eski Türkler

l t I 6 olan ve bizim qimdi her yeni baskrdan isteyebilece!'imiz gekli verrnek tecriibesi artrk cazip geliyordu. Biz Ogu z Kagan isminin eski qeklini aldrk. Qiinkii o isimmand itibarile ne olursa olsunher halde T o k u z OSr.t z' v. b. ile miinasebettardrr; oradaki oguz'dada her halde bir eski o-vardr. Sonralan u-Deiigme husule gelince .bu bazen Kutad!'u Bilig'de de gciri.ilmektedirve aguz 'ilk siit' o{uz geklini ahnca, pek tabii olarak, halk etimologisi ile, eski o{uz'u bu yeni oguz i\e birbirine baglamak fikrine kaprlmak mi.imkiindii o. Destanrn bu b<iltimiinii, zaman itibarile, zz-De$igme husule geldikten sonra kaydetmek icabeder.

Bu makalenin konusu, Eski Orta Asya Bozkır Türk Kültüründe Devlet ve Hukuk sistemlerinin nasıl ve hangi etkenlerden ötürü ortaya çıktığı, yaşadıkları coğrafyanın maddi ve manevi değerlerinin devlet ve hukuk sistemlerine olan etkilerini karşılaştırmalar yaparak açıklamaya çalışmaktır. Bilindiği gibi tarihte bilinen en eski devlet teşkilatına ve hukuk sistemine sahip ilk Türk Devleti Hunlardır, bu devleti sırasıyla Göktürkler ve Uygurlar takip edecektir. Ancak bu saydığımız üç büyük Türk devletinin içersin de en çok göze çarpan adında da anlaşılacağı gibi Göktürk devletidir. Çünkü tarihte ilk kez Türk adıyla ortaya çıkan devlet Göktürklerdir ve günümüze kadar gelmiş olan Orhun Abideleri de bizlere Eski Orta Asya Türk

Türk Devletlerinin en küçük çekirdeğini aileler oluşturur. Aileler arasında kan bağı bulunmaktadır. Aile tipinin değişmesi tüm sosyal yapıyı etkiler. Aile sistemi hem siyasi hem de sosyal yapıya yansımıştır. "Küçük Aile" tabirine sahip ailelere topluma hür fertler yetiştirmek imkanına sahiptir. Ata-erkil toplum yapısına sahip olmasına rağmen kadınlara da ön planda yermiştir. Eski Türk toplumunda kadınlar ata binip ok atar, spor yapar, savaşlara katılır, namus ve iffetine düşkünlüğüyle itibar sahibi olup muharebe alanında düşman eline geçmesi büyük zillet sayılırdı. Öğüş anlamına gelen ailelerin birbiriyle birleşmesi sonucu " Urug" ortaya çıkmıştır. Uruglarında birleşmesi sonucu " Boy" meydana gelmiştir. Boylarda adaleti düzenlemek ve gerektiğinde silah yardımıyla boyun menfaatini korumak adına bir "Bey ya da Beğ" bulunurdu. 1 Bu boy beyleri mahiyetli birliği ve belirli bir askeri gücü vardır. Türk Boyları şahıs adlarıyla kurulmadı ve boy beyleri de seçimle başa gelmiştir. Boyların birleşmesi sonucunda Bodunlar ortaya çıkmıştır. Toprağın büyüklüğü ve nüfusa göre yönetenlere "Yağbu" adı verilir. Bodunların birleşmesiyle siyasi yapının en üst makamı olan "İl" ortaya çıkmıştır. Eski Türk Devletlerinde İl; bodun başkanlarının yasama ve yürütme yetkisini bütün ülke topluluğuna eşit şekilde dağıtılması için hakana devredilir. Eski Türkçe'de "İl" kavramı V.Thomesen'e göre " siyasi bakımdan müstakil ve muntazam teşkilatlı millet" demektir. 2 İl kavramı, milleti, refahı, huzur ve barışı içinde yaşayan bir siyasi kuruluştur.3

Öz Konar‐göçer yaşam tarzının hâkim olduğu dönemlerde, sürekli yaylak ve kışlaklar ara‐ sında gidip gelen toplumlar barınma ihtiyacına cevap olarak çadır tipi evler kullanmış‐ lardır. Kurulup sökülmesinin yanı sıra taşınması da bir o kadar kolay olan ve hareket kabiliyetini sınırlandırmayan çadırlar tüm bu özellikleri ile konar‐göçerlerin hareketli yaşam biçimine uygunluk göstermiştir. Çadırların bir yerden diğerine taşınmaları, hay‐ van sırtında yapılabildiği gibi yüksek tekerlekler üzerine yerleştirilerek de gerçekleştirile‐ bilmiştir. Konar‐göçer yaşamın önemli bir parçası olan çadırlar barınak anlamında ya‐ şamsal özellik taşımanın yanı sıra yönetimsel, sanatsal, dinsel tüm alanlarda etkin bir sembol olarak varlık göstermiştir. İçsel ve dışsal özellikleri toplumdaki sosyal statüye ışık tutacak öğeler içerirken iç görünümleri sanatsal değer taşıyan farklı unsurları bünyesinde barındırmıştır. Birçok çadır türü içinde kullanım alanı açısından en çok yaygınlık göste‐ reni, " yurt " adı verilen çadır türüdür. O kadar ki yurt tipi çadırların bazı özellikleri yerle‐ şik hayata geçildikten sonraki dönemde de geleneksel mimarinin şekillenmesinde önemli bir etkiye sahip olmuştur. Konargöçer Türklerin kullandıkları çadırlar ne gibi içsel ve dışsal özellikler taşımış, ken‐ disinde ne gibi manevi semboller barındırmıştır gibi sorulardan hareketle bu çalışmada maddi kültür değerlerinden biri olarak Türk çadırları incelenecektir. Anahtar Kelimeler Çadır, Yurt, Barınak, Konargöçer, Kültür ABOUT TURKISH TENT Abstract When people who constantly went between the summer pasture and winter pasture lived as no‐ mads in the past, they used tents as their shelters. As well as their being dismountable, tents were * Bu çalışma 18-21 Mart 2014 tarihinde düzenlenen I. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu'nda " Kültürel Kimlik Öğesi Olarak Türk Çadırı " başlığıyla sunulan sözlü bildirinin yeniden gözden geçirilmiş ve genişletilmiş halidir.

