SAĞLIK HUKUKU HASTA HAKLARI

ÖZET
Hekimlerin tıbbi tedavi yöntemlerinden birini seçme hakkı, özel hukuktan doğan sorumluluk hukuku içerisinde incelenen kavramlardandır. Hekimin tıbbi takdir yetkisi kavramı ise, hekimin tedavi yöntemlerinden birini seçmesi kavramından daha geniş kapsamlı olarak düşünülmelidir. Hekimin tıbbi takdir yetkisi sınırsız olarak yorumlanmamalıdır. Hekimin yapmış olması gereken yöntem ve uygulamanın, özel durum koşullarına ve somut olaya uygun olması gözetilmelidir. Somut olayın koşulları ve hekimin buna ilişkin karar süreci gözlemlenmek suretiyle, hekimin tıp bilimince kabul edilen verilere uygun bir tedavi gerçekleştirip gerçekleştirmediği anlaşılabilir. Hasta ile arasında doğrudan sözleşme ilişkisi olan hekimin, somut olay koşulları içerisinde hukuka uygun olmayan uygulamaları için tazminat sorumluluğu söz konusu olacaktır.
Anahtar Kelimeler: Tıbbi Müdahale, Hekimlerin Sorumluluğu, Hekimin Tedaviyi Belirlemesi, Hukuki Sorumluluk

MEDICAL DISCRETIONARY POWER OF THE PHYSICIAN

ABSTRACT
The right of physicians to choose one of the medical treatment methods is a concept that is examined within the law of liability arising from private law. The concept of medical discretionary authority of the physician should be considered more broadly than the concept of selection one of the treatment methods by the physician. The medical discretion of the physician should not be construed as unlimited. It should be borne in mind that the method and practice the physician should have performed is appropriate for the special circumstances and concrete events. By observing the conditions of the specific event and the decision process of the physician, it can be deduced whether the physician has performed a treatment according to the accepted definition by the medical science. The physician, who has a direct contractual relationship with the patient, will be liable for compensation for unlawful practices within the context of the circumstances of the concrete case.
Keywords: Medical Treatment, Responsibility of Physician, Physician to Determine Treatment, Legal Responsibility

Çalışmamız kapsamında “Tıbbi Uygulamalarda Ekip İş Birliği Ve Güven İlkesi” konusu incelenmiştir. Tıbbi uygulamalar, insanlığın neredeyse karanlık tarihine kadar uzanmakta ve insanlığın gelişimiyle beraber gelişmekte ve genişlemektedir. Hekimin doğal lider olarak kabul edildiği tıbbi uygulamaların, tek bir hekimin yetemeyeceği ölçüde gelişmesi sonucu, uzmanlaşma artarken iş birliği de ortaya çıkmıştır. Kişi ve toplum sağlığı için hizmet veren tıp profesyonelleri arasındaki iş birliği çeşitli şekillerde ortaya çıkmaktadır. Bilim ve teknoloji kullanımının artmasıyla tıp profesyonelleri arasında ortaya çıkan uzmanlaşma ve farklılaşma şeklindeki ayrışma nedeniyle bu meslekler birbirinden uzaklaşmış ve son derece teknik meslekler haline gelmiştir. Bu ayrışma arttıkça iş birliğine olan ihtiyaç daha da artmaktadır. Artan ayrışma ve iş birliği ihtiyacı neticesinde, tıp profesyonellerinin birbirinin davranışına güven duyarak hareket etme ihtiyacı belirmiştir. Çalışmamız, birden fazla kişinin yer aldığı tıbbi uygulamalarda ortaya çıkan sorunları belirleme, değerlendirme ve çözüm bulabilmek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Çalışmamızda ilk olarak, yol gösterecek ve konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacak bazı temel kavramlar ve sonrasında tıbbi uygulamalarda görev alan meslek profesyonelleri örneklendirilmiştir. Tıpta iş birliğindeki çekirdek yapı olan ekip kavramı ele alınarak ekip içerisindeki yatay ve dikey iş birliği ve ortaya çıkabilecek hukuki durumlar incelenmiştir. Daha sonra birden fazla kişinin hareketi sonucu meydana gelen zararlarda sorumluluğun değerlendirilmesinde kullanılan güven ilkesi incelenerek, güven ilkesi ile ilgili örnekler değerlendirilmiştir.

Türkiye'de SMA hastası çocukların aileleri gün geçtikçe artar şekilde sosyal medyayı ve ulusal haber kanallarını kullanarak yardım ve dayanışma çağrılarında bulunmakta ve bunun sonucunda kimi hasta çocuklar en temel insan hakkı olan yaşam hakkıyla bağlantılı olarak sağlık haklarına kavuşabilmenin mutluluğunu yaşayabilmektedir. Ancak bunu başaramayan aileler ise çocuklarının günden güne eriyen bedenlerini görmenin yanı sıra yaşayabildikleri müddetçe SMA hastalığı ile mücadele edebilmek için ciddi uğraşlar sergilemektedir. Kısa bir araştırma sonucunda SMA ile yaşamanın hem küçük bedenler hem de aileleri için ne denli psikolojik ve fiziksel açıdan yıpratıcı olabildiğini görebilmekteyiz. Araştırma süresince Türkiye'deki SMA hastası çocukların ulusal ve uluslararası mevzuat, Türkiye Büyük Millet Meclisi yazılı soru önergeleri, kanun teklifleri, yakın tarihli mahkeme kararı göz önünde bulundurarak sağlık haklarına hak temelli bir bakış açısıyla nasıl erişebilecekleri değerlendirilecektir.

