Zamek w Gorzanowie
 nr rej. zamek A/5216/209 z 05.1950
| |
 Zamek w Gorzanowie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
Podzamcze, 57-521 Gorzanów, województwo dolnośląskie, Polska, |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny | |
| Rozpoczęcie budowy |
1573 |
| Ważniejsze przebudowy |
1653-1657, 1735, 1900-1906 |
| Pierwszy właściciel |
ród von Herberstein (linia śląska 1659-1728; linia styryjska 1728-1945: Max zu Herberstein[1]) |
| Obecny właściciel |
Fundacja Pałac Gorzanów |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kłodzkiego  | |
Położenie na mapie gminy Bystrzyca Kłodzka  | |
 50°21′04,7880″N 16°38′04,4160″E/50,351330 16,634560
| |
Zamek w Gorzanowie (niem. - Schloss Grafenort) – zabytkowy[2] zamek w zespole zamkowym we wsi Gorzanów w województwie dolnośląskim.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pierwszy zamek zbudowany w średniowieczu powstał na północ od istniejącej obecnie budowli i zniszczono w czasie wojen husyckich, a ostatecznie rozebrano w 1804 roku[3]. Nowy pałac na obecnym miejscu zaczęto wznosić około 1573 r., a rozbudowano go do obecnych rozmiarów i nadano charakter barokowy w latach 1653–1657 na zlecenie Johanna Friedricha hr. von Herberstein (1626-1701), żonatego w 1659 z Marią Maximilianą von Anneberg[4]. Prace prowadzono pod kierunkiem Wawrzyńca Nicelo, a później Andrei Carove[3]. W tym czasie zaczęto rozbudowywać część gospodarczą. Ponowna przebudowa nastąpiła w 1735, według daty na wieży zamkowej. W latach 1900–1906 podczas prac renowacyjnych unowocześniono system wodno-kanalizacyjny w pałacu. Wzbogacono dekorację elewacji pałacu. Do dzisiaj zachowało się wykonane wówczas sgraffito. Wykonano w tynku dekorację szczytów południowego i północnego, a także czterech małych szczytów od strony wschodniej i zachodniej na dachu skrzydła głównego – złożyły się na nią pilastry, wiązki gzymsów, narożne sterczyny[5].
Przez prawie 300 lat rodowa siedziba Herbersteinów[3].
Pierwsza połowa XIX w. była czasem rozkwitu. Pałac od 1880 był dostępny dla publiczności i stał się atrakcją ziemi kłodzkiej. Teatr dworski rozwijał się jako filia teatru w Lądku Zdroju (niem. Bad Landeck)[6].
Park był jednym z pierwszych barokowych założeń ogrodowych na Śląsku. Prace nad nim rozpoczęto w połowie XVII w. w stylu baroku włoskiego i austriackiego. Na jednym z obrazów z 1738 uwidoczniono połączenie pałacu z ogrodem przez tzw. sala terrena, czyli salą na parterze, zazwyczaj w głównej osi pałacu, łącząca ogród z przedsionkiem lub schodami. Sala terrena jest typowa dla zamku z XVIII w. Około 1800 ogrody zostały przekształcone w park krajobrazowy. W XIX w. pałac i park po otwarciu dla społeczeństwa stały się okoliczną atrakcją[6].
Zamek został znacjonalizowany w 1945 przez władze polskie, został opuszczony w latach 60. XX w. i popadał w ruinę; w wyniku czego ostatnich latach zawaleniu uległa część dziedzińca południowego. W 2012 jego właścicielem została Fundacja Pałac Gorzanów i przystąpiono do renowacji obiektu. Przykryto zrekonstruowanymi dachami skrzydło wschodnie i zachodnie, rekonstruowane są stropy, przemurowano rozspojone mury[5]. Na skutek trudności finansowych fundacji, w 2023 zamek wystawiono na licytację komorniczą[7].
Od 2012 nowy właściciel prowadził prace rekonstrukcyjne. 21 września 2013 uruchomiono zegar na wieży zamkowej.
