Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı

ÖZET Cumhuriyet'in kurulmasının ardından bir dizi talimatnameyle eğitimin her aşamasını içeren düzenlemeler getirilmiş, düşünsel anlamda yeni bir nesil inşa etme ve eğitimi toplumun her kademesine yayma amacı doğrultusunda ülkenin dört bir yanında eğitim seferberliği yaşanmaya başlamıştır. Anadolu'nun merkezinde yer alan ve uzun yıllar ilim merkezi olma özelliğini koruyan Konya şehrinde söz konusu süreçte aynı amaç doğrultusunda pek çok eğitim yapısı inşa edilmiştir. Konya'da Erken Cumhuriyet Döneminde inşası tamamlanan yapıların büyük çoğunluğunu tip proje olarak Anadolu'nun çeşitli kentlerinde de aynı süreçte inşa edilmiş, strüktür, plan ve tasarım bağlamında birbirini tekrar eden yapılar oluşturmuştur. Şehir merkezinde inşa edilen tip projeler kısa sürede ihtiyaçlar dahilinde ilçelere de yayılmış, özellikle neoklasik cepheler ve simetrik planlar aynı dönemde tamamlanan okul binalarının büyük kısmında uygulanmıştır. Konya şehir merkezinde bulunan tip projelerin dışında ilçelere bağlı köylerde küçük ölçekli okullar, aynı dönem Anadolu'da görülen "ikinci tip proje" ya da "köy okulu projesi" olarak adlandırılan, kurulum sürecinde işlevselliğin başat olduğu eğitim yapılarına örnek oluşturmuştur. Cumhuriyet'in erken dönemlerinde Konya'da, tip proje ve ikinci tip projelerin yanı sıra modern mimariye ait unsurlar taşıyan bir eğitim yapısı da inşa edilerek dönem mimarisi çerçevesinde değerlendirilmesi ve tartışılması gereken önemli örnekler yaratılmıştır.

Bu çalışmada, Türkiye’de Cumhuriyet Dönemi Mimari Mirasını oluşturan yapıların belgelenmesi ve
korunması konularında yaşanan sorunlar, Balıkesir’de bulunan ve kentte dönemin mimarlık mirasının seçkin
örneklerini oluşturan yapılar aracılığıyla incelenmiştir. Öncelikle Cumhuriyet Dönemindeki imar
etkinliklerinin Balıkesir kentinin gelişimine olan katkısı açıklanmıştır. Daha sonra kentte Cumhuriyet
Dönemi Mimarlık Mirasını oluşturan kullanımı ve yenilenmesi konularında sorunlar yaşanan yapı ve kent
parçaları incelenmiştir. Sonuç bölümünde bu sorunların çözüm yolları tartışılmıştır.

Ulusal Mimarlık Sergisi ve Ödülleri kapsamında iki yılda bir verilen Mimar Sinan Büyük Ödülü’nü 2020 yılında Nişan Yaubyan kazanmıştır. Yaubyan’ın kariyerinde inşa ettiği projelerin tümü dikkate alındığında konut yapılarının önemli bir yerde durduğu gözlemlenmektedir. Yapılarının dökümü daha detaylı irdelendiğinde diğer bir dikkat çeken nokta ise, Kadıköy ilçesinde özellikle de Moda’da inşa edilmiş yapılarının nicel olarak çokluğudur (Tablo). Bu çalışmanın amacı, Yaubyan’ın Kadıköy Moda semtinde inşa ettiği özgün apartman örneklerine dikkat çekmek, daha önce paylaşılmamış ‘modern mimarlık mirası olan’ bu apartmanların proje ve belgelerini literatüre kazandırmak, mimarlık ortamında tartışmaya açmaktır. Bu doğrultuda çalışma, Yaubyan’ın Kadıköy ilçesindeki konut yapılarından yalnızca Moda’daki apartmanlarına odaklanmış ve iki ana eksende kurgulanmıştır: İlk bölümde, 1950 sonrası değişen yaklaşım biçimlerinin modernleşme dönemi apartmanlarına yansımaları çerçevesinde değerlendirmeleri yapılmıştır. İkinci bölümde ise özellikle 1960-70 dönemlerinde inşa ettiği apartmanları hakkında genel itibariyle Ermeni cemaati vasıtasıyla erişilen literatürde herhangi bir çalışmaya rastlanmamış olması ve bu yapıların mimarlık ortamında yeteri kadar tanınıp tartışılmaması gibi nedenlerle, bu konut örneklerinin fiziksel arşivde yer alan detaylarına yer verilmiştir.
Kadıköy-Moda semtinin, mimarlık literatüründe apartmanlaşma, modernleşme sürecinde apartmanlar ve bu apartmanların benimsenen yeni yaşama kültüründeki rolü, aidiyet, kent kimliği ve kentsel koruma etkileşimi gibi mimarlığın temel tartışma alanları bağlamında yapı tipolojisini koruyabilmesi açısından önemli bir çalışma alanı olduğu da aşikârdır. Dolayısıyla, Yaubyan’ ın mimari yaklaşımının konut özelinde yapılı çevre ile kurduğu ilişkiler ve genel tutum bağlamında dönemine ait değerlendirilmeleri de metni destekleyen ikincil eksen olarak belirlenmiştir. Çalışmada, fiziksel arşivde yer alan belgelerin, mimar özne ile projeler üzerinden yapılan tartışmalarının yeniden yorumlanması ve sözlü tarih verilerinin kaydedilmesi yöntem olarak seçilmiştir.

