History of Grand Duchy of Lithuania In the XVI-XVIII C.

Summary pp. 420-431.The monograph reveals the history of emergence, formation and development of the Duchy of Dubingiai (1547–1808). Pursuant to a vast unpublished archive material, the earlier period of the vassalage of Dubingiai to the grand Lithuania dukes in the 15th century and the period of the 16th–18th century are, which could be called the Radziwiłł period, is described. The period is analysed through the prism of the major local public institutions (the estate and the church). The book pays a great deal of attention to the historical reconstruction of the tombs of the Radziwiłł family.

Engravings Depicting the Polotsk Campaign in 1579 as a Homogeneous Cartographic Composition Th e paper presents seven plans of fortresses (Polotsk, Sokil, Kazyany, Krasne, Turovla, Susza and Sitno) and a map of the principality of Polotsk by Stanisław Pachołowiecki. Th e analysis indicates that plans of fortifi cations and hydrogeologic conditions were integrated into a previously existing operational map of the principality of Polotsk. Th erefore, eight printed maps and plans constitute a joint work that was uniformly fi nished by one author (Stanisław Pachołowiecki or Giovanni Battista Cavalieri). Th e map of the principality of Polotsk features Russian fortifi ca-tions in the form of two-dimensional projections. Th e strongholds were depicted in a reliable manner, both in terms of shape and the number of towers. Such a representation of settlement symbols was an innovative solution in Renaissance carto g-raphy. Not until the 17 th century were such means known and they did not appear on a broader scale until the 1730s.

Dwie rzeczy przygotowują w Polsce tak doskonale jak nigdzie: jedna to chleb, a druga-kawa. [...] Kawa jest nadzwyczaj klarowna i mocna, śmietanka bardzo tłusta; dlatego też nie pije się więcej jak filiżankę. Takie spostrzeżenia zawarł przebywający w Polsce w epoce stanisławowskiej Johann Joseph Kausch w Wizerunku narodu polskiego (Nachrichten über Polen, Graz 1793) 1. Bez wątpienia na taką ocenę złożyła się wprowadzona za panowania Augusta II, a z końcem XVIII wieku, do pewnego stopnia już upowszechniona tradycja parzenia i picia kawy. Jak konstatuje Jędrzej Kitowicz, kawa od ludzi majętnych przeszła nareszcie do całego pospólstwa, podniosły się po miastach kafehauzy 2. Kafehauz podniósł się również w Siedlcach, jednak nie posiadamy informacji, kiedy to nastąpiło po raz pierwszy. W przechowywanych w Bibliotece Czartoryskich rachunkach już w drugiej połowie lat 70. XVIII wieku pojawiają się zapisy na prace remontowe tak nazwanego obiektu, wybudowanego jeszcze w konstrukcji drewnianej 3. W 1785 roku ówczesna właścicielka Siedlec-hetmanowa Wielkiego Księstwa Litewskiego, Aleksandra Ogińska-przystąpiła do budowy nowego, murowanego Kaffehauzu. Fundacja ta nie doczekała się dotąd osobnego omówienia 4 , a sama tematyka obejmująca kształtowanie się

A hypothesis of historiography of the Reformation that Lukasz Markowicz, the burgomaster
of Vilnius, was the author of the Polish Arianistic book published in Gardinas
in 1564–1566 is analysed. After discussing the arguments of other authors, a
conclusion that the mentioned hypothesis is unsound is drawn. It is not mentioned in
the verses of Pedro Ruiz de Moros that the Voight of Vilnius, Augustinus Meleski
Rotundus, and Lukasz Markowicz would be discussing in the books or about the
books. The saying “supplicum libelum” found in the letters should be translated as
“to make an oral request” and not as “a book”. This conclusion doesn’t mean that
Lukasz Markowicz was not able to write a book. It would be useful to explore
Lukasz Markowicz’s level of education and his conflict with the government of Vilnius.

Temčinas S., Języki kultury ruskiej w Pierwszej Przeczypospolitej, in Kuczyńska M. (ed.), Między Wschodem a Zachodem: Prawosławie i unia, Warszawa, 2017 (Kultura Pierwszej Przeczypospolitej w dialogu z Europą: hermeneutyka wartości, t. 11), s. 81–120.

