şIilik

Özet
Bu makalede, Şiilik ile Sünnilik arasındaki yakınlaştırma çalışmaları ele alınmıştır. Bu çerçevede ilk olarak, bazı erken dönem âlimlerin yazdıkları kitaplara değinilmiştir. İkinci olarak Kübreviyye tarikatının yaşadığı deneyim üzerinde durulmuştur. Daha sonra Nadir Şah’ın Caferiliği Sünnî mezhep olarak kabul ettirme girişimi, ardından Osmanlı Devleti’nin “İslam birliği” siyaseti tartışılmıştır. Daha sonra da “Dârü’d-Takrîb” müessesinin çalışmaları ayrıntılı olarak incelenmiştir. Son olarak ise konuyla ilgili yaklaşımlara yer verilmiş ve bu çerçevede değerlendirmeler yapılmıştır.
Summary
In this article, the studies on the reconciliation between Shiism and Sunnism are discussed. In this frame, firstly, books written by some early scholars are mentioned. Secondly, the experience of the Kubraviyyah is emphasized. Later, the Nadir Shah attempted to impose the Jafarite as a Sunni sect, and then the politics of the "Islamic Union" of the Ottoman State were discussed. Later on, the studies of the "Dârü'd-Takrîb" institution were examined in detail. Finally, the approaches related to the subject are included and the evaluations are made in this framework.

Kuruluşundan itibaren Osmanlı Devleti’nin resmî din anlayışı, Sünnî İslam anlayışı çerçevesinde şekillenmiştir. Bu anlayış, Osmanlı topraklarında hâkim konumda olan biri Mâtürîdîlik diğer Eş‘arîlik olmak üzere Sünnîliğin iki ana damarı tarafından temsil edilmiştir. Osmanlıda Sünnî düşüncenin resmî din anlayışı olarak benimsenmesinde özellikle XV-XVI. yüzyıllarda yürütülen Şiî propagandası önemli rol oynamıştır. Bu yüzyıllar, Osmanlı resmî dinî ideolojisinin büyük değişim yaşadığı ve bu ideolojiye karşı muhalif birtakım dinî hareketlerin ortaya çıktığı bir dönemdir. Sünnî düşünceye karşı çıkan bu tür muhalif hareketin başında ise Şiîlik propagandası yürüten Safevîler ile Anadolu’daki Kızılbaşlık hareketi gelmektedir. Devletin ve toplumun yapısı ve inancı için bir tehdit olarak görülen bu eğilimlere karşısında Osmanlı Sultanları, devletin hem siyasî hem de dinî yapısında merkezîleşme eğilimi içerisine girmişler, bilhassa yıkıcı Şiî faaliyetleri karşısında devletin resmî ideolojisi olan Sünnîliği pekiştirmeye ağırlık vermişlerdir. Bu bağlamda Sünnîlik güçlendirilmeye çalışılmıştır. Bu durum Sünnîliğin daha da güçlenip devlet doktrini olarak öne çıkmasında önemli rol oynamıştır.

Bu çalışmanın temel noktasını, İslam dünyasında mezhepçilik adına öne sürülen kısır çatışmaların yapısal olmaktan çok siyasi olduğu ve mezheplerin itikâdî ağırlık noktalarının oluşmasının tarih içerisindeki siyasi çatışma noktalarıyla doğrudan ilgili olduğu tezi oluşturuyor.

Haşişilik Örgütlenmesi sadece askeri bir tarikat örgütlenmesi olmasının yanında Şii Batıniliğin Ortadoğu'daki ve Kuzey Afrika'daki en güçlü müntesiplerinden birisidir. Kullandıkları eskatolojik tevil yaklaşımıyla Mehdi fikrini bugün başta İran ve Kafkasya olmak üzere birçok devlette "takiyye" stratejisiyle hareket etmişler ve İsmaili "Davet" anlayışını yaymışlardır. Sünni Abbasilerin en köklü  düşmanlarından birisidir ve özellikle İsmaililiğin ve özelde Nizarilerin etkileri günümüzde terör örgütlerinin suikast biçimlerini şekillendirmiştir.