Bu çalışmada, Balıkesir’de Cumhuriyet Döneminde inşa edilmiş yapıların incelenmesi aracılığıyla kentte söz konusu dönemde gerçekleşen gelişim ve dönüşümün sosyal, kentsel ve mimari karakteristiklerinin ve söz konusu dönüşümün gerekçelerinin açığa çıkartılması amaçlanmıştır. Ayrıca, kentteki Cumhuriyet Dönemi mimarlık mirasının nasıl değerlendirileceği ve bu mirasın kentte ileride gerçekleşecek dönüşümlere katkısının ne olacağı konusunun da tartışılması hedeflenmektedir.

Bu yazı, Ankara kentinin sahip olduğu mimari değerlerin sosyal hayata ve ekonomiye katılabilmesi için yeni bakış açıları önermektedir. Kentin mimarisinin yirminci yüzyıldaki şekillenme süreci eleştirel bir gözle ele alınarak kazanç ve kayıpların neden ve niteliği sorgulanmakta, tekrar eden kentten kaçış süreçleri ortaya konularak tekrarlayan değer yitiminin sonlandırılabilmesi için bütünsel bir bakış açısına ihtiyaç olduğu vurgulanmaktadır.

Cumhuriyet devrimi siyasal olduğu kadar toplumsal yapıda da kökten bir değişim önerirken, toplumun geçmiş ve gelecek ile olan ilişkisini yeniden tanımlama gereği duymuştur. Bunu yaparken de tarih boyunca neredeyse yeni kurulan tüm medeniyetler ve iktidarlarda olduğu gibi bu dönüşüme mimariden başlamıştır. Bu bağlamda 1923’te başkent ilan edilen Ankara, yoğun bir yapılaşmaya sahne olmuş ve ilk anıtsal yapıları Birinci Ulusalcı Mimarlık üslubunda inşa edilmiştir. Üslubun geçmişe dönük anlayışı, cumhuriyetin ilerlemeci ilkeleriyle örtüşmeyerek yerini modernist üslup arayışlarına bırakmıştır. Başlarda Türkiye Cumhuriyeti’nin komşusu ve yeni bir cumhuriyet kurulması bakımından çağdaşı olan Rusya’da öne çıkan Sovyet konstrüktivizminden, 1930lardan sonra ise Alman Modernizmi olmak üzere birçok Avrupa mimarlık akımından etkilenmiştir. Yabancı mimarların da gelişiyle daha yalın bir karaktere bürünen Türk mimarlığı, Avrupa’da yükselen milliyetçi siyasi atmosferle tekrar geçmişe dönük bir anlayışa sahip olmuştur. 1940’lardan itibaren köklerini yeniden Osmanlı ve Selçuklu mimarisinde bulmayı amaçlayan mimaride kimlik arayışıyla, İkinci Ulusalcı Mimarlık Akımı sahneye çıkmıştır.