ÖZET Hasta hakları, sağlık kurumlarında tedavi edilen hastaların karşılanması gereken temel gereksinimleri ifade eder. Tüm dünyada yoğun şekilde gelişme gösteren hasta hakları konusunda Türkiye'de uygulanan düzenleme 1998 yılında yürürlüğe giren ve 2016 yılı sonunda güncellenen Hasta Hakları Yönetmeliğidir. Sağlık kurumlarında ortaya çıkan sorunların önlenmesi, sunulan hizmetlerinin kalitesinin artırılması, hastaların hak ihlallerinin ortadan kalkması ve gerektiğinde hukuki korunma yollarının kullanabilmesine dair esas ve usulleri belirleyen bu yönetmeliğin, istenilen amaca hizmet etmesinde sağlık personelince ve hastalarca bilinip tanınması önemlidir. Bu araştırma, ayakta ya da yatarak tedavi görmekte olan hastaların hasta haklarına yönelik tutumlarını ve bu hakları kullanma durumlarını incelemek amacıyla yapılmıştır. Çalışmanın örneklem grubunu Trabzon'da yaşayan üniversite hastanesi ve çeşitli özel hastanelerde tedavi görmekte olan basit tesadüfi örnekleme yoluyla seçilmiş 300 hasta oluşturmaktadır. Betimleyici araştırma deseninin kullanıldığı çalışmada, nicel araştırma yöntemlerinden anket araştırma tekniğinden faydalanılmıştır. Anket formu, hastaların demografik özelliklerine ilişkin 6 soru ve likert ölçeği tipinde geliştirilen 25 ifadeden oluşmaktadır. Bu ifadeler kişilerin hasta haklarından faydalanma durumlarını ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır.. Elde edilen verileri SPSS 23 istatistik analiz programı ile analiz edilmiştir. Araştırma, katılımcıların büyük çoğunluğu tarafından bilgilendirilmeye, uygun ortamın sağlanmasına, bilgilerinin saklı tutulmasına, mahremiyetlerinin korunmasına vb. yönelik haklarını kullandıkları ve tedavi gördüğü sağlık kurumlarından memnun oldukları sonucunu ortaya koymaktadır. Diğer yandan katılımcılar büyük çoğunluğu bir takım hasta haklarının ihlal edildiği (%54) ve hastane personelinin hasta hakları konusunda hizmet içi eğitime ihtiyacı olduğu (%51) görüşüne hâkimdir. Anahtar Kelimeler: Hasta hakları yönetmeliği, hasta, bilgi düzeyi, Trabzon GİRİŞ Sağlık durumuna sahip olmayıp iyileşmek amacıyla sağlık kurumlarında tıbbi eğitim almış sağlık personelinin yardımına ihtiyaç duyan "hasta" kabul edilen kişilerin bu süreçte bir takım hakları mevcuttur. Hasta hakları olarak adlandırılan bu haklar, insan hak ve değerlerinin sağlık hizmetlerine uygulanmasını ifade eden ve tıbbi girişimlerle ilgili bütün hakları kapsamaktadır (Hatun, 1999). Hasta hakları gündeme geldiğinde, söz konusu hakların hukuksal olarak karşılığını düzenleyen hasta ile hekim arasında gerçekte olmasa bile varlığı kabul edilen bir tür sözleşme anlaşılır (Sütlaş, 2000). Bu sözleşme, hasta ve hekim arasındaki ilişkinin özellikle de hekim tarafından üstlenilen asli edimin konusuna ve içeriğine göre; hizmet, vekâlet ya da eser (istisna) sözleşmesi olarak adlandırılmaktadırlar (Demir, 2007: 154). Dünyada hasta haklarına yönelik ilk somut gelişmeler 1970'li yılların başlarında görülmüştür. Sözü edilen tarihten önceki dönemde hasta hekim ilişkisi; temel hak ve hürriyetleri düzenleyen,

Sağlık hizmetlerinden faydalanma ihtiyacı bulunan kimseye hasta denir. Hastanın sağlık hizmetlerinden faydalanma ihtiyacı bedenen, ruhen veya sosyal bakımdan olabilir. Hasta ile hekim arasındaki ilişkinin hukuksal niteliğini incelediğimizde; bunun tek bir hukuksal düzleme yaslanmadığını, hekimin çalıştığı konum ve tıbbi müdahalenin gerçekleşmesindeki şartların önemli olduğunu ve bu nedenle de uyuşmazlığı konu olaya uygulanacak hukuk kuralların farklılık yaratacağını peşinen söylemek gerekir. Hekim ile hasta arasındaki hukuksal ilişkiyi nitelendiren önemli husus hekimin; bağımsız olarak çalışıyor olması, özel hastane bünyesinde çalışıyor olması ve son olarak da kamu hastanesinde çalışıyor olup olmadığı konusudur. Bu konu üç bölümde incelenecektir. Aşağıda bağımsız çalışan hekim ile hasta arasındaki ilişki, özel hastane ile hasta arasındaki ilişki ve son olarak kamu hastanesi ile hasta arasındaki ilişkinin hukuksal niteliği sırasıyla incelenecektir.

Üremeye yardımcı tedavi uygulamaları en basit tanımıyla, doğal yollardan gebeliğin sağlanamadığı çiftlerde, döllenme aşamasını rahim dışında gerçekleştirme ve döllenmiş hücresel topluluğu rahme yerleştirme eylemi olarak tanımlanabilir. Üremeye yardımcı tedaviler 2014 tarihli mer’i Yönetmelik’te ise şu şekilde tanımlanmıştır: Anne adayının yumurtası ile kocanın sperminin çeşitli yöntemlerle döllenmeye daha elverişli hâle getirilerek, gerektiğinde vücut dışında döllenmesini sağlayıp, gametlerin veya embriyonun anne adayına transferini kapsayan ve modern tıpta bir tıbbi tedavi yöntemi olarak kabul edilen uygulamaları ifade eder.  Üremeye yardımcı tedavilerin modern hâli, namı diğer tüp bebek, insanın kendi üreme fizyolojisine ilk başkaldırısıdır.

Açık toplum düşüncesinin yaratıcısı Bergson’un “Zihnimiz en sık kullanılan fikirleri daha az şüpheyle kabullenmek için dayanılmaz bir eğilime sahiptir.” ifadesi, bir yönüyle tıp bilim çevrelerinin ve çocuk sahibi olmakta zorlanan çiftlerin yaklaşımı olarak değerlendirilebilinir. Dönemsel yaratıcı heyecanların ortaya çıkardığı açık ahlak ve açık toplum, sürecin taraflarını [Tıp Çevresi ve Hastalar] hızlıca ve kolaylıkla içine çekebilmiştir. Sarsıcı gelişmeler paydaşlarda [Hukuk ve Etik Çevreleri] ise her dönem yeni tartışmaları gündeme taşımıştır. Gerçekten de spermin mikroskop yardımıyla görüntülenmesinden kadın yumurtasının keşfine bir buçuk asırlık zaman dilimi ile, insan genom projesinin on üç yılda tamamlanabilmesi karşılaştırıldığında, ortaya çıkan durum zihinsel kabulü kolay olmayan bir süreçtir.

