Azerbaycan şIiri

ÖZ 1905 yılında Rusya'da ortaya çıkan Meşrutiyet hareketi, Azerbaycan Müslüman Türk toplumu üzerindeki baskıların kısmen gevşemesine yol açmıştır. Fikirlerini eskiye göre biraz daha serbest biçimde ifade edebilen Türk aydınları, 1905 yılından itibaren gazete ve dergiler çıkarmış; şiir, roman, hikaye ve tiyatro türlerinde kitaplar yayımlamaya başlamışlardır. Verilen serbestlikle birlikte özgürlük, bağımsızlık, insan hakları, emek sömürüsü, cahillik, eğitimsizlik, dini tutuculuk, batıl inançlar gibi konular yayın faaliyetleri aracılığıyla daha yüksek sesle dile getirilmiştir. Azerbaycan'da başta Molla Nasreddin olmak üzere dönemin etkili gazete ve dergileri etrafında kümelenen edebiyatçı ve aydınlar, diğer güncel konuların yanı sıra kadın sorunlarını da gündeme getirirler. 20. yüzyıl başlarında üzerinde ısrarla durulan sorunların başında kadın hukuksuzluğu gelir. Efendiyev, Yusuf Vezir Çemenzeminli gibi edebiyatçılar kadın hukuksuzluğunu eserlerinde işlemişlerdir. Ailede alınan kararlarda kadının söz hakkının bulunmaması ve kadının eve kapatılarak toplumdan izole edilmesi büyük sorun olarak dile getirilmiştir. Kadının ikinci sınıf insan olarak kabul edilmesi, toplumda hak ettiği değeri görememesi şair ve yazarlar tarafından eleştiri hedefine konmuştur. Ayrıca kız çocuklarının okutulmaması, çocuk yaştaki kızların yaşlı erkeklere zorla evlendirilmesi, erkeklerin çok eşliliği, kısa süreli geçici nikah olarak da bilinen "muta nikahı" gibi sorunlar ısrarla ele alınır. Toplumdaki kadın hukuksuzluğu ile kadının toplumdan dışlanmışlığı keskin ifadelerle eleştirilmiştir. Bu çalışmada 20. yüzyıl başlarında Azerbaycan edebiyatına yansıyan kadın hukuksuzluğu örnekler aracılığıyla ele alınmış, üzerinde yorum, tahlil ve değerlendirmelerde bulunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Azerbaycan edebiyatı, kadın hakları, kadın hukuksuzluğu, çokeşlilik, kadınların dışlanması ABSTRACT Constitutionalist movement that emerged in Russia led to a partial easing of the pressure on the Azerbaijani Muslim Turkish people. Turkish intellectuals, who became able to express their ideas a little more comfortably than the past, have published newspapers and journals since 1905; and have started to publish books in the fields of poetry, novels, stories and theatre, as well. With the freedom given, issues such as liberty, independence, human rights, labor exploitation, ignorance, lack of education, religious fanaticism and superstitions have been focused on more through publication activities. Literati and intellectuals in Azerbaijan, including especially Molla Nasreddin, gathering around the influent newspapers and journals of the period began to discuss women's issues as well as other current issues. Unlawfulness toward women was one of the basic problems mostly discussed in the early 20th century. Literati such as Celil Memmedquluzade dealt with unlawfulness toward women in their works. They discussed the lack of women's right to speak about the decisions made and women's isolation from society, as major problems. The poets and authors criticized that women were treated as second-class people and they did not find the value they deserved. They also put great emphasis on issues such as not sending girls to school, forcing girls at young age to marry elder men, polygyny, and the so called "muta marriage" also known as the short-term temporary marriage. Unlawfulness toward women and isolation of women from society were sharply criticized. In this study, unlawfulness toward women reflected on Azerbaijani literature in the early 20th century was presented through examples, commented on, analyzed and evaluated. 1. GİRİŞ Rusya'daki Türk aydınlarının 19. yüzyılın başlarından itibaren medeniyet ve toplum hayatıyla ilgili yeni fikirlere yöneldikleri bilinmektedir. Bu konuda ağırlıklı olarak aile ve kadın meselelerine ilgi duydukları, mevcut sorunları gidermek için reformist yaklaşımlar sergiledikleri anlaşılmaktadır. Batı ülkelerinde kadın hakları mücadelesi, ilk kez kadınların seçme ve seçilme ile çalışma hakları talepleriyle başlar. Bu yolda yapılan çabalar, zaman içinde farklı bir yol izleyerek feminizm hareketine evrilir. Kadın hakları mücadelesi zamanla Türk dünyasında da görülür. Müslüman Doğu toplumlarında kadın haklarını ile kadın hukuksuzluğunu açıkça dile getiren ve meselenin ciddi bir problem olduğunu söyleyen aydınlar daha çok Batı medeniyetini tanıyan kişilerdi. Ağırlıklı olarak Avrupa'da eğitim almış bu aydınlar, Avrupa'nın değerlerine sempati duyuyorlardı.