Künye: Arar, M.B. (2020). "Niğde Tren Garları" Niğde Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Niğde.
The railways that emerged in England, showed a rapid development and spread to various parts of the world in the 19th century. Ottoman Empire did not remain indifferent to these developments, thus Railway construction started with Sultan Abdulaziz Khan period. Formingour subject “Niğde Train Stations” construction in two periods. As a result of our work, eight train stations has been determined. Two of this stations builted in Ottoman era six of these builted in Turkish Republic period. The station Ulukışla and Çiftehan, facility that constitutes our subject, part of the Anatolian-Baghdad railway project, one of the most important reconstruction activities of the Sultan II. Abdulhamid Khan period. Other railway construction activities in the Turkish Republic period. Niğde, Hüyük, Bor, Bereket, Karalar and Gümüş stations also belong to this period. In both periods, development activities were carried out by the Germans. Structures at the station German-type projects, and thus are the works that exhibit
the German-Turkish eclectic features of its period a draws attention. It also played an important role in the urbanization of the town following the period and also it has been the main factor in the development of the surrounding settlement over time. For this reason, railway structures in Niğde, Railway Heritage and industrial architecture within most important. Although each of them is a work exhibiting the characteristic features of its period in Anatolian Turkish Architecture, at the same time, they are historical, social, technological and scientific witnesses of the industrialization culture in Niğde.

İngiltere’de ortaya çıkan demiryolları, hızlı bir gelişim göstererek 19. yüzyılda dünyanın çeşitli bölgelerine de yayılmıştır. Osmanlı Devleti bu gelişmelere kayıtsız kalmamış, nitekim Sultan Abdülaziz dönemi ile birlikte demiryolları inşasına başlanmıştır. Konumuzu teşkil eden Niğde Tren Garları, başlıca iki dönemde inşa edilmiş yapılar olarak karşımıza çıkmaktadır. Yaptığımız çalışmalar neticesinde toplam 8 gar tesisi tespit edilmiştir. Bunlardan ikisi Osmanlı, altısı Cumhuriyet dönemine aittir. Osmanlı dönemine ait Ulukışla ve Çiftehan garları Sultan II. Abdülhamid Han dönemi imar faaliyetlerinden Anadolu-Bağdat Demiryolları’nın önemli bir parçasıdır. Diğer demiryolu inşa faaliyetleri ise Cumhuriyet döneminde gerçekleşmiştir. Niğde, Hüyük, Bor, Bereket, Karalar ve Gümüş garları bu döneme ait eserlerdir. Her iki dönemde de imar faaliyetleri Almanlar tarafından yapılmıştır. İstasyon dâhilindeki yapılar özellikleri bakımından Alman tip projelerin belirgin örneklerindendir ve dolayısı ile döneminin Alman-Türk eklektik üsluplarını sergileyen eserler olarak dikkat çekmektedir. Yapılar, inşa edildiği dönemlerde bölgelerin şehirleşmesinde önemli rol üstlenmiş, çevresindeki yerleşim mahallinin zamanla gelişmesinde ana etken olmuştur. Bu sebeple Niğde’de yer alan demiryolu yapıları, demiryolu mirası ve endüstriyel mimari kapsamında oldukça önemlidir. Her biri Anadolu Türk Mimarisi içerisinde döneminin karakteristik özelliklerini sergileyen birer eser olmakla birlikte, aynı zamanda Niğde’deki sanayileşme kültürünün tarihsel, sosyal, teknolojik ve bilimsel tanıkları niteliğindedir.

The contextual framework of this study is different from others which examined the first high-rise buildings in Turkey in that a case study is selected from Kayseri, which is an Anatolian city,  instead of from Ankara or Istanbul.  The case  is the Kayseri Foundation skyscraper office building,  which was built in 1969. It can be seen not only as a new business center which reveals the construction technologies and design concepts of office buildings of that era but also as a case that contributes to the urban memory and the physical transformation of the city. In this context, it is believed that the story of the office building in Kayseri contains similar processes which can be seen in other cities in Anatolia. In the first part of the study, the development of skyscrapers in the world, parallel to advances in construction technology, which is one of the important results of the industrial revolution,  is examined through pioneering examples and the  applications in Turkey are evaluated in this context. In the second part, different from the other high-rise buildings in Turkey, examples of which are usually given from Istanbul and Ankara, a question is raised  from a  critical point of view, namely  "Where and in which circumstances were the first high-rise buildings in Anatolia designed and built?" The answer is investigated in the Kayseri case.

Özet: XX.Yüzyılın ilk yarısında ülkemizde yaşanan savaş ve devrim yılları Türk toplumunun ekonomik ve sosyal yapısını değiştirmiştir. Bursa'nın Cumhuriyet sonrası sanayileşmesi ve ilk 5 yıllık kalkınma planı içinde yer alması, kente göçü getirmiştir.

