Çağdaş Türk Düşüncesi

Bu kitapta 20. yüzyılın başından günümüze uzanan tarih aralığında siyasal ve entelektüel hayatımızın parçası olmuş 21 ismin, her biri farklı bir yazar tarafından kaleme alınmış, portresi yer almaktadır. Okur, Türk siyasal hayatını arka planda takip edebileceği bu portrelerde Yakup Kadri Karaosmanloğlu’nun Kemalizm’i içeriden eleştiren; Şevket Süreyya Aydemir’in ütopyasını yitirirken ki sesini duyacaktır. Ercüment Ekrem Talu’nun ve Falih Rıfkı Atay’ın iktidar değiştikçe söylem değiştirdiğine şahit olacaktır. Şükrü Saracoğlu’nun dış politikadaki müzakereci yönünü; Fatin Rüştü Zorlu’nun bakan koltuğundan idam sehpasına uzanan yaşamını görecektir. Sabahattin Eyuboğlu’nun Anadolu’nun evrenselliği ile yerelliğini bütünleştirme çabasını takip edecek; kadın bir bilim insanı, sosyalist ve Senatör olarak Fatma Hikmet İşmen’i dünyasına dâhil edecektir. Attilâ İlhan’ı öncü ve cesur bir aydın olarak, onunla uzun yıllar teşrik-i mesaide bulunmuş bir ismin kaleminden okuyacaktır. Doğan Avcıoğlu’nu ömrünü devrime adayan bir isim; Yalçın Küçük’ü bir iktidar tutkunu olarak tanıyacaktır. Sınıf özneliği düşüncesini merkeze alan bir aydın olarak, İdris Küçükömer’in Gramsciyan; Kemalist bir tarihçi olarak Şerafettin Turan’ın tarih yazımı açısından birer değerlendirmesiyle karşılaşacaktır. Fethi Naci’yi Marksist bir edebiyat eleştirmeni; Muzaffer “İlhan” Erdost’u bir Ortodoks Marksist; Server Tanilli’yi Marksizm ile Kemalizm arasında bütünlük arayışında olan bir isim ve Ahmet Taner Kışlalı’yı sosyal demokrat bir Kemalist aydın olarak görecektir. Milliyetçi bir düşünür ve siyaset adamı olarak Nevzat Kösoğlu’yla buluşacak; İsmet Özel’in siyasetin uçlarında yaptığı geziye eşlik edecektir. Babasının gölgesinde kalan Aydın Menderes’in iç dünyasına ve siyaset sahnesindeki tecrübesine yakından bakacak; Sibel Eraslan ile İslamcı kadınların geçirdiği dönüşümü gözlemleyecektir. Bütün bunların ardından Kurtuluş Kayalı’nın kitap hakkındaki değerlendirme yazısına ulaşacaktır.

“Bu derlemede ifadelendirilenler bu topluma net bir şekilde değiyor. Ve dolayısıyla toplumla bağlantısı olan herkesi tam tekmil ilgilendiriyor.”

Kurtuluş Kayalı

(Arka Kapak Yazısından)

Türk modernleşme tecrübesinde asrileşmenin istikameti hususunda farklı bir yön tahayyül ve tavsiye eden her meşrepten müellifin teknik ve teknolojiyi olumladığı malumdur. Devlet ve toplumun ikbali hususunda bambaşka zihniyetlere sahip olanlar dahi mesele teknik ve teknoloji olduğunda aynı noktada bir araya gelir. Batı medeniyetinin Batı tekniği ve Batı ahlakı olarak parçalı bir şekilde tasavvur edildiği bu zihniyet, Batı’nın ahlakının değil fakat tekniğinin ithalini Türk asrileşmesi için bir zaruret olarak tasavvur eder. Tekniğin edinilmesinin zarureti bu doğrultuda ispatı üzerine kalem oynatılan en önemli hususlardan biri haline gelir. Bu durum doğrudan asrileşmede usul üzerine fikir üreten metinlerde görüldüğü kadar dini eserlerde de kendisini gösterir. Bu hususta en önemli örneklerden biri de Elmalılı Hamdi Efendi’nin Hak Dini Kur’an Dili serlevhalı tefsiri olur. Elmalılı Hamdi Efendi İslam’ın itikat ve muamelata taalluk eden alanlarında gelenekçi bir portre çizer. Mesele teknik ve teknoloji olduğunda yer yer gelenekçi bakışı muhafaza ederken yer yer modernist söylemlere kayan bir dil kullanır. Bu doğrultuda söylem analizi yönteminin kullanıldığı çalışma, modern dönem Türk düşüncesinde teknik ve teknoloji tasavvurunu Elmalılı Hamdi Efendi’nin Hak Dini Kur’an Dili isimli tefsiri etrafında tetkik etmektedir. Çalışma neticesinde ulaşılan sonuç Türk modernleşmesinin bir neticesi olarak ortaya çıkan teknikçi zihniyetin dini metinlere dahi sirayet ettiği ve Elmalılı Hamdi Efendi’nin de tüm gelenekçi tavrına rağmen bu zihniyetten etkilendiği olmuştur.