Öz
Günümüzde Orta Doğu’da yaşanan gerginliklerin en başında yer
alan İran ve Suudi Arabistan arasındaki gerginliği tanımlamada
kullanılan Sünni-Şii çatışması ifadesi, esasında bu durumu tam olarak
karşılamamaktadır. Şii nüfus haricinde kalan İslam dünyasının
çok geniş bir kesimini ifade eden Sünni kavramı yerine, bu gerginliği
anlatmak üzere Selefi-Şii veya Vehhabi-Şii ifadesi kullanılmalıdır.
Zira tarihsel arka plana bakıldığında ve günümüzdeki örnekleri incelendiğinde
Şiiler ile esas çatışma yaşayanların diğer Sünni gruplar
olmadığı, Selefiler ve özellikle de son dönemde Vehhabiler olduğu
görülecektir. Bu çalışmada Selefi-Şii çatışmasının hem tarihsel
arka planı anlatılacak hem de günümüzde Suudi Arabistan ve İran
merkezli yaşanan çatışmalar analiz edilecektir.
Anahtar Kelimeler: Suudi Arabistan, İran, Vehhabilik, Şiilik, Selefi-
Şii Çatışması

Öz: Türkiye'de Cafeiler veya Caferi topluluğu denildiğinde tam olarak kimlerin kastedildiği veya bu terimin nasıl bir kimlik belirteci olarak işlev gördüğü gerek akademik gerek genel kamuoyunun zihninde her zaman net olmamakla birlikte, itikadi veya fıkhi bir mezheple eşlenen bu sıfatla tahayyül etmeye veya tanımlamaya çalıştığımız gruba dair homojenlikten bahsetmek mümkün görünmemektedir. İlk taslağının İLEM tarafından düzenlenen Türkiye'de Dini Grup ve Cemaatlerin Değişim ve Dönüşümü çalıştaylarından birinde şekillenen bu çalışmada, öncelikle Caferilerin Türkiye'nin dini, sosyal, siyasi, kültürel ve demografik haritasındaki konumları tayin edilmeye çalışılmaktadır. Bununla birlikte çalışmada, Caferilerin bir grup kimliği olarak görünme, tanınma ve kabul sorunlarına, kamusal alanda var olma ve görünme biçimlerine değinilmektedir. Gerek Türkiye gerekse uluslararası bağlamda işleyen değişim dinamiklerinin grubun kolektif kimliğine ve bunun temsiline nasıl etki ettiğine yapılan vurgularla birlikte, tahayyül edilen grup kimliği açısından önem arz eden eylem ve söylem alanlarından biri olarak toplu yas (Muharrem/Aşura) merasimlerinin önemine işaret edilmekte ve Türkiye'deki sünni ve laik çoğunluğun kamusal nazarı karşısında sunulan grup dindarlığı ve kimliğinin nasıl değişip dönüştüğünün altı çizilerek çalışma sonlandırılmaktadır.

Bu makale, giriş ve üç başlıktan oluşmaktadır. Girişte, beda fikrinin anlam ve önemi üzerinde durulmuştur. Birinci kısımda, bu fikrin ne zaman ve ne tür etkenler sonucu ortaya atıldığı irdelenmiştir. Sonraki bölümde, bu düşüncenin Şiî imamet tartışmalarındaki yeri ve önemine dikkat çekilmiştir. Son olarak da, İmamiyye Şiasının beda inancıyla ilgili kaygıları ve bunun sonucunda, kendi imamet anlayışlarını esas alarak konuyla ilgili yaptıkları değerlendirmeler incelenmiştir. Anahtar kelimeler: Bedâ, nesh, Şia, imamet, İmamiyye.

This article examines the sense and significance of bada. I investigate when and who devised this concept, discuss its use as a proof in debates among the Shi`ahs concerning the Imamate after going through several transformations, and analyze the Shi`i theologians' efforts to interpret it in line with the doctrine of naskh (abrogation) in order to demonstrate that bada is not one of the bases upon which Shi`i belief is grounded.