Nizami Gencevi "Sırlar Hazinesi" kitabımız Türkiye türkçesine uyarlanmış ve basılmıştır.
      Türk Dünyasının en büyük şairlerinden olan Nizami Gencevi 1141 yılında Kuzey Azerbaycan’ın, Gence vilayetinde doğmuştur. Asıl adı İlyas Bin Yusuf. Eserlerinde memleketi Gence’de yazmıştı. Leyla ile Mecnun’u, mesnevi şeklinde yazan ilk şairlerdendir.
    Nizami haksızlığa gelemeyen, insani değerlere önem veren bir şair olarak sevgi, hürriyet vb. konuları işlemiştir.
    Atasözlerini şiirlerinde sıkça rastlamaktayız.
    Nizami’nin ilk büyük hacimli eseri “Sırlar Hazinesi” manzumesidir. Yakın ve Orta Şark edebiyatında didaktik manzume türünün en kıymetli numunesi olan bu eser dâhi şairin yaratıcılığında epik şiir sahasında ilk kalem tecrübesi idi.
      Eser hicri takvime göre 570 yılında yazılmıştır ki, miladi takvimle 1174-1175 yıllarına denk geliyor.
      “Sırlar Hazinesi”ne, gerçek manada, Nizami’nin yaratıcılık manifestosu denilebilir. “Hazine” adını şair esere tesadüfen vermemiştir; “Sırlar Hazinesi” gerçekten de, hayatın ayrı ayrı sahalarını kapsayan, cemiyetin muhtelif tabakalarının rengârenk suretler silsilesini yaratan, fikirler, idealler ve kanaatler ifade eden bir eserdir. Büyük şair didaktik manzume türünün imkânlarından başarıyla istifade edip, okuyucu ile lirik monologlar şeklinde sohbet ediyor, onu düşündüren, rahatsız eden problemlere dokunuyor, bütün hallerde orta asırların katı karanlığı içerisinden ışığa, hakikate, hayra sesleniyor. Manzume muhtelif meselelere ithaf edilen mukaddime, 20 makalât (sohbet) ve bu makaleleri epik portrelerle yansıtan 20 küçük hikâyeden ibarettir.

https://www.zenginyayincilik.com.tr/urun/sirlar-hazinesi/

Bu kitap, Nizamî Gencevî “Hamse”sinin son kitabıdır. Türk edebiyatında, müstakil bir mesnevi olarak ilk defa Nizamî tarafından yazılmış ve daha sonraki çağlarda kaleme alınan İskendernâmeleri büyük oranda etkilemiştir. Hatta bazı şairler Nizamî’nin beyitlerinden yaptıkları çevirileri doğrudan eserlerine koymuştur. Şerefnâme ve İkbalnâme adları altında iki bölümden oluşan kitap İskender’in tarihî ve efsanevî yönlerini ele aldığı için “İskendernâme olarak adlandırılmaktadır. Nizamî bu eserinde; hamsenin diğer mesnevilerinde olduğu gibi ideal devlet, ideal millet, ideal hükümdar arzularını net bir biçimde ifade etmiştir. İskender'in felsefî düşünceleri ile ona öğütlerde bulunan Sokrat, Eâtun ve Aristo’nun hikmetli sözleri de bu manzumede öne çıkmaktadır. Şark edebiyatı geleneği üzere klasik bir üslupla yazılan methiyelerde bile Nizamî yaptığı övgünün yanı sıra yüksek idealleri doğrultusunda hükümdarlara nasihatlerde bulunmuştur. Azerbaycan ve aynı zamanda genel itibariyle tüm Türk dünyasında felsefî manzumenin en görkemli temsilcisi olan, Şarkı ve Garbı asırlar boyunca meftun eden Nizamî Gencevî’deki insan sevgisi diğer eserlerinde olduğu gibi İskendernâme’de de hususi yer tutmaktadır.