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Kompleks został założony na planie prostokąta wokół wewnętrznego dziedzińca z odrębną częścią gospodarczą od południa[3]. Skrzydło środkowe, trzykondygnacjowe, jednoosiowe, nakrywa dach siodłowy, wsparty na fryzie arkadowym z lunetami. Fasady pokrywa dekoracja sgraffitowa o motywach geometrycznych i wiciach roślinnych[3]. Ponad gzymsem wznoszą się trzy trójkątne szczyty. Drugie piętro fasady skrzydła głównego od strony dziedzińca zamykają loggie, pochodzące z 1735. Oś środkową akcentuje wysoka wieża z portalem wejściowym i dwustronnymi schodami. Z dawnych, bogatych wnętrz zachowała się jedynie sala balowa ze stiukowymi dekoracjami na suficie oraz kilka sal z belkowymi, malowanymi stropami, ponadto częściowo uszkodzone wnętrza sali teatralnej i kaplicy[3]. Niektóre sale zamku połączone są amfiladą.
Dzięki Fundacji Pałac Gorzanów[8], obiekt zaczęto remontować. Po naprawieniu dachu i murów wieży, uruchomiono zegar. Drewniane stropy przywrócono z pomocą dawnych technologii, a konstrukcja głównego gmachu została wzmocniona i zaczął się remont kaplicy. Na rekonstrukcję i renowację czekają ścienne dekoracje, drewniane polichromie, unikatowe sztukaterie oraz unikalny teatr dworski, oraz barokowy park z pawilonem-rotundą z 1640[9].
Ten monumentalny kompleks o charakterze rezydencjonalno-obronnym, utrzymany w stylu renesansu południowoniemieckiego, stanowi jeden z najcenniejszych obiektów tego typu w całej Polsce południowo-zachodniej[10].
W skład zespołu wchodzi zamek, zabudowania gospodarcze, park, oficyna przy ul. Podzamcze 7/8, ściana kurtynowa południowa, oficyna mieszkalno-gospodarcza, ściana kurtynowa zachodnia, oficyna–browar przy ul. Podzamcze 12 oraz ściana kurtynowa północna.
Herb von Annenberg na bramie głównej oraz nad wejściem głównym herby Johanna von Herberstein (1626-1701) i jego żony Marii von Annenberg[11].
-
Herb J. Herberstein (1626-1701) -
Herb żony Marii Annenberg -
Zamek z folwarkiem -
Zamek od południowego zachodu -
Ściana kurtynowa z bramą wejściową -
Oficyna i browar -
Park zamkowy -
Pawilon w parku
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Adreßbuch des Schlesischen Grundbesitzes. Nach amtlichen und authentischen Quellen bearbeitet, CERES, landwirtschaftlicher Verlag, Berlin-Groß-Lichterfelde-West und Leipzig 1910. s. 5. [dostęp 2024-07-27].
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
- ↑ a b c d e f Waldemar Brygier, Tomasz Dudziak: Ziemia Kłodzka. Pruszków: Oficyna Wydawnicza "Rewasz", 2010, s. 328, 330. ISBN 978-83-89188-95-3.
- ↑ Dwór w Gorzanowie. [dostęp 2024-05-23].
- ↑ a b Historia Pałacu [online], Fundacja Pałac Gorzanów [dostęp 2020-03-15] (pol.).
- ↑ a b Arne Franke: Kleine Kulturgeschichte der schlesischen Schlösser. Tom 1.: Bergstadtverlag, 2015, s. 84-86, 165-166. ISBN 3-87057-336-8.
- ↑ Pałac w Gorzanowie idzie pod młotek
- ↑ O nas. gorzanow.elbiplus.info. [dostęp 2021-04-30].
- ↑ Tragiczna historia pałacu w Gorzanowie. I jego drugie życie. www.radiowroclaw.pl. [dostęp 2021-04-30].
- ↑ Odpowiedź Tomasza Merty, podsekretarza stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego - z upoważnienia ministra - na interpelację nr 9707 w sprawie zespołu pałacowo-parkowego w Gorzanowie, pow. kłodzki, woj. dolnośląskie, 18.06.2009. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej. [dostęp 2010-10-09]. (pol.).
- ↑ Herb barona von Annenberg na bramie głównej. [dostęp 2024-05-22].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Waldemar Brygier, Tomasz Dudziak, Iwona Chomiak, Ziemia Kłodzka, Pruszków: Oficyna Wydawnicza "Rewasz", 2010, ISBN 978-83-89188-95-3, OCLC 751422625.
- Zamek w Gorzanowie. [dostęp 2008-03-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (13 czerwca 2008)]. (pol.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Galeria zdjęć archiwalnych i aktualnych
- http://palacgorzanow.pl/
- https://www.facebook.com/FundacjaPalacGorzanow