ÖZET Şiiler için Allah tarafından imam olarak atanan Hz. Ali, bir sahabe olmanın ötesinde bir şeyler ifade etmektedir. Zira onu tüm zamanların en faziletlisi kabul etmekte, " Kamil İnsan " olarak tanıtmaktadırlar. Bunu da onun Peygamber'e yakınlığına, en cesur ve en bilgin oluşu gibi niteliklere dayandırmaktadırlar. Ayrıca Hz. Ali'nin hayatını da imamet merkezli bir tasnife tabi tutmaktadırlar. İşte bu çalışmada diğer mezheplerin Hz. Ali algısından farklı olan Şiiler'in Hz. Ali algısı ele alınacaktır Anahtar kelimeler: Ali b. Ebi Talib, İmamet, Şia, Şiiler, İmamiyye ALİ IN THE SHIITE LITERATURE ABSTRACT For the Shiites, Ali b. Abi Talib that appointed by God as imam, has a meaning beyond being a companion of the Prophet, since they regard him as the most virtuous of all time, as the person who reached the perfection (al-Insan al-Kâmil). In this they based on his some features such as his kinship to the Prophet, being the bravest and the most knowing. Besides, they rebuild his life in accordance with an imamate centered perspective. In this article, Shiite perception of Ali which is different from that of other sects will be dealt with.

Özet: Ümeyye oğullarının düşüşünden sonra Abbasilerin ortaya çıkması, İslam tarihinin en önemli dönüm noktalarından birini oluşturur. Haşim oğullarının iki güçlü ailesi Ali oğulları ile Abbas oğulları, ortak hareket ederek Emevî Devleti'ni yıkmışlardı. Abbasiler, insanları, Hz. Peygamber ailesinden en uygun kişi (er-rıza min âl-i Muhammed) etrafında toplanmaya çağırıyorlardı. Ümeyye oğullarına karşı hak ve adalet söylemini kullandıkları için pek çok Alioğlu da bu sloganı Hz. Ali'nin soyuna refere ederek Abbasi hareketine katılmıştı. Fakat Abbas oğulları, bu hareketin liderliğini kendi eline geçirerek Ali oğullarını dışladılar ve Abbasî Devleti'ni kurdular. Ali oğulları da, iktidarın asıl sahiplerinin kendileri olduklarını iddia ederek onlara cephe aldılar. Onlar bu şekilde Abbasî iktidarının en önemli muhalifi oldular. Ali oğulları, devleti ele geçirebilmek için pek çok ayaklanma çıkarttılar. Abbasîler de, Ali oğullarının bu arzusuna engel olabilmek için bazen baskı yolunu tercih ettiler, bazen ise uzlaşma gayreti içerisinde oldular. Bu durum uzun süre böyle devam edip, nihayetinde Abbasî devletinin zayıflayıp dağılmasına neden oldu.

Bugün burada İslam dünyasının sorunlarını tartışacağız. Öncelikle bu sorunların nereden neş’et ettiğini ya da en azından hangi dinî akımlardan beslendiğini analiz etmek zorundayız. Bugün âdeta İslam dünyasını bir kıskaç gibi saran Selefilik ve Şiilik üzerine yoğunlaşacağım. Önce tarihsel arka plandan bahsedeceğim. Oradan bugüne geleceğim. Şunu arz etmek isterim ki İslam siyaset geleneğinde mezhep savaşları yoktur. Mezhepler arası kavgalar çekişmeler ve rekabetler olmuştur. Aynen bugünkü dinî yapılar ve oluşumlar arasındaki rekabetler gibi. Siyasi iktidarların çözmekten aciz kaldığı sorunları daha büyük sorun haline getirmede mezhepler ve dinî teşekküller maalesef mühimmat olarak kullanılmıştır.

