential
TSHILWAVHUSIKU – TT Mudau

(mbudziso pfufhi).
MBUDZISO YA 14: TSHILWAVHUSIKU – MBUDZISO NDAPFU
Mafhungo a »irama arali a sa farekana u bva mathomoni u swika magumoni a a

kanganyisa vhavhali vha sa tsha tevhelela zwavhu»i zwine mu¿wali a ¾o»ou amba
buguni yawe.
Sengulusani n»ila ine mu¿wali a shumisa ngayo vhatambi u bveledza nyito i

takuwaho sa tshipi»a tshihulwane tsha puloto »iramani iyi.
MBUDZISO YA 15: TSHILWAVHUSIKU – MBUDZISO PFUFHI
Vhalani tshipi»a tshi tevhelaho tsho bviswaho buguni iyi uri ni »o kona u fhindula
TSHIBVELEDZWA TSHA H
VHO-GANGASHE: Vhukuma, khuvha ndi hone mulilo wo gonya n¾ha wa

gonyesa. N½e ndi tshi aluwa ndo vha ndi sa athu u
¾angana na vhuleme vhune nda khou vhoniswa
mi¿waha ino. Mathina muthu u mu shavhe, u a
ofhisa. Zwino ndi hone ro itani ngauri asifha ri vho 5
dzulela na u »ihwenga. Vhakale vho »i amba –
¾ahulela tshinanaunga, tshi tshi hula tshi u ¼a ¾hoho.
VHO-MUDZULIKUTAMA: Na n½e u vhuya nda takusa ½ayo dzanga a si u pfa
matsivha naa? Arali ho vha hu kha »ivha kale, zwo
raliho ro vha ri sa »o zwi vhona. Hu tou nga u thakha 10
ndi u tshinya, hone, a re n½e Mudzulikutama ndi »o
dziba. A thi tsekiswi nga muthu wa ½ama. Ane a
sendela tsini na n½e ndi a mu dzinginyisa, kana arali
e na nungo ra »i tou dzinginyisana. N½e ndi luvholela
lwa ½otshi, a thi ¾ungunudzi. 15
VHO-GANGASHE: A si zwino vhadzulapo vha ·itshovhu vha tshi khou
suma mbilahelo dzavho kha n½e. Na n½e khezwi ha
ndo »i tou zwi vhona vho nga anga; hone mu¿we
muthu u »o lifha ¼i¿we »uvha. Nga khaladzi khetshi
(Vha ita ngafhadzo.) 20

SC/NSC Confidential
VHO-MUDZULIKUTAMA: Vha kha »i elelwa a u¼a musi aya magakavhaya a tshi

swika uri o ri vhudzani naa?
VHO-GANGASHE: Ndi nga livhadzwa ngani? A thi ri ndo vha ndi
henefho?
VHO-MUDZULIKUTAMA: Hafhu vho »a nga u humbela vhuawelo na u awedza 25
½ayo. Ri½e ri »i ri ndi vhafhiri, mathina fhano ho no
vha haya. Na ½amusi khevho!
VHO-GANGASHE: Ri tshi »odzwa muse¾o ma¾oni hu pfi ri khou »o
fhelela Mukhambikwi, mathina i swiswi mambandise.
VHO-MUDZULIKUTAMA: (Vha sumba u vhilahela.) Zwino »ara¾a hei nandii! 30
¶ara¾a! Vha a vhona zwino mafhungo a a tshinyala.
Ii, ¾hun»u i vho »ivhivhela ¾anzwu fhethu he ya tou
sendelwa uri i inwe ma»i nge gulokulo ¼a vho gungula
nga u shaya shothodzo.
VHO-GANGASHE: Vhutsilu he ra ita ndi nge ra vha swielela zwavhu»i ra 35
fusha thakha yavho fhethu ho pfumaho pfulo na
ma»i a manzhelenzhele. Ri khou »i ri ri khou tonda
mathina ndi hone ro »iokela. Hu tou nga vha ri ita
matsilu. Hone vha a zwifha, zwi »o fhela hezwi
zwo¾he. ·i re ¼ashu ri a dzhiulula. Na Thovhele u 40
fanela u zwi pfesesa. Ri nga si tambudzwe nga ¾hun»u
ra »i dovha ra i semela ma½o.
VHO-MUDZULIKUTAMA: Arali ¾hun»u ya »i ita mafhungo a u imisa mutsinga,
ri½e vha¿we a ri nga »o vhuya ra ita mafhungo a
thotho, i fanela u suka. Ri nga »o vhuya ra se¿wa na 45
nga vha»uhulu matshelo zwo no peama zwo si¿wa
nga vhugoswi. (N»ilani hu dzhena Vho Muravha na
Vho Lumbule vha Lu¿oni.)
VHO-MURAVHA: Mu½e wanga, mboloma!
VHO-LUMBULE: Khakhamela, thindi ndi a midza. Tshivhaivha. Ri 50
kanda vha½e vha mavu.
VHO-MUDZULIKUTAMA: Muravha na Lumbule, khezwi ni tshi tou bva nga dza
mapfe½e ni na afhio?
[Lu¾a 1 Bono1]
15.1 Mufhindulano u re afho n¾ha u dzumbulula lushaka lufhio lwa khu»ano?