Üremeye yardımcı tedavi uygulamaları bin altı yüzlü yılların ikinci yarısında spermin tanımlanması ile başlayan bir süreçtir. Mikroskopun muciti Anton van Leeuwenhoek’in meni kurdunu [Sperm Hücresi] keşfettikten sonra Londra Kraliyet Cemiyetine yazdığı makalesinin üst yazısı bir yönü ile de konunun, makalemizin giriş bölümünde ifade etmeye çalıştığımız sosyal hassasiyetinin de ilk yapı taşı olarak kabul edilebilir. “Makalemi, Lord hazretlerini istikrah etmesi veya bildiklerimizi karalaması durumunda, yayımlamak veya imha etmek yetkisi ile, görüşlerinize arz ederim.”…

Sağlık hizmeti almak amacıyla Türkiye’ye gelen yabancıların aldıkları sağlık hizmetinin sonucunda veya seyahat sürecinin her hangi bir basamağından kaynaklanan taraf olduğu hukuki olay veya işlemler neticesinde değişik boyutları olan hukuki problemlerin çıkması kaçınılmazdır. Bu durum, hızla gelişen bir sektör olarak sağlık turizmi ile paralel yeni bir hukuk dalının doğuşuna yol açmıştır ve artan hasta sayısı bu hukuk dalının daha da genişlemesine yol açacaktır.
Tıp hukuku, başta anayasa hukuku olmak üzere, ceza hukuku, idare hukuku ve medeni hukuka ilişkin konuları da kapsamına alan interdisipliner bir hukuk dalıdır. Tıbbın uygulanmasından kaynaklanan hekim, hastane işleteni ve hatta Sağlık Bakanlığı’nın sağlık turisti karşısındaki hukuki sorumluluğu, yabancılık unsuru içermesi sebebiyle “milletlerarası tıp hukuku” başlığı altında incelenmesini gerektirir. Ancak bilinmelidir ki, sağlık hukuku alanında devletlerin milli hukuklarının yanında birden çok devlet için birleştirilmiş “milletlerarası tıp hukuku” bulunmamaktadır. Gelecekte de dünya üzerindeki her devlette uygulanabilen bir milletlerarası tıp hukukunun tesis edilmesi güçtür. Burada kullanılan “milletlerarası” kelimesi, bu hukukun kaynağını değil, kapsamına aldığı konuların yabancılık unsuru içermesini ifade etmek için kullanılmalıdır.

Sağlık hizmetini ister geleneksel olarak üç ister güncel olarak beş bölümde değerlendirelim, esasen, yeni bir boyutu sağlıkta dördüncü boyut ya da sağlıkta altıncı boyut ayrıklığında tanımlamak önemlidir. Bu boyut sağlıkta hak doğurucu işlemler olarak karşımıza çıkar ki bu genel tanımlamanın hizmet üretiminde görünüm şekli, sağlık raporlarıdır. Türkiye sağlık hizmetinde üretilen rapor çeşitliliği yirminin üzerindedir. Türkiye sağlık sisteminde sağlık raporları konusu gerek hukuki düzenleme bağlamında gerekse uygulama aşamasında, alışılagelmiş hizmet sunum boyutlarından herhangi birine yaklaştırılmaktadır. Bize göre böyle bir bakış uygun değildir. Bu uygunsuzluğun ilk gerekçesi üretilen sağlık rapor tiplerinden çok azının, geleneksel hizmet üretim boyutlarından birinin içerisine yerleştirilebileceği gerçeğidir.  İkinci önemli gerekçe ise üretilen sağlık raporlarının birçoğunun kişinin ya da hastanın eğitim hakkına, çalışma hakkına, sosyal haklara, kişi haklarına erişimini sağlayan ya da engelleyen unsurlar olmasıdır. Bu ikinci gerekçe dahi, yine bize göre, tek başına ayrıklık hak etmektedir.

Türkiye'de tabipler, hukuka uygun tıbbi müdahale konusunda gereken düşünce, davranış ve belki de en önemlisi duygu boyutuna ulaşamamış düzeydedir.  Konu, kişinin ya da hastanın eğitim hakkına, çalışma hakkına, sosyal haklara, kişi haklarına erişimini sağlayan ya da engelleyen sağlık raporları olduğunda ise ister mevzuatı düzenleyenlerin hukuk ve tıp alanına birlikte hâkimiyet esasındaki yetersizlikleri, isterse de sağlık raporlarını üreten tabiplerin eksiklikleri temelli olsun, bu husustaki hatalı uygulamalar genelde devletin özelde ise sağlık mensubunun sorumluluğunu doğuracaktır. Sağlık mensuplarının, bahse konu sorumluluğa yönelik ihmal veya ihlallerinin, somut duruma göre ceza hukuku, özel hukuk ve idare hukuku bağlamında yaptırıma dönüşebileceği de açıktır. Sağlık raporlarının düzenlenme aşamasında T.C. Sağlık Bakanlığının, üretilme aşamasında ise tabiplerin iş ve işlemlerinin bir bütün olarak hukuka uygunluk gerektirdiği gerçeği de, bize göre, sağlık hizmetinin altıncı boyutu meselesinin ayrıklığını talep eder gözükmektedir ve bu sonuca ulaşabilmede, hukukçuların ayrı[k] şefkati de ayrıca önem arz etmektedir.

Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı merkez ve taşra teşkilatları, gerek pandemiye, gerekse acil ve afet durumlarına yönelik yapılandırmasını son on dört yıldır sürdürmektedir. Özellikle, hastane afet ve acil durum planları, pandemiler hususunda da çok önemlidir ve planlamanın değeri her geçen gün artmaktadır.

Mevcut pandemi, yüksek bulaş oranının yanında tanı ve tedaviye yönelik bilinmezlikleri ile, yönetimi kolay olmayan bir afet olarak karşımıza çıkmıştır.

Pandeminin yönetiminde mevcut çabaların yanında, COVID-19 pandemisi öncesindeki düzenlemelerin katkısının da yadsınmaması gerektiği kanaatındayım.

