ÇAĞDAŞ TÜRK EDEBİYATLARI

Bu çalışmada Abay Kunanbayulı'nın/Abay Kunanbayoğlu'nun hayatı, yetişme tarzı ve şahsiyet derecesine yükselişi anlatılmaktadır. 
Abay Kunanbayulı, köklü Türk edebiyatının Kazak sahasında klâsiklik basamağına tırmanabilmiş sanatkârlardan biridir. O, eserlerinde en çok insan ve onun sorumlulukları üzerinde durur. İnsana evrendeki yerini, görev ve sorumluluklarını hatırlatır. İnsan mizacındaki kusurları betimler ve hicveder. Tespit ve tenkit ettiği kusurların da insanın kendisini olgunlaştırmak ve çevresindeki insanları bu uğurda aydınlatmakla yok edileceğine inanır, bunun için bazı çözümler önerir. Şairimizin yakın çevresinden başlayan tespit ve tenkitleri, mensubu olduğu boyu, kabileyi, halkı ve milleti de içine alarak tüm insanlığı kucaklayacak boyuta ulaşır. Abay’ın “bilim”, “sevgi” ve “adalet” kavramlarına dayanan çözümleri; öğrenme tutkusu, insanı tanıma arzusu ve hakikate ulaşma azmiyle şekillenen dünya görüşünün meyveleridir. Millî kültür, Doğu ve Batı kültürü gibi üç kaynaktan beslenen Abay’ın fikirlerine toplu olarak bakıldığında, onun bireyden başlayarak topluma, aile terbiyesinden başlayarak üst sosyal kurumlara doğru ilerleyecek olan bir reform istediğini görmek mümkündür. Abay, hem herhangi bir toplumda, herhangi bir çağda karşılaştığımız ve karşılaşabileceğimiz ahlâki kusurlara dikkat çekmesi bakımından, hem onların düzeltilmesi için gösterdiği yol bakımından yerelden evrensele ulaşabilmiş bir sanatkârdır.
Anahtar Sözcükler: Kazak edebiyatı, Abay Kunanbayulı, insan mizacındaki kusurlar, 19. yüzyıl Kazak toplumundaki sosyal aksaklıklar, kusur ve aksaklıkların giderilmesi için çözüm yolları

ALASA HAN AND BOYNUZLU MARAL ANA RUMORS COMPILED BY ÇOKAN VELİHANOV Çokan Velihanov, whose works were published in German, English, French and Russian, has inherited very valuable information about the history, geography and ethnography, political structure and social life of Turkish peoples in both Western and East Turkestan. His work which introduced him to the world of science were his travel writings and compilations of folk literature. In our paper, we have included two rumors of his compilations "Alasa Han" and "Boynuzlu Maral Ana" about the origins of the Kazakh and Kyrgyz people.

Kazan Türklerinin ve Türk dünyasının önemli fikir adamlarından Ayaz İshaki (1878-1954), hem ülkesindeki millî hareketin hem de Türk dünyasında Türklük bilincinin uyanışının önemli isimlerindendir. Edebiyatçı, tenkitçi, gazeteci Ayaz İshaki, II. Meşrutiyet’in hemen sonrasında, Türkiye’de cereyan eden dil tartışmaları içerisinde de yerini alır. Dil tartışmalarının yoğunlaştığı 1909 yılında, Sırat-ı Müstakim’de ‘Lisan Meselesi’ ve ‘Lisan Meselesine Dair’ başlıklı yazılar yayımlar. Bu yazılar içerdiği düşünceler itibariyle Türkçenin sadeleşme
serüveni içerisinde büyük bir önemi haizdir. Dilde sadeleşmeye karşı çıkan Süleyman Nazif ile Ali Nusret’e cevap niteliği taşıyan bu yazılar, dilde sadeleşmenin ‘Osmanlı Türkleri’ için hayatî bir mesele olduğu tezine dayanır. Ayaz İshaki, yazılarında, dilde sadeleşmenin içeriği
ve yöntemi üzerine görüşler beyan eder. Böylece Genç Kalemler ve Yeni Lisan Hareketi’nden hemen önce dilde sadeleşmeye dair bir kamuoyunun oluşması ve bu yöndeki fikirlerin yerleşmesi adına önemli bir işlevi yerine getirir. Çalışmada Ayaz İshaki’nin 1909
yılında Sırat-ı Müstakim’de çıkan ‘Lisan Meselesi’ ve ‘Lisan Meselesine Dair’ başlıklı yazılarının çevrimyazısı yapılmış; ‘dilde sadeleşme’ çerçevesinde ortaya çıkan tartışmada, düşünce adamı olarak Ayaz İshaki’nin Rusya Türklüğü Ceditçi siyasî edebiyattaki rolü,
edebiyat adamı, romancı, hikâyeci olarak yeri ve dili ‘ne amaçla’ kullandığı faaliyeti bilinmekle birlikte, onun doğrudan dil ve Türk dili üzerine düşüncesi ortaya konulmuştur.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Ayaz İshaki, Sırat-ı Müstakim, Süleyman Nazif, Ali Nusret, dilde sadeleşme.

Bu çalışmada yazar Ahmet Büke’nin ‘Kumrunun Gördüğü’ adlı eserinde, dönemin şartlarının ve yaşanan politik gelişmelerin karakterler üzerinden nasıl verildiği incelenmiştir. Çalışmada eser içerisinden seçilen altı öykü kullanılmıştır. Giriş bölümünde yazarın politik öyküler seçme sebeplerine, kullandığı dil ve karakter özelliklerine değinilmiş; ikinci bölümde eser içinden seçilen altı öykü kullanılarak ve öykülerdeki zaman kullanımından yola çıkılarak dönemin şartlarının ve yaşananların karakterler üzerindeki etkisi incelenmiştir. Eser içinden bu altı öykünün seçilmesinin sebebi dönemin şartlarının karakterlere etkisinin bu öykülerde daha belirgin olduğunun düşünülmesidir.

Azerbaycan’ın siyasi ve sosyal hayatında önemli yeri olan Neriman Nerimanov, Azerbaycan realist roman ve hikâyesinin gelişmesinde de büyük role sahiptir. Onun 1896’da kaleme almaya başladığı Bahadır ve Sona adlı romanı yaklaşık on altı yıl sürmüş, uzun bir müddet sonunda 1913’te yayımlanmıştır. Bir aşk romanı olarak görünmesine rağmen içeriğinde, sosyal, siyasî, içtimaî, dinî birçok önemli hususa yer vermiş, döneminin bazı kusurlu yönlerini ele almaktan kaçınmamıştır. Azerbaycan edebiyatı için büyük önem arz eden Bahadır ve Sona, Azerbaycan Avrupaî roman türünün ilk ve şüphesiz en önemli örneklerinden kabul edilmektedir. Ayrı inançlara sahip bu iki kahramanın birbirlerine kavuşmak için verdiği mücadeleler, sadece yaşadığı bölge için değil Azerbaycan coğrafyası için çok önemli bir örneklem teşkil etmektedir. Bu açıdan bakıldığında roman bir başkaldırı romanı özelliği taşımaktadır. Çalışmamızda eserin Türkiye’de Türkçe baskısı yapılmamış olması nedeniyle Azerbaycan’da yapılan baskısı göz önünde bulundurulacak ve eser dinî-millî inançların neden olduğu birtakım aksaklıklar üzerinden değerlendirilmeye çalışılacaktır.

