Kırgız Türkçesi

Özet Dil olarak adlandırılan sistem bir taraftan kurallara sıkı sıkıya bağlı ve bu bakımdan durgun bir özellik arz ederken diğer taraftan da söz konusu kuralları göz ardı etmeden gelişimini sürdürebilme kabiliyetine sahip, önü açık bir sistemdir. Böyle bir yapıda her zaman yeniliklerle karşılaşmamız tabii bir durumdur. Yazımıza konu olan-A benzeyapısı da dilin bu durumuna dair gösterilebilecek tipik örneklerden birisidir. Bugüne kadar Türkçede temel fiil olma özelliği gösteren benze-fiilinin Kadı Burhaneddin'in dilinde tespit etmiş olduğumuz standart dışı bir kullanımı ve anlamı söz konusudur. Bu çalışmada, fiilin belirli bir bağlam ve gramer yapısı içinde kazanmış olduğu bu yeni anlamı ve görevi üzerinde durulacak ve benzefiilinin-A zarf-fiil eki ile kullanımından ortaya çıkan alışılmamış bağdaştırma örnekleri incelenecektir.

Alaş hareketi, "Alaş" partisi, Alaş-orda Hükümeti, Alaş fikri, Kazak tarihinin karmaşık ve ilgili konularıdır. Kazak toplumunda ulusal uyanışın, ulusal bilincin oluşumunun bir göstergesi Alaş Orda Partisi’dir. "Alaş" partisi ve Alaş-orda Hükümeti'nin kurulması için özverili çabaların bir sonucu olarak, "Alaş aslanları" entelektüelleri tarih sahnesine yükselmiştir

Тилдеги эң негизги бирдик-сөз. Сөздөрдүн бара-бара эскирип, унутулуп калары, алардын маанилеринин өзгөрүп кетиши, маанилердин кеңейиши жана жаңы сөздөрдүн пайда болоору тууралуу лексикологияда айтылып келет. Тилдин лексикалык корунун жаңы сөздөр менен улам толукталып, байып туруу процесси тиешелүү морфологиялык кубулуштар аркылуу, башкача айтканда, сөз жасоо аркылуу ишке ашат. Түркияда түркология тармагындагы изилдөөлөр 19-кылымда башталып, Түркия Республикасынын курулушу менен ылдамдаган. Осмон империясы кылымдар бою бул тармакка көңүл бурбай келген, бирок улутчул кыймылдардын дүйнөгө жайылышы менен Түркияда түркология жанданды. Түркия ал кезде бул тармакта кеч болсо да, Европада жана Орусияда жүргүзүлгөн изилдөөлөр бир топ жолду басып өткөн. Айрыкча падышалык Россия жана Советтер Союзунун тушунда Сибирден Кавказга, андан Түркстанга (Борбор Азияга) чейин, ал тургай Кытайга чейин түрктөр жашаган бардык жерлерде түрктөргө тиешелүү бардык нерселер изилденген. Түркологиянын бирдиктеринин бири-тил илими. Сөз жасоо лингвистикада өзүнчө бир тармак.

Аннотация: Макалада байыркы түрк жана азыркы кыргыз, казак, уйгур тилдериндеги
зат атоочтун жөндөмө категориясы атайын түзүлгөн таблицалардын негизинде өз ара
илимий жактан салыштырылып талдоо жүргүзүлөт. Ал талдоонун негизинде сөз болгон
тилдердеги жөндөмө мүчөлөрдүн саны, мүнөзү тууралуу илимий жыйынтык чыгарылат.
Аннотация: Эта статья исследует и анализирует категориальных характеристик
существительных древнетюркских и современных тюркских языков таких как кыргызский,
казахский и уйгурский язык. Посредством анализа обсуждается причина получения
количества аффиксов в подежах категории.
Abstract: This article explores and analyzes the case catagory of noun in Old Turkic and
modern Turkic languages such as Kyrgyz, Kazakh, and Uygur. Through analysis, the reason for
obtaining the number of affixes in the catagory of cases are discussed.

Abstract: The article searches for the motive of alienation in V.P. Astafev’s
story “Flying Goose.” Based on the semantics of the word “alienation” the author of the article explores this topic from two points of view: the “external” alienation of the characters in the story, associated with their loneliness, restlessness, and the “internal”: the spiritual distance of people.