15.2 Mafhungo ayo e na vhala afho n¾ha a ¾ana tshipi»a tshifhio tsha puloto?
15.3 Mafhungo e na vhala afho n¾ha a thusedza hani u bveledza magumo a

¼ishandi »iramani iyi? (2)

SC/NSC Confidential
15.4 Mafhungo e na vhala afho n¾ha a na vhushaka-»e na zwe zwa bvelela

mathomoni a »irama iyi? Tikedzani phindulo ya½u. (2)
15.5 Mafhungo e na vhala afho n¾ha a a ¾ana siangane-»e ya vhupo ha

Swongozwi? Tikedzani phindulo ya½u. (2)
15.6 Ndivho ya mu¿wali ya u shumisa Ledia sa mutambi mafhungoni a »irama

iyi ndi ifhio? (2)
15.7 Ndi afhio masiandaitwa o vhangwaho nga u sa ¾o»a u ¾uwa ha maforo¾ereke

shangoni ¼a Swongozwi? ¹alutshedzani nga mbuno THARU. (3)
15.8 Vhalani mafhungo a re zwitangini, (Vha ita ngafhadzo.) Ndi tshini

tshine mu¿wali a tama u tshi bveledza nga u shumisa iyo ndango ya
tshi¾eidzhi? (2)
15.9 Kutshilele kwa maforo¾ereke ku na ¾hu¾huwedzo-»e kha vhushaka vhukati

havho na vhathu vha Swongozwi? ¹alutshedzani nga mbuno THARU. (3)
15.10 Ni humbula uri ngeletshedzo ine Ledia a i ½etshedza munna wawe Luka uri
vha dzhie zwavho vha fhirele phan»a i tshi ¾anganedzea vhutshiloni?
Tikedzani nga mbuno MBILI. (2)
15.11 Ni a tendelana na na maano ane Vho Thovhele Tshilwavhusiku vha

humbula u a dzhia a u ¾hasela maforo¾ereke hu vhusiku? Tikedzani
phindulo ya½u nga mbuno THARU. (3)
[25]
¹HANGANYELO YA KHETHEKANYO YA C: 25
MARAGAGU¹E: 80
Vhu½e ha khanµiso ho vhaledzwa

Tshivenda HL P2 May-June 2024

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Tshivenda HL P2 May-June 2024

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tshivenda HL P2 May-June 2024

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Confidential

SENIOR CERTIFICATE EXAMINATIONS/

TSHIVEN¶A LUAMBO LWA HAYANI (HL)

BAMMBIRI ·A VHUVHILI (P2)

Bammbiri i¼i ¼i na masia¾ari a 26.

Vhu½e ha khanμiso ho vhaledzwa Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho

1. Vhalani idzi ndaela nga vhuronwane phanµa ha musi ni sa athu u thoma u

2. Ni songo vhuya na edzisa u vhala bammbiri ¼o¾he. ¹olani thebulu ya zwi re

3. Bammbiri he¼i ¼i na khethekanyo THARU:

KHETHEKANYO YA A: Vhurendi (30)

4. Fhindulani mbudziso ¹HANU dzo fhelela: THARU kha KHETHEKANYO

VHURENDI HO VHONWAHO – Fhindulani mbudziso MBILI.