Dolmabahçe Sarayı’nın inşasına, Sultan Abdülmecid Döneminde Avrupa’dan büyük borçlar alınarak 1846’da başlanmış ve sarayın inşası 1853 yılında tamamlanmıştır. Bugünkü Vodafone Park Stadyumunun olduğu yerde bulunan ve sarayın has atlarının barındırılıp, bakıldığı yapılar olan ıstabl-ı âmire bölümünün ise, yine sarayla aynı tarihte inşası tamamlanmış ve ek yapıları da tahminen 1861-1875 yılları arasında ortaya konulmuştur. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi’nde bulunan bir çizime göre yapının, ahır nalbanthanesi, manej (at meydanı), ahır görevlilerinin daire ve koğuşları; ahırlar, arpa ambarı, mutfak ve imalathane ile oldukça geniş bir alana yayılan, çok işlevli bir yapılar topluluğu olduğu anlaşılmaktadır. Söz konusu durum, yapının mevcut fotoğraflarından da kolaylıkla anlaşılabilmektedir. Cumhuriyet Döneminde, 1939 yılına gelindiğinde, o dönem özellikle spor kompleksleri üzerine yaptığı çalışmalarla adını duyurmuş olan İtalyan mimar Paolo Vietti Violi, söz konusu has ahırların bulunduğu yerde bir stadyum tasarlamak üzere Türkiye’ye davet edilmiştir. İtalyan mimar, ekibine dâhil edilen iki Türk mimar Fazıl Aysu ve Şinasi Şahingiray’la birlikte söz konusu alana uygun bir stadyum planı hazırlamıştır. Stadyumun temeli 19 Mayıs 1939’da atılmış ancak II. Dünya Savaşı’na gitmekte olan siyasal ve ekonomik koşullar nedeniyle inşaat sekteye uğramıştır. Bu nedenle bu kez 19 Mayıs 1943’te yeniden bir temel atma töreni yapılmış ve hafriyat çalışmalarına başlanarak ahır binaları ortadan kaldırılmıştır. İnşaatın tamamlanmasından sonra, stada, dönemin Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün soyadı verilmiştir. Stadyumun açılış maçı 27 Kasım 1947’de Beşiktaş ile İsveç’in AIK Solna takımı arasında oynanmıştır. Stadın ismi, 1952’de Demokrat Parti Döneminde siyasi nedenlerle, Midhat Paşa Stadyumu’na dönüştürülmüşse de 1974’te yeniden İnönü Stadyumu olmuştur. İstanbul’un yıllar içerisinde artan nüfusuyla doğru orantılı olarak İnönü Stadyumu’nun da kapasitesi çeşitli müdahaleler ile artırılmaya çalışılmıştır. Nihayetinde 2013 yılı Haziran ayında mevcut BJK İnönü Stadyumu yıkılarak aynı yerde yeni bir stadın inşasına başlanmış ve Vodafone Şirketi, stadyuma 2014-2015 sezonundan başlayarak on beş sezon boyunca isim sponsoru olmuş ve yeni stada önce Vodafone Arena daha sonra ise Vodafone Park isimleri verilmiştir. Yeni stadın resmi açılış töreni 10 Nisan 2016 tarihinde yapılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Dolmabahçe, Istabl-ı Âmire, Paolo Vietti Violi, İnönü Stadyumu, Vodafone Park.

The main issue of the study is the one-party political process of the established Republic (1923-1946) and the way the nation-state, which it manages in line with the principles adopted, conducts public services in the village and town. The administrative organization, directorates, and local administrations in the province are determined together with the ministries and the central organization established by new laws and decisions of Turkey Grand National Assembly. While examining the Kocaeli example in this study, which discusses the rural organization, two different structures are encountered: ‘the wish system’ and ‘the village association’. While with ‘the wish system’, which is a reflection of the party-state integration throughout the country, the demands of the village are revealed; ‘the village association’, which was established by the combination of village administration and local administration, is an effort to build a kind of village that is firstly tried in Kocaeli and is thought to set an example for other cities. The building organization of the urban in this period is a different discussion and is evaluated in another study. But to make a brief decomposition of urban and rural as a top view instead of result; will show that the issue is a comparative one.