ÖZ Şah İsmail, Safeviyye tarikatinin şeyhi ve Safevi Devleti'nin şahı olduğu gibi aynı zamanda Hatâyî mahlaslı bir şairdir. 15. yüzyılın sonu ile 16. yüzyılın başında yaşayan Azeri sahası divan şairi Hatâyî, şiirlerinde Allah-Muhamed – Ali sevgisini, Ca'ferî mezhebini, Kerbela vak'asını, on iki imamı, tarikat inançlarını, vahdet-i vücûd düşüncesini, tasavvufu ve beşerî aşkı konu alan şiirler yazmıştır. Şiîlik ideolojisini, kurduğu devletin temeline yerleştiren Şah İsmail, bazı şiirlerinde bu inanç ve düşüncesini yansıtmıştır. Bu sebeple onun şiirlerinde divan şiirinin estetik özellikleri yanında propagandist bir nitelik de görülmektedir. Makalemizde, Şah İsmail'in divan şiirini kendi ideolojisi için nasıl araç olarak kullandığını ortaya koymayı amaçladık. Hatâyî Divanı'yla sınırladığımız araştırmamızın temel hipotezi şudur: Şah İsmail, siyasi amaçlarına ulaşmak için, bazı şiirlerinde propaganda yapmakta; böylelikle Sünnîlerle savaşmaları konusunda müritlerini motive etmektedir. ABSTRACT Shah Ismail; in addition to being shah of the Safevî Government and sheikh of the Safeviyye dervish order, is a divan poet. His pen name is Hatâyî in poems. He lived in the end of the 15. century and in the beginning of the 16. century in Azerbaijan area. His poems' themes are these: love for Allah – Muhammed – Ali, love for a darling, Ca'ferî sect, Kerbela event, Twelve imams, beliefs of the dervish order, unity of the existence. Shiâ ideology is laying the base for some Hatâyî's poems. For this resason, Hatâyî's poems have propagandist quality besides aesthetic quality. In this article, our aim is indicate to Hatâyî's propagandist poems. We want to show that: How Hatâyî use his poems for his religious and political ideas?

Bilebildiğimiz kadarıyla Sünnî İslam dünyasında İmâmiyye Şîası’nın Kur’an kıraatleriyle ilgili görüşlerine dair etraflı bir çalışma yapılmamıştır. Aslında İmâmiyye Şîası’nın tefsir anlayışı ve/veya Kur’an’ı anlama yöntemi hakkında da kapsayıcı bir çalışma yapılmamıştır. Zira mevcut bilimsel çalışmalar Tûsî, Tabersî, Tabatabâî gibi Şiî müfessirlerden birinin tefsir anlayışıyla sınırlı bir muhtevaya sahiptir. Bu sebeple denebilir ki İslam tefsir geleneğinde Şiîlik bakir bir araştırma alanıdır. Temelde bu düşünceden hareketle kaleme alınan bu makalede İmâmiyye Şîası’nın kıraat ve ahruf-i seb‘a meselesiyle ilgili görüşleri irdelenecektir. Şiî âlimler her iki konuda da çok kere Sünnî kaynaklardaki bilgi, görüş ve değerlendirmelere atıfta bulundukları için makalede Sünnî literatürdeki bilgilere de yer verilecektir. Bunun yanında, makalede görüşlerine atıfta bulunulan Şiî âlimlerin hangi dönemde yaşadıklarına, Şiî gelenekteki Ahbârî ve Usûlî düşünce ekollerinden hangisine mensup olduklarına da işaret edilecek, böylelikle Şîa’nın kıraat ve ahruf-i seb‘a meselesinde homojen bir anlayışa sahip olup olmadığı meselesine de açıklık kazandırılmış olacaktır.