Bir tıbbi müdahalenin ilk şartı olan ve hasta ile tabip arasındaki sözleşmenin kurulmasını sağlayan irade beyanı, etki faktörü yönünden Türkçeden yaklaşık yirmi kat daha etkin olan İngilizce dilinde, "Informed Consent" olarak adlandırılmıştır. Bu terim Türkiye sağlık ve hukuk sisteminde farklı ifadelerle karşılık buluyor olsa da "Aydınlatılmış Onam" en sık kullanılan tamlamadır. Terimler, kavramları adlandıran kelimelerdir. Yabancı terimlere Türkçe karşılık aranırken, sadece kavrama ad olan kelimenin sözlük anlamı değil, kavramın kendisinin de dikkate alınması gerekmektedir. Türkçeleştirme çalışmalarında yabancı dil kökenli kelimelere birden fazla kurum veya kişi tarafından farklı karşılıklar bulunması ya da bir terimin aynı kurum tarafından birden fazla kelime ile karşılanması ise o bilim dalında kavram karmaşasına yol açacaktır. Makalemizde, her açıdan önemli bir işlevi haiz "Informed Consent" teriminin, farklı şekillerde Türkçeleştirilerek kullanılması konusu, kullanılan kelimelerin Türkiye hukuk sisteminde nasıl yer bulduğunun saptanması yolu ile irdelenecektir.

The declaration of intention, which is the primary condition of medical intervention that enables a contract to be established between the patient and physician, is described as "Informed Consent" in the English language, which is about twenty times more effective than Turkish in terms of impact factor. Even though the same phrasal meaning can be conveyed using various terms in Turkish health and legal systems, "Aydinlatilmis Onam" is the most oft-used conception. Simply put, a term is a word that expresses a concept. In order to propose a corresponding term in Turkish, not only the lexical definition of the phrase that describes a concept but also the meaning of the concept itself should be taken into account. In the process of establishing equivalent terms in Turkish, when personal or juridical legal entities assign different native words to the same foreign term, or if an intra-organizational discrepancy exists, an issue of comprehensibility within the scientific field would most certainly arise.

Kişisel verilerin önemi, teknolojilerinin gelişmesi ve internetin yaygınlaşmasıyla daha iyi anlaşılmıştır. Zira az sayıdaki kişi ya da kurumun elinde yazılı halde dosyalanmış bilgiler internetin yaygınlaşması sonucunda hukuka uygun ya da aykırı olarak ilgili ilgisiz herkesin erişimine açılmıştır. Özellikle “hassas veri” olarak nitelendirilen sağlık bilgilerinin hukuka aykırı olarak ele geçirilmesi, işlenmesi veya paylaşılması ayrımcılık başta olmak üzere diğer verilere göre ilgili kişi bakımından daha ciddi zararlar ortaya çıkarabilmesine neden olabilmektedir. Bununla birlikte bu bilgilerin paylaşılması kişinin özel hayatının gizliliği, hastanın mahremiyet hakkını ve doktorun hastasına karşı sır saklama yükümlülüğünün ihlaline yol açmaktadır. Konunun önemine rağmen ülkemizde henüz kişisel verilerin korunmasına ilişkin bir Kanun bulunmamaktadır. Çalışmamızda kişisel verilere ilişkin uluslararası düzenlemeler ile konuya ilişkin yasal mevzuat ülkemizdeki uygulamalar ışığında ele alınmıştır.
The importance of personal data appreciated with the development of the technology and the spread of the internet. As a result of the widespread use of internet, handwritten informations filed by a limited number of people was opened to everyone lawfully or unlawfully related or unrelated to personal data. Especially seizing, sharing and procesing personal health data, which called “sensitive data” through illegal methods, can cause serious damages as discrimination. However, sharing these information is a violation of right to private life, patient privacy right and the obligation of doctor - patient confidentiality. Despite the importance of this issue, Turkey does not have a code on the protection of personal data. In our study, international legislations on personal data protection and the regulations that Turkey already had, are discussed in the light of the implementation in our country.

Estetik tıbbi müdahaleler, hukuk alanında özel tıbbi müdahaleler olarak nitelendirilmekte ve diğer tıbbi müdahalelerden ayrı bir sözleşme ilişkisine tabi tutulmaktadır. Buna bağlı olarak hekimin sorumluluğu da diğer tıbbi müdahalelere göre farklılık göstermektedir. Bu yazı kapsamında estetik tıbbi müdahale kavramının tanımı, türleri ile birlikte ele alınacak, hukuka uygunluk koşulları hakkında açıklamalar yapılacak ve estetik tıbbi müdahalelerin sözleşmesel niteliği üzerinde durularak estetik cerrahın özel hukuk sorumluluğu açıklanacaktır.

Hekim ve hakim bir toplumun refahında ve bekasında öne çıkan iki önemli aktördür. Biri toplumun sağlığına diğeri toplumda hukuka/adalete hizmet eder. Her iki unvan da hikmet üzerinden anlam bulur ve bilgelik temelinde aralarında manidar bir ilişki kurulur. Bu düşünceden hareketle kitap, hekim ve hakimin mesleki sorumluluk yüklendiği sağlık ve hukuk kavramlarını Avrupa Birliği (AB) müktesebatı çerçevesinde insan hakları merceğinden ele almaktadır. AB sağlık hukukunun insan hakları merkezinden ele alındığı bu kitapta, AB'nin ilk zamanlarından günümüze sağlık hukukunun insan hakları ile ilişkisi irdelenerek incelenmiştir. Ayrıca, tek pazarın kurulması etrafında ekonomik yönü ağır basan Birlik'in sağlık alanında nasıl ve ne şekilde bir tutum sergilediği; sağlık hakkının bir insan hakkı olarak kabul edilmesinde Birlik kurumsal kapasitenin katkısı ve yetki çerçevesi tespit edilmeye çalışılmıştır. Bununla birlikte, üye devletlerin tam yetkili olduğu sağlık hizmetleri alanında açık yetkisi bulunmayan Birlik kurumlarının, halk sağlığı konusunda paylaşılmış yetki kullanarak ve insan sağlığı gibi üye devlet faaliyetlerini tamamlama ve destekleme görevi yürüterek karmaşık, katmanlı ve kapsamlı bir içerik sunduğu bu kompleks yapının aktarılması ve anlaşılması amaçlanmıştır.