This study shows the general introduction of Manichaeism, one of the four major worldly religions of the period, and how this religion was found in the first Turks.
In this respect, in the first part, Mani Dini, one of the most important representatives of the gnostic tradition, has been discussed within the framework of the ethnic origin of the founder, the environment in which he has grown, the books he has written, the missionary activities he has carried out and the nature of the message he has communicated. While making these, the traces of cultural background, which sometimes originate from Mani's beliefs and thoughts, are mentioned.

Eski Türklerde hava olaylarına müdahale edilebildiği ve bunun bir taş ile yapıldığı birçok tarihi kaynakta yer almaktadır. Bu taşın menşei hakkında ise birçok efsane mevcuttur. Söz konusu taş kaynaklarda “yada taşı”, “yede taşı”, “yeşim taşı”, “cada taşı”, “sata taşı” şeklinde coğrafyanın ve kullanılan dilin etkisi neticesinde farklı kelimelerle ancak aynı anlam üzerine geçmektedir. Türklerin bu taş ile birçok savaştan galibiyetle çıktığı ve kuraklıkların yarattığı olumsuz etkili gidermek için kullandığı aktarılmaktadır.
Birçok tarihi kaynakta aktarıldığı ve efsanelere konu olan bu taşın tanrı tarafından Türklere verildiğine dair geniş bir inanış mevcuttur. Bunun yanında bazı kaynaklar bu taşın bir kısım hayvanların iç organları arasında bulunduğuna, rüzgârlı bir dağın en tepesinde olduğuna ya da Türk-Çin sınırlarında bulunan madenlerden çıkarıldığını aktarmaktadır. Bu taşa sahip olmak ve kullanmak ile ilgili ise caydırıcı anlatılar mevcuttur.
Bu taşı kullanarak hava olaylarına müdahale eden kişiler ise yadacı veya yatçı olarak anılmaktaydılar. Bu kişilerin bu taşı elde etmek uğruna tüm sevdiklerinden ve servetlerinden vazgeçtikleri hatta bu taşı her kullandıklarında başlarına bir takım musibetler geldiğini kaynaklardan öğrenmekteyiz. Günümüzde İslami inanışlardaki yağmur duasının bu yada taşı ilgili olabileceği de tarihçiler arasında tartışılan bir konudur.

Eski Türk ve Moğol devletlerinin teşkilatları üzerine çalışan uzmanlar arasında, Kağan (Ḳaġan, Ḫaġan, Ḫâḳân) ve Han (Ḳan, Ḫan) unvanlarının içeriği ile bunların birbirleriyle olan ilişkileri konusunda bugüne kadar bir fikir birliğine varılamamıştır. Bazı uzmanlar, Han’ın Kağan’dan daha düşük düzeyde bir unvan olduğunu savunurlarken, bunun tam tersini savunan uzmanlar da olmuştur. Söz konusu iki unvanın farklı olduğunu savunanlar, kendilerine dayanak olarak Kaşgarlı Mahmud’un eseri Divanu Lugati’t-Türk’te geçen bir ifadeyi almışlardır. Moğollarda devleti yöneten en büyük hükümdarın Kağan (Ḫaġan), çeşitli bölgeleri yöneten diğer hanedan üyelerinin Han (Ḫan) unvanını taşımış olmaları da bu görüşü destekler gibi gözükmektedir. Sözü geçen mesele hakkında iki görüşün dışında başka bir görüşe göre ise, her iki unvan ilk zamanlarda aynı iken sonradan farklılaşmıştır. Türk Kağanlığı döneminde (552-744) Küçük Kağan şeklinde bir unvanın kullanılmış olması da bu meseleyi daha zor bir duruma getirmektedir. Küçük Kağanların, tıpkı Şad ve Yabgu unvanlarını taşıyan hanedan üyeleri gibi, bazı dönemlerde devletin başındaki Büyük Kağan’a bağlı olarak devlete bağlı halklar ile bu devletin çeşitli bölgelerini yönettikleri görülmektedir. Türk Kağanlığı’na, Ötüken Uygur Kağanlığı’na (744-840) ve Yenisey Kırgızlarına ait 8.-9. yüzyıllardan kalma çeşitli Eski Türkçe yazıtlar birbirleriyle karşılaştırıldığında ise, sözü geçen dönemde Kağan ve Han unvanları arasında henüz bir fark olmadığı, üstelik Han’ın aslında Kağan’ın bir kısaltması olduğu görülmektedir. Çin’deki Tang 唐 Hanedanı dönemini (618-907) anlatan Çin kaynaklarında bulunan kayıtlar da, bu yazıtlarda geçen anlatıları destekleyici bilgiler sunmaktadır. Görüldüğü üzere, oldukça tartışmalı bir mesele olan bu konu incelenirken konuyla ilgili bütün kaynaklar birbirleriyle karşılaştırılarak gözden geçirilmelidir. Yaptığımız çalışmaya göre, 8.-9. yüzyıllarda Eski Türklerde Kağan ve Han unvanları arasında henüz bir fark yok iken, bunların arasında fark oluşması sonraki Karahanlı ve Moğol dönemlerinde yaşanmıştır.