International Scientific Symposium "Unity of Turkic Peoples - Turan"
dedicated to the 95th anniversary of the birth of the outstanding writer of the Turkic world Chinghiz Aytmatov The 24th of December ISBN: 978-625-00-1825-5 Bishkek / Kyrgyzstan.
International Scientific Symposium International Scientific Symposium "Unity of Turkic Peoples - Turan", dedicated to the 95th anniversary of the birth of the outstanding writer of the Turkic world Chinghiz Aytmatov was held in Bishkek / Kyrgyzstan on December 24, 2023. Scientists from 8 different countries (Kyrgyzstan, Azerbaijan, Turkiye, Ukraine, Kazakhstan, Uzbekistan, Sweden, Russia) took part at the conference.

Verbs are one of the most basic vocabulary elements of the language. These words express the being, manners and movements of beings in the universe. However, in order to express the movements of living and non-living beings in the universe, the verb category creates syntactic and semantic situations by performing some combinations within itself. Because the many movements of many beings in the universe cause endless combinations to appear. In order to express this, the verb category creates various combinations within itself. The most typical example of this is seen between motion verbs, which is a semantic class, and serial verb structures, which are a syntactic and semantic class. Although there have been various studies on motion verbs, the limits of these verbs have not been determined in Turkish studies. Motion verbs, which can be considered as verbs expressing the displacement of beings in the universe, are closely related to serial verb structures, which is a syntactic and se...

Tuvalar, Moğolistan ve Çin dolaylarında küçük topluluklar halinde bulunan, çoğunlukta ise kendi adlarıyla
kurulmuş olan Tuva Cumhuriyeti’nde varlığını devam ettiren Türk topluluğudur.
Şamanizm, oluşan yeni kültür ortamlarına uyum sağlaması neticesinde günümüzde de varlığını devam ettiren
inanç sistemidir. Şamanlar ise bu inanç sisteminin uygulayıcısıdır. Halk hekimliği, kötü ruhların uzaklaştırılması, ölen
kişiye diğer dünyaya giderken eşlik edilmesi ve fal ile kehanetlerde bulunulup gelecek hakkında yorumlarda bulunulması
kabiliyetlerinin verildiği seçilmiş kişilerdir. Dinî törenlerde ve kutlamalarda önemli rol alan şamanlar günümüzde hâlâ
varlıklarını devam ettiren saygın kişilerdir.
Bu çalışmada Tuva Türklerine ait olan ve Töreen Çurttan Irakka- Anayurttan Uzakta- Transkripsiyon- Türkiye
Türkçesine Aktarımı- Sözlük/Dizin adlı tezin konusunu teşkil eden Töreen Çurttan Irakka adlı edebî eser ile Türklerin
en uzun destanı olan Manas Destanı Şamanizm bazında karşılaştırılacaktır. Türklerin yaşam biçimine yerleşmiş olan
Şamanizm’e ait olan unsurlar metin parçacıkları verilerek tanıtılacaktır.

800x600 Normal 0 21 false false false TR X-NONE X-NONE /* Style Definitions */ table.MsoNormalTable {mso-style-name:"Normal Tablo"; mso-tstyle-rowband-size:0; mso-tstyle-colband-size:0; mso-style-noshow:yes; mso-style-priority:99; mso-style-parent:""; mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; mso-para-margin:0cm; mso-para-margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:10.0pt; font-family:"Calibri",sans-serif; mso-bidi-font-family:"Times New Roman";} Iktidarlar topluma yonelik ileti aktariminda bulunmak icin anitlari kullanmaktadir. Dolayisiyla anitlar kamuoyuna mesajlar sunan ve iktidar ile toplum arasinda iletisim kuran araclar olarak ele alinabilmektedir. Bu mesajlarda ideolojik iceriklere yer verildigi gibi toplumsal uzlasiyi saglayan ortak vurgular da bulunmaktadir.Calisma Turk tarihinde onemli bir yeri olan Manas destanin simgesel bir anlatim araci olarak anita donusturulmesi surecinde hangi ideolojik unsurlarin kullandigini ort...