Hastaların evlerinde tedavi ve bakımın verilmesi hastanın iyileşmesini hızlandırabileceği gibi, etik açıdan ihmal ve istismara daha açık bir süreçtir. Bu durum, sağlık sektöründe çalışanların, özellikle evde hizmet veren sağlık çalışanlarının etik duyarlılıklarının ve hasta hakları bilgi düzeylerinin incelenmesini önemli kılmaktadır. Çalışmamızda 110 evde hasta bakımı programı öğrencisinin etik duyarlılıkları ve hasta hakları bilgi düzeyleri incelenmiştir. Araştırmada Ahlaki Duyarlılık Anketi ve araştırmacılar tarafından hazırlanan Hasta Hakları Bilgi Düzeyi Anketi ölçme aracı olarak kullanılmıştır. Araştırma bulgularına göre kadın öğrencilerin erkeklerden hasta hakları konusunda daha bilgili olduğu, erkeklerin de kadınlara göre daha kolay oryantasyon sağlayabildiği görülmüştür. Araştırmamızda, ilerleyen yaşın etik duyarlılığı ve oryantasyon sağlamayı artırdığı görülmüştür. Ayrıca hasta hakları bilgi düzeyinin artmasıyla, etik duyarlılığın ve oryantasyonun da arttığı belirlenmiştir. Araştırma sonuçlarımıza göre; hasta hakları ve etik duyarlılık arasındaki doğrusal ilişki nedeniyle başta evde bakım alanı olmak üzere tüm sağlık çalışanlarına meslek içi eğitim ve sağlık alanında eğitim alan öğrencilerinin müfredatlarına koyulacak derslerle hasta hakları konusunda bilgi düzeylerinin artırılması önerilmektedir.

Hasta haklarının sınırlarının belirlenmesi unsurunun ilk eylem planı öncelikle, böyle bir sınırlamanın gerekliliğinin gözetilmesidir. Hasta hak ve özgürlüklerinin sınırlarının belirlenmesinde ikinci önemli plan ise sınırların tanımlanmasıdır. Bize göre bu sınırların tanımlanması, hasta hakları kavramının çerçevelendirilmesi amacına yönelmiş en önemli aşama olacaktır. Çerçevenin dört kenarı aşağıdaki şekilde kalıplandırılmıştır: 

1- Hasta hakları kavramı ancak toplum hâlinde kullanılabilir.
2- Hasta hak ve özgürlüklerinin kullanımı şiddet öğesi içeremez.
3- Hasta hak ve özgürlükleri kötüye kullanılamaz.
4- Hasta hak ve özgürlüklerinin kullanımı kamu düzenini bozamaz.

Bize göre hasta hakları konusunda taraf ve paydaşların tanımlanmasının, kısıtlılığın kaldırılmasının gerekçelendirilmesinin ötesinde, daha da önemli bir işlevi vardır. Bu işlev ise karmaşık örüntünün kişi ve kurumlarını [muhâbirlerini, muhakkiklerini, muhataplarını, muhbirlerini, murâkıblarını, mutasarrıflarını, muzırlarını, müdâhillerini, müesseselerini, müfettişlerini, mükelleflerini, mümessillerini, mümzilerini, müsâbıklarını, müsebbiplerini, müsteşârlarını, müşâhitlerini, müştekilerini, müşterilerini, müteahhitlerini, mütecavizlerini, müvekillerini]  vurgulayabilmektir. Hemen ilk akla gelen taraf ve paydaşlar alfabetik sıralama ile [Anayasa Mahkemesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Başbakanlık, Cumhurbaşkanlığı, Danıştay, Hasta, Hasta Hakları Derneği, Hasta Hakları Koordinatörü, Hasta Hakları Kurulları, İdari Görevli Sağlık Mensubu, Kamu Davası Hâkimi, Kamu Kurumu Niteliğindeki Meslek Kuruluşları, Kolluk Kuvvetleri, Medya, Özel Hukuk Davası Hâkimi, Psikolog,  Sağlık Bakanlığı, Sağlık Mensubu, Sendika, Sosyal Hizmet Uzmanı,  Taraf Avukatları, Tüketici Derneği, Tüketici Mahkemesi, Vatandaş, Yargıtay, Hasta Hakları Konusunda Akademik Müellifler, Deontologlar, Hukukçular, Sağlık Mesleği Mensupları, Sosyologlar, Tıp Etikçileri, Tıp Tarihçileri’, Hasta Hakları Konusunda Yazacağı ve Söyleyeceği Olanlar ‘Sağlık Mesleği Mensupları, Hukuk Mesleği Mensupları, Karikatüristler, Gazeteciler, Sosyal Medya Kullanıcıları’…] olarak ifade edilebilir.

Hasta hakkı insan hakkıdır. Hasta hakkı kavramınının doğru biçimde tanımlanması çok disiplinlilik gerektirir.  Hasta hakları gibi karmaşık unsurlar barındıran bir konunun çözüm yolunun kabullenmeme ve sürtüşme olamayacağı aşikârdır. Sağlık mesleği mensuplarının da konuya yönelik oluşturduğu eser ve makaleler ile meselenin hakkaniyetli bir çözüme kavuşacağına inanmaktayız. Hasta hakları meselesinin akademik ortamda tartışılabilmesi yönünde Uluslararası Bilimsel, Teknik ve Medikal Yayıncılar Birliği’nin 2014 Raporu’ndaki otuz beş bine yakın aktif hakemli akademik dergi sayısı ve yıllık kabul edilen iki buçuk milyon makale sayısı motive edicidir. 

Hasta hakları konusunda yüzeyel çekişmelerden uzaklaşarak konuyu bilimsel platformda tartışmak amacında olan meslektaşlarımız olduğu ümidi ve düşüncesindeyiz. Bu amaca yönelik dikkate alınması gereken ilk somut durum, bir yıl içinde yayınlanan makale sayısının okunulurluğu azalttığı ve tekrara yönelik yazıların hedefe yönelmediğidir. İkinci ve daha önemli saptamamız ise çözümü birlikte üretebileceğimiz paydaşların sosyal bilimler kökenli oldukları ve bilimsel yaklaşım, bilimsel yazım, bilimsel okuma yöntem ve alışkanlıklarının bizlerden farklı olduğunu unutmamamız gerektiğidir.