Bu çalışmanın konusu, bazı İslâm âlimleri ve oryantalistler tarafından tartışılagelen tasavvuf ilminin menşei probleminin Ma‘rûf el-Kerhî özelinde değerlendirilmesidir. Reynold A. Nicholson gibi oryantalistlerin bir kısmı tasavvufun giriftliği karşısında İslâm dinini yetersiz görmüş, bu ilim dalının Hristiyanlık Gnostisizmi, Budizm, Fars ve Hint gibi farklı din ve geleneklerden mülhem olduğunu iddia etmiştir. Kimi düşünürler ise tasavvuf ilminin menşeini Şiîlik çerçevesinde tartışmışlardır. Sözgelimi Sünnî kanat içerisinde Takıyüddin İbn Teymiyye gibi bazı isimler ve Şiî doktrinini benimseyen Abdülhüseyin Zerrînkûb ve Kâmil Mustafa eş-Şeybî gibi şahsiyetler Mar‘rûf el-Kerhî ile İmam Ali Rıza’nın görüşme ihtimalleri üzerine birtakım mütalaalarda bulunmuşlardır. Zira Ma‘rûf’un ailesinin farklı bir dine mensup olması ve kendisinin İmam Ali er-Rızâ elinden Müslüman olması onu bu tartışmaların merkezine sevk etmiştir. Çalışmanın amacı Ma‘rûf özelinde tasavvufun menşei hususunda serdedilen görüşlerin değerlendirilip erken ve klasik dönem sûfî literatürü ışığında tetkik edilmesidir. Çalışmanın kapsamı ise Ma‘rûf hakkında erken ve klasik dönem sûfî literatüründe nakledilen fragmanlar ve bazı İslâm âlimleri ve oryantalistlerin konu hakkındaki savları ile
sınırlandırılmıştır.