https://www.zenginyayincilik.com.tr/urun/iskendername/

Özet
Karabağ meselesinde lider konuma gelmek, tarihin öğretici derslerinden doğru sonuçların çıkarılması meselesini gündeme getirdi. Karabağ sorununun 10 Kasım 2020'den sonra çözüldüğünü düşünürsek, ancak tarih olarak edebiyat tarihimizde unutulmaz bir sayfa olarak her zaman kalacaktır. Karabağ savaşına adanan şiir örnekleri iki kısma ayrıldı: 1) Birinci Karabağ Savaşı'na adanmış şiir;  2) İkinci Karabağ Savaşı'na adanmış şiir. 2001-2020 yıllarının basınında Karabağ konusuna akademisyenler tarafından literatürde yer verilmiştir. Dr.Elçin Mehraliyev, Prof. Dr.  Elnara Akimova, Prof. Dr. Merziya Necefova, Dr. Nargiz Cabbarlı, Prof. Dr. Asif Rüstemli ve diğerlerinin çeşitli çalışmaları var. Ancak Karabağ meselesi 2001-2018 yıllarında basında kapsamlı bir şekilde araştırılmamıştır. İyimserlik, zaferin nedeni, gelecekteki zafer için umutlar - Avaz Süleymanoğlu'nun "Zafer Meselesi", Fikret Goca'nın "İstedim", Mazahir Mazhar'ın "Bayrağım Sallaması!" şiirlerinde, vatan özlemi ve şehitlik teması Hüseyn Kürdoğlu'nun "Vatansız mı olacak?" bulundu. Şiirde isyan, ermeniler karşı – düşmana olan nefretin nedenidir (Huseyn Kürdoğlu'nun "Karabağ gözümden ve kalbimden geçer", Matlab Mısır'ın "Kremalı Soyu", Davud Nasib'in "Bu topraklar nerede", Şovkat Zarin (Horovlu) "Ermeniler benden korkuyor", Zaur Vedili'nin "Şuşa Dağları" , Zalimkhan Yagub "Shusha Shikestasi" ye sahiptir. Mülteci acısı, şiirde sürgünün acısı (Kamala'nın "Mülteci güzeldir", Farida Hacıyeva'nın "Mülteci", Sabir Yusifoğlu'nun "Şuşa'yı anma gecesi", Rafig Yuşifoğlu'nun "Karabağ geçersiz" teması Karabağ temasına dayanmaktadır.
Makalede amaç dünyanın en çok dikkat çektiyi Karabağ savaşının şairlerin şiirlerinde nasıl yansıması, I ve II Karabağ savaşı konulu eserlerdeki mukayiseleri somut örnekler esasında araştırmaktır. Araştırmada konu hakkında daha çok yazılmış bilimsel çalışmalardan kulanılacaktır. Makalede mükayiseli-analitik ve tarhihsel tahlil yönteminden kulanılacaktır.

Anahtar kelimeler: Karabağ, politika, şiir, dergi, gazete, Azerbaycan.