Aralık 2019'da Çin'in Vuhan kentinde ortaya çıkan ve birkaç ay içinde tüm dünyaya yayılan yeni tip koronavirüs (COVID-19) salgınının etkileri sürmektedir. Mayıs 2020 sonu itibariyle Türkiye'yle birlikte birçok ülkede "normalleşme" adımları atılmaya başlanmış olsa da, daha sert bir "ikinci dalga"nın gerçekleşme ihtimali sürekli gündemde kalmış ve birçok yerde salgına karşı alınan önlemlerin, en azından virüse karşı bir aşı geliştirilene kadar devam etti-rilmesi kararlaştırılmıştır. Bu yazının amacı COVID-19 küresel salgını ile mücadele amacıyla geliştirilmeye çalışılan aşının tatbiki için hukuki zemini tespit etmek ve boşluklara karşı çözüm önerisi sunmaktır. Salgın Hastalıklar Karşısında Hukuk Salgın hastalık olağanüstü bir durumdur. Hu-kuk her şeyi düzenlediği gibi olağanüstü du-rumları da düzenlemektedir. Olağanüstü du-rumlar gerek anayasalarda gerekse uluslara-rası sözleşmelerde savaş veya ulusun ya-şamını tehdit eden başkaca tehlike adı altında düzenlenmiştir (Bkz. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi m. 15, BM Medeni ve Siyasal Haklar Sözleşmesi m. 4, 1982 Anayasası m. 15 ve 119). COVID-19 küresel salgını ile etkili mücadele için birçok ülke olağanüstü hal ilan etmiş ve olağanüstü hal hukukunu devreye sokmuştur. Türkiye'de COVID-19 nedeni ile olağanüstü hal ilan edilmediğinden konuyu olağan hukuk çerçevesinde inceleyeceğiz. Salgın hastalık halinde, hukuk terazisinin bir kefesinde "salgın hastalıkla mücadele için alınacak önlemler", diğer kefesinde ise "birey-sel hak ve özgürlükler" yer almaktadır. Bu tartımı aşı konusu ile sınırlandırdığımızda ise bir kefede "zorunlu aşı" diğer kefede "vücut dokunulmazlığı" ile karşılaşmaktayız. Vücut dokunulmazlığı ise yine ulusal anayasalarda ve uluslararası insan hakları sözleşmelerin-deki (İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi m. 12, BM Medeni ve Siyasal Haklar Sözleşmesi m. 17, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi m. 8) temel haklar kapsamında görülmektedir. Zorunlu aşının hukuki zemini ise ülkeler arasında farklılık göstermektedir. Bazı ülke-lerde zorunlu aşı düzenlemesi bulunmamak-tadır. Avrupa'da yapılan ve 27 AB üyesi ile İzlanda ve Norveç'i kapsayan bir araştırmaya göre, bu ülkelerin 16'sında zorunlu aşı uygu-laması yapılmamaktadır. 1 Bu ülkelerin çocuk-luk, kırılgan gruplar ve seyahat aşısı planları olmasına rağmen konu tavsiye ve gönüllük ekseninde ele alınmıştır. Bazı ülkelerde ise sadece bazı çocukluk aşıları için düzenleme bulunmaktadır. Örneğin Fransa'da yakın tari

ÖZET
Bu araştırma, Hasta Hakları Kurulu üyelerinin hasta haklarına bakışlarını ortaya koyma amacıyla yapılmıştır. Araştırmada çalışma grubu, İstanbul ilindeki gönüllü 50 kurul üyesinden(doktor, sosyal hizmet uzmanı, hemşire, avukat,  memur v.b.) oluşmuştur. Araştırmanın modeli genel tarama modeli olarak seçilmiştir ve veriler SPSS(Statistical Package for the Social Sciences) programı ile analiz edilmiştir. Araştırmadan elde edilen bazı sonuçlar şunlardır: Kurullarda ağırlıklı olarak orta yaş ve üzerinde erkek, evli ve üniversite mezunu üyelerin bulunduğu görülmüştür. Kurul üyelerinin yarıdan fazlası daha önce “Sağlık Kuruluşlarında Hasta Hakları Uygulamaları” konulu bir eğitim almadıklarını belirtmiştir. Görüşülen kurul üyelerinin yalnızca % 24’lük bir kısmı, yaptığı hasta hakları tanımında, doğrudan, insanca yaşam, insan hakları ve insan onuru kavramlarına yer vermiştir.
Anahtar Sözcükler: Hasta Hakları, Hasta Hakları Kurulu, Hasta Hakları Uygulaması.


ABSTRACT
This study aims to reveal the conception/view of  “Patient Rights Council Members” on patient rights. The sample of the study consisted of 50 volunteer council members (doctors, social workers, lawyers, nurses, and other staff, etc.) in Istanbul. It utilized the “General Scanning Method” and the findings were analyzed by SPSS (Statistical Package for the Social Sciences) program. The basic findings in this research are the following: Most of the council members who were interviewed were married middle-aged men with a university degree. Over the half of the members indicated that they were not informed about the “Patient Right Act in Health Institutions”. Only 24 % of the Patient Council Members who were interviewed,  directly mentioned notions like “humane life, human rights and dignity” in their definitions of “patient rights”.
Key Words: Patient Rights, Patient Rights Council, Patient Rights Practice.