The problem of the origin of religious sciences has been discussed by both Islamic scholars and orientalists from sectarian, cultural, social and many different aspects. Sufism is one of the main sciences that are the subject of these discussions in terms of its source. Some Western researchers; they regarded the religion of Islam as inadequate in the face of the complexity of sufism. They claimed that the science of sufism was inspired by different religions and traditions such as Christianity Gnosticism, Buddhism, Persian and Indian. Another discussion on the origin problem of sufism is that it is of Shia origin. Some early sufis have been scrutinized on the aforementioned issues due to their social environment and teachings.
The scope of the study will be created specifically for Ma‘rūf al-Karkhī (d. 200/815). The relevant issue will be evaluated from this aspect. Because Ma'rûf attracts attention as an extremely important sufi because he is at the center of the science of sufism. As a matter of fact, Sarī al-Saqaṭī, who is the first person to mention states and authorities in the records, states that he acquired all his knowledge through Ma'rûf. Sarī, on the other hand, influenced Junayd because he was the uncle and teacher of Junayd, known as "seyyidü't-taife". Therefore, the life and teachings of Ma'rûf have spread to the foundation of sufism. Besides, it has made him a shareholder in the formation of the theoretical background of sufism. Ma'rûf's reconciliation of Sufism with truths can be considered as an example.
The subject of the article is the sufi life of Ma‘rūf al-Karkhī, who is at the center of these discussions, and his role in the origin of sufism because his family is a member of the Sâbiî or Christianity religion and he is a Muslim at the hands of Imam Alī al-Riḍā (d. 203/819). Ma'rûf is in contact with other religions because of his family. In addition, he is in close contact with Alī al-Riḍā in the chain of isnad, which includes seven imams, whom Shiite circles call "golden circle". Therefore, the fact that he is one of the leading figures in the history of sufism increases the importance of the subject in his eyes. Therefore, while the life of Ma'rûf will be examined through the history of sufism, the history of sufism will be mentioned from the specificity of Ma'rûf. Because, in contrast to the normative sciences, the sufi field is dominated by the experiences and teachings of the sufis.
When considered for sufis, knowledge of genealogy, death and birth is secondary. Rather, they consider situations such as life, behavior, forms of worship, words and teachings more important. As such, the experiences and teachings of each of the early sufis are extremely important in terms of understanding the science of sufism. In the science of sufism, in which written literature was formed in a relatively late period, the subject, content and methodology of this science, especially the terminology, were obtained from the biographies mentioned in the Sufi’s tabaqât. In this study, the role of Ma‘rûf al-Kerhî in the origin of sufism will be mentioned, taking into account the aforementioned characteristics of the tabaqât. But before that, a brief biography of Ma‘rûf will be given. Because the life of Ma‘rûf contains clues of his role in the origin of sufism. The biography of Ma‘rûf created in the article will be built on the narrations declared in the Tabaqâtu's-sûfiyya of Abu Abdurrahman es-Sulamî (d. 412/1021). The narrations about Ma'rûf's mystical life will be evaluated by comparing the opinions of some Islamic scholars and orientalists on the subject. While doing this, besides the descriptive method based on historical, geographical and literal data, content analysis methods were applied by examining and criticizing the data. When the previous small-scale studies on Ma'rûf are examined, it is seen that the sufi aspect has been brought to the fore. However, it is seen that sufism is not evaluated on the axis of its origin problematic. In this study, the narrations about Ma'rûf in classical and modern literature will be compiled and a monographic study will be presented, specific to the origin problematic of sufism.
Reynold Alleyne Nicholson and names like Arthur John Arberry, who had similar thoughts with him, added Christianity to the sources of mysticism from the life of Ma‘rūf al-Karkhī. However, there are some orientalists who reject this idea. Louis Massignon is among the leading figures opposing this idea. According to him, the origin of the science of Sufism was founded on the following principles: “i, the Qur'an; ii, religious sciences such as hadith, fiqh, nahiv; iii, the terminology of the first mutakallims, and iv, the scientific language that became the language of science and philosophy in the East, consisting of Greek, Persian and other languages in the first six centuries Gregorian.” In this case, an opinion emerges from Massignon's views that the origin of sufism is based on Islamic dynamics.
Another issue discussed in the article is the relationship between sufism and Shia, built specifically for Ma‘rūf al-Karkhī. The meetings between Imam Alī al-Riḍā and Ma‘rūf al-Karkhī and the relations between them will be mentioned with the quotations from various books and tabaqât type works. However, some Shiite and Sunni sources are of the opinion that they did not meet. The names that will be the subject of this study are some early and modern figures such as Taqī ad-Dīn Ibn Taymiyyah (d. 728/1328), Abdulhussein Zarrinkoub (d. 1923-1999), Kamil Mostafa Al-Sheybi, Mehmet Ali Büyükkara. Their assessments that the two of them did not meet will be included in their works. There may be different reasons for the names in question to adopt this view, in contrast to many tabaqât and works written before them. However, it is seen that especially Ibn Taymiyyah wanted to eliminate these narrations with the aim of defending the Sunni thought and apological concerns. Thus, Sunni doctrine and Shiite thought will not be able to establish any connection and interaction will not occur. In addition, people who adopt Shiite thought such as Kamil Mostafa Al-Sheybi and Abdulhussein Zarrinkoub are among those who say that there is no possibility of meeting Ma'rûf and Imam Alī al-Riḍā. Because in such a case, Imam Alī al-Riḍā entrusted the "tariqa / esoteric" aspect of religion to Ma‘rūf al-Karkhī. He, on the other hand, will be deemed to have represented only the “Imamat” and the outward aspect of religion.