This chapter explores the place of the Istanbul Hilton Hotel (1951–1955) in the emotional regime of postwar Turkey and the ways in which the building responded to and influenced a people’s expectations and aspirations regarding modernization, economic and cultural change, and democracy. Designed by Gordon Bunshaft of SOM, the Istanbul Hilton acquired a unique status in the popular imagination as an instantly recognizable symbol of the American good life. The building remained a touchstone of architectural debate and became one of the defining monuments of postwar modernism in Turkey. Gönlügür argues that the Istanbul Hilton was the object of a society’s emotional investment. The modern architecture of the hotel was embraced by the public as an emblem of modernity, as it represented a shift in Turkish modernization efforts towards a more open economic regime that was in sync with the consumer democracies of the West.

The current government in the Republican period is the CHP with a single party administration; It considers village and town as separate essential issues due to internal and external developments. To reveal this dilemma, the boundaries considered "village" and "town" are defined. Also, the concepts of 'rural,' 'center,' 'local' or 'local' used throughout the discussion are questioned, and in the transfer here, 'Kocaeli' is taken as reference. The main factor that serves to differentiate the village and town space; Different laws have been applied in the two places' administration. Therefore, the town and village studies conducted by the provincial administrative organization and local administrations differ. In the light of all this information, the institutions that public buildings of the town centers related from the project design to the constructions phase are determined. On the other hand, when discussing provincial organizations' construction services and local administrations during the Single Party period, in an another study, it is necessary to mention the CHP Request System, an application-specific to this period. This system's contribution to the services expected from the administrators of the whole province, including village and subdistrict centers, and the activities of local administrations and provincial organizations regarding the town is excellent.

Erken Cumhuriyet döneminin en önemli mücadelesi yoksulluk ve cehalet üzerine olmuştur. 1923-1950 yılları  arasında ülke nüfusunun %75’inin köylerde yaşaması, bu köylerin %80’inde okul bulunmaması, Cumhuriyeti kuran kadroların aydınlanma hareketini köylerden başlatmalarına neden olmuştur. Cumhuriyetin kurulması ile birlikte getirilen yönetmelikler ile eğitim ile ilgili düzenlemeler getirilmiş, yeni bir nesil yaratma ve eğitimi toplumun her kesiminde yayma amacıyla ülkenin dört bir yanında eğitim seferberliği yaşanmaya başlamıştır. Bu süreçte pek çok eğitim yapısı inşa edilmiştir. Maarif Vekâletince oluşturulan, yerli ve yabancı mimarların görevli olduğu İnşaat Dairesinde, bölgenin geleneksel yapı malzemeleri göz önüne alınarak tip projeler tasarlanmıştır. Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlık Mirası olarak nitelendirilen bu binalar, okullaşma çalışmaları doğrultusunda, yaygınlaşması ve özellikle köy halkının yardımları ile inşa edilmiş olan kamu yapıları olması açısından oldukça önemlidir. Erken Cumhuriyet döneminde Mersin’de eğitimin ve okullaşmanın yaygınlaştırılması açısından birçok faaliyet gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmada da Mersin’de 1923-1950 yılları arasında inşa edilmiş 23 adet köy okulu incelenmiştir.

Ali Mukadder Çizer, who started his architectural education in Germany during the second World War and continued it in Switzerland, became prominent thanks to his residential projects and various city plans in Turkey. The writer pursues a detalied monographic research in light of the testimonies of the people who have worked with Çizer by focusing on his architecture.

II. Dünya Savaşı sırasında Almanya’da başladığı ve İsviçre’de devam ettiği mimarlık eğitiminden sonra Türkiye’de yaptığı konut projeleri ve çeşitli şehirlerdeki imar planları ile öne çıkan Ali Mukadder Çizer’in mimarlığını odağına alan yazar, Çizer’le birlikte çalışmış kişilerin anlatımları ışığında detaylı bir monografik araştırmanın ardına düşüyor.