Modern Türk düşüncesinde ortaya konan İslamcılık çalışmalarında İslamcı düşüncenin sınıflandırması meselesi önemli problemlerden biri olmuştur. Genellikle modernleşmeyle olan ilişkinin niteliği ekseninde siyasî saiklerle şekillenen tasnifler, İslamcılığı da belli kalıplara hapsetmiş, bu durum modernleşme devri ve İslamcılık düşüncesinin anlaşılmasının önündeki önemli engellerden birini teşkil etmiştir. Yapılan tasniflerin tarihi vakıaya değil de belli bir siyasi programı kabul edip etmeme durumuna göre şekillendirilmesi, modernleşme devrinde ulus olarak inşa edilen Türklüğün de İslamcılıktan ayrılmasına neden olmuş, böylece Türk İslamcılığı düşüncenin üretildiği coğrafya ve dili ifade edecek kadar daralmış bir hale gelmiştir. Bu çalışma Türk İslamcılığını, İslamlaşma devrinden itibaren ortaya çıkan tarih tecrübesi ve bu tecrübe ekseninde inşa edilen gelenek ekseninde değerlendirmeyi ve bu gelenek dışında ortaya çıkan İslamcılık söylemlerini de gene bu geleneğin ötekiyi anlama ve ifade etme şekli doğrultusunda sınıflandırmayı amaçlamaktadır. Çalışmanın ilk bölümünde hali hazırda literatürde bulunan sınıflandırmalar genel olarak ortaya konmuş, ikinci bölümde Türklüğün ne olduğu tasavvuf, Sünnilik ve cihat kavramları üzerinden tartışılarak Türk İslamcılığının bahsi geçen gelenekle rabıtası incelenmiştir. Ayrıca çalışmanın ikinci bölümünde modernleşmenin imkanlarını geleneği problem haline getirmekte bulan İslamcılık düşüncesi, Divan-ı Lügat’it Türk’te, Türk’ün ötekisini ifade eden “tat” kavramı doğrultusunda tetkik edilmiştir. Üçüncü ve dördüncü bölümde ise bu tasnifin örneklenmesi amacıyla, Türk İslamcılığını temsil eden Mehmet Akif Ersoy ve Tat İslamcılığın mümessili Şemseddin Günaltay’ın düşüncelerini inşa ettikleri kaynaklar, din ve tekniğe taalluk eden fikriyatları tetkik edilmiş ve çalışma sonuç bölümü ile hitama erdirilmiştir.

Grekler, Felsefe'yi üç ana disipline ayırıyordu; Doğa Felsefesi, Mantık ve Etik. Bunlardan Doğa Felsefesi, bugünkü anlamıyla doğa bilimlerini de içine alan oldukça geniş bir alandı. Bu alanın ortaya koyduğu bilgiler, Mantık aracılığıyla işleniyordu. Ancak, Mantık alanının içine bugünkü anlamıyla Ontoloji, Bilgi Kuramı ve Dil Felsefesi de girmekteydi. Bu üç ana disiplinden biri olan Etik'in adı, Yunanca "ethos" kelimesinden geliyordu; anlamı ise törebilimdi. "Töre" ise âdet, gelenek, görenek, ahlâk gibi anlamlara sâhipti. Grek düşüncesinde, Felsefe ve bilimler arasında herhangi bir ayrım yoktu ve Etik de bir "bilme etkinliği" olarak değerlendirildiği için "bilim" olarak kabûl edilmişti. Bu çerçevede Etik, insanların birlikte yaşamalarını belirleyen şeylerin neler olduğunu inceleyen bir bilimdi. Bu inceleme, berâberinde "Eylem nedir?" sorusunu da gündeme getirmişti. Birlikte yaşamayı belirleyen şeyler, belirli bir eylem içinde açığa çıkıyordu. Bu nedenle, Etik'in ikinci temel sorusu, "Eylem nedir?" sorusu olmuştu. Ayrıca eylemler, hep belirli bir insanın eylemleriydi ve bu da eylemin yanı sıra, insanın da araştırılmasını gerekli kılmıştı. Dolayısıyla, Etik'in üçüncü temel sorusu, "İnsan nedir?" sorusu olmuştu.

Ali Suâvî, bir bütün olarak okunduğu takdirde tezatlarla dolu bir düşünce dünyasının sahibi, seçerek okunması durumunda da Türkçülükten laikliğe kadar modern Türk düşüncesindeki pek çok ana eğilimin yaratıcısı gibi görülür. Muhbir ve Ulûm’daki bazı yazıları ile Hive adlı risalesinde Türkler, Türk tarihi, Türk dünyası ve Türk diline dair serdettiği düşünceler onun ilk Türkçülerden biri sayılmasını beraberinde getirmiştir. Ancak, Ali Suâvî’nin Türkçülüğü biraz tartışmalıdır. Çünkü onun karmaşık düşünce dünyasının bir tezahürü olarak seçilmiş metinler ve metin parçalarından hareketle Ali Suâvî’yi Osmanlıcı veya İslâmcı bir çerçeveye oturtmak da mümkündür. Bütün çelişik yanlarına rağmen, Ali Suâvî’nin Türklere, Türk tarihine ve Türk diline dair düşünceleri, onun Türklük şuuruna sahip olduğunu göstermektedir. Bu bağlamda ilk defa onun tarafından seslendirilen kimi hususlar, daha sonraki kuşaklara ilham kaynağı olmuştur.