----------------

Regarding the context of the titles Qaghan (Qaγan, Xaγan, Xāqān) and Khan (Qan, Xan), and their relations with each other, a consensus has not been reached until now among scholars studying the organization of Ancient Turkic and Mongol polities. Some scholars are of the opinion that Khan was a title below in rank from Qaghan, while some scholars thought the opposite. Those who thought that these titles were different have taken a statement in Mahmud of Kashghar’s (Maḥmūd al-Kāšγarī) work Compendium of Turkic Dialects (Dīwān Luγāt al-Turk) as their base of support. The fact that the greatest ruler administrating the Mongol Empire held the title Qaghan (Xaγan) while other members of the dynasty administrating various parts of the empire carried the title Khan (Xan) seems to be supporting this view. According to another opinion on this matter outside these two views, both of these titles were the same in the beginning but had differentiated in later periods. Usage of a title in the form of Lesser Qaghan during the Türk Qaghanate period (552-744) makes it even more difficult to solve this matter. It is observed that during some periods, these Lesser Qaghans subjected to the Grand Qaghan at the top of the empire, just like other members of the dynasty carrying the titles Shad and Yabghu, were administrating subjugated peoples and various parts of the empire. When the numerous Old Turkic inscriptions from 8th-9th centuries that belonged to the Türk Qaghanate, Ötükän Uyghur Qaghanate and the Yenisei Kyrgyz are compared with each other, it can be seen that the titles Qaghan and Khan did not have any differences during that period yet, while Khan actually stood as an abbreviation of Qaghan. Records in the Chinese sources that narrate the Tang Dynasty 唐 period (618-907) in China also offer cases that support narratives in these inscriptions. As can be seen, all the sources related with this matter, which is a highly problematic case, should be compared with each other and evaluated. According to our study, the titles Qaghan and Khan did not possess any differences among the ancient Turks during 8th and 9th centuries yet, but their differentiation occurred in the later Qarakhanid and Mongol periods.

Bu makale balık kelimesinin bugünkü Türkiye Türkçesi'nde var olan anlamının dışında eski tarihi metinlerde ne anlama geldiğini, balıkçılığın Eski Türk topluluklarının yaşamında ne derece rol oynadığı ve balık imgesinin Türk sanatında ne şekilde biçimlendiğini içermektedir. Çalışmada ilk olarak balık kelimesinin kent ve balık (hayvan) anlamlarını karşılayan eş sesli yapısı yazılı kaynaklar ışığında açıklanmıştır. Temel geçim kaynakları hayvancılık olan Türklerin balıkçılıkla ilgili faaliyetleri kaynaklara çok fazla yansımamıştır. Bunun arkasında büyük ihtimalle ekonomi temelinde hayvancılığın ön plana çıkarılmış olması yatmaktadır. Yine de bazı yazılı kaynaklar balıkçılıkla uğraşan birkaç Türk topluluğundan bahsetmektedir. Bu hususta balıkçılık faaliyetinin hangi Türk topluluklarında var olduğu başta Arap ve Fars coğrafya eserleri olmak üzere yazılı ve arkeolojik kaynaklara dayanılarak tespit edilmiştir. Balığın çalışmada ifade edilen somut anlamlarının dışında ve balıkçılık faaliyeti ile bağlantısız olarak Türk sözlü yazım geleneğinde (destan, masal) ve sanatında balık imgesine atfedilen motifl er, değerler ise folklorik ve arkeolojik materyaller nezdinde kısaca aktarılmıştır. Tarihi süreçte balığın geçirdiği değişimi incelemek Türk toplumunda gerek iç gerek ise dış etkenli değişen fi lolojik, dinsel ve içtimai unsurları açığa çıkarmak açısından önem taşımaktadır.