The article attempts to analyse how the connections between the Lithuanian nobles, Bishop of Livonia Józef Kazimierz Kossakowski and Lieutenant-General of the Lithuanian and Russian Armies Szymon Marcin Kossakowski, and Platon Zubov, the favourite of Catherine II of Russia, evolved in the context of the Russian military intervention in the Polish-Lithuanian Commonwealth and the legitimation of the second partition. With reference to archival sources and the research on the activities of the 1792–1793 Confederation of the Grand Duchy of Lithuania, the article elaborates on how and when the contacts between the Lithuanian nobles and Platon Zubov were first made, what objectives the Kossakowski brothers sought to accomplish by virtue of the system of favouritism practised by the ruler of the Russian Empire and what Zubov aimed for in providing his protection to the Kossakowski family members. The article ends with the negative political outcomes that followed from the Kossakowski-Zubov collaboration.

atol topa 174 Karol Łopatecki przez państwo aktach, pomtJaJąc prawodawcze działania podejmowane konfederacje wojskowe 4 • Symboliczną granicę stanowi rok 1673, kiedrzez Michał Kazimierz Pac wydał drukiem zbiór przepisów wojskowych. Koi _ t~ hetmani nie ustanawiali już nowych regulacji, stosując dotychczasowe pr eJni

A biographical study of the bishop of Vilnius Eustachius Wołłowicz (Valavičius, 1572-1630). Aspects of the bishop as a titular Benedictine abbot, a promoter of religious orders (esp. Jesuits, Discalced Carmelites, Lateran canons, Benedictine nuns), a zealous and pious Tridentine shepherd, a supporter of the Church Union of Brest, a well-learned bibliophile, a lover of arts and architecture, a magnate with wide European relations (e. g. with Justus Lipsius and Lucas Kilian) are emphasized.

Rape in the Grand Duchy o Lithuania in the sixteenth – seventeeRape in the Grand Duchy o Lithuania in the sixteenth – seventeenth centuries

Rape in the Grand Duchy o Lithuania in the sixteenth – seventeenth centuries has not been studied practically. The topic is very specific for research. Usually it is analysed in the context of gender relations, history of sex or crimes.
This article presents rape in law and judicial practice. Besides this the attentions is paid to marriage under compulsion because it had physical and psychological violence.
The society of the GDL did not create auspicious conditions for violators in law and public opinion. Such behavior was treated as unlawful but not as a norm.
It is difficult to trace the tendencies of rape and marriage under compulsion because of lack of corresponding sources. Fragmentariness of documents does not give opportunity to study psychology of a violator and a victim, further fate of a woman, realization of the law, specific of crimes according to the territory and other aspects.

Монографію присвячено проблемам становлення українського судочинства у період литовсько-польської держави. З історико-правових позицій розглянуто засади діяльності судових установ, виявлено особливості статусу учасників судового процесу, визначено характер, сутність та етапи судового процесу. Ґрунтовний аналіз та детальне відтворення порядку судочинства доповнені  текстами актових матеріалів.

Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės didikas, politikas, Lenkijos ir Lietuvos valstybės pasiuntinys ypatingiems pavedimams ir įgaliotasis ministras Nyderlanduose, vėliau– Rusijos imperijos senatorius Mykolas Kleopas Oginskis (1765–1833), savo gyvenimo kelyje patyręs ir politinio emigranto dalią, ir savanorišką tremtį, amžinojo poilsio atgulė Florencijoje, Šventojo Kryžiaus (Santa Croce) bazilikoje. Straipsnyje analizuojami M. K. Oginskio ryšiai su Italija, pradedant vaikystėje įgytomis žiniomis apie šią šalį, Italijos valstybių svarbą politinės emigracijos laikotarpiu ir baigiant asmeniniais "itališkaisiais" ryšiais.

У першай палове XVII ст. баяры складалі адну з груп насельніцтва ў маёнтку Старыца Капыльскага княства. У адрозненне ад зямян, яны не неслі ваеннай службы, а за карыстанне зямлёй плацілі чынш і выдавалі мёд на патрэбы маёнткавай гаспадаркі. Аднак пасля вайны 1654–1667 гг. баярская грамада ўвайшла ў склад зямянскай супольнасці. Пры гэтым жыхары некаторых былых баярскіх паселішчаў (Шылаўшчына), якія раней атрымалі зямянскі статус, ужо нічым не адрозніваліся ад традыцыйных зямян, у той час як для іншых баярскіх вёсак (Баркаўцы, Сычаўцы) пэўныя асаблівасці захоўваліся. Перш за ўсё, баярская адметнасць праяўлялася ў захаванні мядовай даніны, якая асобна патрабавалася ад жыхароў Баркаўцоў і Сычаўцоў да канца XVII ст. У XVIII ст. адрозненні, якія вылучалі былых баяр, сышлі ў нябыт. Жыхары Баркаўцоў і Сычаўцоў пачалі несці ваенную службу нароўні з іншымі зямянамі, таксама страціў значэнне абавязак выдачы імі мёду на карысць двара.