ÖZ Azerbaycan edebiyatında eleştirel realizmin önemli isimlerinden biri olan Neriman Nerimanov (1870-1925) eserlerinde toplumsal sorunlara dikkati çekmiştir. Toplumun gelişmesine mani olan cehaleti, eğitimsizliği, kadın hukuksuzluğunu, din ve inanç istismarını eleştiri merkezine almış; Müslümanlar arasındaki din ve mezhep kaynaklı tefrikayı eleştirerek, ayrışmalara çözüm bulma amacının yanı sıra toplumda bir arada yaşamakta olan farklı milletlere mensup cemiyetler arasında dinsel ve kültürel farklılıklardan kaynaklanan sorunları da sayfalarına taşımıştır. Yazarın " Bahadır ve Sona " (1899-1900) adlı eseri Kafkasya bölgesinde bir arada yaşayan Türk ve Ermeni toplumlarının gelenek, görenek ve zihniyetlerine yönelik tespitler ve eleştiriler içermesi bakımından önem taşımaktadır. Eser, toplumlar arasındaki kültür farklılıklarının ve bu farklılıklardan kaynaklanan çatışmaların çoğu zaman telafi edilemez vahim hadiselere yol açmasına emsal teşkil eder özelliktedir. " Bahadır ve Sona " Azerbaycan edebiyatında povest türünün güzel bir örneğidir. Türk genci Bahadır ile Ermeni kızı Sona arasındaki duygusal yakınlaşmayı dramatize eder. Mensup oldukları toplumlar, onların bir araya gelmelerine izin vermeyecek mahiyettedir. Yazarın karakterleri Türk ve Ermeni kimliği altında kurgulaması, bu toplumlardaki öteki ve yabancı kavramlarının tariflendirilmesinde kendisine oldukça uygun bir zemin hazırlamıştır. Nerimanov, iki toplumun da millet ve din ayrımına dayalı keskin çizgilerine vurgu yapmıştır. Eğitimsizlikten ve cehaletten kaynaklanan fanatizmi eleştirmiş, aynı zamanda eğitim ve bilinç düzeyindeki uyumlu orantıyı işaret ederek toplumların inkişafında eğitimin önemini ve rolünü belirlemeye çalışmıştır. Bu makalede Neriman Nerimanov'un " Bahadır ve Sona " povestini temel almakla birlikte, Türk ve Ermeni toplumlarıyla ilgili başka eserlere de gönderme yaparak, bu iki toplum arasındaki kültür çatışmasına yol açan unsurları çözüm önerileriyle birlikte irdelemek ve sonuçlarını ortaya koymak amaçlanmıştır. ABSTRACT Neriman Nerimanov (1870-1925), one of the important names of critical realism in Azerbaijani literature, attracted attention to social problems on his works. The base of his criticism is the ignorance, the lack of education, the women's lawlessness, the abuse of religion and belief which are the obstacles to the development of the society, by means of criticize the separation arose from religion and sectarian among Muslims, beside the purpose of solving the separation he has also brought the problems that arise from religious and cultural differences among societies from different nations living together to his pages. His book entitled "Bahadır ve Sona" (1899-1900) is important in terms of the inclusion criticisms and determinations of the traditions and mentalities of Turkish and Armenian communities living together in the Caucasus region. The work is an example of the cultural differences between societies and the conflicts arose from these differences often leading to irrecoverable grave incidents. "Bahadır and Sona" is a good example of the povest type in Azerbaijani literature. It dramatizes the emotional intimacy between the Turkish young Bahadır and the Armenian girl Sona. The nature of the socities that they belong to will not allow them to come together. The fact that editing of the characters as Turkish and Armenian identity provides to the author suitable ground for describing the concepts of other and foreign in these societies. Nerimanov emphasized the sharp lines of both communities based on the distinction of nation and religion. He criticized fanaticism caused by illiteracy and ignorance and tried to determine the importance and role of education in the development of societies by pointing at coherent proportion of education and awareness. In this article along with the base of Neriman Nerimanov's provest " Bahadır ve Sona " it is aimed to examine the elements that caused culturel conflict between Turkish and Armenian societies with solution proposals and to set forth its results, by referring to the other works related to these two communities.

Özet
Kırgız Edebiyatı zengin bir sözlü edebiyata sahiptir. 20. yüzyılın başlarında Ekim Devriminden hemen sonra Çağdaş Kırgız Edebiyatının temelleri atılır. Bununla birlikte, yüzyıllar boyunca devam eden geleneksel tiyatronun yanında modern anlamda tiyatronun ortaya çıkması da 20. yüzyılın başına ve Ekim Devriminden sonraya denk gelmektedir. Çünkü yıkılan Çarlık Rusya’sıyla beraber yeni kurulan Sovyet Rejimi, devrimin getirdiği tüm yenilikleri halka özümsetebilmenin ancak halka inmek ve onları eğitmekle mümkün olabileceğini düşünmektedir. Böylece ideolojisini yaymak için edebiyatı ve tiyatroyu bir araç olarak kullanmıştır. Sovyet iktidarı, tiyatro sanatına ayrı bir önem vermiş, ona bağlı olarak da yeni oyunları desteklemiştir. Çağdaş Kırgız Tiyatrosunun en büyük isimlerinden biri olan Toktobolot Abdumomunov,  dram türüne katkıları ve Kırgız Tiyatrosuna getirdiği yeniliklerle tanınır. Bu çalışmada, Abdumomunov’un yazdığı “Abiyir Keçirbeyt” (Vicdan Affetmez) adlı eseri, oyunun kimliği, eserin özeti, olay örgüsü, şahıs kadrosu, zaman, mekân ve dekoratif unsurlar, sahneleme tekniği ve dil üslup gibi yapısal unsurları bakımından incelenecektir. İncelemeye geçmeden önce, yazar ve eser hakkında bilgi verilecek ve eserin yazıldığı dönemin sosyokültürel yapısına kısaca değinilecektir.  Anahtar Kelimeler:  Toktobolot Abdumomunov, Abiyir Keçirbeyt, Kırgız Tiyatrosu. A Seach On Toktobolot Abdumomunov’s Drama Abiyir Kecirbeyt Abstract Kirghiz Literature has a rich oral literature. At the beginning of the 20th century just after the October revolution Kirghiz Literature starts to emerge. However, beside the longstanding traditional theatre, emerging of theatre in a modern sense corresponds to the beginning of the 20th century and the period after the October Revolution. Because after the dissolution of the Tsarist Russia, newly founded Soviet Regime believes that it is possible to accustom people to the innovations that revolution has brought only if it touches and educates them. In this way it uses literature and theatre as a tool to spread its ideology. The government which believes that theatre is a powerful tool to adopt people to the innovations gives particular importance to the art of theatre and accordingly it supports new plays. Tokdobolot

SADAB 7th International Conference on Social Researches and Behavioral Sciences October 24-25, 2020 / Antalya, Turkey

851

Abdumomunov who is one of the biggest names of Contempopary Kirghiz Literature is known for his contributions to drama and innovations in Kirghiz Theatre. In this study Abdumomunov’s work named “Abiyir Keçirbeyt” (Consciense Never Forgives) will be examined in terms of structural elements as its identity, summary, plot, cast, time, place and decorative elements, presentation technique and language. Prior to examining, some information about the writer and his work will be given and the period of the play with its socio-cultural structure will be mentioned briefly.  Keywords: Toktobolot Abdumomunov, Abiyir Keçirbeyt, Kirghiz Theatre.

MiLLiYE TÇiLi K il. Meşrutiyet döneminin düşünsel yapısını incelerken lslamcılık, milli yetçilik, sosyalizm, batıcılık gibi akımların özelliklerini, düşün ve sanat ya şa mı üzerindeki etkilerini görmüştük. 1923 'ten sonra bu akımlar, devletle bütünleşen siyasal partinin benim sediği Kemalist ideoloji karşısında ikincil duruma düştü. Yusuf Akçura, Ahmet Ağaoğlu, Ziya Gökalp, Fuat Köprülü, Mehmet Emin (Yurdakul), Ruşen Eşref, Ali Canip (Yöntem), Celal Sahir (Erozan) gibi daha önce mil liyetçi akıma öncülük eden düşün ve edebiyat adamları, Cumhuriyet döne minde yönetime katılarak Kemalizmin temel ilkelerine bağlı göründüler. Ziya Gökalp, "Yeni Gün", "Yeni Türkiye" ve "Cumhuriyet" gazetelerin deki yazılarıyla oluşmakta olan "resmi ideoloji "yi destekliyordu. Diyarba kır'dan milletvekili seçilerek parlamentoya da girmişti. Yusuf Akçura, Ahmet Ağaoğlu, Mehmet Fuat (Köprülü); lstanbul ve Ankara üniversitelerinde öğ retim üyeliği görev lerinin yanı sıra, milletvekili olarak TBMM' de bulunuyor lardı. Akçura Türk Tarih Kurumu'nun başkanlığına getirilmişti. Köprülü yıl larca, CHP'nin yarı resmi organlarından "Ülkü" dergisini yönetti. Cumhuriyet döneminde milliyetçilik akımına yandaş olan ikinci kuşak düşün adamlarından Mehmet izzet, Mehmet Emin (Erişirgil), Remzi Oğuz Arık, Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu, Hıfzı Oğuz lkkata, Peyami Safa 30'1u yıl lardaki yayımlarıyla Kemalist ilkelere ters düşmemeye özen gösteriyorlardı. Mehmet izzet, Milliyet Nazariyeleri ve Milli Hayat (1923) adlı yapıtın da ırkçılık kuramı ile birlikte "milli vatan sınırı" gürüşiiyle Turancılığa da karşı çıkmıştı. Mehmet Emin'in (Erişirgil) iktidarın dL•stelti ile yayımladığı Hayat (1926-29) dergisindeki yazılarında ulusal klihür sorunları üzerinde durdu. Bergson'la birlikte Berttrand Russel gibi İLkali1.11 ll' karşır düşünürle rin eleştirilerini yansıttı.