Öz: Anadoluculuk, Türk tarihinde Balkan Savaşları ve I. Dünya Savaşı ile başlayıp Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla biten sürecin yarattığı bir sonuçtur. Sürecin sonunda Osmanlı İmparatorluğu dağılmış, Anadolu üzerinde Türk millî devleti kurulmuştur. Bu süreç içerisinde Türk aydınlarının dikkati Anadolu'ya yönelmiştir. Türk aydınları bir yandan uzun savaş yıllarında harap olan, ekonomik ve toplumsal olarak geri kalan Anadolu'nun kalkınmasına öncelik vermişler, diğer yandan da Anadolu'daki bu teritoryal birim üzerinden yeni bir toplumsal kimlik inşa etmenin yollarını aramışlardır. Anadoluculuktan önce Osmanlıcılık, İslâmcılık ve Türkçülük olmak üzere üç kimlik siyaseti mevcuttu. Bu üç siyasetin de kendilerine mahsus birer millet, vatan ve tarih tasavvuru vardı. Söz konusu üç kimlik siyasetinin eleştirisi üzerine kurulan Anadoluculuk, yeni bir millet, vatan ve tarih tasavvuru inşa etmeye çalışmıştır. Anadolucular bu üç farklı millet, vatan ve tarih anlayışı karşısında kendi görüşlerini açıkladılar. Onlar toprağa ve tarihe dayalı yeni bir kimlik anlayışını temsil ediyorlardı. Buna göre Oğuz Türkleri Malazgirt Savaşı'ndan sonra Anadolu'da yeni bir vatan edinmişlerdi. Bu yeni coğrafyanın etkisiyle Anadolu'da diğer Türklerden ayrı yeni bir Türk milleti oluşmuştu. Bu makalenin amacı Anadoluculuğun inşa etmeye çalıştığı söz konusu yeni millet, vatan ve tarih anlayışını incelemektir. Abstract: Anatolianism is a result of a process that started with the Balkan Wars and World War I and ended with the establishment of the Republic of Turkey in Turkish history. At the end of the process, the Ottoman Empire was dispersed and the Turkish national state was established on Anatolia. In this process, the attention of the Turkish intellectuals turned to Anatolia. Turkish intellectuals, on the one hand, prioritized the development of Anatolia, which had been devastated during long war years, economically and socially, and on the other hand, they searched for ways to build a new social identity through this territorial unit in Anatolia.

Rusya’nın Kazan bölgesinde doğup büyüyen Musa Carullah Bigi, 20. yüzyılın ilk yarısı itibarıyla Türkiye fikrî kamuoyunda en çok tanınan ilim adamları arasındadır. Orenburg’daki Hüseyniye Medresesi’nde çalışan Bigi, burada verdiği Dinler Tarihi ders notlarını Kasım 1909’da Şûrâ dergisinde tefrika etmiştir. Bigi’nin bu yazılarında cehennem azabının müddeti ve ilahî rahmetin genişliği meselesi hakkında savunduğu fikirler, büyük bir infial uyandırmış; hem İdil-Ural bölgesinin hem de Türkiye basınının gündemini uzun süre meşgul etmiştir. Osmanlı Devleti’nin son şeyhülislâmlarından Mustafa Sabri Efendi, Bigi’nin bu konudaki görüşlerini tenkit eden ilim adamlarının başında gelmektedir. Bu makale; sözü edilen tartışmayı ortaya çıktığı düşünsel bağlamı çerçevesinde ele almayı ve hadis ilmi açısından değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Tartışmaya veri sağlayan metinler kronolojik sıra dikkate alınarak incelenecektir. Neticedeyse; kökeni uzun bir geçmişe dayanan bu meselenin hararetli bir şekilde tekrar gündeme gelmesinin ardında birtakım tarihî, siyasî ve dinî sebeplerin var olduğu ortaya konulacaktır.
Anahtar Kelimeler: Hadis, Kelâm, Cehennem Azabı, Musa Carullah Bigi, Mustafa Sabri Efendi.