Temčinas S., Какой польский печатный Коран перевел в московском Посольском приказе С.Ф. Чижинский в 1683 году: К рецепции произведений Иоанникия Галятовского, in Kulwicka-Kamińska J., Łapicz Cz., Miškinienė G. (eds.), Tatarskie dziedzictwo kulturowe: Historia. Literatura. Sztuka, Toruń, 2018, s. 67–76.

Marriage and extramarital relations of the GDL nobility in the sixteenth – seventeenth centuries
The monograph presents the development and formation of the institute of noble marriage in the Grand Duchy of Lithuania in legislation, its use in judicial practice and private documents, canon law, marriage customs, and divorce.

Šmigelskytė-Stukienė, Ramunė. The position of the Nobility of the Grand Duchy of Lithuania within the Context of the Second Partition // Separation of Powers and Parliamentarism. The Past and the Present. Law, Doctrine, Practice. Studies presented to the International Commission for the History of Representative and Parliamentary Institutions, Volume 84, Edited by Wacław Uruszczak, Kazimierz Baran, Anna Karabowicz, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa, 2007, p. 475–485.

The book is an extensive collection of scholarly articles written by renowned Lithuanian urban historian dr. Stasys Samalavičius (1930–1992). The book is compiled from researcher‘s published articles as well as his previously unpublished writings covering a vast range of Vilnius city culture and everyday life of its
dwellers in the 17–18th centuries. The book represents rather exceptional research done during the soviet period as S. Samalavičius was the founder of historical studies of everyday life of lithuania‘s urban dwellers – highly innovative historical studies done during the period of dependence when the scope of historical research was restricted by authorities. The present collection contains scholarly inquiry into various aspects of Vilnius‘ urban life: the houses of urban dwellers, their structure and appearance, the works of art, interior lighting equipment, carpets and furniture held in the possesion of Vilniusites, the musical life of Lithuania‘s capital, festivities held on the important public occasions, plague years and burrial rites as well as discussions of city‘s institutions and structure and activities of the artisans and merchants guilds, especially the activities of Vilnius‘s builders guild and other related issues. The present volume includes the author‘s writings on the general life of urban dwellers, activities of several brotherhoods of artisans, dwellers of the palace of the Grand Dukes during the period of its decay, location and interiors of drugstores in Vilnius city, the images used in public advertisements and other important topics. A separate section is compiled from historian‘s research into the activities of Vilnius builders‘s guild – a theme he explored in his doctoral dissertation: the topography of Vilnius‘s building enetrprises, the public expertise carried by Vilnius masons, carpenters and sculpors-carvers, etc., his research into activities of city architects and urban planning. The final chapter is devoted to several issues of microhistory of Vilnius from the period of 17–18th centuries: mostly criminal offences and trails of criminals. the present book contains collection of complete articles written by S. Samalavičius, however, his unfinished writings will be presented in further volumes.

Артыкул прысвечаны “Апосталу” Ф. Скарыны, які пабачыў свет у сакавіку 1525 г. і стаў першым дакладна датаваным выданнем, выпушчаным ў Вялікім Княстве Літоўскім. Разглядаецца змест і структура, мастацкая аздоба і паліграфічнае выкананне выдання, аналізуюцца захаваныя ў свеце асобнікі і магчымасці вяртання кніжнага помніка ў навуковы і грамадскі ўжытак Беларусі.

=====

The article is devoted to the first exactly dated edition, "The Apostle" by F. Skaryna, printed in the Grand Duchy of Lithuania. Th e book was published in March 1525. Th e content and structure, artistic decoration and printing publication’s implementation are considered.

This article describes the history of the icon of the Virgin Mary from Fashchevka / Faščaŭka village (Shklov district, Mogilev region, Belarus)
◆◆◆
У гэтым артыкуле выкладзена гісторыя абраза Панны Марыі з Фашчаўкі (Шклоўскі раён, Магілёўская вобласць, Беларусь)
◆◆◆
В этой статье изложена итория иконы Девы Марии из Фащевки (Шкловский район, Могилёвская область, Беларусь)
◆◆◆
W tym artykule jest opisana historia obraza Matki Boskiej z Faszczówki (rejon Szkłowski, region Mohylewski, Białoruś)

Бойко-Гагарин А.С. Фальшивые монеты в денежном обращении южных земель ВКЛ во время правления князя Витовта Кейстутовича и технологии их производства // Numizmatikos rinkiniai: istorines Lietuvos ir su ja susijusiu saliu paveldas. Vilnius: Lietuvos nacionalinis muziejus, 2015.  – р. 219-231.