Bu çalışmada, Metin Erksan'ın "Susuz Yaz" filminde doğa unsurlarının bir anlatıcı olarak nasıl konumlandırıldığı konusu öz olarak ele alınmıştır. Konu üzerinde araştırmalar derinleştikçe Anadolu kültürünün,  dolayısıyla eski Türk kültürünün bu filmdeki doğa unsurlarının kullanımlarına yansımaları ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda, filmdeki karakterlerin bu doğa öğeleriyle ilişkisi ve onlara verdiği tepkilerle birlikte gelişen olaylar, filmin ana konusu, devinimi, kırılma noktaları, karakterlerin belirginleşmesi toplumsal hafızayı ortaya çıkaran çalışmalar göz önünde bulundurularak ele alınmıştır. Dolayısıyla bu çalışmanın dayandığı temel varsayım, toplumsal gerçekçi yönetmen Metin Erksan'ın sinemanın toplum kültüründen ayrı tutulamayacağı düşüncesiyle "Susuz Yaz" filminde bir toplumsal kültür-doğa ilişkisi kurarak toplumsal hafıza kodları kullandığı hipotezidir. Buradan hareketle eski Türkler'in doğa öğeleri ile olan ilişkisi ve tepkilerinin benzerlikleri ile filmdeki Anadolu Türkleri'nin doğa ile ilişkisi ve tepkileri "Susuz Yaz" filmi üzerinden araştırılmıştır. Araştırmada film detaylıca seyredilmiş, eski Türk dünyasındaki doğa unsurları ile ilgili yazılı ve görsel materyaller incelenmiştir. Bütün çalışmalar bir araya getirilmiş ve eski Türkler'in doğa unsurlarıyla olan ilişkileri ile yakın dönem Anadolu Türkleri'nin aynı doğa unsurlarına benzer tepkilerinin Metin Erksan'ın "Susuz Yaz" filminde buluşması detaylandırılmış ve bu sayede filmde doğa unsurlarının bir anlatıcı olarak nasıl konumlandırıldıkları göstergebilimsel analiz yöntemi temel alınarak ortaya koyulmuştur.

Özet Kültürel bakımdan incelendiğinde Türkler İslamiyet'ten önceki bazı hayat tarzlarını ve geleneksel manada birçok uygulamalarını, İslamî dönemde de büyük ölçüde korumuş görünmektedirler. Kültürel unsurlardan İslâmî kaidelere uygun olmayanların bir kısmı zamanla değişime uğrarken bir kısmı İslâmî kimlik kazanarak varlığını sürdürmüş, bir kısmı ise tamamen ortadan kaybolmuştur. Bu değişim, Türkler İslamiyet'i kabul ettikten sonra karşılaştıkları toplulukların ve oldukça geniş bir coğrafyada sahip oldukları farklı sosyoekonomik ve siyasi yapıların etkisiyle muhtelif Türk topluluklarında farklı düzey-lerde gerçekleşmiştir. Böylece Anadolu Türk halk kültürü, yüzyıllar öncesinden başlayan yolculuğunda dünyanın üç kıtasında çeşitli bölgelerde farklı inançlara sahip halklarla karışarak günümüze ulaşmıştır. Gelenek, bir milletin duygu ve düşünce dünyasını ve hayata bakışını gösteren eşsiz bir kaynaktır. Benzer şekilde örf ve âdetler, bir halkın tarihini, bunun ötesinde insanlığın en eski tarihte oluşan görüşlerini ve fikir aşamalarını öğrenmede son derece önemli bir araçtır. Buna bağlı olarak doğum, evlilik ve ölüm insan hayatındaki başlıca dönemeçler olarak kabul görmüş geçiş törenleridir. Bu çerçevede Türk milletinin tanınmasında ve kültürel yapısının ortaya konulmasında folklor araştırmalarının önemli bir yeri vardır. Bu doğrultuda makalemizde diğer bazı geleneklerin yanında özellikle geçiş dönemleri olarak tanımlayabileceğimiz doğum, evlenme ve ölüm âdetleri Nevşehir merkez ilçe ve çevresi esas alınarak incelenmiştir. Abstract If it is explained in cultural continually point of view, it is seen that the Turks kept their life styles and traditions after they became Muslim. Some of these traditions and lifestyles that were not appropriate with Islamic regulations changed in the course of time, some of them disappeared and some of them kept their existence by gaining Islamic identity. After the Turks became Muslim, they appeared in a very large geography and

Öz Tabğaç, 3. yüzyılda H'sien-pi Birliği'nin batı boylarından doğdu. Kuzey Çin'de 4. yüzyılda görülen siyasi belirsizlik döneminde, Tai adında bir devletçik oluşturdular. Aralarında Moğol kabilelerde bulunmakla birlikte konuşma dili Türkçeydi. Bir yandan göçebe gelenekleri, diğer yandan içine girdikleri yüksek Çin kültürünün pratik ve dinamikleri nedeniyle ikili bir yönetim tarzı geliştirdiler. Sonuçta bu kültürel sentez, yönetici sınıfı oluşturan hanedan ve seçkinlere yayıldı. Yer-Gök Tengri inancına bağlı olan Tabğaçlar, sonradan Budist olmuşlardır. Çinlileşme ve Budizm'in etkisiyle, yöneticileri göçebe Tabğaç kültürü ile yüksek Çin kültürü arasında sıkıştı kaldı ve melez bir kültür gelişti. Tabğaç dili, isimleri ve giysileri yasaklandı. Sonunda Çinlileşmiş haneden, Çinlilerin gözünde 'barbar', içinden çıktığı göçebelerce 'Çinli' olarak görülmekteydi. Bu sentezden doğan çok görkemli bir grotto ve ölü gömme geleneğinden geriye dönemin yaşam ve kültürünü belgeleyen arkeolojik eserler kaldı. Mezar odalarında bulunan işlevsel araçlar yanında freskler, Tabğaçların günlük yaşam ve kültürleri ile ilgili olarak önemli bilgiler sağlamaktadır. Bunlar kadar değerli bir başka belge ise Çin kaynaklarında bulunan Qimin Yaoshu'dur. Bu belgede sağlıklı beslenmenin gerekleri belirtilmekte ve önemli sayıda yemek reçetesi verilmektedir. Bu reçeteler arasında bulunan Barbar (hu) usulü çorba ve Barbar usulü tahıl reçeteleri, büyük olasılıkla Türk göçebelerden günümüze ulaşabilmiş en eski iki yemekle ilgilidir. Abstract T'o-Pa Wei was born by H'sien-pi in the 3 rd century as a statelet in Northern China which was in a social turmoil. Among them there were Turkic-Mongol tribes but used to speak a Turkic language, commonly. They entered bilateral administrative style due to the practice and dynamics of high Chinese culture and nomadic life style. Cultural syncretism spread to the ruling elite. Initially practicing Tengri belief, T'o-Pa Wei became Buddhist. Chinesiation on one hand, Buddhism as the official religion, they developed a bilateral social life. Finally, ruling class was seen in the eyes of the Chinese 'barbaric', through in the eyes of nomads 'Chinese'. Under this syncretism, they constructed a magnificent grotto by developing a burial tradition and practice; they inherited rich archeological remains documenting the stages of life and culture being excavated, recently. Besides tomb frescos, relics provide important information about their daily life and culture. At least it is valuable as others a document Qimin-Yaoshu found in China. It comprises what to eat as healthy * (Grousset, 2015, s. 541) " V. asırda Kuzey Çin'de hükümran olan T'o-palar yahut Tabğaç Türkleri tarihi, ziyadesiyle alakaya değer. Çünkü bu tarih bize, yarı yarıya (sadece yarı yarıya) Çinlileşmiş ve bu sebeple kuzeyinde vahşi halde kalmış göçebe kabileler üzerinde kıymetli bir teşkilat üstünlüğü kazanmış oldukları gibi Çinliler üzerinde de askeri faikıyetini tam bir şekilde muhafaza eden göçebe bir Türk-Moğol kavmi özelliğini göstermektedir. " .

Türklerin 11. yüzyılda vahşi hayvanlar için kullandıkları pek çok kelime ve terim, Kâşgarlı Mahmud tarafından yazılmış olan Divanü Lugati’t-Türk’te kaydedilmiştir. Bu eserde hem omurgasız hem omurgalı hayvanların adları mevcuttur. Omurgalılar arasında balıklar, iki yaşamlılar ya da amfibiler, sürüngenler, kuşlar ve memeliler gibi çeşitli hayvanlar için kullanılan adlar, bu sözlükte kaydedilmiştir. Sözlükte hayvanların cinsiyete, renklere ve yaşa göre özelliklerini belirten terimler bulunmaktadır. Eserin hayvanların organları ve yaşadıkları yerler ile hayvanların davranışlarını anlatan pek çok kelimeyi barındırdığı görülmektedir. Vahşi hayvanların günlük hayatta kullanımıyla ilgili kelimeler de sözlükte yer almaktadır. Bu konudaki örneklerde görüldüğü üzere bu dönemde Türkler, vahşi hayvanların çeşitli organlarını gündelik hayatlarında, vahşi hayvan adlarını da kişi adlarında, unvanlarda, yer adlarında ve gök cisimlerinde kullanmışlardır. Vahşi hayvanların ayrıca dönemin atasözlerinde, deyimlerinde ve şiirlerinde öge olarak yer aldıkları görülmektedir.

--------

Numerous words and terms used by the Turks in the 11th century regarding wild animals have been recorded in the Dīwān Luġāt at-Turk written by Maḥmūd al-Kāšġarī. Names of both invertebrates and vertebrates exist in this work. Names used for vertebrates have been recorded in this lexicon, including names for a variety of animals such as fish, amphibians, reptiles, birds and mammals. Terms indicating the characteristics of animals such as their gender, colors and age can be found in the lexicon. It is observed that the work contains numerous words descriding the organs, living spaces and behaviors of animals. Words regarding the usage of wild animals in daily life also appear in the lexicon. As can be seen from the examples regarding this issue, the Turks used various organs of wild animals in their daily life and they also used the names of wild animals in personal names, titles, place names and celestial bodies. Furthermore, it is also observed that wild animals appear in proverbs, phrases and poems of the period as objects.

Türkler, tarihin en eski topluluklarından biridir. Tarih boyunca Türkler Orta
Asya’dan Anadolu’ya, Çin’den Hindistan’a, İran’dan Balkanlara ve Avrupa içlerine kadar geniş bir coğrafyada, farklı dini, etnik ve kültürel kimliklerle karşılaşmışlar, zengin bir kültür ve medeniyet ortaya koymuşlardır. Türklerin insanlık medeniyetine sağladığı en önemli katkılardan biri müsamaha ve diğer din ve kültürlere saygı olmuştur. Türk gelenekleri ve karakteri ile din anlayış ve yorumları bu müsamahanın temelleri arasında
yer almıştır. Bu iki temel husus, güçlü aile yapısına ve insan sevgisine sahip Türk milletine özgü evrensel müsamahayı beslemiştir. Şüphesiz Türklerin gerek İslam öncesi dönemde gerekse İslam’ı kabul etmelerinden sonra farklı din mensupları ile karşılaşması ve onlarla bir arada yaşama tecrübesi bu müsamaha anlayışının gelişmesine katkı sağlamıştır. Orta
Asya Türk toplulukları arasında İslam, müsamahaya dayalı İslami yorum ve anlayışın temsilcileri aracılığıyla geniş bir yaygınlık kazanmıştır. Bu süreçte hem tasavvufi hem de İslam’ın Hanefi-Maturidi yorumunun etkisi büyük olmuştur. İslam’ın kabulüyle bu dinin değerleri, Türklerin kendilerine özgü yorum ve anlayışla birleşmiş, müsamaha ve birlikte yaşamın temelleri pekiştirilmiştir. Bu bağlamda tarihi süreçte Türkler ne bir soykırım yapmışlar ne de haksız yere insanlara zarar vermişlerdir. Her zaman zayıfın, çaresizin, zulme uğrayanın yanında olmuşlar, insana insan olduğu için değer vermişlerdir. Büyük Türk mütefekkiri Mevlana “İncinsen de incitme” diyerek veciz bir şekilde müsamahalı tutumun ne olduğunu belirtmiştir. Türkler hem kendi dinlerine hem de başka dinlere ve din mensuplarına saygı göstermiştir. İslam’ın kabulünden sonra da büyük devletler kuran Türkler, tarihin her döneminde müsamahayı, hoşgörüyü, adaleti ve insan haklarına saygıyı yönetimin esası olarak benimsemiştir. İslam’ın temel felsefesi ve kaynakları onlara bu konuda bir hedef göstermiş, korkutma ve zorlama yerine sevdirmeyi, gönüllere girmeyi esas alarak birlikte yaşamın temellerine bağlı kalmaya gayret etmişlerdir. Yönetimi altında farklı din mensupları bulunan Türk devletlerindeki bu unsurlar uyum ve ahenk içinde yaşamıştır. Bu uyum ve ahenk Türklerin, insanların temel hak ve hukukuna saygılı olmalarıyla ve onların müsamahalı tutumlarıyla açıklanmıştır.

Abstract
Turks are one of the oldest communities in history. Throughout history, Turks have come across different religious, ethnic and cultural identities from a wide variety of countries, from Central Asia to Anatolia, from China to India, from Iran to the Balkans and to european interior, put forth a rich culture and civilization. One of the most important contributions of Turks to human civilization has been tolerance and respect for other religions and cultures.Turkish tradition and character with their religious understanding and comments have taken place among the foundations of this tolerance. These two basic points have fed the universal tolerance which is special to the Turkish nation which has a strong family structure and human love. Undoubtedly, both in the preIslamic period and after they accepted Islam, Turks’ encountering with different religious groups and the experience of living with them have contributed to this understanding of tolerance. Among Middle-Asian Turk communities Islam gained a wide prevalence via representatives of Islamic interpretation and understanding based on indulgence. In this process, the influence of both Sufism and the interpretation of Islam by Hanafi-Maturidi was great. With the acceptance of Islam, the values of this religion are combined with the specific interpretation and understanding of the Turks and the foundations of tolerance and coexistence have been reinforced. In this context, in the historical process, the Turks did not make a genocide, nor did they harm people unjustly. They were always with weak, helpless and the oppressed ones, and gave value to people because they were human. Mevlana, the great Turkish thinker, pointed out what tolerance was by saying “dont hurt even you get hurt”. The Turks respected both their religion and other  religions and members of them. The Turks who founded great states after accepting Islam too, adopted and performed tolerance, indulgence, justice and respect to human rights as the principle of the ruling in evert period of history. The fundamental sources and philosophy of Islam have shown a target to them, they tried to adhere the principles of the coexistence by grounding on ingratiating and capturing the hearts, instead of forcing and frightening. These elements in Turkish states which have different religious communities under their rule lived in harmony and compatibility. This harmony and compatibility is explained by the Turkish people’s respect for the basic rights and law of the people and their tolerant attitudes.

Bu makalede bahsi geçen tarihi kişilik; İbrahim Yınal 2 , Tuğrul Bey'in üvey kardeşidir. Babası Yusuf Yınal, Selçuk Bey'in dört oğlundan biridir. Selçuk Bey'in büyük oğlu Mikail Bey ölünce, Orta Asya'da yaygın olan leviratus geleneği ile dul karısı, kardeşi Yusuf Yınal ile evlendirildi ve bu evlilikten İbrahim Yınal dünyaya geldi. Dolayısıyla İbrahim Yınal, Tuğrul ve Çağrı Beylerin anne tarafından kardeşi, baba tarafından kuzenidir. İbrahim Yınal Selçuklu Hânedanı'ın bir üyesi ve devletin sultanı Tuğrul Bey'in de kardeşi olması dolayısıyla oldukça önemli bir kişiliktir. Bu sebeple Selçuklu Devleti üzerinde söz sahibi olması ve hak iddia etmesi oldukça normal bir durumdur. Eski Türk geleneği leviratus ve Selçuklu hanedanı toprak paylaşım sistemi olan iktâ da, bu durumu tasdikler niteliktedir. İbrahim Yınal'ın, kardeşi Tuğrul beyin kendisi üzerinde yaptığı baskı ve onun gölgesi altında kaldığı durumlar olmuştur. Bu makalede İbrahim Yınal'ın elde ettiği ve etmesi gerektiği düşündüğü bölgeler için yaptığı mücadeleler ve bunun arka planı açıklanmaya çalışılmıştır. İbrahim Yınal'ın İsyanları İbrahim Yınal, Selçukluların kuruluş sürecinde ve sonrasında önemli hizmetlerde bulunmuştur. Kendisi Merv'deki kurultaydan sonra Tuğrul Bey'in hizmetine verilmiştir. Nişabur ve Dandanakan'da etkili rol oynamıştır. Tuğrul Bey döneminde batıya gönderilir. Rey'i alır, ardından Hamedan'ı alır. Devletin başlıca önemli şehirlerini fethetmesinin yanında, Irâk-ı Acem bölgesini ele geçirmiş ve Doğu Roma destekli Gürcü komutan Liparit'e karşı meşhur Pasinler Muharebesi'nden zaferle ayrılmıştır. Bunun yanında, Tuğrul Bey döneminde Anadolu'ya düzenlenen Türkmen akınlarını da idare etmiştir. Tüm bu gelişmeler, İbrahim Yınal'ın, devletin en güçlü simâlarından birisi haline gelmesine sebep olmuştur. Selçukluların Anadolu fethi konusundaki artık yeni politikası, hânedana mensup kişilerce yönlendirilecek ve yönetilmesidir. Selçukluların batıya doğru genişlemesine büyük katkı sağlayan İbrahim Yınal önemli bir görev olarak Azerbaycan Genel Valiliği'ne atanır. Kutalmış da bu hususta ona destek vermek üzere görevlendirilir. İbrahim Yınal ve Kutalmış'ın önderliğinde ve Bizans kaynaklarında 100 bin kişi olduğu kaydedilen Selçuklu ordusu zaman 1

Bu çalışmada, Metin Erksan&#39;ın &quot;Susuz Yaz&quot; filminde doğa unsurlarının bir anlatıcı olarak nasıl konumlandırıldığı konusu öz olarak ele alınmıştır. Konu üzerinde araştırmalar derinleştikçe Anadolu kültürünün, dolayısıyla eski Türk kültürünün bu filmdeki doğa unsurlarının kullanımlarına yansımaları ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda, filmdeki karakterlerin bu doğa öğeleriyle ilişkisi ve onlara verdiği tepkilerle birlikte gelişen olaylar, filmin ana konusu, devinimi, kırılma noktaları, karakterlerin belirginleşmesi toplumsal hafızayı ortaya çıkaran çalışmalar göz önünde bulundurularak ele alınmıştır. Dolayısıyla bu çalışmanın dayandığı temel varsayım, toplumsal gerçekçi yönetmen Metin Erksan&#39;ın sinemanın toplum kültüründen ayrı tutulamayacağı düşüncesiyle &quot;Susuz Yaz&quot; filminde bir toplumsal kültür-doğa ilişkisi kurarak toplumsal hafıza kodları kullandığı hipotezidir. Buradan hareketle eski Türkler&#39;in doğa öğeleri ile olan ilişkisi ve tepkilerinin benzerlikleri ...

Tuğrul Bey'den sonra Büyük Selçuklu Devleti'nin ikinci sultanı olarak Çağrı Bey'in oğlu Alp Arslan yönetime geçmiştir. Onun siyasî ve askerî liderlik vasıflarının en önemli göstergesi Malazgirt Savaşı'dır. Bizans İmparatorluğu ile yapılan bu önemli mücadele sonrası Alp Arslan tekrar Batı Anadolu'ya ilerlemek yerine Batı Türkistan seferine çıkmaya hazırlanarak 200.000 kişilik ordusuyla hareket etmiştir. Bunun sebebi olarak İslâm coğrafyasında yaşanan karışıklıklar Şiîler, Karahanlılar, Gazneliler gibi unsurlar etkili olmuştur. Sultan ilk önce doğuyu kontrol altına almak istemiş, Anadolu seferlerine daha sonra yönelmeyi planlamıştır. Bu durumda Batı Karahanlı Hükümdarı aynı zamanda damadı Nasr Han'la yaşanan sıkıntıların da etkisi vardır. Ancak Mâverâünnehir coğrafyasında Ceyhun nehri kıyısına geldiğinde Sultan öldürülür. Sultan Alp Arslan'ın ölümü birkaç kaynakta oldukça farklı anlatılsa da İslâmî kaynakların çoğunda genel olarak aynı olayın üzerinde durulmuş ancak ayrıntılarında farklı olarak anlatılmıştır. Genel olarak Sultanın ölümüne dâir ve ölümünden sonra geçerli olacak vasiyeti üzerinde ortak durulan kanı şudur; Sultan Alp Arslan 1072/1073'de Ceyhun Nehri'ni geçip sefere çıktı. Yanında 200.000'den fazla atlı kuvveti vardı. Bu ordu Safer ayında (Ekim/Kasım 1072), Ceyhun Irmağı'nı geçtikten sonra sultanın askerleri Rebîülevvel (20 Kasım 1072) günü Yusuf el-Hârezmî adında bir kale muhafızını getirdiler; bu adamın yanında onu kontrol altında tutan iki asker bulunuyordu. Sultan, kendisine yaklaştırılan Yusuf'un kötü işler yaptığını öğrenince, ona kötü sözler söyledi ve dört kazık çakılarak Yusuf'un bunlara bağlanmasını emretti. Bu emir üzerine Yusuf'un sultana : "Ey Kötü adam, benim gibi birisi böyle bir şekilde mi öldürülür?" demesi üzerine son derece sinirlenen sultan, ok ve yayını eline alarak Yusuf'u tutan iki askere onu çözmelerini emretti ve böylece serbest kalan Yusuf'a bir ok attı; fakat isâbet ettiremedi. Bunun üzerine Yusuf, sultana doğru koştu ve bu sırada divânında oturan sultan ayağa kalkarken tökezleyip yüzüstü yere düştü. İşte tam bu sırada Yusuf, sultanın üzerine atılıp dizliğinde bulunan bıçakla sultana vurdu. Hemen orada bulunan askerler ona saldırıp öldürdüler. Sonra sultanın yarası bağlandı ve Ceyhun'a dönüldü; fakat sultan burada öldü. Bu sırada Türkler hemen üşüştüler ve kılıçlarla Yusuf'u parçaladılar. Bu halde iken Sultan Alp Arslan "Ben Tanrımdan yardım istemeden hiçbir şeye kastetmedim ve hiçbir düşman üzerine yürümedim, dün bir tepeye çıkmıştım, askerimin azametinden yer sallanıyordu, bana bir gurur geldi; kendi kendime: "Ben dünyanın padişahıyım, bana kimse

Özet
Mevcut Eski Uygurca sözlükler arasında ilk olarak Manichaica ve Uigurica serilerinin sözlük kısımları gösterilse de W. Bang ve A. v. Gabain’in birlikte yayımladıkları Türkische Turfantexte’ nin ilk beş cildindeki sözcüklerin 59 sayfalık bir dizini olan Analytischer Index, bu alandaki ilk bütünlüklü sözlük sayılabilir. Türkiye’de ilk Uygurca sözlük çalışması olarak bilinen Uygur Sözlüğü başlıklı eser Ahmet Caferoğlu tarafından 1934’te yayımlanmış, 1968’de ise genişletilerek Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü adıyla yeniden basılmıştır. Sözlüğün genişletilmiş hâli yaklaşık 7500 leksik veri içermektedir. Klaus Röhrborn’un 1977’de ilk fasikülünü (a – agrıg), ikincisini (agrıglan- – anta) 1979’da, üçüncüsünü (anta – asanke) 1981’de, dördüncüsünü (asankelig – ayat-) 1988’de, beşincisini (ayatıl- – ämgäklig) 1994’te ve altıncısını (ämgäksin- – ärŋäk) 1998’de neşrettiği Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien başlıklı sözlüğün; son olarak a ve ä sesleriyle başlayan fiilleri içeren cildi 2010’da topluca neşredilmiştir. Röhrborn’un sözlüğü henüz tamamlanmış değildir. Bu çalışmada  Berliner Turfantexte serisi başta olmak üzere, son tam Eski Uygurca sözlük diyebileceğimiz 1969 yılındaki Drevnetyurkskiy Slovar’dan sonra yayımlanan Eski Uygurca metin neşri çalışmalarının dizinlerinin analizi yapılacak ve bunların Eski Uygurcanın tam bir sözlüğünün hazırlanmasındaki rolü ve katkısı ortaya konacaktır.
Anahtar Kavramlar: Eski Uygurca, sözlükbilimi, dizinli çalışmalar, sözlükler

Abstract
Although the dictionaries in the Manichaica and Uigurica series are in the first place presented as the existing Old Uyghur Dictionaries, Analytischer Index, which is a 59-page index including the words in the first five volumes of the Türkische Turfantexte published together by W. Bang and A. v. Gabain, can be considered as the first complete dictionary in the field. The work entitled Uygur Sözlüğü (Uyghur Dictionary) known as the first study on Uyghur Dictionary in Turkey was published in 1934 by Ahmet Caferoğlu and being extended in 1968 the dictionary was republished under the name Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü (Old Uyghur Turkish Dictionary). The extended version of the dictionary includes around 7500 lexical data.  The last volume of the dictionary entitled Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien the first volume (a – agrıg) of which was published in 1977, the second volume (agrıglan- – anta) in 1979, the third volume (anta – asanke) in 1981, the fourth volume (asankelig – ayat-) in 1988, the fifth volume (ayatıl- – ämgäklig) in 1994 and the sixth volume (ämgäksin- – ärŋäk) in 1998 by Klaus Röhrborn, including verbs beginning with the letters a and ä was published as a whole in 2010. Röhrborn’s dictinoray has not been completed yet. In this study, the Berliner Turfantexte series and the index of the Old Uyghur studies which was published after the publication of Drevnetyurkskiy Slovar, which can be considered as the last completed Old Uyghur dictionary in 1969, will be analyzed and their role in and contribution to the preparation of a complete Old Uyghur dictionary will be evaluated.
Keywords: Old Uighur, lexicography, indexed studies, dictionaries.