Bu çalışmada İran, bugüne dek yaşadığı dramatik dönüşümlerin izinde,  kendine özgü inşa ettiği yapılar perspektifinde çok kapsamlı bir bakış açısı ile ele alınmıştır. Köklü ve zengin bir tarihe, kültüre, siyasal/toplumsal olgu ve olaylara ev sahipliği yapmış İran’ın özellikle devlet yapısı ve siyasal rejimini analiz etmek amaçlanmıştır. Mevcut siyasal rejim; İran’ın sosyo-ekonomik, siyasal ve kültürel koşullarının birbirleriyle ilişkileri çerçevesinde evrensel ölçekte konumlandırılmaya çalışılmıştır. Bu nedenle; İran; tarihsel mirası, fiziki ve beşeri coğrafyası ile ekonomik ve toplumsal yapısı, bölgesel ve küresel dinamiklerin bütünsel olarak siyasal alan üzerindeki etkisi bağlamında irdelenmiştir.
  Kapalı ideolojik ve sosyo-ekonomik yapısı nedeniyle hakkında; güncel, sağlıklı ve güvenilir verilere ulaşma zorluğu yaşanan İran’ın, akademik açıdan daha geniş bir perspektiften bütüncül bir bakış açısıyla ele alınması amaçlanmıştır. Batı merkezli ekonomik-ideolojik yaklaşımların ışığında bugüne dek yapılan değerlendirmeler Doğu’yu ötekileştirerek normalden sapma olarak değerlendirmiş, küresel kapitalist sisteme karşıtlık da bu ötekileşmeyi pekiştiren bir unsur olmuştur. Kötülüğün somutlaşmış hali olarak imlenen İran bir muammadır ve çoğu kişi için gizemini korumaktadır. Bu çalışma ile kalıp yargılardan bağımsız bir şekilde -ifrat ve tefrit eğilimlerine saplanmaksızın- İran’ı akademik açıdan görünür kılmak amaçlanmaktadır. Mevcut çalışmaların; güvenilirlik, tarafsızlık, ölçek, kapsam, vb. açılardan yetersizliği çabanın önemini arttırmaktadır. Belirtilen noktalar aynı zamanda çalışmanın sınırlılığını da oluşturmuş; yerli, yabancı ve çeviri kaynakların sınırlılığı, kimi konulardaki çelişkili veriler ve belirsizlikler araştırma sürecinin daha uzun vadeye yayılmasına ve çetrefilli bir ayıklama sürecine yol açmıştır.  İran Devleti’nin veri paylaşımında ketum ve kapalı tutumu, birincil kaynaklara erişimi zorlaştırdığı gibi verilerin güvenilirlik ve güncelliği açısından sınırlılıklar oluşturmuştur.

Öz Şiîlerle Şiî olmayanlar arasında ilk dönemlerden itibaren başta imamet bahsi olmak üzere ilmi konular tartışılmış ve karşılıklı eleştiriler yöneltilmiştir. Şiîlerle imamet bahsi üzerinden ilk tartışmaları Mu'tezilîler yapmıştır. Her ne kadar sonraki süreçte Hanbeliler Şiîlerin şiddetli bir muhalifi olarak karşımıza çıkmışlarsa da, eleştiriler ilmi anlamda daha ziyade Eş'arî âlimler tarafından sürdürülmüştür. Eş'arî gelenekten Şiîlik eleştirisiyle öne çıkan isimlerden birisi Bâkıllânî'dir. O hem Bâtınîlere karşı müstakil bir eser yazarak eleştiride bulunmuş hem de diğer eserlerinde İmamiyye'yi eleştirmiştir. Dolayısıyla bu şekilde Şîa'nın iki güçlü kolunu da muhatap olarak karşısına almıştır. Bunun sebebi, onun, İmamilerin daha rahat hareket edebildikleri ve bunun yanı sıra Fâtımîlerin ve Karmatilerin farklı bölgelerde etkili olduğu bir dönemde yaşamış olmasıdır. Bâkıllânî, Bâtınîlik reddiyesinde tevil anlayışları üzerine yoğunlaşırken İmamiyye'yi imamet bahsi üzerinden eleştirmiştir. O, imametle ilgili eleştirilerde temelde Mu'tezilî geleneği takip etmişse de meseleyi detaylı bir biçimde ele almış ve kendi delillerini ortaya koymuştur. Bâtınîlik eleştirisi ise, günümüze ulaşan ilk tam reddiye olması dolayısıyla oldukça önemlidir. Onun Bâtınîlere yaklaşımı kendisinden sonraki âlimler için de belirleyici olmuştur. Bâkıllânî'nin iki mezhebe yönelik eleştirinde de, kendisinden sonraki Eş'arî âlimler üzerinde hem yöntem hem de delillendirme yönünden etkisi olduğu anlaşılmaktadır. Abstract Shi'i and non-Shi'i scholars discussed scientific topics, especially about imamate and they criticized each other since the first period. Mu'tezilîte scholars made the first discussions on the imamate debate with Shi'ite scholars. Although in the next process, Hanbalites emerged as a violent opponent of Shi'ites, the criticism