В данной статье нами комплексно рассмотрены фальшивые монеты, обращав-
шиеся на денежном рынке южных земель Великого княжества Литовского (да-
лее – ВКЛ) в период правления великого князя Витовта Кейстутовича (1392–1430).
Типы исследуемых фальшивых монет определены в качестве подделок наиболее
часто встречающихся монетных прототипов на денежном рынке южнолитовских
земель в конце XIV – середине XV в.


Forged Coins in the Monetary Circulation of the Southern Lands of the Grand
Duchy of Lithuania Under Vytautas’s Rule and Their Production Techniques.
The author of the presentation analyses coins forged by private individuals, which were in circulation
in the southern lands of the Grand Duchy of Lithuania (GDL) in the period of Vytautas’s
rule.

Praca omawia sytuację wewnętrzną w Rzeczypospolitej w latach 1587-1589. Wówczas po rozdwojeniu sejmu elekcyjnego i wojnie między Zygmuntem Wazą a Maksymilianem Habsburgiem, tron polski zdobył królewicz szwedzki.
Pierwsze lata panowania Zygmunta III stanowią okres bardzo istotny w dziejach dawnej Rzeczypospolitej. Decydując o wyborze przedziału chronologicznego kierowałem się sytuacją wewnętrzną w Koronie. Stąd pierwszą cezurę wyznacza podwójna elekcja na polach pod Warszawą, gdzie dokonano wyboru Zygmunta Wazy i arcyksięcia Maksymiliana Habsburga. W wyniku tego, doszło do wojny o tron między zwolennikami obydwu elektów. Natomiast drugą cezurę wyznacza sejm 1589 r., który jako pierwszy w naszych dziejach zyskał miano pacyfikacyjnego. Ustabilizował on sytuację wewnętrzną w Rzeczypospolitej, przywracając stronników Habsburga do życia publicznego.
Podjęta problematyka wpisuje się w szeroki nurt badań nad parlamentaryzmem i życiem politycznym Rzeczypospolitej. Nie ulega wątpliwości, że sejm pozostawał najważniejszą instytucją życia publicznego w państwie polsko-litewskim, stanowiącą prawo pospolite.
Pierwszy rozdział pracy omawia skutki rozerwania sejmu elekcyjnego oraz sejmiki poelekcyjne. Dokonuję w nim analizy akt sejmikowych, przebiegu zjazdów szlacheckich i wpływu liderów życia politycznego na ich postanowienia. W toku badań nad tymi zagadnieniami udało się uwypuklić stanowisko szlachty wobec nominacji dwóch elektów. Większość szlachty uznała wybór arcyksięcia Maksymiliana za nielegalny i uczyniony wbrew większości. Wobec tego sejmiki w Koronie poparły Zygmunta Wazę. W celu wsparcia królewicza szwedzkiego szlachta przedsięwzięła określone działania, w postaci zaciągów powiatowych bądź pospolitego ruszenia. W celu zabezpieczenia ziem i województw na wypadek walk z oddziałami arcyksięcia, szlachta podjęła na sejmikach i zjazdach decyzje o ich obronie.
Neutralność i sprzeciw na polach elekcyjnych wyraziła za to szlachta województwa ruskiego, domagając się anulowania postanowień wyborczych. W obawie przed najazdami tatarskimi, ale także chcąc wpłynąć w poważniejszym stopniu na decyzje sejmu koronacyjnego, Rusini zawiązali konfederację. Przez dłuższy czas do wydarzeń w Polsce oficjalnie dystansowało się Wielkie Księstwo Litewskie, jednak po porażce Habsburga pod Krakowem, było skłonne uznać Zygmunta pod pewnymi warunkami.
W kolejnym rozdziale omawiam sejm koronacyjny Zygmunta III. Podjęto wówczas ważkie decyzje. Rozpoznałem działalność parlamentu zarówno w zakresie polityki wewnętrznej – zatwierdzenia praw i przywilejów, określenie działań wobec zagrożeń zewnętrznych oraz wewnętrznych, dorobku ustawodawczego, jak i zagranicznej – wysłanie poselstw do państw europejskich z wiadomością o unormowaniu władzy w Rzeczypospolitej, przedłużeniu obowiązujących rozejmów. Należy podkreślić, że w wielu aspektach sejm koronacyjny stanowił istotną  cezurę. Przede wszystkim zamykał okres burzliwego interregnum po śmierci Batorego. Ponadto podjął szereg istotnych decyzji, wyznaczając kierunki postępowania króla i Rzeczypospolitej. Za główne z nich należy uznać: dążenie do zawarcia pokoju z Habsburgami i uspokojenie wewnętrznych nastrojów w kraju. Z pewnością sejm ten okazał się bardzo istotny z punktu widzenia relacji Korony z Wielkim Księstwem Litewskim, które znalazły się w największym impasie od czasów unii lubelskiej.
W dalszej części pracy odtworzyłem działalność króla, senatorów oraz szlachty, w okresie wypełnionym trzema konwokacjami senatu i sejmikami deputackimi. Zamknięcie sejmu koronacyjnego i zwycięstwo hetmana wielkiego koronnego Jana Zamoyskiego pod Byczyną, oznaczały de facto ukształtowanie nowego układu sił w Koronie. Przejawiło się to dekompozycją stronnictwa Zborowskich, a co za tym idzie wzmocnieniem „zamoyszczyków”. W rozdziale trzecim szukam więc odpowiedzi na pytanie, jaki był stosunek głównych graczy politycznych wobec ówczesnej sytuacji politycznej państwa, po klęsce arcyksięcia Maksymiliana. Odtwarzam przebieg i rezultaty konwokacji senatu z Piotrkowa oraz Lublina. W ten sposób udało się postawić tezę, że część senatorów nie akceptowała pozycji kanclerza, również młody król próbował ograniczyć hegemonię ministra, jednak bez powodzenia. Niemniej na wspólnych konwokacjach w Koronie udało mu się wypracować jednolite stanowisko wobec rokowań z „domem rakuskim”.