İnsanın doğanın bir üyesi, daha geniş anlamda evrendeki varlıklardan biri olduğu ve çevresiyle uyum içinde yaşaması gerektiği düşüncesi, birçok edebî eserde ele alınmıştır. Biz burada Mukağali Makatayev(1931-1976)’in “Ömir Süreyik Almasıp” (Yaşayalım Yer Değiştirerek) adlı şiiri ile Sevinç Çokum(doğ.1943)’un “Bir Ağacın Dilinden” adlı hikâyesini bir diyalog biçiminde okumak ve değerlendirmek istedik.

Qafqaz Universiteti, 13-15 dekabr 2012-ci il iv GULİSTAN POYEMASININ İÇTİMAİ-ESTETİK ÖZELLİKLERİ Kazakbay YO'LDAŞ 118 BƏXTİYAR VAHABZADƏ YARADICILIĞINDA AFORİZMLƏŞMİŞ MİSRALAR ÜZƏRİNƏ İNCƏLƏMƏLƏR Elxan Yurdoğlu -MƏMMƏDOV 124 BAHTİYAR VAHABZADE'NİN ŞİİR SANATI Bayram GÜNDOĞDU, Seriyye GÜNDOĞDU 129 SOVET DÖVRÜ RƏSMİ AZƏRBAYCAN DİLİ VƏ BƏXTİYAR VAHABZADƏNİN AZƏRBAYCAN DİLİNİN TƏBLİĞİNDƏKİ ROLU Rəhman QULİYEV 133 BƏXTİYAR VAHABZADƏNİN ŞEİRLƏRİNDƏ ANA DİLİ Aygün MƏMMƏDOVA 136 2. VAHABZADé Vé MİLLİ MÜBARİZé 141 MİLLİ VİCDANIMIZIN TƏRƏNNÜMÇÜSÜ Fidan ABDURƏHMANOVA 142 BAHTİYAR VAHAPZADE'NİN "ANA DİLİ" ALGISI Hasan BAĞCI 144 VAHABZADƏNİN YARADICILIĞINDA ANA DİLİ PROBLEMİ Aqil CƏFƏROV 151 BAHTİYAR VAHAPZADE'DE MİLLÎ MÜCADELE ALGISI Nurullah ÇETİN 155 MİLLİ İSTİQLAL ŞAİRİ -BƏXTİYAR VAHABZADƏ Xəyalə ƏFƏNDİYEVA 163 BƏXTİYAR VAHABZADƏ UNİVERSİTETİ Osman ƏHMƏDOĞLU 170 BƏXTİYAR VAHABZADƏNİN YARADICILIĞINDA AZƏRBAYCAN MİLLİ İDEYASINA MÜNASİBƏT Faiq ƏLƏKBƏROV 175 VILHELM FON HUMBOLTUN XALQ RUHUNDAN BƏXTİYAR VAHABZADƏNİN ANA DİLİNƏDƏK Gültəkin HACIBƏYLİ 182 TÜRK EDEBİYATINDA BAHTİYAR VAHABZADE Erdal KARAMAN 188 BAHTİYAR VAHABZÂDE Fırat KIZILTUĞ 195 BAHTİYAR VAHABZÂDE'DE MİLLİ MÜCADELE RUHU VE TÜRK DÜNYASI Hüsniye MAYADAĞLI 201 BƏXTİYAR VAHABZADƏNİN "GÜLÜSTAN" POEMASI Qara NAMAZOV 217 BAHTİYAR VAHAPZADENİN ANA DİLİ UĞRUNA MÜCADELESİNİN ANA HATLARI Kamil Veli NERİMANOĞLU 220 BƏXTİYAR VAHABZADƏ VƏ MİLLİ YADDAŞ Seyfəddin RZASOY 224 BƏXTİYAR VAHABZADƏNİN ƏSƏRLƏRİNDƏ MİLLİ İDEYA Mehmet TURMUŞ 227 I Beynəlxalq Bəxtiyar Vahabzadə Simpoziumu Qafqaz Universiteti, 13-15 dekabr 2012-ci il 256 NƏSİMİNİN ÜSYANKAR SƏSİ BƏXTİYAR VAHABZADƏNİN "FƏRYAD"INDA Səadət Şıxıyeva filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, AMEA akad. Z. Bünyadov adına Şərqşünaslıq İnstitutu

Kırgız edebiyatının büyük yazarı Cengiz Aytmatov, eserlerinde doğanın dengesinin ve bütünlüğünün korunmasını, hayvan haklarını, doğanın bütün öğeleri arasındaki uyumun sürekliliğini işler. Aytmatov, dünyanın ve evrenin yapısında insanoğlunu merkeze almaz, tüm canlıları içsel olarak değerli görür ve yaşam hakkını savunur. Pekçok eserinde Aytmatov'un hayvan zihninin derinliklerini keşfetmeye çalıştığı da fark edilir. İlk kez Rusça olarak Plaha (986) adıyla yayınlanan, Kırgızcaya Kıyamat (1986), Türkçeye Dişi Kurdun Rüyaları (990) ve Kader Ağı (1993) olarak çevrilen romanında Cengiz Aytmatov, insanın doğadaki yıkıcı, yok edici etkisinin acı sonuçlarına işaret eder.

Öz
Kırgız yazar ve şairler 1934 Yazarlar Birliği Kurultayı’nda alınan kararlarla
toplumcu gerçekçi ideoloji doğrultusunda halkın kendine gelecekle ilgili
örnek bulabileceği eserler vermişlerdir. Kırgız edebiyat tarihi içinde kalemi
kuvvetli birçok önemli şair yer almaktadır. Alıkul Osmonov bu şairler arasında
yer alsa da onu diğer şairlerden ayıran farklılıklar şairin eserlerinde göze
çarpmaktadır. Bu farklılıklar şairin içinde bulunduğu dönemin şartları
itibariyle birçok eleştiriye maruz kalmasına sebep olmuştur. Bu çalışmada
Alıkul Osmonov’un Kırgız edebiyatında kendine yer bulan değişikliklerin
oluşumuna sebep olan durumlar ve onun eserlerine yapılan eleştiriler ele
alınmaktadır. Yazarın ortaya koyduğu eserler ve dönemin şiir anlayışı
arasında yapılan kıyaslamalarla Alıkul Osmonov’un edebî görüşü gözler
önüne serilmiştir. Osmonov’un eserlerinde yaşadığı dönemin sanat
anlayışının dışında bir bakış açısının yer aldığı gözlemlenmiştir.

XIX. yüzyılda Azerbaycan edeb􀵴yatı, ülken􀵴n s􀵴yasȋ, 􀵴kt􀵴sadȋ ve muasır hayatında yaşanan
gel􀵴şmeler doğrultusunda yen􀵴 b􀵴r bakış açısı ortaya koymuştur: Yen􀵴leşme d􀵴ğer b􀵴r
dey􀵴m􀵴yle Modernleşme.
1747’de İran hükümdarı Nad􀵴r Şah’ın ölümünden sonra yaşanan taht kavgaları sonucunda
Azerbaycan; Guba, Derbend, Şamahı, Bakü, Karabağ, Gence, Talış, Nahç􀵴van, Şek􀵴,
Karadağ, Tebr􀵴z g􀵴b􀵴 küçük feodal hanlıklara ve sultanlıklara ayrıldı. Ülke siyasȋ bir parçalanma
yaşadı. Birbirlerine hâkim olma mücadelesi yürüten bu hanlıklar zamanla zayıfl amış,
XIX asrın başından 􀵴t􀵴baren Rusya’nın hâk􀵴m􀵴yet􀵴 altına girmeye başlamıştır. XIX. yüzyılın ortalarından başlamak suret􀵴yle Bakü’nün petrol sanay􀵴􀵴 kent􀵴 olmaya
başlaması Azerbaycan’ın sosyal, s􀵴yas􀵴, ekonom􀵴k hayatında b􀵴rçok değ􀵴ş􀵴kl􀵴k yaratmıştır.
Bakü’de gel􀵴şen petrol sanay􀵴􀵴, Rusya’ya 􀵴thal ed􀵴lmekte olan Amer􀵴kan petrolüyle
rekabet edeb􀵴l􀵴yordu. Y􀵴ne bu çağda Azerbaycan’a dış sermaye çarlığın müsaades􀵴yle
akın etmeye başlamıştı. 60’lı yıllarda Batı kap􀵴tal􀵴stler􀵴 tarafından kurulan Gedebey’de
bakır, Taşkesen’de boya fabr􀵴kalarının sayısı 20’y􀵴 bulmuştur. 70’l􀵴 yıllara gel􀵴nd􀵴ğ􀵴nde
Bakü tam anlamıyla petrol sanay􀵴􀵴 ve l􀵴man şehr􀵴 oldu. 1872’de petrol yerler􀵴n􀵴n k􀵴racılıktan
kurtarılması, petrol veren topraklar üzer􀵴nde herkese mülk􀵴yet hakkının tanınması
sebeb􀵴 􀵴le 􀵴ş adamları, petrol topraklarına sah􀵴p olmaya koyulmuşlardır. Dış sermaye
Bakü petrolünde yatırıma başladı (Baykara, 1966: 113). B􀵴rçok yabancı ş􀵴rket kuruldu.
Bakü’de petrolle uğraşan ş􀵴rketlerden b􀵴r􀵴n􀵴n sah􀵴b􀵴 Tag􀵴yev’d􀵴r.