Abstract
Gaining a leading position on the Karabakh issue has raised the issue of drawing the right conclusions from the instructive lessons of history. If we take into account that the Karabakh problem was resolved after November 10, 2020, but as a history, literature is an unforgettable page in our history. Samples of poetry dedicated to the Karabakh war were divided into two parts:
1) Poetry dedicated to the First Karabakh War
2) Poetry dedicated to the Second Karabakh War
In the press of 2001-2018, the subject of Karabakh was covered in the literature by fil.e.d. Elchin Mehraliyev, Ph.D. Elnara Akimova, Ph.D. Marziya Najafova, Ph.D. Nargiz Jabbarli, Professor Asif Rustamli and others have various studies. However, the issue of Karabakh was not comprehensively investigated in the press in 2001-2018. Fil.e.d. Elnara Akimova, Ph.D. Marziya Najafova conducted research only in the field of poetry, Ph.D. Elchin Mehraliyev paid attention to the works written in the field of poetry, prose and drama in 2001-2018.
Optimism, motive for victory, hopes for future victory - Avaz Suleymanoglu's "Question of Victory", Fikret Goja's "I Wanted", Mazahir Mazhar's "Waving, my flag!" found in his poems. There is high optimism in Zalimkhan Yagub's poem "I am waiting for that day". The theme of longing for the homeland and martyrdom is reflected in Huseyn Kurdoglu's poems "Will he be stateless?" It is reflected in Huseyn Kurdoglu's poem "Will he be stateless?". Rebellion in poetry is the motive of hatred for the enemy (Huseyn Kurdoglu's "Karabakh passes through my eyes and heart", Matlab Egypt's "Cream of Sorrow", Davud Nasib's "Where is this land", Shovkat Zarin (Horovlu) "Armenians are afraid of me", Zaur Vedili's "Mountains of Shusha" , Zalimkhan Yagub has "Shusha Shikestasi" and etc.
The aim of the article is to investigate the reflection of the Karabakh war, which attracted the most attention in the world, in the poems of the poets and the comparisons in the works on the I and II Karabakh war on the basis of concrete examples. In the research, more scientific studies written on the subject will be used. In the article, the method of competitive-analytical and historical analysis will be used.

Key words: Karabakh, politics, poems, journal, newspaper, Azerbaijan.

Suna Valiyeva şiirleri modern Azerbaycan Edebiyatının güçlü örneklerindendir. Şairin şiirlerinde Türklük, vatan sevgisi ve doğallık kıvrak ve akıcı bir anlatımla kendine yer bulmuştur. Azerbaycan Türkçesinin zenginliğinden ve şiirselliğinden bolca istifade eden şair en sade duyguları bile okuyucunun yüreğine dokunacak üslupla dile getirmeyi başarmıştır.

İlkte sonum, sonda ilkim,
Tanrı aşkı hak görküyüm,
Gökten gelen Göktürk’üyüm,
Ben seçildim, ben de geldim.

Yaratıcılığı ile şiire yeni bir ruh vererek şiiri sarayların mengenesinden kurtaran ve halkın servetine çeviren Nizamî’nin “Hamse” olarak adlandırılan beş manzumesinden dördüncüsü “Yedi Güzel” manzumesidir. Orijinal adı “Heft Peyker” olan manzume mecazi olarak “Yedi Güzel” diye adlandırılmıştır.
Nizamî manzumeyi 31 Temmuz 1197’de bitirmiş ve onu Marağa hükümdarı Alaaddin Körpe Arslan’a (1174-1208) ithaf etmiştir. Manzumenin mevzusu Sasani hükümdarı olan V. Behram’ın hayatı ile alakalıdır. Ancak şair onun hayatını anlatırken yaşadığı dönemle alakalı eleştirel yaklaşımlarda bulunmuş ve romantik düşüncelerle dolu bir eser yaratmıştır. Yedi Güzel; hayat ve insan, tarih ve muasır dönem, padişah ve halk vs.
mevzular etrafında Nizamî’nin zengin, renkli düşünce, bakış ve kanaatleri hazinesidir.
Eserin mevzusu Sasani hükümdarı V. Behram’ın hayatı ile alakalı olsa da şair, Behram’ın hayatını, faaliyetini anlatmak, onun başından geçenleri büsbütün yansıtmak istememiştir. Nizamî’nin maksadı Behram hakkındaki efsane ve rivayetleri, tarihî kaynaklardaki bilgileri toplayıp şiire dönüştürmek değildir. Şairin maksadı Sasani hükümdarının simasında yeni insan idealini yansıtmak, zaman ve insan anlayışı etrafındaki derin düşüncelerini ifade etmek olmuş, fikirlerini delillere dayandırmak için ise tarihî kaynaklara başvurmuştur.
Şair, olaylara geçmeden evvel manzumenin girişinde insana yeni şekilde yaklaştığını gösteren bir konsept ileri sürüyor. Girişte nasıl insan olunacağı sorusu lirik şekilde ifade edilse de ana bölümlerde bunlar farklı farklı insan imgeleri ve hayati hadiseler vasıtasıyla tasdik ediliyor.
Şair, insanın kendisini idrak etmesini istiyor ve bu fikre hususi ehemmiyet veriyor. Bu yüzden de Nizamî, Behram’ı eser boyunca kendini idrak etme sürecinde yansıtıyor.
Günümüz Azerbaycan Türkçesine manzume olarak çevrilen eser, Azerbaycan Cumhuriyeti Kültür Bakanlığının katkılarıyla anlamsal ve yapısallığına dokunulmadan Türkçeye uyarlanmıştır.