W tym rozdziale odnoszę się ponadto do sytuacji w Wielkim Księstwie Litewskim oraz relacji elit litewskich z Zygmuntem III. Stąd bardzo ważny okazał się zjazd w Brześciu, który chociaż rozczarował króla, w odniesieniu do uchwalenia podatku na Litwie oraz udziału senatorów Wielkiego Księstwa w rokowaniach z Habsburgami, to umożliwił mu nawiązanie współpracy z nieświeską linią Radziwiłłów.
W pracy dokonałem także rekonstrukcji obrad sejmu 1589 r., który stał się epilogiem rozdwojonej elekcji. Temu zagadnieniu poświęciłem czwarty i zarazem ostatni rozdział. Parlament zatwierdził pokój z Habsburgami i ogłosił amnestię dla zwolenników arcyksięcia. Uchwalił szereg ważnych konstytucji dotyczących głównie unifikacji terytorialnej oraz prawno-sądowniczej. Odnosiło się to w pierwszej kolejności do Inflant, których miejsce w państwie polsko-litewskim zostało uregulowane oddzielnymi uchwałami; a w drugiej do województw południowo-wschodnich i Prus Królewskich, włączonych do Trybunału Koronnego. Sejm ten podjął także pierwsze decyzje o wydzieleniu skarbu nadwornego oraz utworzył Ordynację Zamojską. Istotny jest fakt, że w czasie sejmu pacyfikacyjnego próbowano uchwalić egzekucję konfederacji warszawskiej, co stanowiło kontynuację burzliwych dyskusji z okresu koronacji. Sejm był także areną nieudanych finalnie rozmów o reformę elekcji viritim.
W rozdziałach drugim, trzecim i czwartym, odnoszę się także do polityki rozdawniczej i nominacyjnej Zygmunta III. Szukam odpowiedzi na pytanie, czy młody król posiadał możliwości prowadzenia niezależnej polityki personalnej, czy też był ograniczony dominującą pozycją Zamoyskiego w Koronie i Radziwiłłów birżańskich na Litwie. Podczas skrupulatnej analizy nadań okazało się, że większość urzędów i królewszczyzn w Koronie trafiła w ręce ludzi powiązanych z kanclerzem. Jednakże w kilku istotnych przypadkach królowi udało się dokonać awansów dla osób, które mu odpowiadały i mogły stanowić oparcie dla jego rządów. W pierwszym roku panowania Zygmunta III duży wpływ na obsadę wakansów litewskich miał Krzysztof Radziwiłł „Piorun”. Niemniej i tutaj monarcha dokonał kilku nadań dla przedstawicieli kilku rodów, które w przyszłości mogły stać się zalążkiem stronnictwa regalistycznego. Prześledzenie nadań z tego okresu w połączeniu z sytuacją polityczną pozwala wysunąć wniosek, że król nie mógł i nie chciał na dłuższą metę zaakceptować dominującej pozycji Zamoyskiego i Radziwiłła.
W pracy wykorzystałem głównie dokumentację obrazującą aktywność króla, senatorów i szlachty. Badałem materiały związane z działalnością polityczną. przede wszystkim korespondencję, rozmaite dokumenty i pisma mające charakter publiczny (wychodzące z kancelarii królewskiej, projekty sejmowe, akta sejmikowe). Rozpoznałem materiały rękopiśmienne z polskich zasobów: Archiwum Archidiecezji Warmińskiej w Olsztynie, Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie, Archiwum Narodowego w Krakowie, Archiwum Państwowego w Gdańsku, Archiwum Państwowego w Lublinie, Biblioteki ks. Czartoryskich w Krakowie, Biblioteki PAU-PAN w Krakowie, Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu, Biblioteki PAN w Kórniku, Biblioteki Narodowej w Warszawie, Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu; z zagranicznych: Archivio Segreto Vaticano w Rzymie, Haus-, Hof- und Staatsarchiv we Wiedniu, Центральний Державний Історичний Архів України we Lwowie,  Львівська національна наукова бібліотека України ім. В. Стефаника oraz polonika z AGAD. W pracy wykorzystałem również edycje źródłowe i stare druki; w znacznej mierze były to zbiory korespondencji, kroniki, pamiętniki, konstytucje sejmowe, dziełka propagandowe, poezja okolicznościowa i pisma polityczne.
Głównym celem pracy było zweryfikowanie tez starszej historiografii o początkach rządów Zygmunta III w Rzeczypospolitej. Z jednej strony dominuje pogląd o nieudolności tego króla, jego niechęci do poddanych, odpowiedzialności za złe relacje z częścią elity senatorsko-dygnitarskiej oraz lekceważenie przez monarchę szlachty. Z drugiej strony, zarzuca się właśnie szlachcie obojętność wobec toczonych sporów. Opinie te, rozpropagowane 90 lat temu w książce Kazimierza Lepszego, Walka stronnictw w pierwszych latach panowania Zygmunta III, Kraków 1929, opierały się na bardzo ograniczonej bazie źródłowej, a mimo tego wciąż się utrzymują.
Szczegółowa analiza materiału źródłowego pozwoliła ustalić szereg nowych faktów, a także postawić nowe hipotezy i tezy. Poszerza to naszą wiedzę odnośnie biografii poszczególnych osób, genezy i znaczenia dorobku ustawodawczego sejmów, w końcu przebiegu oraz postanowień sejmików, zjazdów oraz konwokacji senatu z lat 1587–1589.