Biyolojik olarak bir kadın ile erkeğin gerekli duygusal ve fiziksel koşulları sağladıktan sonra bir araya gelmesiyle oluşturdukları varlık yavru/bebek/çocuk olarak adlandırılmaktadır. Bugün neredeyse dünyanın her yerinde evlat sahibi olmak bütün toplumlar için önem teşkil etmektedir. Bununla birlikte sosyal, fiziksel ve maddî yetersizliklerden dolayı çocuk sahibi olamayan insanlar mevcuttur. Bu çocuksuzluk/çocuk isteme durumu toplumun bir iletisi olan destanlara, masallara ve halk hikâyelerine yansımaktadır. Bu anlatıların her birinin bazen sadece çocuksuzluk motifi üzerine kurulduğu görülmektedir.
Türk anlatı geleneğini oluşturan ürünlerde çocuksuzluk motifi yaygın olarak kullanılmaktadır.  Çocuk bir ailenin soyunun, varlığının ve esenliğinin devamı niteliğindedir. Bu durum toplumda anne-baba olma statüsünü sağlayan, bireylerin ileri bir mertebeye geçmesinde en önemli unsurların başında gelmektedir.
Birçok sözlü üründe çocuksuzluk motifi o anlatının temel unsurunu oluşturmaktadır. Anlatı geleneği içinde motif bu sözlü ve yazılı ürünlerinin en küçük birimi olmaktadır. Sözlü ürünlerde işlenen motifler tek başına bir anlam ifade etmemektedir. Bu motiflere olay örgüsü, şahıslar kadrosu ve ortaya çıktığı toplumun inanış ve düşünüş yapısı eşlik etmektedir.
Masallar sözlü gelenek içinde üretilen bir tür olup Türk edebiyatında önemli bir yer teşkil etmektedir. Bu konu üzerine Pertev N. Boratav, Saim Sakaoğlu, Antti Aarne, Stith Thompson ve Vladimir Propp önemli çalışmaları bulunmaktadır. Bu çalışmada Van masallarında çocuksuzluk motifi analiz edilecek ve bu masalların ait olduğu toplumun zihin dünyası, günlük yaşantısı, istekleri, ihtiras ve tutkuları tartışılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Masal, Van Masalları, Çocuksuzluk Motifi, Toplum, Sözlü Kültür.
Abstract
Biologically, the entity created by a woman and a manafter meeting the necessary emotionaland physical conditions is called puppies / babies / children. Today, adoption in almost every part of the world is important for all societies. However, there are people who cannot have children duet osocial, physical and financial deficiencies. This state of childlessness / child desire is reflected in epics, fairy tales and folk tales, which are a message of the society. It is seen that sometimes each of these narratives are basedonly on the motif of childlessness.
Childlessness motif is widely used in the products that make up the Turkish narrative tradition. The child is a continuation of a family's lineage, existence and well-being. This situation is one of the most important factors in the transition of individuals to an advanced level, which provides the status of being a parent in the society.
In many oral products, the childlessness motif is the basic element of that narrative. In the narrative tradition, the motif is the smallestunit of these oral and written products. Motifs processed in oral products do not make sense alone. These motifs area companied by the plot, the personal staff and the belief and thinking structure of the society in which it originates.
Fairy talesare a genre produced in oral tradition and have an important place in Turkish literature. Pertev N. Boratav, Saim Sakaoğlu, AnttiAarne, Stith Thompson and Vladimir Propp have important works on this subject. In this study, the childlessness motif in Van tales will be analyzed and the mind world, daily life, desires, passion and passions of the society to which these tales belong.
Key Words: Tale, Van Tales, Childlessness, Society, Oral Culture.

Sadece mensubu bulunduğu Kırım Tatarlarının siyasi, iktisadi, sosyal ve kültürel
yönlerden eksikliğini değil bütün Türk dünyasının ve özellikle Rusya Türklerinin geri kalmışlığını kendine
dert edinen İsmail Gaspıralı, halkı cahillikten kurtarmak, aydınlatmak ve kalkındırmak için çeşitli
faaliyetlerde bulunmuş bir fikir adamıdır.
Biz çalışmamızda Gaspıralı’nın Gündoğdu, Ahmet Bey Taşkesenli ve Bedros Ağa hikâyesiyle İvan
ve Süleyman hikâyelerinden yola çıkarak, onun toplumsal hayat içinde “anne” ye ve dolayısıyla “kadın”a
yüklediği değerleri ve annenin toplumdaki kurtarıcı rolünü ortaya çıkarmaya çalışacağız. Bu bağlamda
öncelikle İsmail Gaspıralı’nın düşünce dünyasında kadının toplum hayatındaki yeri açıklanacak, sonra
onun anne imgesini sıklıkla kullandığı üç hikâyesine geçilecektir.

Mirze Feteli Ahundzade, 1812'de Nuha-şimdiki adı Şeki-da doğar. Dedesi Hacı Ahmet ve babası Mirze Memmetdağı Tebriz şehrinin Hamne kasabasında kendhuda görevlerini layıkıyla yapmış ve halkın takdirini kazanmış kişilerdir. Annesinin amcası olan Ahund Elesker'in Feteli'nin yetişmesinde büyük emeği vardır. Döneminin önemli din adamlarından olan Elesker, Feteli'nin de kendisi gibi iyi bir din adamı olmasını ister ve bu doğrultuda tahsil görmesi için gayret eder. Feteli, yine amcasının yönlendirmesiyle Şeki ve Gence şehirlerinde çeşitli hocalardan ders alır. Gence'de Mirza Şefi Vazeh'in talebesi olur. Bu, onun hayatında bir dönüm noktasıdır. Ahundov'un kendi ifadesiyle, Vazeh ile tanıştıktan sonra gözlerindeki gaflet perdesi kalkmış ve molla olma fikrinden vazgeçmiştir. 1833'te Rusça öğrenmek için bir yıllığına Nuha'daki Rus mektebine gider. 1834'te Ahund Elesker, Kafkas Valisi Baron Rozene'den rica eder ve Feteli valinin yanında mütercim olarak ile başlar. 1836-1840 yılları arasında Tiflisteki Rus mektebinde Azerbaycan dili ve din öğretmeni vazifesinde çalışır. 1840'ta Kafkas Valisinin yanında mütercim olarak işe başlar. 1861'e kadar burada çalışır. 1864'ten vefatına kadar Kafkas Rus Ordusunun Ana Karargahında mütercim olarak görev yapar. 1845'te Tiflis'te teşkil edilen Rus tiyatrosunda Şekspir ve Molyer gibi dünyaca ünlü isimlerin eserleri sahnelenir. Bu oyunları dikkatke takip eden Ahundov'un tiyatroya olan ilgisi giderek artar. Azerbaycan halkının içinde bulunduğu cehalet ve toplumsal yozlaşmadan kurtarmanın en iyi yollarından biri olarak tiyatroyu gören Ahundov, 1850-1855 yııları arasında altı adet komedi yazar. Bu piyesler yalnız Azerbaycan edebiyatı değil tüm Türk-İslam ccoğrafyasının ilk tiyatro örnekleridir. 1856'da "Aldanmış Kevakip" adlı povestini yazar. 1859'da komedilerini "Temsilat" adıyla yayınlar. 1857'de alfabeyi ıslah çalışmalarına başlar. 1863'te İstanbula gelir. umduğunu bulamaz. Çalışmalaeına devam eder ve sonunda Arap alfabesi yerine Latin harflerine dayanan bir alfabenin gerekliliğini ortaya koyar. 10 Mart 1878'de vefat eden Ahunduv, kendi vasiyetine göre Tiflis'teki kabristanda hocası M. Ş. Vazeh'in yanına defnedilir. Ansiklopedist bir şahsiyet olan Ahundzade, yaşadığı devrin birçok meselesi hakkında fikir beyan etmiştir. Bunu bazen eleştirerek bazen de çözüm yolları tavsiye ederek yapmıştır. Kafkasya'nın askeri ve medeni merkezi olan Tiflis'in muhiti, M. F. Ahundov'un hayatında önemli rol oynar. O, burda kendi devrinin Azerbaycan, Gürcü, Rus ve diğer halklardan pek çok entellektüel ile yakından tanışmış ve dostluklar kurmuştur. Zaten küçüklüğünden itibaren çok iyi Arapça ve FArsça bilen Ahundov, Rusçasını da ilerletir. Doğu'nun önemli edebi şahsiyetlerini ve eserlerini çok iyi bilen Ahundov, aynı zamanda Rus edebiyatını ve dünya edebiyatını dayakından takip eder. Ahundov'un ilk dram eseri "Hekayeti-Molla İbrahimhelil Kimyager" adlı komedisidir. "Kimyager"in konusunu 1830'lu yıllarda Nuha'da gerçekten yaşanmış bir olaya dayanır. Eserin baş kahramanı da gerçekten yaşamış biridir. İbrahimhelil, Haçmaz dağlarına çadır kurar ve elindeki iksir ile mis pulu gümüş pula çevirdiğini idda eder. Böylece açgözlü Şeki sakinlerini kandırrır ve onları dolandırır. Bu bakımdan eser Devrin güncel meselelerini ele alan,cehaleti ve geri kalmışlığı yeren satirik bir komedidir. Ahundov'un ikinci dram eseri "Mösyo Jordan ve Derviş Mesteli Şah" adlı komedisi eğitim ideali temelinde yazılmıştır. Eserde yazar, cahillik, fanatizim, atalet, ve geriliğe karşı çıkar. Halkını ve özellikle de gençleri bilim ve tekniğin ışığında yeni dünyayı anlamaya davet eder. Bu bakımdan eserdeki çatışma iki ana karakter üzerinden işlenir. Bunlar geriliğin ve cahilliğin sembolü olan Mesteli Şahla ; ilmi, eğitimi, terakkiyi temsil eden Mösyö Jordan'dır. Dolayısıla komedinin esas satirik kahramanı Mesteli şahtır. "Hırs Kuldurbasan", Ahundov'un üçüncü komedisidir. İki farklı baskısı olan eserde gerilik, atalet, dini fanatizim, Rus memurlarının yanlış uygulamaları tenkit edilmiş, kadın özgürlüğü, ilim ve eğitim öne çıkarılmıştır. Dördüncü komedi olan "Veziri-Hanı-Lenkeran" da ise yazar, hanlıklar devrinde Azerbaycan halkının yaşamını konu edinir. Cahil ve zalim bir hanın, bir günlük divan-mahkeme faaliyeti işlenir. Beşinci komedi "Hekayeti Merdi Hesis" ya da diğer adıyla "Hacı Kara"dır. Bu eser Ahundov'un eserleri arasında en başarılı bulunanıdır. Mevzusu gerçek hayattan alınan eserde, Karabağ beylerinden Heyder bey ve arkadaşı tüccar Hacı Kara'nın İrandan kaçak mal getirirken başlarından geçen olaylar işlenir. Eserin temel mevzusunu dönemin sosyal yaşantısı ile gerilik ve cahilliğin pençesinde adet ve geleneklerin kıskacında yaşamaya çalışan halkın durumu oluturur. Altıncı komedi "Mürafie Vekilleri" dir. Yazar bu eserinde diğerlerinden farklı olarak yeni bir sosyal tabakayı ele almıştır. Eserde olaylar Güney Azerbaycan'da geçer ve mahkeme memurlarının hayatları işlenir. Madde Detay ANASAYFA MADDE DETAY  Türkçe  Türkçe  Türkçe 

Kökleri ile çok eski dönemlere dayanan Tatar edebiyatı başlangıcında nazım olarak gelişmiş olsa da XIX. yüzyıldan bu yana Tatar edebiyatında nesir türü üstünlük almaya başladı. Tatar nesri 1990’lı yıllardan bugüne üç kolda gelişti: 1. Gazetecilik ruhunda yazılan nesir 2.Otobiyografi, hatırat şeklinde yazılan nesir. 3. Gerçek, saf edebiyat olarak nitelendirilen nesir (roman, öykü, hikâye). XIX.-XX. yüzyıllarda üçüncü tür üstünlük ederken son yıllarda ilk ikisine ilgi daha çok artmış durumda. Çünkü hayat ve edebiyat bir birinden başka asla düşünülemez, ne gibi vaka ve tarihi değişiklikler yapılırsa yapılsın onlar mutlaka yazarların vakaname olarak nitelendirdiğimiz eserlerinde yer alır.1990’lı yıllar, Sovyetler Birliğine ait olan birçok Türk boyu için bir kalkınma ve millî özüne dönüş noktası oldu. Tatar Türkleri için de durum aynıydı. Fakat bu tarihi kalkınma, edebiyatta henüz yeterli derecede aydınlatılmadı. Örneğin, Tatar Türklerinin asırlarca gurbet acısı çekerek dünyaya serpilip yaşamaya mecbur olduklarını konu alan eserler yok derecede. Geçen asrın 20’li yıllarında Mahmut Galev tarafından “Muhacirler” adlı romanında ele alınan mevcut konu, 1990’lı yıllarda Mirgazıyan Yunus’un “Béznéŋ Öy Öyenkèler Astında İdè”(“Bizim Ev Söğütlerin Altındaydı”) adlı hikâyesi hariç Tatar edebiyatında hâlâ kendi yerini alamadı. Ancak son birkaç yıl içinde millî hareket lideri ve ünlü yazar Fevziye Bayramova, Tataristan’dan uzakta çeşitli illerde yaşayan Tatarlarla yakından görüşüp,
onların yaşadıklarını kaleme almaya başladı. Fevziye Bayramova, “Bézné Onıtmagız” (“Bizi Unutmayınız”), “Tegeri Kitté Yomgagım” (“Yere Düştü Yumağım”), “Karurman”(“Karanlık Orman”) adlı eserleriyle 1990’lı yıllar Tatar edebiyatına kendi damgasını vurdu. 2005 yılından bu yana yazarın “Kırk Sırt”, “Karabolak”, “Soŋgı Namaz” (“Son Namaz”), “Kuçum
Han”, “Hicret” ve “Güleyza” adlı romanları da dünya gördü. Uzun yıllar çalışması sonucu F. Beyremova’nın ünlü Kırgız yazar Çengiz
Aytmatov’un Tatar Türkü olan annesi Nagime Aytmatova-Abdulvaliyeva hakkında “Ana” adlı kitabı 2015 yılında Tatar Türkçesinde, 2018 yılında da “Tatarskaya Mat Çingiza Aytmatova” (“Çengiz Aytmatov’un Tatar Annesi”) adı ile Kazan’da Ayaz matbaasında A. İ. Kadırov tarafından Rusçaya çevrilerek yayımlandı. Eser bilimsel popüler nitelikte olup F. Beyremova’nın kendisi de bildirdiği üzere “Tatar ve Kırgız
halklarının ortak tarihine, ortak kaderine, ortak kazançlarına ve ortak geleceğine adanmıştır.”  Dünyaca ünlü Kırgız yazar Cingiz Aytmatov’un
Tatar Türkü olan annesi Nagime Abdulveliyeva-Aytmatova’yı anlatan bu eserinde F. Beyremova aynı zamanda çeşitli nedenlerle Tanrı dağları eteğinde Kırgız halkı ile aynı coğrafyayı aynı ekmeği paylaşmak ve hayatlarını burada devam etmek zorunda kalan diğer Tatarların da kaderini ele almış olup bir Ana karakteri üzerinden bütün Tatar halkının kaderini anlatmaya çalışır. Ana burada bütün Türk dünyasını titretecek bir yazarın yetişmesinde büyük rol oynayan bir anne olmakla beraber soyu ve milli kimliği koruma sorumluluğunu da üstlenen bir şahıs olarak da anlatılır.