Cümlenin kuruluşunda yargı bildirme ve bitmişlik ifadesi genel bir kanıdır. Yapısına bütünlük ve anlam kazandıran esas ögelerle birlikte, meydana getirilen bu cümleleri birbirine anlam ve yapı yönünden bağlayan birtakım unsurlar vardır. İki veya daha fazla cümlenin birbirine bağlanması gerektiği durumlarda ise, çoğunlukla bağlama edatları adı verilen unsurlar devreye girer. Bu çalışmada, tarihî Türk lehçelerinden günümüze kadar kullanılan ve bağlama edatlarıyla kurulan cümle yapısı, Başkurt Türkçesi örneğinde incelenmiştir. Türkiye Türkçesi ve Başkurt Türkçesinin gramer anlayışlarına göre, her iki lehçenin bu yapıya bakış açılarını ortaya koyduktan sonra benzer ve farklı kuruluşlar üzerinde durulmuştur. Türkiye Türkçesi gramerinde, bu sözcük türü ile ilgili olarak çeşitli adlandırmalar olmakla birlikte, bu çalışmada, “bağlama edatı” ifadesinin kullanımı tercih edilmiştir.
Bu çalışmada, çağdaş Başkurt edebiyatının önemli isimlerinden Zeyneb Biişeva’nın, Kämhetelgändär “Aşağılananlar” romanı temel alınmıştır. Öncelikle, romandaki bağlama edatlı unsurlar tasnif edilerek cümledeki işlevine ve yerine göre sınıflandırılmıştır. Her iki lehçede de bağlama edatlarının sayıca kalabalık oluşu göz önüne alınarak bu çalışmada verilen örnekler ikişer adet ile sınırlandırılmıştır. Ancak, her bir bağlama edatının romanda kaç kez kullanıldığı belirtilmiştir. Bağlama edatlarına verilen örnekler, en az iki cümleyi bağlamalarına dikkat edilerek seçilmiştir. Daha sonra, bağlama edatlı cümleler Türkiye Türkçesine aktarılarak iki lehçe arasında bir karşılaştırmaya gidilmiştir. Böylece, Türk dilinin iki farklı kolunu (Oğuz-Kıpçak) oluşturan bu lehçelerin cümle yapısı, bağlama edatlı örnekler üzerinden analiz edilmiştir. Bu çalışmada temel alınan romandan, bağlama edatlı cümleler tespit edilerek bu unsurların roman içerisindeki kullanım sıklığı, işlevleri, farklılıkları ve benzerlikleri ayrıca tablo şeklinde gösterilmiştir. Sonuç olarak, her iki lehçedeki bağlı cümle yapısının kuruluşu üzerinde bir değerlendirme yapılmış, ulaşılan sonuçlar maddeler hâlinde sıralanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Kämhetelgändär, bağlı cümle, bağlama edatı, Başkurt Türkçesi.

Ek fiil kategorisi, yerine getirdiği görev itibariyle Türk dilinin ekleşme dizisinde sıklıkla kullanılan bir dilbilgisi unsurudur. Türk dilinin ekleşme sisteminde görevli diğer morfemlerle karşıtlık oluşturarak önemli bir işlev üstlenen ek fiil, bugüne kadar tarihî ve çağdaş Türk diyalektlerine ait birçok dilbilgisi kitabında genellikle ayrıntıya gidilmeden ele alınmış, birçok bilimsel çalışmaya da dolaylı olarak konu olmuştur. Bu çalışmada, ek fiil kategorisi üzerinde durulacak ve tarihî diyalektlerde ek fiilin girdiği şekiller art zamanlı ve eş zamanlı olarak anlatılmaya çalışılacaktır.

Canlı bir varlık olan dil, zamanla o dili kullanan milletin başka kültürlerle teması sebebiyle başka milletlerin dillerinden etkilenir. Bu etkilenme en çok kelime sahasında meydana gelir. Batı Türkçesinin oluşturulması esnasında Türkçe, coğrafî ve kültürel ilişki içinde bulunduğumuz, gelişmiş birer yazı diline sahip Arap ve Fars medeniyetinin dillerinden etkilenmiştir. Türkçeye o dönemde yani 11. Yüzyıldan itibaren Arapça ve Farsçadan kelimeler girmeye başlamıştır. Her dilin kendine ait bir ses yapısı vardır. Türkçeye giren bu kelimeler bazı ses olayları geçirmiştir. Bu ses olaylarından biri de göçüşme/metatezdir. Göçüşme kelime içinde komşu veya uzak bazı seslerin yer değiştirmesidir. Göçüşme, değişen seslerin yerine göre yakın göçüşme ve uzak göçüşme olmak üzere ikiye ayrılır. Bundan başka yer değiştiren seslerin ünlü veya ünsüz olmalarına göre ünsüz-ünsüz göçüşmesi, ünsüz-ünlü göçüşmesi, ünlü-ünlü göçüşmesi ve bir kelime içinde hem ünlü hem ünsüz göçüşmesi olmak üzere dört çeşit göçüşme vardır. Bu çalışmada, Derleme Sözlüğü’nde yer alan Arapça asıllı kelimelerde yukarıda saydığımız dört çeşit göçüşmenin de meydana geldiği, örnekleriyle ortaya konulmuştur.

