Türkiye Cumhuriyeti Tarihi

Öz Osmanlı Devleti'nin son döneminde karayolu çalışmalarını finanse etmek için alınan yol vergisi önce Kurtuluş Savaşı yıllarında daha sonra da Cumhuriyet döneminde bazı değişikliklerle uygulanmaya devam edilmiştir. Nakden ya da yol yapımında bedenen çalışma şeklinde ödenen vergi gelir seviyesine bakılmaksızın her erkek vatandaştan eşit oranda tahsil edilmiştir. Ancak beş ve üzeri çocuğu olanlar vergiden muaf tutularak nüfus artışının özendirilmesi hedeflenmiştir. Verginin adil olmadığı, haciz, hapis gibi yaptırımları, kadınlardan da alınmak istenmesi kamuoyunda sürekli eleştirilmiştir. Ancak yöneticiler bütçenin yetersizliğinden dolayı vergiden vazgeçememiş karayolu yapımı için toplanan para da çoğu zaman eğitim gibi öncelikli başka işlere harcanmıştır. II. Dünya Savaşı yıllarında verginin iki kat artırılması halkın ödeme gücünü oldukça zorlamıştır. Çok partili hayata geçişle birlikte yol vergisine ilişkin tepkiler muhalefetin desteğiyle daha da yükselmiştir. Demokrat Parti iktidarının kurulmasının ardından 1952 yılında kaldırılmıştır. Bu çalışmada döneme ilişkin arşiv belgeleri ve süreli yayınlar taranarak yol vergisinin içeriği, iktisadi, siyasi ve sosyal yaşam üzerindeki etkileri irdelenmiştir.

Dünyanın en büyük uluslararası spor organizasyonu olan olimpiyatlara Türkiye Cumhuriyeti resmi olarak ilk defa 1924 yılında Paris'te katılmıştır. Kurtuluş Savaşı sonrasında diplomatik yalnızlıktan kurtulma ve tanınma mücadelesi veren yeni Türk Devleti olimpiyatları iyi bir propaganda aracı olarak görmüştür. Kıt kaynaklarına rağmen büyük bir özveri gösterip ödenek ayırarak; futbol, güreş, atletizm, eskrim ve bisiklet dallarında 40 sporcusunu Paris'e göndermiştir. 1924 Paris Olimpiyatları oldukça yoğun ve uzun süreli bir programla 4 Mayıs 1924'ten 27 Temmuz 1924 tarihine kadar yaklaşık üç ay sürmüştür. 44 ülkeden 3089 sporcunun katıldığı olimpiyatlarda Amerikalı sporcular ön plana çıkarken Türk milli takımı kayda değer bir başarı elde edememiştir. Ancak Kurtuluş Savaşı'ndan yeni çıkmış Türkiye Cumhuriyeti'nin böyle büyük bir uluslararası organizasyonda ilk defa yer alması Türk halkı için moral kaynağı olmuştur. Yeni Türk Devleti'nin dünyanın diğer ülkeleriyle yarışabileceği ve Türk bayrağını dünyaya tanıttığı düşüncesi başarısızlığın önüne geçmiştir. Bu çalışmada; Mustafa Kemal Paşa'nın liderliğinde kurulan Modern Türkiye Devleti'nin her alanda olduğu gibi spora verdiği önem dönemin basını ve arşiv belgelerine yansımaları doğrultusunda irdelenmiştir.

Öz: Bu çalışmada dönemin basını taranarak 1934'de Türkiye'de kadınlara milletvekili seçme ve seçilme hakkının tanınması sonrasında yapılan kutlamalar incelenmiştir. Türk kadınının siyasal haklarını elde etmesi örgütlü bir kadın hareketinin mücadelesi sonucunda değil kadın erkek eşitliğini sağlama düşüncesindeki devrimci kadrolarca atılmış bir adımdır. Sadece büyük şehirlerde değil Anadolu'nun dört bir tarafında 5 Aralık tarihini bir "kadın bayramı" olarak kutlama yönünde mitingler, toplantılar, düzenlenmiş ve kadınlar Cumhurbaşkanı Atatürk'e, TBMM'ye, Başbakan İsmet İnönü'ye teşekkürlerini sunan telgraflar göndermişlerdir. 1935 seçimlerinde 17 kadın milletvekili olsa da daha sonra bu sayı düşmüş 20. Yüzyıl boyunca kadın milletvekili sayısı tatmin edici bir sayıya ulaşamamıştır.