Azerbaycan tiyatrosu 19. yy.’ın ortalarından itibaren büyük gelişme göstermiştir. Bunda
en büyük pay hiç şüphesiz Mirza Fethali Ahundzâde’ye aittir. Tiyatrolarıyla Azerbaycan milli
tiyatrosunun temelini atan Ahundzâde, Azerbaycan medeniyetinin sosyal, siyasi, felsefi ve
eleştirel gelişimine önemli katkı sağlamıştır. O, eserlerinde feodal yönetimlere, dini
fanatizme, adaletsizliğe ve cahilliğe, karşı duruş sergiler. Abdurrahim Bey Hakverdiyev de
Ahundzâdenin yolundan giden, onu örnek alan, tiyatro eserleriyle Azerbaycan’ın ilerlemesi
yolunda çaba gösteren edebî simalardan biridir. Yirmiden fazla tiyatro eseri yazan
Hakverdiyev, “Xǝyalat” adlı tiyatrosunu Ahundzâde’ye ithaf etmiştir. 1911’de yazdığı bu
eserde Ahundzâde’nin trajik hayatı ele alınmıştır. Eserde yer alan kişiler Ahundzâde’nin
yazdığı tiyatro isimlerinden oluşur. Çalışmamızda Hakverdiyev’in “Xǝyalat” piyesi
üzerinden, dönemin zihniyeti ele alınacak ve Ahundzâde’nin Azerbaycan kültür ve edebî
hayatındaki yeri değerlendirilmeye çalışılacaktır.

A COMPARİSON BETWEEN "KORKYT ATA" POEM AND "KORKUT ATA" QUİNTET Korkut, who was described by Velihanov as the first person who taught playing kobyz and reading sarın, inspired many literary works from the past to the present. The Korkıt Ata poem of Mağcan Cumabayulı and two-act quintet named Korkut Ata written by A. Turan Oflazoğlu which were chosen for our study are best examples of this. We wanted to compare these two works around the themes such as Korkut's escape from death, inventing the mouth harp that represents art in his search for a cure for death, his survival as long as he keeps this invention alive and immortality of art.

Contrast and contradiction are two key elements of art, and the main characteristics of Elçin Efendiyev's work are psychoanalysis and psychological contradictions. Conscious and subconscious always clashes with each other. The author uses analysis of free associations, which is also called as "daydreaming" in Azerbaijan, to show these psychological contradictions. This method, as is known, primary technique of Freudian psychoanalysis but on the contrary to this, there is no commentary or interpretation in Elçin Efendiyev's work. The comment is left to the reader and this is very important in art and aesthetics. Aesthetic of reception theory is one of the modern aesthetical theories, which untangles the reader from its passive position against artwork and puts him/her into an active position on the process of reception of artwork. This paper, will focus on Elçin Efendiyev's Ölüm Hükmü [Verdict of Death] novel in terms of this theory.Keywords: Free association, Stream of consciousness, Reception Aesthetic, Intertextuality, Mass psychology, Instinct of gregariousness, daydream, childhood, regression, paradise lost, binnary opposition, life instinct (Eros), death instinct (Thanatos), repetition cumpulsion, existentialism, Kafkaesque.

Âşık Kurbâni, Âşık Abbas Tufarganlı, Pir Sultan Abdal, Nigaristanlı Âşık Sadık ve Sarı Âşık gibi saz şairleri konu edilir. Âşıklar hakkındaki bu makalelerin yazarları; M. Sadık Sanan (Mehmet Sadık Aran), Ahmet Caferoğlu, M. Şakir (Mehmet Şakir Ülkütaşır), Selim Refik (Refioğlu)
ve Mirzade M. Fahreddin’dir.

DİL VE EDEBİYAT ARAŞTIRMALARI. AKADEMİSYEN KİTABEVİ.

Sevgili öğrenciler, Çağdaş Türk Edebiyatları dersinin amacı, günümüzde Türkiye Cumhuriyeti'nin dışında bulunan çeşitli Türk boylarının modern edebiyatlarını, ana hatlarıyla, belli başlı temsilcileri ve onların bazı örnek metinleriyle sizlere tanıtmaktadır. Çağdaş Türk Edebiyatları-I kitabında Azerî, Kırım Tatar ve Tatar edebiyatlarına yer verilmiştir. Çağdaş Türk Edebiyatları-II kitabında da Kazak, Özbek, Kırgız, Uygur ve diğer Tük boylarının modern edebiyatları ele alınmıştır. Her şeyden önce, belli başlı bütün Türk boy ve topluluklarının modern edebiyatlarını, bu derse ayrılan ünitelerin sınırları içinde ele almanın mümkün olmadığını belirtmek gerekir. Çünkü sadece XIX ve XX. yüzyıllardaki edebiyatların gelişimini ana hatlarıyla ele almak bile bir hayli yer tutmaktadır. İster istemez tarihî ve kültürel gelişim itibarıyla Türkiye Türkleriyle daha yakın ilişkiler içinde olan Türk boylarının edebiyatlarına öncelikli olarak yer vermek gerekmiştir. Balkanlar, Kıbrıs, Romanya ve Irak'taki Türk topluluklarının edebiyatları, genel olarak XIX. yüzyılın sonlarına kadar Osmanlı Türk edebiyatına dâhildir; buralarda ayrı bir edebiyat oluşumundan söz edilemez. Bütün bu bölgelerin edebiyatlarında kullanılan dil de Türkiye Türkçesidir. Ancak Irak'ta XX. yüzyıl ortalarından sonra ortaya çıkan bazı siyasî gelişmeler sebebiyle ve zorunlu olarak millî kimlik anlayışı "Osmanlı Türklüğü"nden veya "Türklük"ten "Türkman"lığa, edebî dil de İstanbul Türkçesinden yerel ağızlara doğru kaymıştır. Dolayısıyla günümüzde "Türkman Edebiyatı" denilen yeni bir kol ortaya çıkmış bulunmaktadır. Ne yazık ki elimizde olmayan sebeplerle "Türkman Edebiyatı" ile "Kuzey Kıbrıs Türk Edebiyatı"na çok kısa bir şekilde de olsa yer vermemiz mümkün olmadı. Gelecek yıllarda bu eksikliklerin giderilmesi mümkün olabilir. Aynı şekilde bu ders kitabına alınamayan başka Türk toplulukları edebiyatlarının da olduğu bilincindeyiz. Birinci kitabın önsözünde de açıkladığımız gibi "Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü"nde okutulacak, belli başlı Türk boylarının edebiyatlarını içine alan "Çağdaş Türk Edebiyatları" ders kitabı ilk defa hazırlanıyor. Bu kitapta ister istemez bazı eksikliklerin olduğunun bilincindeyiz. Muhtemelen bazı hatalar da yapılmış olabilir. Bunun için öğrencilerimizin ve okuyucularımızın bizi anlayışla karşılayacağını ümit ediyoruz. Kitapta görülebilecek eksiklik veya yanlışlıklar için yapılacak uyarılardan, tenkitlerden memnun olacağız. Haklı tenkitler, ileride daha eksiksiz, daha olgun bir ders kitabının hazırlanmasına hizmet edecektir, diye düşünüyoruz. Açıköğretim Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü içinde böyle bir derse yer verdikleri için ilgililere özellikle teşekkür ederiz. Ayrıca bu kitabın yazılma aşamasında, bizlerden kaynaklanan aksaklıkları anlayışla karşılayan yöneticilere de samimi teşekkürlerimizi bildirmek istiyoruz. Değerli öğrencilerimize başarı dileklerimizle.

Sovyetler Birliği, Çarlık Rusya'nın Ekim Devrimiyle tarih sahnesine karışmasının ardından resmen kuruldu. Kendilerine Bolşevikler ismini veren hareket, ülke sınırları içerisindeki işçi ve çiftçilerin başlattıkları ayaklanmalar neticesinde devlet iktidarını ele geçirdi. Bu hadisenin üzerinden fazla bir süre geçmeden Bolşevikler, gözünü Türk coğrafyasına dikti. Çünkü Rusya sanayisi için maden ve petrol rezervlerinin büyük bir kısmı bu bölgede yer alıyordu.