Komplikasyon, Latince “complicare” eyleminden türeyerek, Fransa’da on beşinci yüzyıldan sonra, “complication” adı olarak kullanılmıştır. Complicare birlikte anlamı taşıyan -com önekine, karışmak anlamındaki plicare eyleminin eklenmesi ile oluşmuştur.  Ad, Türk Dil Kurumu sözlüğünde karşılığını “karmaşıklık” olarak bulur. Bir başka sözlükte ise komplikasyon adı, çözülmesi zor hâle gelen karışık bir durum olarak tanımlanır. Aynı Eser’de komplikasyon, bir hastalık esnasında beklenmeyen bir durumun veya başka bir hastalığın ortaya çıkması olarak ise terim anlamını alır.  Sözcük, kadim Türkçede “karmaşmak” eylemi olarak yer bulmuş ve Divanü Lûgat-it-Türk Sözlüğü’nde “yağmada birbiriyle yarışmak” olarak tanımlanmıştır. Eylem hâliyle karmaşmak; birbirine karışmak, iç içe geçmek, girifit olmak anlamındadır.
Kanaatımızca komplikasyon sözcüğünün temel anlamının yanında, tıbbi ve hukuki terim anlamları da kavramsal bir bütünlüğe kavuşturulmalıdır. Bize göre komplikasyon: Tıp sanatı içinde sık ya da seyrek yaşanmasından bağımsız, daha önce tıbben tanımlanmış, var olan hastalığın ya da hukuka uygun tıbbi müdahalenin sonucu olarak gelişen ve kanıta dayalı tıp ilkeleri temelinde kabul edilmiş bir sağaltımı olan yeni bir hastalık ya da tıbbi süreçtir.
Doğru sıfatı Türkçede bir eylemi nitelerken; akla, mantığa, duruma, ahlak veya kanunlara uygunluğu işaret eder. Yanılmak Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük’ünde; tanımayarak, niteliğini iyi anlamayarak aldanmak ve sonucunu düşünmeden veya bilmeden uygunsuz bir davranışta bulunmak şeklinde tanımlanmıştır. Yanılmak eylemi, kadim Türkçede yana kaymak, yana sapmak, eğilmek, ayrılmak anlamında kullanılan yangılmak eyleminden dönüşmüştür. Yanlış sıfatı, yanılış eylem adının kalıplaşmasından ses düşmesiyle oluşmuştur ve doğru olmayan, hatalı anlamına gelmektedir. Dilsel norma göre yanlış veya hatalı faaliyet; akla, mantığa, duruma, ahlaka, bilgiye veya kanunlara uygunsuzluk olarak tanımlanabilir.
Kanaatımızca sosyolojik anlamda hata, bir tıbbi faaliyet açısından yorumlandığında, hedeflenen sonuçtaki bilişsel duruma ve süreçteki ortaya çıkış zamanına göre gruplandırılabilinir. Bilişsel düzeyde hatalar, doğru uygulamayı yapmamak anlamında ihmalden veya uygulamayı yanlış yapmak anlamında kusurlu hareketten kaynaklanır. Hata, süreçteki ortaya çıkış zamanına göre ise karar veya eylem aşamalarında oluşabilir. Başka bir ifadeyle eylemler hatalı bir kararla planlandığı gibi uygulanabilir veya doğru kararlaştırılmış bir eylem hatalı uygulanabilir. Mesleki uygulama hatası, bir meslek uzmanının yeterli mesleki standartlarda olmayan eylem veya davranışlarından kaynaklanan ve hizmet alanda kanıtlanabilen zarara neden olan kınanabilir kusurluluk durumdur.

Kural olarak yapılan her türlü tıbbi müdahale insanın yaşam hakkına ve vücut bütünlüğüne ihlal kapsamında kabul edilip, hukuka aykırıdır. Bu bağlamda tıbbi müdahaleler ceza hukukunda taksirle yaralama şeklinde değerlendirilebilirler. Hastaya yapılacak her tür tıbbi müdahaleden önce teşhis ve tedavi ile ilgili gerekli ve yeterli ölçüde bilgi vermek hekimin, hasta-hekim arasındaki sözleşmeden doğan en temel yükümlülüklerindendir. Hastaya kendisine yapılacak müdahalenin kapsamı, amacı, olası riskleri, sonuçları, seçenekler, tedavi yöntemi ve süresi, başarı oranı gibi konular anlaya-bileceği şekilde sözlü ve veya yazılı şekilde tıbbi müdahaleyi gerçekleştirecek hekim tarafından anlatılmalıdır. Bu bilgiler ışığında yapılacak olan tıbbi müdahaleye rıza göstermesi ancak yapılacak müdahaleyi hukuka uygun hale getirmektedir. Bu işleme hukukçular ve sağlık personeli "bilgilendirilmiş rıza" veya günümüzde daha çok kabul gören "aydınlatılmış onam" ismi vermektedirler. Rıza (onam) tıbbi müdahalenin hukuka uygunluk nedeni olup, bilgilendirme (aydınlatma) ise rızanın bir önkoşulu olarak karşımıza çıkmaktadır. Bazı durumlarda aydınlatma zorunluluğu bulunmamaktadır: bunlar hastanın aydınlatma hakkından feragat ettiği durumlar, hastanın yapılan müdahale ile ilgili yeterli bilgiye sahip olduğu haller, aydınlatmanın hastayı olumsuz etkileyebilecek olması ve acil durumlardır. Bunlardan acil tıbbi müdahaleler konusu özellikle önem arz etmektedir zira hastanın çoğunlukla bilinçsiz olduğu ve çok acil müdahalede bulunulması gerekmektedir. Hastanın içinde bulunduğu koşullar nedeniyle müdahale hakkında bilgilendirilmesi mümkün olmamakta, dolayısıyla onamı da alınamamaktadır. Bu gibi durumlarda hekimin tıbbi müdahalesi ancak hastanın varsayılan, muhtemel rızasına dayandırılarak hukuka uygun hale getirilebilecektir. Hekimin hastanın varsayılan rızasına dayanarak müdahalede bulunması rıza verme ehliyeti
konusunu gündeme getirmektedir ki bu da hastanın bilincinin açık ya da
kapalı olması (geçici veya sürekli olarak) ve hastanın yaşına göre değişkenlik gösterecektir.
Bu çalışmada genel olarak aydınlatılmış onam kavramından bahsedilip,
özellikle de aydınlatılmış onam sorunu, acil tıbbın hasta yapısına göre değerlendirilmeye çalışılacaktır.