KHETHEKANYO YA B: NGANEA KANA FOLUKU·OO

Fhindulani mbudziso NTHIHI.

Fhindulani mbudziso NTHIHI.

5. KUNANGELE KWA PHINDULO KHA KHETHEKANYO YA B

 Fhindulani mbudziso FHEDZI dza kha nganea/foluku¼oo na kha

Vhu½e ha khanμiso ho vhaledzwa Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho

 Mbudziso ndapfu ya Vhurendi i tea u fhindulwa nga maipfi a u bva kha

7. Tevhedzani ndaela dzo ½ekedzwaho mathomoni a khethekanyo i¿we na

8. Nomborani phindulo dza½u kokotolo maelana na mutevhe wa u nombora

9. Thomani khethekanyo IºWE NA IºWE kha sia¾ari ·ISWA.

10. Ndangatshifhinga yo anganywaho:

KHETHEKANYO YA A: I anganyelwa u swika kha minetse ya 40

11. ºwalani nga vhudele, nahone zwi vhaleaho.

Vhu½e ha khanµiso ho vhaledzwa Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho

THEBU·U YA ZWI RE NGOMU

2. 'Vhatukana vha Venμa' Mbudziso pfufhi 10 7

3. 'Kha inwi wanga' Mbudziso pfufhi 10 9

4. 'ºwananga' Mbudziso pfufhi 10 10

NGANEA: Fhindulani mbudziso NTHIHI u bva kha nganea yo randelwaho.

7. Nandi ndi shenga? Mbudziso pfufhi 25 12

8. Isha ¼a mi¾odzi Mbudziso ndapfu 25 15

9. Isha ¼a mi¾odzi Mbudziso pfufhi 25 15

11. Khuvhanganyo ya foluku¼oo Mbudziso pfufhi 25 18

13. U lema hu fhira u lotshelwa Mbudziso pfufhi 25 21

14. Tshilwavhusiku Mbudziso ndapfu 25 24

15. Tshilwavhusiku Mbudziso pfufhi 25 24

*PFESESANI: Kha KHETHEKANYO YA B na YA C, fhindulani MBUDZISO NDAPFU

Vhu½e ha khanµiso ho vhaledzwa Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho

Shumisani uyu mutevhe wa u sedzulusa uri ni vhe na vhu¾anzi ha uri no fhindula

KHETHEKANYO NOMBORO TSHIVHALO TSHA LUSWAYO

*PFESESANI: Kha KHETHEKANYO YA B na YA C, ni tea u vha na vhu¾anzi ha uri no

Vhu½e ha khanµiso ho vhaledzwa Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho

Fhindulani mbudziso MBILI dzi¿we na dzi¿we kha N¸A dzo vhudziswaho.

MBUDZISO YA 1: VHURENDI – MBUDZISO NDAPFU

Vhalani tshirendo itshi nga vhuronwane uri ni »o kona u fhindula mbudziso i

KHULUKUSHO YA TSHENGELO – TT Mudau

1 Khulukusho ya tshengelo ndi musuku,

5 Zwo »i ralo zwa rali,

9 Mutshila u fovhedzwa nga mmbi,

13 Ndi a tenda u khuba ndulu zwi a vhavha,

17 Ngei ha lupfumo marama a sisima mapfura,

21 Khulukusho ya tshengelo ndi tshenzhemo gala,

Tshirendo tshi¿we na tshi¿we tshi na zwine tsha amba zwone.

No µitika nga ¼ikumedzwa i¼i, sengulasani nµila ye murendi a shumisa ngayo

Vhu½e ha khanµiso ho vhaledzwa Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho

MBUDZISO YA 2: VHURENDI – MBUDZISO PFUFHI

Vhalani tshirendo tshi tevhelaho nga vhuronwane uri ni »o kona u fhindula

VHATUKANA VHA VEN¶A – IP Demana, ET Maumela na WM Mbulaheni