 Haradan və necə başlamalı?
 Uğurlu rəhbər və mövzu seçimi;
 Mənbə və qaynaqlarla iş;
 Yeni araşdırma metodları;
 Araşdırmaları harada və necə nəşr etdirməli?
 Respublika və Beynəlxalq səviyyəli jurnallar?
 SSCİ, AHCI İndeksləri  humanitar elmlər üçün nə qədər səmərəlidir?
 Beynəlxalq elmi dövriyyəyə necə daxil olmaq olar?
 Tədqiqatçı olmağın əsas meyarları;
 Özümüzü filoloq kimi necə yetişdirə bilərik?
 Beynəlxalq Elmi Sosyal Şəbəkələr;
 Elektron kitabxanalar

ÖNSÖZ
Özbekistan’da bağımsızlığın ilan edildiği 1 Eylül 1991 tarihi, hayatın
her alanında olduğu gibi edebiyatta da yeni bir dönemin
başlangıcıdır. 1920’li yıllarda başlayan ve 1930’dan sonra siyasi gelişmelere
paralel olarak her anlamda hakimiyet sağlayan sosyalistik edebiyat,
bütün Sovyet sahasında olduğu gibi Özbekistan’da da yaklaşık
yetmiş yıl hüküm sürdü. Bu süre zarfında edebiyat, Komünist Parti’nin
en güçlü propaganda aracı olarak kullanıldığından, şair ve yazarların
şahsına münhasır dil ve üslup özellikleri dışında bir özgünlükten pek
bahsedilemez. Edebi eserlerin özgünlüğünü, dil ve üslup özellikleri,
-belki daha da önemlisi- tema ve işlenen konular belirler. Edebiyatta
dönemlere göre işlenecek temayı Parti belirlediği için, bütün Sovyet
halklarının edebiyatları konu ve mesaj bakımından birbirinin tekrarı
gibidir. 1991, bağımsızlığını ilan eden diğer halklarda olduğu gibi Özbek
edebiyatında da keskin bir geçişin yılıdır. Bu tarihten sonra milli
ve özgün bir edebiyattan bahsetmek mümkündür. Bağımsızlık, edebiyata
bedii ve estetik yeni ölçüler getirdi. Teknik açıdan eski dönemin
birikimi kesintiye uğramadan aynen devam etti. Ancak yeni dönemde
şair ve yazarlar kendi iç dünyalarını incelemeye başladı; konu seçimi ve
kurguda daha özgürce hareket edebildiler. Özgür insan olarak kalplerinden
geçen duygu ve düşünceleri serbest bir şekilde anlatma imkânına
kavuştular. Bundan dolayı son dönem eserlerinde bağımsızlığa duyulan
şükran, parlak geleceğe inanç sık sık dile getirilir. Mezkûr dönem edebiyatının
en önemli başarısı, yaratıcılıkta her türlü politik sınırlamalardan
ve resmi yönlendirmelerden uzak olmasıyla alakalıdır. Bu dönemde
edebiyatın yeni konularla, yeni gayelerle, yeni yorum ve betimleme
teknikleriyle zenginleştiği görülmektedir. Son dönem Özbek edebiyatı
ülkenin bağımsızlığıyla birlikte polifonik bir edebiyat olarak gelişimini
devam ettirmiştir. Artık sadece konunun güncelliği, tasvir tarzının
ilginç oluşu ve dilinin sade olması değil, her şeyden önce özgür insan
ruhunun eşsiz cilvelerini betimlemek için öne çıkmıştır.
Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığının Mevlana Kültürel
Etkileşim Projesi çerçevesinde hazırlanan “Bağımsızlık Dönemi Özbek
Edebiyatı” bu adlı çalışma, son dönem Özbek edebiyatının genel
özelliklerini yansıtan edebi eserleri ihtiva etmektedir. Projenin amacı,
bağımsızlık dönemi Özbek edebiyatına dair bir el kitabı ortaya koymaktır.
Türkiye’de üniversitelerin Türk dünyası edebiyatlarının okutulduğu
ilgili bölümlerinde çağdaş Türk edebiyatlarına dair kaynakların yetersizliği
gözlemlenmiştir. Özellikle, Özbek edebiyatı tarihi üzerine yapılan
çalışmaların yetersiz olması, söz konusu bölümlerde ilgili derslerin konu
alanını kısıtlamaktadır. Bağımsızlık öncesi Özbek edebiyatıyla ilgili birkaç
kaynağın olduğu, ancak bağımsızlık dönemi Özbek edebiyatını tek
başına konu alan bir kaynağın var olmadığı tespit edilmiştir. Bu sorunun
çözümüne belli bir ölçüde katkı sağlamak amacıyla mezkûr projeye başvuru
yapılmıştır.
Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığının Mevlana Kültürel
Etkileşim Projesi çerçevesinde hazırlanan “Bağımsızlık Dönemi Özbek
Edebiyatı” bu adlı çalışma, son dönem Özbek edebiyatının genel
özelliklerini yansıtan edebi eserleri ihtiva etmektedir. Projenin amacı,
bağımsızlık dönemi Özbek edebiyatına dair bir el kitabı ortaya koymaktır.
Türkiye’de üniversitelerin Türk dünyası edebiyatlarının okutulduğu
ilgili bölümlerinde çağdaş Türk edebiyatlarına dair kaynakların yetersizliği
gözlemlenmiştir. Özellikle, Özbek edebiyatı tarihi üzerine yapılan
çalışmaların yetersiz olması, söz konusu bölümlerde ilgili derslerin konu
alanını kısıtlamaktadır. Bağımsızlık öncesi Özbek edebiyatıyla ilgili birkaç
kaynağın olduğu, ancak bağımsızlık dönemi Özbek edebiyatını tek
başına konu alan bir kaynağın var olmadığı tespit edilmiştir. Bu sorunun
çözümüne belli bir ölçüde katkı sağlamak amacıyla mezkûr projeye başvuru
yapılmıştır.
Kitapta, XX. yüzyıl sonlarından günümüze kadar Özbek edebiyatında
yer etmiş belli başlı edebî şahsiyetlerin, karakteristik eserlerinden
örnekler seçilmesine gayret edildi. Kitapta edebî şahsiyetler doğum yıllarına
göre sıralandı ve her bir şahsiyetin kısa hâl tercümesinin ardından
örnek metinlere yer verildi.
Kitaba şiir, hikâye, roman ve piyeslerden örnekler alındı. Bu eserler
ilk defa Türkiye Türkçesine aktarılmıştır. Belirtmemiz gerekir ki seçilen
eserleri profesyonel çevirmenler aktarmadı. Eserleri aktaran arkadaşlarımızın
-bu alandaki ilk çalışmaları olması nedeniyle- bazı hatalar olabilir.
Kitaba alınan edebî şahsiyetler ve eserleri konusunda veya genel olarak
bu kitap hakkında bizlere iletilecek her türlü tenkit tarafımızdan memnuniyetle karşılanacak ve ilerideki baskılarında eserin daha mükemmel bir
hâle getirilmesine çalışılacaktır.
Memnuniyetle ifade etmek isteriz ki, mezkûr proje sürecinde Özbek
edebiyatından aktarma yapabilecek gayretli ve istekli bir çalışma
gurubu oluştu. Doktora öğrencilerimizden Cansu Delibalta şiirleri, Kamila
Topal hikâyeleri, Guzal Narkulova romanlardan parçaları, Sinem
Küçükağaoğlu-Tunç piyeslerden örnekleri aktardı. Bununla birlikte lisans
öğrencilerimiz Ezgi Dadaş, Nagehan Gürel, Derya Aslantürk, Aybüke
Dirin ve Ege Üniversitesi Konservatuvarı öğrencisi Hüseyin Akbaş
da çevirileriyle katkıda bulundular. Genç ve gayretli çevirmen arkadaşlarımıza
teşekkür eder, başarılarının devamını dileriz.
Bağımsızlık Dönemi Özbek Edebiyatı adlı kitabın hazırlanmasında
mali desteğini esirgemeyen Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar
Başkanlığına, önemli tavsiye ve yardımlarıyla bizleri motive eden
Uzman Abdulhamit Karahan’a, projenin yürütülmesine ortaklık eden
Taşkent Devlet Şarkşınaslık Enstitüsü Rektör yardımcısı Sayın Gulchehra
Rihsiyeva’ya, Şark Filolojisi Fakültesi Dekanı Sayın Kudratulla
Amanov’a müteşekkiriz.
Editörler
Doç. Dr. Marufjon YULDASHEV
Dr. Öğr. Üyesi Yılmaz ÖZKAYA