Musa Carullah Bigi who was born and raised in the Kazan region of Russia, has been among the most recognized savants in Turkish opinion community by the first half of the 20th century. Bigi, who worked at the Huseyniyyah Madrasa located in Orenburg, published his History of Religions lecture notes in November 1909 in the journal Şûrâ. Ideas advocated by Bigi about the period of hell-punishment and breadth of divine mercy were greatly aroused debates; it occupied the agenda of both the press of Turkey and Idil-Ural region a long time. Mustafa Sabri Efendi, one of the last shaykh al-Islam of the Ottoman Empire, is one of the leading savants who criticized Bigi’s views on this subject. This article aims to discuss the aforementioned debate within the intellectual context in which it arose and to evaluate the issue in terms of hadith science. The texts providing data for the discussion will be examined by considering chronological order. Finally it will be revealed that there are some historical, political and religious reasons behind this issue to become at the top of agenda that goes back a long way.
Keywords: Hadith, Kalam, Hell-Punishment, Musa Carullah Bigi, Mustafa Sabri Efendi.

Одним из духовных обязательств тюркского народа, обладающего богатой
культурной мыслью и политической силой, является раскрытие исторических корней. Турецкие философы придумали различные концепции в этом отношении, такие как концепции единого тюркского языка как основное условие единого мышления, а некоторые же считали важными мысли туранизма имеющие как политические, национально-культурные даже экономические аспекты.
Однако каждый из них не отрицал единственную истину важности общетюркского единства. В нашей статье мы попытаемся объяснить некоторые исторические потребности, некоторые философские идеи, которые призывают к концепции всеобщего единства и гармонии тюркского мира. Для этой цели важно признать социально-философские взгляды, которые способствовали этому прогрессивному мышлению, а также философов, мыслителей и политических деятелей, которые выражают его в своих взглядах и
идеологиях.

Farklı ancak birbirini besleyen çalışma alanlarında üretken bir düşünür olan Prof. Dr. Ayhan Bıçak'ın, ondan fazla kitabı ve onlarca makalesi bulunmaktadır. Üretimlerinin bütününe bakıldığında, yalnızca felsefe öğretimi ve aktarmacılığı ile yetinmeyen, kendi yorumlarını geliştirme sorumluluğunu taşımış, bir sistem hüviyetine kavuşturma azmini gerçekleştirmiş ve sonuçta cumhuriyet dönemi düşünce tarihimiz içinde müstesna bir yer bulmuş olan Ayhan Bıçak Düşüncesi ile yüz yüze gelinmektedir. Ayhan Bıçak Düşüncesi'ni üç iri dala sahip gür bir ağaç olarak düşünürsek, bu dalların tarih felsefesi, Türk düşüncesi ve felsefe anlayışının kendisi olduğunu söyleyebiliriz. Bıçak, üretimleriyle söz konusu dalların daha da güçlenmesini ve yeni meyveler vermesini sağlamaya devam ediyor. Tarih felsefesi kapsamında Tarih

Antik dönemde, felsefeyi insan merkezli bir çizgiye çekmiş olan sofistlerle çağdaş olan Sokrates, onlardan epistemolojik, ontolojik ve etik anlamda çok farklı bir sistem geliştirerek, felsefeyi hem toplumsal hem de bireysel anlamında özgün bir değerler manzumesiyle ahlâk eksenli bir mecraya koymaya çalışmıştır. Yaşadığı dönemde toplumun sofist anlayışlarla bir değerler kargaşasına saplandığını düşünmüş olması, Sokrates'i daha çok ahlâkî problemleri ele almaya ve hatta dolaylı yollardan değerler ikamesine yöneltmiştir. Bu anlamda o, salt metafizik eksenli sorularla uğraşmayarak toplumsal değerlerin aşınmasına karşı bir ahlâk felsefesi oluşturmaya çalışmıştır. Sokrates, dönemin felsefe anlayışlarına bir alternatif olarak felsefeye değer eksenli bir perspektif kazandırıp, felsefeyi, ahlâkî ilkeleri merkeze alan bir bilinç şekli olarak yaygınlaştırmaya çaba gösterir. Bu çabanın gerçekleşmesi için Sokrates'in tüm ahlâk felsefesinin temeline yerleştirdiği kavram erdemdir. Bu yazıda ilk olarak Sokrates'in erdem kavramını nasıl anlamlandırdığını ve ikinci olarak da Sokratik erdeme Aristoteles'in getirdiği eleştirileri ele almaya çalışacağız. Sokrates'e ilişkin elimizdeki bilgiler, Platon, Xenophon, Aristoteles ve Aristophanes olmak üzere dört ana kaynaktan gelir. Bu kaynaklardan hangisinin tarihsel Sokrates'i daha doğru aktardığına ilişkin kesin bir hüküm bulunmamakla birlikte 20. yüzyılda Platon'un resmettiği Sokrates'in tarihsel Sokrates'e daha uygun olduğu anlayışı ağırlık kazanmıştır. 1 Bu nedenle de Platon'un ilk dönem diyalogları olan Elenktik diyaloglar, yani Sokrates'in