Osmanlı Devleti'nde kadın hareketi II. Meşrutiyet'in ilanının yarattığı özgürlük ortamında başlamıştır. Balkan Savaşları ile sosyal ve iktisadi yaşamda daha etkin bir şekilde yer alan kadınlar, cemiyetler etrafında örgütlenerek ülke sorunlarına çözüm aramışlardır. Bu cemiyetlerin önemli bir örneği olan İstihlak-ı Milli Kadınlar Cemiyeti, Melek Hanım tarafından 1913 yılında İstanbul'da kurulmuştur. Terzihane açarak Osmanlı kadınlarına dikiş öğretmeyi, yerli üretim yapmayı ve yerli malı kullanımını özendirmeyi amaçlamıştır. "Milli iktisat" anlayışına uygun olarak yürüttüğü faaliyetlerle II. Meşrutiyet döneminin dikkat çeken kadın örgütlerinden birisi olmuştur. İstihlak-ı Milli Kadınlar Cemiyeti, Osmanlı Devleti'nin I. Dünya Savaşı'na girişinden sonra gönüllü olarak ordu için yardım çalışmalarına yönelmiştir. İstanbul'da zor durumda kalan asker ailelerine nakdi yardım yapmış, cemiyet terzihanesinde askerin ihtiyaç duyduğu çorap, eldiven, çamaşır, gibi giyecekler hazırlamıştır. Ayrıca Çanakkale Savaşları'nda yaralanan askerlerin tedavisi için İstanbul Divanyolu'nda bir de hastane açmıştır. Çoğunluğu İstanbul'un önde gelen asker ve bürokrat ailelerine mensup eğitimli kadınlar olan cemiyet üyeleri, hem hastanenin ihtiyaçlarının karşılanması için para yardımında bulunmuş hem de nöbetleşe hastabakıcılık yapmışlardır. İhtiyaçları cemiyet tarafından karşılanan hastaneye müsamere, konser, piyango gibi etkinlikler organize edilerek gelir sağlanmıştır. Cemiyet yararına sinema işletilmiş ve halkın bilinçlenmesi için konferanslar düzenlenmiştir. Bu çalışmada Osmanlı Devleti'nde üretmeyi ve yerli malı kullanımını özendirmeyi amaç edinmiş İstihlak-ı Milli Kadınlar Cemiyeti'nin savaş yıllarındaki faaliyetleri incelenmiştir. Cemiyetin, I. Dünya Savaşı'nda cephe gerisinde etkin bir şekilde çalışan kadın örgütleri içindeki yeri ve önemi tespit edilmiştir. I. Dünya Savaşı ile Osmanlı Devleti'nde kadının statüsünde başlayan değişimde İstihsal-i Milli Kadınlar Cemiyeti'nin rolü değerlendirilmiştir.

Osmanlı Devleti'nin son döneminde karayolu çalışmalarını finanse etmek için alınan yol vergisi önce Kurtuluş Savaşı yıllarında daha sonra da Cumhuriyet döneminde bazı değişikliklerle uygulanmaya devam edilmiştir. Nakden ya da yol yapımında bedenen çalışma şeklinde ödenen vergi gelir seviyesine bakılmaksızın her erkek vatandaştan eşit oranda tahsil edilmiştir. Ancak beş ve üzeri çocuğu olanlar vergiden muaf tutularak nüfus artışının özendirilmesi hedeflenmiştir. Verginin adil olmadığı, haciz, hapis gibi yaptırımları, kadınlardan da alınmak istenmesi kamuoyunda sürekli eleştirilmiştir. Ancak yöneticiler bütçenin yetersizliğinden dolayı vergiden vazgeçememiş karayolu yapımı için toplanan para da çoğu zaman eğitim gibi öncelikli başka işlere harcanmıştır. II. Dünya Savaşı yıllarında verginin iki kat artırılması halkın ödeme gücünü oldukça zorlamıştır. Çok partili hayata geçişle birlikte yol vergisine ilişkin tepkiler muhalefetin desteğiyle daha da yükselmiştir. Demokrat Parti iktidarının kurulmasının ardından 1952 yılında kaldırılmıştır. Bu çalışmada döneme ilişkin arşiv belgeleri ve süreli yayınlar taranarak yol vergisinin içeriği, iktisadi, siyasi ve sosyal yaşam üzerindeki etkileri irdelenmiştir.

Dünyanın en büyük uluslararası spor organizasyonu olan olimpiyatlara Türkiye Cumhuriyeti resmi olarak ilk defa 1924 yılında Paris'te katılmıştır. Kurtuluş Savaşı sonrasında diplomatik yalnızlıktan kurtulma ve tanınma mücadelesi veren yeni Türk Devleti olimpiyatları iyi bir propaganda aracı olarak görmüştür. Kıt kaynaklarına rağmen büyük bir özveri gösterip ödenek ayırarak; futbol, güreş, atletizm, eskrim ve bisiklet dallarında 40 sporcusunu Paris'e göndermiştir. 1924 Paris Olimpiyatları oldukça yoğun ve uzun süreli bir programla 4 Mayıs 1924'ten 27 Temmuz 1924 tarihine kadar yaklaşık üç ay sürmüştür. 44 ülkeden 3089 sporcunun katıldığı olimpiyatlarda Amerikalı sporcular ön plana çıkarken Türk milli takımı kayda değer bir başarı elde edememiştir. Ancak Kurtuluş Savaşı'ndan yeni çıkmış Türkiye Cumhuriyeti'nin böyle büyük bir uluslararası organizasyonda ilk defa yer alması Türk halkı için moral kaynağı olmuştur. Yeni Türk Devleti'nin dünyanın diğer ülkeleriyle yarışabileceği ve Türk bayrağını dünyaya tanıttığı düşüncesi başarısızlığın önüne geçmiştir. Bu çalışmada; Mustafa Kemal Paşa'nın liderliğinde kurulan Modern Türkiye Devleti'nin her alanda olduğu gibi spora verdiği önem dönemin basını ve arşiv belgelerine yansımaları doğrultusunda irdelenmiştir.

Amerika Birleşik Devletleri kuruluşundan itibaren Avrupa ve Asya’dan
birçok göç almıştır. Bu göçmenlerden bazıları da Osmanlı Devleti vatandaşı Müslümanlardır. Özellikle, 19. yüzyıldan itibaren ulaşımın kolaylaşmasıyla başlayan bu göçlerle, ABD’de Müslüman bir göçmen nüfusu oluşmuştur. Genellikle ekonomik sebeplerle göç eden bu insanlar, burada maddi yönden refaha ulaşıp anayurtlarına geri dönme arzusunda olmuşlardır. Yabancı bir azınlık statüsünde olan bu Müslüman unsurlar, fırsatlar ülkesi olarak adlandırılan ABD’de sosyal yaşama kolay adapte olamamışlardır. Zira bazıları gelenek ve görenekleri kaybedeceklerini düşünmeleri sebebiyle gittikleri ülkenin dilini dahi öğrenme arzusunda olmamışlardır. Müslümanların ABD’deki yaşama adapte olmaları sosyal örgütlenme sayesinde gerçekleşmiştir. Özellikle bu örgütlenme, Millî Mücadele Dönemi’nde TBMM için önem arz etmiştir. Anadolu’da İtilaf Devletleri’ne karşı verilen savaş, ABD’deki Müslümanların sosyal örgütlenme boyutunu Millî Mücadele yararına ekonomik ve siyasi bir boyuta taşımıştır. Müslümanlar, ekonomik olarak, burada kurdukları cemiyetler vasıtasıyla Kurtuluş Savaşı yetimleri yararına Himaye-i Etfal ve Hilâl-i Ahmer Cemiyet’lerine bağışlar yapmışlardır. Siyasi olarak ise Anadolu’da başlayan Millî Mücadele’nin her yönünü basın yoluyla kamuoyuna duyurmuşlardır. ABD’de kendi gazetelerini yayınlamışlar ve hatta uluslararası ilişkilerde rol almışlardır. Ayrıca ABD’deki olumsuz Müslüman Türk algısına hizmet eden faaliyetlere karşı mücadele
vermişler, bu faaliyetleri Anadolu halkına mektuplar vasıtasıyla göstermişlerdir. ABD’deki Osmanlı göçmeni olan Müslüman Türk topluluk, aldığı pozisyon itibariyle sivil toplum kuruluşları vasıtasıyla binlerce kilometre uzaktan anayurtlarına ellerinden gelen katkıyı esirgememiştir.