Sağlık hakkı; kişinin toplumdan ve devletten sağlığının korunmasını, gerektiğinde tedavi edilmesini, iyileştirilmesini isteyebilmesi ve sağlığını geliştirebilmesi için toplumun sağladığı olanaklardan yararlanabilmesidir. "Yaşama Hakkı"nın en önemli bileşenlerinden birisi olan sağlık ve sağlıklı yaşama hakkı, pozitif statü hakları arasında yer almaktadır.
Son yıllarda ülkemizde hasta hakları konusunda gerek yasal düzenlemelerle, gerekse sahada yapılan uygulamalar ve değerlendirmelerle ciddi adımlar atılmış, iyileşmeler yaşanmıştır.
Buna karşılık sağlık çalışanları bilhassa hekim hakları konusunda, sadece mevcut yasalardan çıkarımlarla ortaya konulabilen bazı haklar mevcut olup, sağlık çalışanlarımız ihmal edilmiştir. Hekimlerin, meslek gereklerini yerine getirirken birçok sorumlulukları vardır. Bazen bilerek (kasıtlı) ve çoğunlukla da bilmeden (taksirli) bu sorumlulukların dışına çıkabilir. Böyle durumlarda ortaya çıkan olayların, niteliği ve sonuçları nazarında ceza yaptırımları mevzuatımızda hükme bağlanmaktadır.
Tıbbi müdahale öncesi hastadan “aydınlatılmış onam” alınmasının, hekimi hukuk karşısında koruduğu, tıbbi müdahaleyi suç olmaktan çıkardığı açıktır. Bu makalede hasta-hekim hakları, aydınlatılmış onam, hekimlerin suç ve kabahat sayılan bazı eylemleri ve bunların cezai yaptırımları ele alınmaktadır.

Sağlık hizmetleri sunumda, hizmetin finanse edilebilirliği oldukça önemli bir konudur. Gerek özel gerekse kamu sağlık hizmeti sunucuları için en önemli ve büyük, dolaylı hizmet alıcı ve finansman sağlayıcı, Sosyal Güvenlik Kurumu’dur. Kurum, finanse ettiği hizmetlerin, çerçeve, esas ve usullerini mevzuat ile düzenlemektedir. Sağlık Uygulama Tebliği (SUT) bu açıdan önemli, teknik ve ayrıntılı bir mevzuattır. Finansmanı büyük ölçüde belirleyen SUT, bu sebeple gerek hekimlere gerekse hastalara etkisi oldukça önemlidir.
Çalışmamızın çerçevesi, sağlık hizmetleri ile oldukça yakından ilişkili olan SUT’un hasta ve hekim haklarına olan olumsuz etkileri olarak belirlenmiştir. Çalışmanın amacı çerçeve dahilinde, özellikle uygulamadaki sorunların örneklendirilmesi ve çözüm önerilerinin sunulmasıdır. Bu sebeple, doktrine konu olabilecek ayrıntılı tartışmalara girilmemiştir. Tebliğin yazılı hale getirilmesi sözlü sunum sonrası gerçekleştiği için bu süre zarfında mevzuatta meydana gelen değişiklikler, kısmen tebliğimize yansıtılmıştır. Tebliğ kapsamında; temel kavramlar açıklanacak, sorunlarla ilgili uygulama örnekler verildikten sonra genel olarak sorunlar değerlendirilerek çözüm önerilerimiz sunulacaktır.

Sağlık hizmetleri sunumda, hizmetin finanse edilebilirliği oldukça önemli bir konudur. Gerek özel gerekse kamu sağlık hizmeti sunucuları için en önemli ve büyük, dolaylı hizmet alıcı ve finansman sağlayıcı, Sosyal Güvenlik Kurumu’dur. Kurum, finanse ettiği hizmetlerin, çerçeve, esas ve usullerini mevzuat ile düzenlemektedir. Sağlık Uygulama Tebliği (SUT) bu açıdan önemli, teknik ve ayrıntılı bir mevzuattır. Finansmanı büyük ölçüde belirleyen SUT, bu sebeple gerek hekimlere gerekse hastalara etkisi oldukça önemlidir.
Çalışmamızın çerçevesi, sağlık hizmetleri ile oldukça yakından ilişkili olan SUT’un hasta ve hekim haklarına olan olumsuz etkileri olarak belirlenmiştir. Çalışmanın amacı çerçeve dahilinde, özellikle uygulamadaki sorunların örneklendirilmesi ve çözüm önerilerinin sunulmasıdır. Bu sebeple, doktrine konu olabilecek ayrıntılı tartışmalara girilmemiştir. Tebliğin yazılı hale getirilmesi sözlü sunum sonrası gerçekleştiği için bu süre zarfında mevzuatta meydana gelen değişiklikler, kısmen tebliğimize yansıtılmıştır. Tebliğ kapsamında; temel kavramlar açıklanacak, sorunlarla ilgili uygulama örnekler verildikten sonra genel olarak sorunlar değerlendirilerek çözüm önerilerimiz sunulacaktır.

Çalışırken ve bulaş nedeniyle COVID-19 hastalığına muhatap olan sağlık mensuplarımızın durumunun iş kazası mı yoksa meslek hastalığı mı olduğu hususu lafız olarak yorumlandığında, her iki kavrama da yakın olduğu tartışılabilir. Hatta salt kelime anlamıyla yorumlandığında, sağlık mensupları açısından “meslek hastalığı” terimi daha yakın gelebilir; bir ileri aşamaya geçerek olması gereken de bu olabilir. Ancak unutulmaması gereken bu tartışmaların, ancak, gelecek düzenlemelere katkısı olacağıdır.
An itibarı ile mevcut sorunun çözümü mevzuatta aranmalıdır.

2008 yılında bakanlar kurulu kararıyla yürürlüğe giren, 3687 Ceza İnfaz Kurumlarının Yönetimi İle Ceza Ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Tüzük Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile kaldırıldı. Yerine  Ceza İnfaz Kurumlarının Yönetimi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Yönetmelik getirildi. Yönetmelikte ölüm orucu ve açlık grevlerine ilişkin özel madde konuldu.

Söz konusu yönetmeliğin Sağlığın Korunması ve Tıbbi Müdahaleler bölümünde yer alan "Hükümlünün Kendisine verilen Yiyecek ve İçeçekleri Reddetmesi" başlığı altında, hükümlülere ilk önce cezaevi doktoru tarafından açlık grevi ve ölüm orucu ile birlikte oluşacak ruhsal ve bedensel sonuçlar hakkında bilgilendirme yapılacak deniliyor. Hükümlü eylemini bırakmaması halinde psiko-sosyal birim tarafından da görüştürüleceği, bunun da sonuç vermemesi üzerine beslenme programı yapılacağı belirtildi.