Hilmi Ziya Ülken, Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminde İstanbul’da dünyaya gelmiş, yine bu dönemde öğrenim görmüş ve yeni kurulan Cumhuriyet’in düşünce hayatının birçok alanında eserler vermiş bir düşünürümüzdür. O, sosyal bilimlerin birçok alanıyla ilgilenmesine rağmen, felsefe, sosyoloji, düşünce tarihi ve edebiyat alanlarında ün kazanmıştır. Yine o, Orta Çağ İslâm düşünürleri ile Tanzimat sonrası Türk düşüncesinin ortaya çıkarılması ve tanıtılmasında önemli görevler üstlenmiş, Doğu ve Batı felsefelerine derin vukûfiyeti nedeniyle bu alanlarda karşılaştırmalı çalışmalar yapmış, her iki kültürdeki benzerlikleri ve farklılıkları ortaya koymaya çalışmıştır. Çalışmaları yurt dışında da tanınan, hatta yazmış olduğu felsefe kitabı Fransa’da bir süre ders kitabı olarak da okutulan böylesi önemli bir mütefekkir hakkında bugüne kadar dört doktora ve yirmi dört yüksek lisans tezi ile birlikte altı kitap ve çok sayıda kitap bölümü ve makale kaleme alınmıştır. Cumhuriyet Dönemi düşünürleri arasında hakkında en fazla çalışma yapılan isimlerin başında Ülken'in geldiği görülmektedir.

Ülken, Hilmi Ziya (2010) Dokuzuncu Baskı, İstanbul: Ülken Yayınları
Bu kitap temel olarak dört bölümden oluşmaktadır: 1. Bölüm Tanzimat, 2. Bölüm I. Meşrutiyet, 3. Bölüm II. Meşrutiyet ve 4. Bölüm Cumhuriyet dönemini kapsamaktadır.  Girişi kısmında ise yazar Türklerin Batı dünyası ile ilk ilişki kurmalarını, onların Akdeniz bölgesine yerleşmesiyle olduğunu belirtmiştir. Ayrıca bu dönemde Türkler ticaretle de uğraşmaya başlamışlardır.

XIX. Yüzyıl Osmanlı Devleti’nde dönemin idâri amirleri ve münevverleri, devletin kötü gidişatına çözüm bulmak amacıyla çeşitli fikrî akımlar geliştirmişlerdir. Bu dönemde yıkılışa bir çözüm olarak ortaya atılan fikirlerden birisi de Batı literatüründe “Pan-İslamizm” olarak bilinen İttihâd-ı İslam düşüncesidir. Kamuoyunda ve edebiyat eserlerinde çokça tartışılan “ittihâd-ı İslam” düşüncesi, zamanla geniş kitleler tarafından takip edilmiş ve bu akımın gerçekleşmesi için siyasî ve sosyal projeler üretilmiştir. Daha sonra bu akım, ideolojik bir kimliğe bürünmüş ve II. Abdülhamid döneminde devlet politikası haline gelmiştir.

Dönemin münevverleri, savundukları fikirleri paylaşma aracı olarak edebiyatın gücünden olabildiğince istifade etmişlerdir. Bu açıdan devletin kötü gidişatına bir çözüm olarak sundukları siyasi, ideolojik fikirleri roman ve tiyatro gibi birçok edebi eserlerle dile getirmişlerdir.

Bu bağlamda Mizancı Murad olarak bilinen Jöntürk hareketinin lider isimlerinden Mehmed Murad Beyin romanı olan “Turfanda mı yoksa Turfa mı?” eseri “İttihat-ı İslam” idealinin geniş boyutta ele alındığı önemli bir eserdir. Mizancı Murad, bu hedefe kültürel ve eğitimsel argümanlar vasıtasıyla ulaşmaya çalışmıştır. Romanında İslam birliği, eğitim siyaseti, sosyal ve siyasal meselelerle ilgili fikirlerini okurlarına açma fırsatı bulmuştur. Yazar, sunduğu tezler arasından en çok “Maarif Meselesi”ne odaklanır ve İttihadi İslam idealini gerçekleştirecek kuvveti “Maarif”de bulur. Romanda ideal anlamda İslami içerikli modern bir eğitim sistemi kurmaya çalışan yazar, bu bağlamda sorun teşkil eden bazı meselelere değinmiş ve bunlara çözüm önerisi sunmuştur. Bu eserden de anlaşılacağı üzere,  İttihadi İslam idealini gerçekleştirecek kuvvetin bu maarif davasının bilinciyle yetişecek bir  nesille sağlanacağı inancı vardır.

Anahtar Kelimeler: İttihâd-i İslam, II.Abdülhamid, Mizancı Murad, “Turfanda mı yoksa Turfa mı?”, Maarif

Bugünden bakıldığında 1970'leri Türk solunun yükselişte olduğu, kurulu düzeni sarstığı ve en etkin, en görünür olduğu yıllar olarak hatırlıyoruz. Bu görüntünün kamufle ettiği bir derin dip akıntısı ise gene 1970'lerde çok da fark edilmeden belirecek, darbe sonrası Türkiye'ye günümüze kadar sürecek şekilde damgasını vuracaktır. Bu dip dalgasını, merkez sağın eski parıltısını yitirmesi, seçmen tabanının küçülmesi ve siyasette belirleyici rolünü başka aktörlerle paylaşmak zorunda kalması ve buna paralel olarak, uç sağın partileşmesi ve tabanını genişletmesi olarak tanımlayabiliriz. Merkez sağ ile uç sağ arasındaki oy geçişinin seçmen davranışında nasıl somutlaştığına kısaca bakarsak, Adalet Partisi'nin (AP) 1969 Genel Seçimleri'nde % 46.53 olan oyu, 1973'te % 29.02'ye düşecek, 1977'de ise %36.87 ile biraz toparlansa da irtifa kaybedecektir. Uç sağın oyları ise 1969'da Milliyetçi Hareket Partisi'nin (MHP) almış olduğu çok mütevazı % 3.02 ile başlar, 1973 Genel Seçimleri'nde MHP ve Milli Selamet Partisi'nin (MSP) toplamda % 15.18'e ulaşması ile büyük ivme yakalar, 1977'de de gene toplamda % 15'te sabitlenir. Darbe olmasa ve 1981 yılında seçim yapılabilseydi, büyük ihtimalle uç sağın oyunun azalmadığını görecektik. Gerçekten de solun o yıllardaki başarısı yanında başlangıçta çok dikkat çekmeyen bu yapısal dönüşüm seçmen davranışındaki büyük bir değişikliğin de habercisi idi. Uç sağın merkez sağ zararına büyüyerek onu yutması, aslında Türk siyasi tarihinin son 50 yılının büyük hikayesidir. Bugün, AKP ve MHP ile Cumhur İttifakı'nda cisimleşen bu yönelim, küçülme alametleri gösterse de, 1970'lerde ilk çıkış noktasındaki ebadı hatırlanacak olursa dönüşümün büyüklüğü ve şiddeti takdir olunabilir.

‘’Mümtaz Turhan, Erol Güngör ve Yılmaz Özakpınar Geleneğinde Kültür Değişmeleri’’ isimli bu çalışma, Türk kültürünün yüzyıllardır gelişimi ve değişimini, ismi geçen üç müellifin eserleri üzerinden incelemek maksadıyla kaleme alınmıştır.

Mehmet Akif Ersoy’un ‘’Sahipsiz olan memleketin batması haktır; / Sen sâhip olursan bu vatan batmayacaktır. / Feryâdı bırak, kendine gel, çünkü zaman dar / Uğraş ki: telafi edecek bunca zarar var.’’ dizelerinin üstümde yarattığı tesir ile Türk kültürünün son zamanlarında yaşadığı değişimi inceleme amacını üstlendim.

Çalışmanın ilk kısmında değişimin nasıl gerçekleştiğini anlamak maksadıyla ilk olarak kavramların muhtevalarını inceledim. Kültür, medeniyet, değişim gibi kavramların Avrupalı ve Türk ilim adamlarında nasıl tezahür ettiğini, kültür ve medeniyet kavramlarının kendileri arasındaki ilişkiyi ve kültür değişmelerinin Türk tarihinde nasıl bir yol izlediğini izaha çalıştım.

Ziya Gökalp’in sosyolojik olarak başlattığı incelemelerden yola çıkarak Mümtaz Turhan’ın kültür değişimine bakışını, kültür ve medeniyet kavramlarının muhtevalarını, Turhan’ın bu kavramlara yaklaşımını, değişimin psikolojik ve sosyolojik tahlil ve tetkikinin önemini ve değişimin dönemsel tahlilini Turhan’ın eserlerinden yola çıkarak tahlil edilmesi I. bölümü; Mümtaz Turhan’da uygulanan metot izlenerek Erol Güngör geleneğindeki kültür değişmeleri II. bölümü ve son olarak Yılmaz Özakpınar’ın kültür değişimine bakışı III. bölümü oluşturmuştur.

Çalışmanın sonuç kısmında, incelenen üç müellifin ve Ziya Gökalp, Nevzat Kösoğlu, İhsan Fazlıoğlu, Ş. Teoman Duralı, Fahri Unan, A. Bican Ercilasun ve daha birçok Türk münevverinin çalışmalarından faydalanarak kültür değişimine, değişimin Türk toplumunda yarattığı etkilere ve değişmeler karşısında müspet manada kontrolün hangi yollardan geçtiğine değinmeye çalıştım.

Tel. 0 (424) 233 55 13 -233 15 00 (114) Belgegeçer (faks) : 0 (424) 237 49 65 Baskı TDV Yayın Matbaacılık ve Tic. İşletmesi Tel. 0312 354 91 31 Yenimahalle / ANKARA Abone Şartları (Yıllık): Yurt İçi: 25 TL Yurt Dışı: 40 Avro Yıllık Kurum Abone: 70 TL Gönderilen yazılar basılsın basılmasın iade edilmez. Yayın Kurulu dergiye girecek yazılarda gerekli gördüğü değişiklikleri yapar. Yayımlanan yazıların fi krî sorumluluğu yazarlarına aittir. Bizim Külliye adı anılmaksızın alıntı yapılamaz.

Mevcut siyasi sorunlara tarihsel temelleri olan yeni ve alternatif seçenekler üretmeye yönelik yaklaşık 9 yıllık çabanın sonunda Osmanlı-Türkiye Cumhuriyeti geçişinde oldukça büyük rol oynamış olan Yusuf Akçura’nın “Üç Tarz-ı Siyaset: Türk(çü)lük, Osmanlı(cı)lık ve İslam(cı)lık” tezini yeniden okuyarak, “Türkiyelilik” gibi bir üst kimlik tasarımının imkanını müzakereye açtık

İnsanın fizyolojiye, gerçekliğin de fizik ve maddi olana indirgendiği bir dünya tasavvurunda, ahlakın ve metafiziğin temellendirilmesi mümkün değildir. İnsan, gerçekliği insanileştirme imkân ve kabiliyetine sahip biricik varlıktır. O, baktığı ve dokunduğu her şeyi yani gerçekliği dönüştüren ve böylece dünyayı da kendisine kendisi için bir varoluş alanı haline getiren özel bir varlıktır. İnsan, tabiata eklediği kültür ve değerlerle, insanî bir gerçeklik inşa eder. Bu gerçeklik, değerler ile ve değerler adına kurulur. Değerler ile insan, fizik gerçekliği etik, estetik ve metafizik bir mahiyete büründürür.

Osmanlı Devletinin yıkılışını engellemek üzere ileri sürülen görüşlerin geçerliliklerini yitirdikleri bir dönemde yeni bir kimlik edinimi sağlamanın yanında yeni bir siyaset kurgusu oluşturma gayesi de taşıyarak ortaya çıkan Anadoluculuk, toprak milliyetçiliği üzerine inşa edilmiştir. 20. yüzyılın ilk çeyreğinde görülmeye başlayan Anadoluculuk, Türk Ocaklarındaki Turancılık ve Türkiyecilik tartışmaları sırasında belirginleşmiştir. Ocağın faaliyet alanı konusundaki bu tartışma, bir tercih yapma zorunluluğu sonucunda doğmuştur. Uzun ve yıpratıcı savaşların getirdiği kayıplar artık öze, Anadolu'ya dönmeyi gerekli kılıyordu. Esasen bu daralma, realist bir yaklaşımın ürünüydü.
Anahtar Kelimeler: Anadoluculuk, Anadolucu Tarihyazımı, Türk Tarih Tezi.

Anatolianist Movement, which came into being with the objective of building the provide for acquisition of a new identity and create a new politics of fiction, and at a time when the validity of the ideas regarding the prevention of Ottoman Empire from falling started to disappear, was built on territorial nationalism. Anatolianism firstly appeared in the first quarter of the 20th century, during the discussions about Turanism and Turkiyecilik in Türk Ocakları. The Ocak on the field of activity this discussion is born out of the necessity of making a choice. A long exhausting war casualties it was necessary to return to Anatolia to the essence now. In fact, this restriction was a product of the realistic approach.
Keywords: Anatolianism, Anatolianist Historiography, The Turkish History Thesis.

Bu çalışmada Namık Kemal’in ahlak anlayışı çerçevesinde son dönem Osmanlı düşünce hayatının ahlak felsefesine yönelmesini inceleyeceğiz. Kemal modernleşme döneminin bir öncüsü olarak birçok alanda ürün vermeye çalışmış ve ahlak konusunda da fikir beyan etmiştir. Ne var ki ahlak felsefesi açısından bir sistem filozofundan ziyade Avrupa filozoflarını İslam ahlakı ile sentezleyen bir düşünür görmekteyiz. Bunu betimleyerek batılı ahlak felsefesinin Türk düşüncesinde telif ve tercüme ile yayılmasını anlamaya çalışmaktayız.

A STUDY ON CENGIZ TANC’S SYMPHONIC PIECES CAGRISIMLAR (EVOCATIONS), SENTEZ (SYNTHESIS) AND YANKILAR (ECHOS) IN THE CONTEXT OF THE MODERNIST TECHNIQUES OF THE PERIOD
ABSTRACT
The aim of this dissertation is to examine the thinking of Cengiz Tanc, one of the third generation composers who conributed to the development of contemporary Turkish polyphonic music, on nationalism and nationalistic music, on the basis of his compositions titled Evocations (Cagrisimlar), Synthesis I (Sentez I) and Echos (Yankilar), with a view to determine the effect of the composer’s perception of nationalism on his work. 
The most important characteristic that distinguishes the composer, who uses almost all the aesthetic and structural parametres of 20th century music in his work, from others is that he has used, in an abstract manner, the elements of Turkish culture in this panorama of contemporariness.
In this dissertation, besides providing insight into Cengiz Tanc’s life, world of ideas, and views on nationalism, emphasis was given to nationalism, development of national music, studies on Turkish folk music, modernism and its effect on musical work. By thus providing information on the musical typology of the time, an effort was made to find out, wihin a conceptual framework, the subjects thought to have impacted the composer’s style. 
Extensive research of literature was conducted to obtain the data that underlie the study. The qualitative data obtained were analysed and interpreted through techniques of document and content analysis, within the framework of sub-problems.
As a result of the analysis of the work it was seen that the composer’s work contained such modernist techniques of the time as limited aleatoric areas, multi-layered structures evolving to uncertainty, modal and serial row systems, partial applications of serialism, chromatism, an harmonic conception which can be referred to, from a certain aspect, as “quadruple harmony”, micropoliphony, sound clusters and sound blocs, quarter sound applications. Also observed was that the basic structures the composer uses in the drawing up of his compositions reflect certain design characteristics of Turkish folk music. Melismatic structures, melodic embellishment, descending motif construction, uncertain sound sequences and rhythmic structures, quarter sound use, and orchestral writing which displays tonal and technical features of various Turkish folk instruments can be shown as examples of these basic structures.
In conclusion, in light of the information gathered, it is determined that the compositions of Cengiz Tanc included in this dissertation are in conformity with the views of the composer on nationalism and nationalistic music. When this study is taken as a whole, it can be concluded that Cengiz Tanc in his views as well as in his compositions, is a contemporary composer who was able to infuse nationalistic inspiration into his compositions.
___________________________________________________________

Bu çalışmada, çağdaş Türk çoksesli müziğinin gelişimine katkı sağlayan 3. kuşak Türk bestecilerinden biri olan Cengiz Tanç’ın ulusalcılık ve ulusal müzik hakkındaki görüşlerinin Çağrışımlar, Sentez I ve Yankılar isimli yapıtları üzerinden ele alınarak, dönemin modernist teknikleri bağlamında incelenmesi ve bu çerçevede bestecinin ulusalcılık anlayışına dair bulguların yapıtlarına yansımalarının ortaya çıkarılması amaçlanmaktadır.
Yapıtlarında 20. yüzyıl müziğine dair estetik ya da yapısal neredeyse tüm parametreleri kullanan besteciyi diğerlerinden ayıran en önemli özellik ise tüm bu çağdaşlık panoraması içinde Türk kültürüne dair verileri soyut bir biçimde kullanmış olmasıdır.
Çalışmada, Cengiz Tanç’ın yaşamı, düşünce dünyası ve ulusalcılık görüşleri hakkında bilgi verilmesinin yanı sıra, ulusalcılık ve ulusal müziğin gelişimi; Türk halk müziği çalışmaları; modernizm ve müzik yapıtlarına etkileri üzerinde durulmuş, böylece dönemin müzik tipolojisi hakkında bilgi verilerek bestecinin üslubunu etkilediği düşünülen konular kavramsal bir çerçeve içinde ele alınmaya çalışılmıştır. Çalışmanın ilerleyen bölümlerinde ise söz konusu kavramsal çerçevenin Tanç’ın yapıtlarındaki yansımaları ayrıntılı olarak incelenmiştir.
Araştırmaya konu olan verilerin elde edilmesi için geniş çaplı bir literatür taraması yapılmıştır. Çalışmayla ilgili elde edilen nitel veriler, alt problemler çerçevesinde doküman ve içerik analizi teknikleriyle çözümlenmiş ve yorumlanmıştır.
Yapılan eser analizi neticesinde bestecinin yapıtlarında sınırlı rastlamsal alanlar, belirsizliğe doğru evrilen çok katmanlı yapılar, modal ve makamsal ses çekirdekleri,  serializmin kısmi uygulamaları, kromatizm, belli bir bağlamda “dörtlü armoni” olarak adlandırılabilecek bir armoni anlayışı, mikropolifoni, salkım ses ve ses blokları ve çeyrek ses uygulamaları gibi dönemin modernist tekniklerinin kullanıldığı gözlemlenmiştir. Bestecinin yapıt tasarımında kullandığı temel yapıların ise Türk halk müziğinin bazı biçimsel özelliklerini yansıttığı gözlemlenmiştir. Türk halk müziğinde sıklıkla kullanılan melismatik yapılar, süsleme notalar, inici motif yapısı, kararsız ses dizilimleri ve ritmik yapılanmalar, çeyrek ses kullanımları, çeşitli halk müziği çalgılarının tınısal ve teknik özelliklerini sergileyen orkestra yazısı söz konusu temel yapılara örnek olarak gösterilebilir.
Sonuç olarak elde edilen bulgular neticesinde Cengiz Tanç’ın, bu çalışma içinde yer alan yapıtlarının, bestecinin ulusalcılık ve ulusal müzik üzerine olan görüşleri ile uyumlu olduğu tespit edilmiştir. Çalışma bütünüyle ele alındığında Cengiz Tanç’ın gerek görüşleriyle gerekse yapıtlarıyla, ulusalcı duyguları yansıtabilen çağdaş bir besteci olduğu sonucuna varılmıştır.