Sıradan bir kasaba olan Ankara Türkiye Cumhuriyeti’nin başkenti olduğunda ciddi bir planlama
deneyimine sahne olur. Yeni rejimin temsil mekânı haline gelen yeni başkent, modern mimarisi ve
Cumhuriyeti simgeleyen yapılarıyla, tarihsel olarak Cumhuriyet’le de özdeşleşir. Cumhuriyet’i temsil eden
Ulus Meydanı ise hem kentin en önemli meydanlarından biridir hem de Cumhuriyet ideolojisi ile ulusal
ideallerin biçimlendiği en itibarlı kentsel mekânlardandır. Daha önce de önemli bir merkez olan Ulus
Meydanı, Ankara başkent olduğunda önemli bir değişim geçirmiştir. Başkent Ankara’nın en önemli temsil
mekanlarından olan Ulus Meydanı, Cumhuriyetle beraber adeta başkalaşım geçirir. Cumhuriyetin ilk ve en
önemli merkezi olan meydanın zamanla değiştiğini ve şekillendiğini rahatlıkla söyleyebiliriz. Bu çalışma
Ulus meydanının değişim öyküsünü filmler ve tarihsel veriler aracılığıyla incelemeyi, meydanı ve söz konusu
değişimi filmler üzerinden tanımlamayı hedeflemektedir. Sinema ve kent sıklıkla ilişkilendirilmiştir; çünkü
modern kentle var olan sinema sanatı kentle etkileşim içindedir. İnsanların yaşam biçimlerini etkileyen
sinema yaşam ve kent örüntüleriyle de şekillenir. Anlattıkları hikâyelerle kenti kaydeden filmler, aynı
zamanda geçmişe tanıklık eden tarihsel bir belgedir. Bu bağlamda, Ankara Ulus Meydanında geçen filmler
aracılığıyla bir kent yorumu sunan bu çalışma Ankara kent belleğine bir katkı yapmayı hedeflemektedir. Bu
doğrultuda öncelikle kentin dönüşümü tespit edilmiştir. Ardından Ankara Ulus Meydanında geçen filmler
üzerinden, tarihsel verilerle karşılaştırmalı olarak, meydanın değişim öyküsü tanımlanmıştır.

Bu çalışma, Yıldız Teknik Üniversitesi Restorasyon Anabilim Dalı öğretim üye ve yardımcıları ile dönemin yüksek lisans öğrencileriyle 2013 yılında Divriği’de gerçekleştirdiğimiz arazi çalışması sırasında ziyaret edilen Cürek’i konu almaktadır. 1938 yılında Divriği demir madenlerinde çalışan işçiler için kurulan, 2007 yılında ise “Erken Cumhuriyet Dönemi’nde modern bir şehircilik anlayışıyla yapılmış kompleks bir yerleşke” olması dolayısıyla tescillenen Cürek, modern planlama ilkeleri ve çağdaş yaşantının izlerini hala taşıyan fakat terkedilmiş ve unutulmaya yüz tutmuş bir “maden sitesi”dir. Çalışma kapsamında, Cürek’in kentsel ve mimari nitelikleri gerek yerinde yapılan incelemeler gerekse arşivlerdeki bilgi ve belgelere dayanarak aktarılmıştır. Cürek, konut alanları dışında peyzaj ve rekreasyon gibi sosyal donatı alanları barındırıyor olması sebebiyle çeşitli değerlere ve bugün için yeniden işlevlendirme potansiyellerine sahiptir. Yerleşkenin UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde bulunan “Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası”na yakın konumu da belirtilen potansiyelleri desteklemektedir. Bu yazı ile yerleşkeyi yeniden gündeme getirmek ve Cürek’i anımsama, koruma ve yaşatmanın yöntemini sorgulamak amaçlanmıştır.

Osmanlı’da eğitim, 19. yüzyılın ortalarına kadar genellikle sıbyan mektepleri ve medreselerde yapılmıştır. Sıbyan mektepleri ve medreseler meydana gelen değişimlere karşı toplumsal ihtiyaçları karşılayamamış, 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren birçok alanda başlayan ıslahatlara eğitimin de dâhil edilmesiyle iptidai, rüştiye ve idadi gibi modern eğitim veren okullar açılmıştır. Sultan II. Abdülhamid (1876-1908) ve II. Meşrutiyet dönemlerinde (1908-1914) hız kazanan okul inşası, Cumhuriyet döneminde de devam etmiştir. Yenileşme hareketleri sonucu ortaya çıkan bu eğitim yapıları, Osmanlının son yılları ile Cumhuriyetin ilk yıllarında (1908-1930), I. Ulusal Mimarlık üslubuyla inşa edilmiştir. Araştırmada, daha önce herhangi bir bilimsel çalışmada yer almayan, Samsun ili, Havza ilçesindeki Taş Mektep ve Kamlık Köyü İlkokulu’nun Sanat Tarihi açısından tanıtılması ve değerlendirmesi amaçlanmıştır. Havza’da I. Ulusal Mimarlık Dönemi’nde inşa edilip günümüze gelebilmiş bu iki yapı, plan tasarımı ile cephe kompozisyonu bakımından dönem üslubunu yansıtması ve günümüze kadar koruması bakımından önem taşımaktadır.