Dziedzic królewskiej purpury. Słowo i obraz w propagandowych działaniach Michała Kazimierza Radziwiłła " Rybeńki " względem przejęcia dziedzictwa Sobieskich 1 Streszczenie Michał Kazimierz Radziwiłł, zwany Rybeńko (1702–1762), szczycił się pokrewień-stwem z wieloma królewskimi i możnowładczymi rodami europejskimi. Pierwsze miejsce wśród wyróżnianych przez niego koneksji przypadło rodowi Sobieskich, z któ-rego wywodziła się jego babka Katarzyna Radziwiłłowa, siostra króla Jana III. Pragnąc wykazać swe pochodzenie, a jednocześnie podkreślić aspiracje do korony królewskiej, Michał Kazimierz starał się zawłaszczyć całą materialną, jak i duchową schedę pozo-stałą po tym rodzie. Sięgając po pamięć o rodzie Sobieskich, a nade wszystko o królu Janie, Radziwiłł próbował oddalić pretensje innych rodów do spadku, między innymi Sanguszków, Tarłów, Branickich, Jabłonowskich, Stuartów i de Bouillonów. Wojewo-da wileński i hetman wielki litewski budował swój autorytet za pomocą wielorakich środków przekazu, do których zaliczyć należy zlecenia architektoniczne (na przykład krypta Radziwiłłów w Nieświeżu, restauracja nagrobków Sobieskich w Żółkwi), zle-cenia artystyczne (tworzenie galerii portretowej rodu, zamówienia w manufakturze gobelinów), piśmiennictwo (modlitewniki, genealogie, panegiryki). