şIilik

Her geçen gün şiddetini artırarak devam eden mezhep çatışmalarının, Müslümanların geleceği açısından ne derece önemli olduğu bugün daha iyi anlaşılmaktadır. Genelde mezhep, özelde ise Sünnî-Şiî çatışmalarının engellenerek İslâm dünyasının topyekün kurtuluşa ermesi için yapılması gereken faaliyetlerin başında, meselenin değişik boyutlarıyla ele alınıp tartışıldığı bilimsel toplantılar gelmektedir. Gerek dış müdahaleler, gerekse içeriden kaynaklanan etkiler sonucu oluşan mezhep olayların temelinde yatan esas unsurlar, ancak bilimsel çalışmalar sayesinde aydınlığa kavuşabilecektir. Aksi takdirde Müslümanların sürekli aynı sorunlarla karşılaşıp, ne olduğunu anlayamadan bilinçsiz bir şekilde birbirlerini boğazlamaya devam edeceği gün gibi ortadadır.
Çorum Belediyesi’nin desteğiyle 27-29 Eylül 2013’te düzenlediğimiz “Ortadoğu’nun Geleceği Açısından Şiî-Sünnî ilişkileri” sempozyumu, meseleleri ele alış tarzı ve olaylara yaklaşım biçimi de dikkate alındığında, Türkiye’de, hatta tüm İslâm dünyasında eksikliği hissedilen çok önemli bir projedir. Sempozyumda ele alınan konular ve katılımcı bilim insanları, tertip heyeti tarafından seçilerek uzun süreli bir hazırlık aşaması sonucunda oluşturulmuştur.
Sempozyum oturumları ve tebliğ başlıkları, birbirini tamamlayan konulardan seçilmiş olup meseleyi çok boyutlu bir şekilde yansıtacak tarzda belirlenmiştir. Konular kronolojik sıraya uygun bir şekilde ele alınmış ve ilk olarak Şiî-Sünnî ilişkilerinin tarihî arka plânı üzerinde durulmuştur. Ardından meselenin teolojik zemininin ele alındığı ikinci oturuma geçilmiş ve bu çerçevede Şiî-Sünnî ilişkilerinde belirleyici olan etkenler enine boyuna tartışılmıştır. Tarihsel süreç bu şekilde genişçe ele alındıktan sonra, üçüncü oturumda meselenin yakın tarihle ilgili bağlantısı oluşturulmaya çalışılmıştır. Bu çerçevede İran Devrimi başta olmak üzere günümüz mezhep ilişkilerine ışık tutacak bazı çok önemli olaylar değerlendirilmiştir. Sempozyumun ağırlık kısmını oluşturan günümüzle ilgili bölümlere gelindiğinde ise ilk olarak Ortadoğu’nun mezhep haritası masaya yatırılmış, sonra da özellikle Körfez Krizi gibi olayların, başta Sünnîlik ve Şiîlik meseleleri olmak üzere Ortadoğu’da yol açtığı etkiler üzerinde durulmuştur. Yine bu çerçevede günümüz Ortadoğu’sunda etkin olan belli başlı mezhep hareketleri ayrıntılı olarak ele alınmıştır.

ÖZET İslam düşüncesinin başlangıcından beri dünyayı algılayış şekline bağlı olarak farklı fraksiyonlar ortaya çıkmıştır. Siyasal mezhepler de devlet başkanının kim olacağı tartışmaları etrafında İslamiyet'in ilk dönemlerinden itibaren siyasal hayatta önemli yer edinmişlerdir. Pek çok marjinal mezhep göz ardı edilerek çalışmada İslam siyasal tarihinde ana akımlar olarak beliren Şiilik, Haricilik ve Sünnilik'in teşekkülü ve bunların devletin başı olan yöneticilere ilişkin görüşleri irdelenip analiz edilmektedir. İslam siyasal mezheplerin tam olarak ne zaman ortaya çıktığıyla ilgili görüş birliği bulunmamaktadır. Ancak bazı yazarlar, siyasi mezheplerin İslamın üçüncü halifesi Osman döneminden sonra ortaya çıkmaya başladığını ifade etmektedir. Halife Osman döneminde başlayan sorunlar dördüncü halife Ali döneminde de devam etmiş ve iç huzursuzluklar devlet başkanının meşruiyeti konusunun bir problematik olarak ele alınmasına yol açmıştır. İç huzursuzlukların bulunduğu bir ortamda Ali'nin karşısında güçlü bir rakibin ortaya çıkması İslam siyasal düşüncesinde derin ayrılıkların oluşmasına zemin hazırlamıştır. Bu karışıklık ortamında ortaya çıkan siyasal mezhepler zamanla belirli bir taraftar kitlesi oluşumunu da ivmelendirmiştir. İlk çıktıkları günden bu güne kadar siyasi mezheplerin kabul ve reddiyeleri bir takım nedenlere bağlı olarak çeşitlenmiş, bazı durumlarda iç içe geçerek bir kafa karışıklığı meydana getirmiştir. Bu bakımdan incelemeye tabi tutulan mezheplerin kendi içindeki tonlarından ve birbirini çapraz kesen benzerliklerinden sarf-ı nazar edilerek, bu çalışmada ana tonlar ve hâkim renklerden hareket edilecektir. Birçok açıdan farklılaşan bu üç siyasi mezhepte devlet başkanına/devlet başkanlığı makamına yüklenen anlam ve fonksiyon bundan elbette nasibi almıştır. Şii ekol, devletin başına Ali'nin soyundan gelen birinin geçmesi gerektiği iddia etmiş ve bu iddiasını kanıtlayacak argümanlara sahip olduğunu ileri sürmüştür. İslam düşüncesinin en keskin radikalleri olarak tanınan Hariciler, devlet başkanlığı makamının zorunluluğu konusunda çok da ısrarlı olmamışlardır, devlet başkanlığı görevinin gerekli olduğu bir durumda bu yetki ya da görev bir kişi veya zümrenin hakkı değildir. Yönetici olmanın akli veya şeri herhangi bir zorunluluk gerektirmediğini iddia eden haricilere göre, yönetici olma hakkı eşit oranda bütün Müslümanlara aittir. Sünnilik ise devlet yöneticiliğini ne Hariciler kadar geniş bir yelpazede ele almış ne de Şiiler gibi belirli bir aile veya soya ait olduğu iddia etmiştir. Sünnilik devlet başkanlığını belli şartlara bağlamıştır ve bu şartları sağlayanların devlet başkanı olmasının önünde engel bulunmamaktadır. Bu çalışmada İslam'ın siyasi düşüncelerinin ortaya çıkış süreci ve devlet başkanlığına bakış açıları incelenmiştir.