Sedat Hakkı Eldem'i nereden hatırlamamız gerekiyor? İster otobüs, ister tramvay, ister metro kullanın, İstanbul'da yaşıyorsanız mutlaka yanından geçtiğiniz İstanbul Üniversitesi Fen ve Edebiyat Fakülteleri binalarıyla. Saraçhane, Vezneciler, Laleli üçgenine damga vuran devasa binaların mimarı o. Temsiliyet görevi olan bir binayı, bir ömür boyu savunusunu yaptığı Türk Evi formatını da yorumuna katarak inşa etmek onun büyük işlerinden sadece biriydi. Modernleşmenin, Avrupa mimarisinin, şehirlerin parçalanarak yenilenmesinin bir ideoloji hâlini alacağı yer ve zamanda, merkezden ayrılmadan yerel mimariyi nasıl bu hikâyenin içine katacağını dert edinir Sedat Hakkı Eldem. Yüksek kemerlerden, revaklardan, taç kapılardan vazgeçmeden inşa edilen bir mimarinin ustası olur.

In early 2000s UNESCO WHC, ICOMOS and DOCOMOMO declared two reasons of vulnerability for 20th century architectural heritage; the weak legal protection and the low appreciation among the public. Today these issues keep their priority and same problematics still exist. It is obvious that the society finds it difficult to accept modern movement as cultural heritage. They keep silent aganist the demolition of cases of this heritage like Turkish Monopoly Liquor and Cognac Factory in Mecidiyeköy and the Grade I listed Atatürk Cultural Center in Taksim. The period of modern architecture in Turkey covers the early Republican times, extending to the end of 1970’s when architecture took a shift towards postmodernism. In early 2000s, examples of modernist buildings in Istanbul have been examined and documented to be protected by researchers. The values attributed have generally been alike the ones for former heritage dating to historic periods. Because republican era buildings had been recently constructed, they additionally have a strong social and memory value. Unfortunately, there are serious threats on significant examples of this heritage and as frequently experienced, designation of 20th century architecture isn’t enough to protect these buildings. The legislation on the conservation of cultural heritage (Act No. 2863) has a time limit which excludes the architectural production of the Republican era. Additional regulations (like Act No. 662 in 1999) emphasize the importance of early Republican buildings and suggest their documentations. Today there are new campaigns and research for the documentation and safeguarding of this heritage at which especially Docomomo Turkey and Chamber of Architects play the vital roles. In order to raise awareness towards these buildings, the society and the users, in general need to get acknowledged about these buildings and a more interactive way of introducing these buildings to the public should be discussed.