Mazkur maqola Lazar Zaharovich Budagovning “Сравнительный словарь турецко-татарских наречий” lug‘ati, uning tuzilish prinsiplari, tarkibiy qismlari va lug‘atdan o‘rin olgan so‘zlarning izohlanishi semantik va etimologik jihatdan misollar yordamida ochib berilgan. Lug‘atda keltirilgan so‘zlar izohli lug‘at asosida bugungi ma’nosi qiyoslanib o‘rganilgan. Lug‘at xususida soha vakillarining fikrlari asosli keltirilgan. Qirg‘iz tiliga mansub so‘zlar statistik jihatdan tahlil etilgan bo‘lib, ularning har ikki bob yuzasidan tahliliy xulosasi berilgan. ا (alif) harfiga oid so‘zlar mavzuiy guruhlarga ajratilgan holatda o‘rganilgan.Mavzuiy guruhlarga oid so‘zlar keltirilgan va tahlil etilgan. Lug‘atda asosan turkiy tillarning so‘z boyligi o‘z aksini topgan. Lug‘atga kirgan bosh so‘zlarni izohlashda lug‘atshunos davr leksikografiyasi talablariga to‘la rioya qilgan. Lug‘at XIV-XIX asrlarda qarindosh turkiy tillar, chunonchi, qirg‘iz va qozoq tillari so‘z boyligini diaxron aspektda o‘rganishda muhim manba sanaladi.

TÚRKOLOGIA TÜRKOLOJİ № 4 (112), 2022 Қазан-қараша-желтоқсан / Ekim-Kasım-Aralık Журнал ҚР Инвестициялар және даму министрлігі Байланыс, ақпараттандыру және ақпарат комитетінің мерзімді баспасөз басылымы және ақпараттық агенттігінде тіркелген.

Ilm-fan muammolari tadqiqotchilar talqinida" mavzusidagi 17-sonli respublika ilmiy konferensiyasi 1 "Ilm-fan muammolari tadqiqotchilar talqinida" mavzusidagi 17-sonli respublika ilmiy konferensiyasi 2 Ushbu ilmiy-onlayn konferensiya "Ilm-fan va ilmiy faoliyat to'g'risida" O'zbekiston Respublikasi Qonuni, O'zbekiston Respublikasi Prezidentining ilm-fan va ta'lim sohasini rivojlantirishga qaratilgan tegishli qarorlarida ko'zda tutilgan vazifalar ijrosini ta'minlash, talabalar, magistrantlar, doktarantlar va yosh olimlarning ilmiy tadqiqot natijalarini keng yoritish maqsadida "Talqin va tadqiqotlar" ilmiy-uslubiy jurnali tahririyati (O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikasiyalarni rivojlantirish agentligining 1540-sonli Guvohnoma, ISSN 2181-3035, talqinvatadqiqotlar.uz veb-sayti) tomonidan har oyda bir marota tashkil etib boriladi. "Ilm-fan muammolari tadqiqotchilar talqinida" mavzusidagi 17-sonli respublika ilmiy konferensiyasi MATERIALLARI TO'PLAMI 30-sentyabr, 2023-yil 1-QISM

Çarlık Rusya ile başlayan Sovyet Rusya ile devam eden ve Sovyet Rusya döneminde parti politikasının temel hedefi olarak gösterilen “dinsiz, rejime uygun ve vatansız” insan tipi yaratma gayretleri ve bu gayretlerin sonucu olarak kimlikleri yok etme faaliyetleri, Türk kimliğine ve vatanına vurgu yapan Türkistan terimine de yansımış, söz konusu terim ideolojik gayelerle unutturulmaya çalışılmıştır. Bu çalışmada Türkistan kavramının tarihi süreçte ne ifade ettiği, Sovyet dönemi Kırgız edebi ve tarihi metinlerinde Türkistan mefhumunun nasıl ele alındığı, kavrama dair yaklaşımların nasıl şekillendiği, ansiklopedilerde, ders kitaplarında, destanlarda, şecere kitaplarında, tarihi metinlerde kavramın hangi yönleriyle ön plana çıktığı, kavrama yönelik algı ve anlayışın nasıl değiştiği ve dönüştüğü üzerinde durulacaktır.
The efforts to create a “religious, pro-regime, and stateless” human type (which started with Tsarist Russia, continued in Soviet Russia and was shown as the main goal of the party policy during the Soviet Russia period) and the activities to destroy identities as a result of these efforts were also reflected in the concept of Turkestan, which emphasizes the Turkic identity and homeland. This term has been suppressed for ideological purposes. This study focuses on various issues such as the historical meaning of the concept of Turkestan; how the concept of Turkestan was han- dled in the Soviet period Kyrgyz literary and historical texts; how the approaches to the concept were shaped; how the concept came to the fore in encyclopedias, textbooks, epics, genealogy books, and historical texts; and how the perception towards and understanding of the concept has changed and transformed.