1917 Şubat İhtilaliyle Çarlık rejiminden kurtulan Azerbaycan, Ekim devrimiyle önce Prens Lvov daha sonra Kerenski
hükümetlerini deviren Bolşevik Rusya’nın tahakkümü altına girmiş oldu. Devrimin ilk zamanlarında Çarlık taraftarları ile
Sovyet taraftarları arasında iç savaş devam etmiş, yaşanan siyasî, ekonomik problemler Bolşevikleri, Çar’a karşı olan
Müslümanlara birtakım vaatler vermeye mecbur bırakmıştı. Bu vaatlerde hürriyet, Müslümanlara kendi kimliklerini vermek,
dinlerini serbestçe yaşamalarına imkân tanımak, kısaca siyasî, içtimaî birtakım haklar yer almaktaydı. Müslümanlar da
Bolşeviklerin idareyi ele geçirmesi için mücadelelerini onların safında yürütmeye başladı. 24 Ekim’i 25’ine bağlayan gece
yüzlerce yıllık Çarlık rejimi tamamen yıkılmış; hâkimiyeti Bolşevik idaresi ele geçirmişti. Çar’a karşı yeni hükümetin yanında
yer alan Azerbaycan Türkleri, 28 Mayıs 1918’de Mehmet Emin Resulzade öncülüğünde Azerbaycan Halk Cumhuriyetini
kurmuşlardır. Ancak çok geçmeden daha sert ve acımasız şekilde kendini gösteren Bolşevikler, verdikleri sözden dönerek
bağımsızlık isteyen milletlere karşı cephe almışlardır. 27 Nisan 1920’de Sovyet idarenin kontrolündeki kızıl ordu Azerbaycan
Halk Cumhuriyeti devletine son vermiş, böylece Azerbaycan’ı Sovyet hâkimiyetini tanımak zorunda bırakmıştı. Halka
uygulanan baskı, matbuattaki sansür, fikirlerin açıkça dile getirilememesi gibi nedenler Azerbaycanlı aydınların bazılarını
Azerbaycan dışında faaliyetlere yöneltmiş; dergiler, gazeteler, kitaplar, içtimaî teşkilatlar yoluyla haklı mücadelelerini dünyaya
duyurmaya çağırmıştır. Bu mücadele şüphesiz en çok Türkiye’den sürdürülür. Mehmet Emin Resulzade, Ali Bey Hüseyinzade,
Ahmet Ağaoğlu, Mirza Memmed Bala, Elmas Yıldırım, Emin Abid (Gültekin) gibi daha birçok isim gerek makaleleriyle
gerekse şiirleriyle çığlıklarını haykırmışlardır. Ömrü ve yaratıcılık yolu muhacerette geçen isimlerden biri de Kerim Yaycılı’dır.
Kerim Yaycılı, şiirlerinde Sovyet siyasî rejimin halkın başına getirdiği felaketleri işlemiş; gurbet, vatan hasreti ve istiklal
temalarına da yer vermiştir. Azerbaycan muhaceret şairleri arasında büyük önem arz eden Kerim Yaycılı’yla ilgili ülkemizde
birkaç kısa çalışmanın olması bizi bu çalışmayı yapmaya yöneltmiştir. Çalışmamız Kerim Yaycılı’nın hayatı, şiirleri, hikâyesi
ve bibliyografyası üzerine incelemeyi esas almaktadır.
Anahtar Kelimeler: Azerbaycan, muhaceret, Kerim Yaycılı, şiir, hikâye

Dala Vilayatınıñ Gazetı, 1882 yılında kurulan Dala Vilayeti’nin merkezi olan Omsk’ta, genel valinin emriyle Akmolinskiye Oblastnıye Vedomosti (1871-1914) [Akmola Eyaletinin Haberleri] isimli resmî Rus gazetesine ek olarak Rus ve Kazak dillerinde çıkmış bir gazetedir. Dala Vilayatınıñ Gazetı, 1888-1902 yılları arasında haftalık ve toplam 704 sayı çıkmış bir gazetedir. Dala Vilayatınıñ Gazetı, Kazak Bozkırı, Türkistan, İdil-Ural Boyu, Kırım, Kafkasya ve Sibirya’da takip edilmiş bir yayın organıdır. Yine bu geniş coğrafyada yaşayan birçok Rus ve Türk aydınının yazıları bu gazetede yayımlanmıştır.
Dala Vilayatınıñ Gazetı sayfalarında ele alınan konular Rus siyasetine uygun bir çizgiyi takip etmiştir. Gazetede çıkan haber ve yazılar, Kazak Türkçesinin yazı ve edebiyat dili hâline gelmesine büyük katkılar sağladığı gibi Kazak Türklerinin modernleşme sürecinde de mühim rol oynamıştır.
Dala Vilayatınıñ Gazetı, XIX. yüzyıldaki Kazak Türklerinin kültürü, edebiyatı, dili, eğitimi, medeniyeti, basını, yaşayışı, iktisadi ve ticari hayatı, örf ve âdetleriyle ilgili geniş bilgiler içermektedir.
Dala Vilayatınıñ Gazetı is a newspaper was additionally published by the order of the governor-general to a Russian newspaper which called Akmolinskiye Oblastnıye Vedomosti (1871-1914) [News of the Akmola Province], in Russian and Kazakh languages in Omsk, which had been a central city of Dala Vilayeti [Steppe Region] which was established in 1882. It was weekly published between the years 1888 and 1902 and in total 704 issues was published. Dala Vilayatınıñ Gazetı is a media organ which was read in Kazakh Steppe, Turkestan, Idil-Ural tribe, Crimea, Caucasus and Siberia. Also, the articles of many Russian and Turkish intellectuals living in this wide area were published in that newspaper.
The issues discussed on the pages of Dala Vilayatınıñ Gazetı kept being suitable for Russian politics. The news and the writings published on this newspaper not only made great contributions on the fact that Kazakh Turkish became a written language and literature, but also had an important role on the process of Kazakh Turks modernization.
Dala Vilayatınıñ Gazetı contains extensive knowledge about the culture, literature, language, education, civilization, press, way of living, economic and business life and manner and customs of Kazakh Turks in the 19th century.

“Dwelling” and “Family” in the Work of Chokan Velihanov Summary Chokan Velihanov (1835-1865) is amongst the exceptional figures to have lived a short and a productive life. His corpus of five-volume pieces which consists of his article, collation, report, letter and travel notes is not only the moral heritage of the Kazakh Turks but also the Turkish world as a whole. A part of this heritage is formed by the the observations and detections on the culture of the Turkish public residing in certain regions where he found the opportunity to examine. Chokan Velihanov, who had gained the appreciation and admiration of the orientalists of the Czarist Russia, did not confine himself to describe in detail the geographical features of the regions he passed within the notes he took between 1855-1859 on his trips to Jetisu, Issık, Göl, İli, Gulca and Kashgar, he has also depicted the ethnic, political, economic and social structures of the Turkish public that resided around the area who were Kyrgyz, Uighur and primarily Kazakh. He has introduced to his readers the dwelling, clothing, cuisine culture and customary rules, briefly every aspect of the Turkic tribes which he got the opportunity to observe closely. The reader meets all of the sections of “otağ” which is named as “otav”, “kiyiz üy”, “kos”, “julım üy” and “boz üy” within the notes Chokan Velihanov took day by day, reads the stemma of the tribe, learns an engaging fact on tengrism or encounters an epic. These notes of Chokan Velihanov who was referred by N. İ. Veselovski as the “meteor of the oriental firmament”, are the concrete examples of a strong observance skill and an analytical point of view. Chokan Velihanov who is known for his deep dedication and great admiration to the nation which he belongs to, mostly supports his determinations with the information from Eastern and Western historians and draws attention to the associations and differences between Turkic tribes. Within the studies of the oriental field, Chokan Velihanov who closely followed the press of his era, did not neglect to criticize and correct the facts and detections he regarded as incorrect about the Kazakh and Kyrgyz, generally the Turkish culture. His explanations on the namings such as “Kazak” (Kazakh), “Kırgız” (Kyrgyz), “Kirgiz-Kaysak”, “Dikokamenni Kirgiz” and “Burut”, as well as his criticism towards the information he encountered in the publication on the history and culture of the Turkic tribes residing in West Turkistan, Siberia and East Turkistan are highly valued. Within our proclamation that aims to scan the work of Chokan Velihanov in accordance to the topics of “Dwelling in Turks” and “Family in Turks”, along with his observations and detections, his aforementioned criticisms will be taken into consideration. 
Key Words: Chokan Velihanov, travel notes and reports, Kaşgarya trip, Turkic tribes, dwelling, family.