https://www.zenginyayincilik.com.tr/urun/yedi-guzel/

ÖZET
Kerim Meşruteçi Sönmez, İran’da, Tebriz’de doğar. Bugün halen hayatta olan Sönmez’in yayımlanmış altı şiir kitabı vardır. Asıl ününü şairlik yönüyle sağlayan Sönmez, bunun yanında makaleler, çeviri, gezi ve inceleme kitapları, eleştiri yazıları da kaleme almıştır. Birçok yazar ve şairin şiirleri hakkında olumlu görüşler bildirdiği Sönmez, gelenekten beslenen, toplumsal ve bireysel temaları konu alan şiirleriyle, coşkulu, romantik, lirik, didaktik bir şairdir. Şiirlerinde başkaldırı, özgürlük, sevgi, insanlık, dostluk, benlik, varlık, doğa, aşk, aile, yaşam, doğruluk, ömür gibi birçok tema ve konuları işlemiştir.

ABSTRACT
Kerim Meşruteçi Sönmez was born in Tebriz, Iran. Kerim Sönmez has six poetry books published. Although he is known as a poet, he has published various articles, translations, travel accounts and critical books. Many critics hold him as a brilliant poet whose poetry utilizes traditional, social and individual features. He has written romantic, lyrical and didactic poems. His poetry contains topics such as social protest, freedom, humanity, friendship, existence, nature, love, family, life and honesty.

Nizami Gencevi bu eşsiz söylenceyi yüksek şairlik istidadı ve bilgeliği ile kâğıda döken Türk dünyasındaki ilk ve en büyük şairlerden biridir.
Yaşadığı çağın gereği olarak şiirlerini Farsça yazmak zorunda kalan Nizami, dönemin şahlarına sunduğu eserlerinde Türklüğünü gizleme yoluna gitmemiş aksine, açık bir şekilde beyan etmiştir.
Bu eserde okuyacağınız ve sevgili eşinin ölümünün ardından yazdığı şiirin son mısralarında, eşinin ve o eşinden olan oğlunun, (Türkzadesinin) dolayısıyla kendisinin Türklüğünü net olarak ortaya koymaktadır:

Ağyara gazaplı, bana mihriban,
Gönül yoldaşımdı o nazlı canan.
Türkler tek olmuştu bir göçe muhtaç,
Türkler tek eyledi yurdumu taraç.
O Türküm gittiyse bir gün çadırdan,
Sakla Türkzademi sen, ey yaradan!

Bu eser, Nizami Gencevi’nin bugüne kadar yapılan “Hüsrev ve Şirin” tercümeleri içinde, içerik ve anlatım bakımından aslına en uygun olanı olarak kabul görmüş ve Azerbaycan Cumhuriyeti Kültür Bakanlığının katkılarıyla, anlamsal ve yapısallığına dokunulmadan Türkçeye aktarılmıştır.

https://www.zenginyayincilik.com.tr/urun/husrev-ve-sirin/

Azerbaycan edebiyatının genç temsilcilerinden Saida Subhi’nin yazdığı şiirlerde içsel fırtınalar öne çıkmakta, şairin yüreğini dolduran duygu esintileri bahar meltemi gibi okurun yüzüne üflenmektedir. Bu şiirler, yaşanmışlıkların tasviri ve yaşanacak olan duygu yüklü anların öngörüsüdür.

Aydınlatır güneş, 
parıldayarak ve şevkle
pencerenin camından
geçerek içime, 
gömleğin içine,
kotun cebine,
kıvrımlara,
kalbimin içine,
dibe…