Karapapak / Terekeme Türklerinin tarihleriyle ilgili bilgileri, arşiv belgelerine dayanan verilerle takip etmek mümkündür. Bu, Karapapak / Terekemelerin bugünkü Gürcistan ve civarını çok eski tarihlerden beri yurt tuttuklarını gösterir. Büyük oranda Selçukluların Gürcistan’ı fethiyle Müslüman olan Karapapak / Terekemelerin, bulundukları bölgenin geçiş güzergâhı olması dolayısıyla Oğuz ve Kıpçak Türklerinin kaynaşmasıyla oluştukları dile getirilmiştir. Ancak özellikle Gürcistan’ın Borçalı bölgesinde yaşayan Karapapak / Terekeme Türkleri kendilerini Kıpçak Türk’ü olarak tanımlarlar. Kars ve Ardahan’da yaşamlarını sürdüren Karapapak / Terekeme Türkleri ağzı, Türkiye Türkçesi  ağızlarıyla ilgili tasniflerde Doğu grubu içinde yer alan Kars ili ağızlarının bir alt kolu olarak ele alınmaktadır. Karapapak / Terekeme ağzı; ses, yapı ve söz varlığı özellikleri itibarıyla ilgi çekici veriler barındırmaktadır. Bu çalışmada, Türkiye’de büyük oranda Kars ve Ardahan’da yaşayan Karapapak / Terekeme Türkleri hakkında genel bilgiler verilerek kısaca onların ağız özelliklerine değinilecek, çalışmanın ana konusuna bağlı olarak Ardahan’ın Çıldır ilçesinin köylerindeki Karapapak / Terekeme ağzındaki ünlü uyumları ve ünlü uyumlarında yaşanan bozulma ve bozulma eğilimleri örneklerle belirtilmeye çalışılmıştır. Yapılan incelemeler sonucunda Çıldır Karapapak / Terekeme ağzı, her iki uyum için sağlam özellikler sergilese de zaman zaman ünlü uyumlarında bozulma ve yarım kalma hadiselerinin olduğu tespit edilmiştir. İncelemede yer verilen örnek kelimeler, tarafımızca ilgili yörelerde yapılan derlemelere dayanmaktadır.

In this study, it was emphasized the usage characteristics of the conjunction “ne…ne…”
in Kyrgyz language. Resources that we have examined were stated that the conjunction
“ne…ne…” is not commonly utilized in the Kyrgyz written language, but it is mostly used in
the southern dialects of Kyrgyz language. Since there are no examples of the conjunction
“ne…ne…” in the new written texts in Kyrgyz language. Due to this, in this study there were
determined sentences in which the conjunction “ne…ne…” which is commonly used in two
historical novels named “Kelkel” and “Sıngan Kılıç” written by Tölögön Kasımbekov. When it
was analyzed in the sentences that have identified the conjunction “ne…ne…” besides the
meaning of “biri ”(one) and “hepsi”(all), the elements compared in the sentence which was
seen that it is also used in the meaning of “hem …..hem” (both….and), “da…de…” (also),
“ya……ya” (either….or ) and “mı … mı” (question conjunction). In addition, brief information
was given also on the evaluations, in the studies on the usage and origin of the conjunction
“ne”. In these studies, some researchers have evaluated about the origin of the conjunction as
Persian origin, while some researchers have appraised it as Turkic. Yudahin stated that two
different “ne…ne…” conjunctions are used in Kyrgyz language, one of them is the “ne”
conjunction from Persian, and the other is the “ne” conjunction, which means “ne…ne”
(either……or) in Turkic. Radloff, on one hand, stated that the predicate is used with the
negation suffix at the end of the sentences in which the conjunction “ne…ne…” is used in the
northern dialects of Turkic, on the other hand he stated that in southern dialects, as in Persian,
the predicate of sentences in which the conjunction “ne…ne…” is utilized in a positive
meaning.
Murataliyev stated that the origin of this conjunction is Persian, but also stated that it
was transferred to Kyrgyz language via Uzbek and Tatar languages. Based on this information,
after examining the sentences in which the conjunction “ne…ne…” is used in the novels, it has
been determined that most of the predicates have a negative suffix. There, Deny and Ediskun's
views are given extensively in the continuation of the study on whether the verb can be either
positive or negative in sentences with the conjunction “ne…ne…