Napad NOVJ na Zvornik 1943.
| Napad NOVJ na Zvornik jula 1943. | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Segment Drugog svetskog rata | |||||||
 Grupa partizana u Zvorniku, 8.7. 1943. | |||||||
| |||||||
| Sukobljene strane | |||||||
 NOVJ
|
 Oružane snage NDH Nemačke trupe
| ||||||
| Angažirane jedinice | |||||||
| Prva proleterska brigada, Prva i II vojvođanska NOU brigada | Delovi Prvog i Tuzlanskog ustaškog zdruga, 15. domobranske pješačke pukovnije i delovi nemačke 369. legionarske divizije | ||||||
| Snage | |||||||
| 1700 boraca | 3000 boraca, oko 2000 u Vlasenici | ||||||
| Žrtve i gubici | |||||||
| nepoznati | oko 600 mrtvih, ukupno oko 1400 ukupno izbačenih iz stroja | ||||||
Prva proleterska i Prva i Druga vojvođanska NOU brigada 16. udarne divizije NOVJ koncentričnim napadom su 5. jula zauzele Zvornik, prisilivši delove razbijene ustaške 1. brigade i domobranskog 15. pešadijskog puka da se, uz prihvat delova Ruskog zaštitnog korpusa spašavaju bekstvom preko pešačkog mosta preko Drine u Srbiju. U borbi su poginuli politički komesar Prve proleterske udarne divizije NOVJ Filip Kljajić Fića i politički komesar čete u 1. bataljonu 1. proletorske NOV brigade Radovan Gardašević, narodni heroji. Ustašama u Zvorniku su naneti gubici od 460 poginulih.
U Zvorniku su se tada nalazili delovi razbijenih ustaških bojni: 21. iz Drinjače, 29. iz Srebrenice, 28. iz Han Pijeska, 3 ustaške bojne i 2 bojne 15. domobranskog puka iz Vlasenice, koji su se izvukli bežanjem ispred Prve proleterske divizije i vojvođanskih brigada.
Grad je opasan prirodnim položajima na kojima su bila solidno izgrađena utvrđenja i veliki broj bunkera. Ključne tačke u spoljnoj odbrani Zvornika predstavljali su položaj Vratolomac, Zmajevac i Kula Grad i, nešto južnije od Zvornika, do same Drine, vrlo strmi Mlađevac.
U s. Capardima, oko 15 km zapadno od Zvornika, na komunikaciji Zvornik-Tuzla, nalazila se dobro utvrđena posada jačine dve čete ustaša iz sastava 3. bojne Tuzlanske brigade.
Komandant Prve proleterske divizije Koča Popović naredio je Prvoj proleterskoj brigadi da preduzme napad na Zvornik 4. jula u 21 čas. U napadu su učestvovali i bataljoni Prve i Druge vojvođanska brigada.
Ideja napada je bila da se u toku noći snažnim jurišem zauzmu Kula Grad, Zmajevac i Vratolomac i snage branitelja garnizona sabiju u Zvornik i uz Drinu, ne dozvoljavajući mu da izvuče svoje snage u pravcu sela Drinjače i Caparda, ili Bijeljine, a zatim da se prisili na predaju ili uništi u samom gradu.
Na Kulu Grad i neposredno na samu varoš napadala su sa zapada četiri bataljona Prve proleterske brigade i Drugi bataljon Druge vojvođanske brigade. Jedan bataljon Prve proleterske i Treći bataljon Druge vojvođanske brigade napadali su na Zmajevac. Prvi bataljon Druge vojvođanske brigade zatvarao je drum Zvornik-Tuzla i nalazio se na položajima Ahmetovo Brdo-Rudine. Prva vojvođanska NOU brigada je preorijentisana prema selu Capardima i ona je preduzela napad na ustaške položaje na Kosovači, štiteći na taj način sa zapada jedinice koje su napadale na Zvornik. Ostale jedinice Prve proleterske divizije bile su orijentisane prema Sokolcu.
Napad na Zvornik i zauzimanje grada bilo je svojevrsno remek-delo partizanske vojne "doktrine". Za nas Vojvođane, čija su sva mitraljeska i bacačka odeljenja u njoj učestvovala - to je bio prizor modernog, efikasnog, smišljeno povezanog dejstva uvežbanog ljudstva i raspoloživog oružja. Svojevrsni partizanski "blickrig".[1]
U toku noći zauzeti su Kula Grad, Mlađevac i Zmajevac. Branitelji su ujutro davali očajnički otpor iz grada, vršeći protivnapade jedan za drugim. Međutim, jedinice NOVJ su sve više sužavale obruč. Kragujevački bataljon Prve proleterske brigade izbio je kod samog mosta i sa grupom bombaša i puškomitraljezaca napao iz pozadine ustašku odbranu. Ustaše je zahvatila panika. Demoralisana masa je u zoru jurnula da preko mosta na Drini beži u Srbiju. Desetine puškomitraljeza i teških mitraljeza sa dominantnih položaja i sa krovova kuća tukli su u zbijenu gomilu koja je pokušavala da se preko mosta dočepa druge obale Drine. Samo je mali broj ustaša uspeo da se spase bekstvom u Srbiju, gde je prihvaćen od jedinice Ruskog zaštitnog korpusa u Malom Zvorniku.
Zvornik je zauzet u zoru 5. jula. Zaplenjen je veliki ratni materijal i skladišta hrane. Neprijateljski gubici u ljudstvu bili su takođe veliki.
U opštoj bojnoj relaciji Zapovjedništva Drugog zbornog područja NDH za mesec juli 1943. godine o toku borbe za Zvornik i taktici jedinica NOVJ napada kaže se:
... Gotovo u isto vrijeme sa napadom na glavnoj borbenoj liniji poslužio se neprijatelj i time što je neprijatelj uspio da sasvim malim udarnim grupama, dobro naoružanim, dođe još u toku noći iza leđa naše glavne borbene crte. Uspjevši neprijatelju da odbaci naše snage sa postava Divić i Mlađevac, te Zmajevac, neprijateljski mali dijelovi odigrali su odlučnu ulogu time što su sa svojom strojničkom vatrom u samom gradu omeli da naše snage, koje su otstupile sa kota, izvrše ujedno posjedanje važnih još oslonih tačaka u samom gradu, ka'ko bi se bar spriječio prodor u središte grada...[2]
U izveštaju Ustaškog stožera iz Tuzle dostavljenom 22. jula 1943. Glavnom ustaškom stanu u Zagrebu, o borbama za Zvornik se kaže i sledeće:
... Zvornik su trebale braniti jedinice 1 ustaškog sdruga koje su nakon višednevnih ogorčenih borbi razbijene i stigle sa premorenim, golim i bosim ljudstvom — ali ipak sa oružjem u Zvornik. Ove jedinice nisu bile sposobne za borbu. Za nekoliko dana njihova boravka u Zvorniku nije im stigla potrebna obuća i odjeća...
Zvornik je u noći 4. na 5. jula napadnut i zauzet po partizanima. Činovništvo, ustaški oružnici, legionari i nešto građana prešli su u Srbiju. Pri prelazu preko Drine bilo je mnogo žrtava, tako da je izgubljeno od 400—500 ljudi...
Poslije ovoga poraza narod je strašno potišten i utučen. Ugled ustaštva i državnog autoriteta je veoma opao...[3]
Istog dana kada se vodila borba za Zvornik, u selu Caparde su stigli izviđački odred i Protivtenkovski divizion 369. legionarske divizije, a iz Bosanskog Broda 2. jurišni bataljon. Ove snage sa četom ustaša iz Caparda i sa tri tenka iz izviđačkog bataljona 369. legionarske divizije objedinjene pod nemačkom komandom, preduzele su 5. jula napad na položaje Prve vojvođanske brigade u cilju da se probiju za Zvornik. Nemačka avijacija je podržavala napad i bombardovala položaje jedinica NOVJ. Štab Prve proleterske divizije nije imao tačne podatke o jačini nemačko-ustaških snaga kod Caparda. Smatrao je da su slabe, pa je nastojao da se selo Capardi obavezno i zauzme.
Štab Prve proleterske brigade je izdao zapovest za napad na selo Caparde. Došlo je do teške borbe: Drugi bataljon je bio opkoljen ali je zahvaljujući odluci komandanta bataljona i brzo izvedenom manevru uspeo da se izvuče; deo Trećeg bataljona je odsečen, a Prvi bataljon je vodio tešku borbu celo poslepodne i uz velike žrtve uspeo da se probije. Prilikom ovih borbi poginuo je Filip Kljajić Fića, politički komesar Prve proleterske divizije.
Narednih dana, nastavljajući napade, oko 3.000 nemačko-ustaških vojnika, od kojih je glavninu sačinjavao 370. puk 369. legionarske divizije, uz jaku podršku avijacije i tenkova, uklinilo se pravcem Capardi-Zvornik u borbeni poredak jedinica NOVJ i sve se više približavalo Zvorniku. Jedinice NOVJ, da ne bi bile razdvojene, morale su 8. jula povući sve svoje snage južno od komunikacije. Druga vojvođanska NOU brigada je u toku povlačenja vodila žestoke borbe. Jedinice su bile izložene ubitačnom dejstvu nemačke avijacije. Ipak je u toku 8. jula komunikacija pređena. Jedna četa Drugog bataljona Druge vojvođanske brigade i jedna četa iz Prve proleterske brigade ostale su odsečene severno od druma i same su se dalje probijale u pravcu Majevice. Nemačko-ustaška borbena grupa je, pretrpeo znatne gubitke, 8. jula ušla u Zvornik, koji su jedinice NOVJ blagovremeno napustile. Prema izveštaju nemačke komande, teško su ranjeni komandant 370. puka i njegov ađutant.
- Ljubivoje PAJOVIĆ: OSLOBOĐENjE ZVORNIKA (PRVA PROLETERSKA BRIGADA - SEĆANjA BORACA, KNjIGA II)
- PRVA PROLETERSKA BRIGADA - ILUSTROVANA MONOGRAFIJA
- MLADOST SLOBODI DAROVANA (PRVA VOJVOĐANSKA BRIGADA - SEĆANjA )
- Žarko Atanacković: DRUGA VOJVOĐANSKA NOU BRIGADA Arhivirano 2011-03-17 na Wayback Machine-u
- ↑ Mirko Tepavac: MOJ DRUGI SVETSKI RAT I MIR
- ↑ (Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu, tom IV, knjiga 15, strana 551.)
- ↑ (Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu, tom IV, knjiga 15. strana 530-533)