Malatya Hafize Özal Mesleki ve Teknik Anadolu lisesi, Battalgazi İlçesi Cevherizade Mahallesinde, İsmet Paşa Mevkii'nde bulunan ve 128 ada 247 parsel numaralı 3590 metre karelik alanı kaplayan bir okul ve idari yapıdır (Tapu ve Kadastro Parsel Sorgulama, 2021).
Yapı iki binadan oluşmaktadır. Ana bina, İnönü Caddesinin Emeksiz ve Turgut Temelli Caddeleri kavşağında bulunmaktadır. Bu yapı 1940'lı yılların başında inşa edilerek 1945-1946 yıllarında ilkokul olarak açılmıştır. Ancak 1946-1947 ders yılında Kız Enstitüsüne dönüştürülmüştür (Hazar, 2020). Tüm yapı; başlarda taş, kâgir olarak inşa edilmiş iki kattan oluşurken, 1964 yılında 3. kat eklenmiş ve 1973 yılında da ek bina inşa edilmiştir (Malatya Kültür Envanteri, 2021).
İnönü Caddesi'nde bulunan yapının ana giriş kapısına 9 basamaklı bir sahanlıktan girilebilmektedir. Yapının sahip olduğu kat aralarındaki ve pencerelerdeki silmeler, Geç Cumhuriyet Dönemi mimarisinin izlerini taşımaktadır (Malatya Kültür Envanteri, 2021). Yerel haber kanallarına göre Malatya Kız Meslek Lisesi, kent merkezinin gözde noktalarından birinde yer aldığı için, birçok kentsel rant odağının hedefindedir. 24 Ocak 2020'de Elazığ’ın Sivrice ilçesinde olan ve Malatya’yı da önemli ölçüde etkileyen 6,8 büyüklüğündeki deprem sonrası devam eden hasar tespit çalışmaları kapsamında hasar gören 29 okuldan biri olarak belirlendiğinden, yıkılacağı açıklanmıştır. Bahsi geçen süreçte ise Fatma Aliye İMKB Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesine taşınma kararı alınmıştır (Hazar, 2020). Ancak sonrasında tespit edilen hasarların (sıva dökülmeleri) ana binada değil 1973 yılında yapılan ek binada ortaya çıkmış olması sebebi ile Malatya Mimarlar Odasının hazırladığı raporla 2018 yılında 1. grup anıt eser olarak tescil edilmesi nedeni ile yıkıma karşı koruma altına alınmıştır. Yaklaşık olarak 80 yıldır hizmet sunan bina, Sivas Kültür ve Tabiat Varlıkları Bölge Koruma Kurulu tarafından “Korunması Gerekli Kültür Varlığı” olarak tescil edilmiştir. Mimarlar Odası Malatya Şubesi tarafından mülkiyeti Milli Eğitim Bakanlığına ait binanın tescil talebi, Sivas’taki bölge kurulunda görüşülerek kabul edilmiştir (URL-1, 2018). Okul 2021-2022 eğitim yılı itibari ile taşınarak boşaltılmıştır. Şu anda kullanılmamaktadır.

Osmanlı’da eğitim, 19. yüzyılın ortalarına kadar genellikle sıbyan mektepleri ve medreselerde yapılmıştır. Sıbyan mektepleri ve medreseler meydana gelen değişimlere karşı toplumsal ihtiyaçları karşılayamamış, 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren birçok alanda başlayan ıslahatlara eğitimin de dâhil edilmesiyle iptidai, rüştiye ve idadi gibi modern eğitim veren okullar açılmıştır. Sultan II. Abdülhamid (1876-1908) ve II. Meşrutiyet dönemlerinde (1908-1914) hız kazanan okul inşası, Cumhuriyet döneminde de devam etmiştir. Yenileşme hareketleri sonucu ortaya çıkan bu eğitim yapıları, Osmanlının son yılları ile Cumhuriyetin ilk yıllarında (1908-1930), I. Ulusal Mimarlık üslubuyla inşa edilmiştir. Araştırmada, daha önce herhangi bir bilimsel çalışmada yer almayan, Samsun ili, Havza ilçesindeki Taş Mektep ve Kamlık Köyü İlkokulu’nun Sanat Tarihi açısından tanıtılması ve değerlendirmesi amaçlanmıştır. Havza’da I. Ulusal Mimarlık Dönemi’nde inşa edilip günümüze gelebilmiş bu iki yapı, plan tasarımı ile cephe kompozisyonu bakımından dönem üslubunu yansıtması ve günümüze kadar koruması bakımından önem taşımaktadır.

The first building cooperatives which are established in the 1930s (yapı kooperatifleri) in Turkey, were present in such urban areas in the cities of Istanbul, Ankara and Izmir covering a large portion of new housing production in this period. Especially in the 1950s, the new neighborhoods built under the leadership of cooperatives are the representatives of such “organized” and “modern” living areas in the mentioned cities. Zincirlikuyu Merbank District, designed by Turgut Cansever and Zeki Sayar in 1949, was founded by the Central Bank Officers Building Cooperative, is one of the first “ideal” neighborhoods, together with the Levent District, which is attached to the city boundaries that expand to the northern part of Istanbul. This study aims to explain the establishment of Merbank Neighborhood and its development over the years through the housing production and the foundations of the building cooperatives of the mentioned period.

Çok yönlü kişiliği ve modern mimari üslubundaki tasarımları ile tanınan Egli'nin özellikle Ankara’daki eğitim binalarındaki üretimlerine, Viyana günlerindeki bilimsel çalışmalarına , müzik, resim, şiir gibi sanatsal alanlara ilgisine, dolayısıyla entelektüel tarafına ve son olarak Türk kadınının seçme ve seçilme hakkına sahip olmasının İsviçre’de neden uygulamaya konmadığını sorgulamasına dair bir yazısına odaklanan bir çalışmadır.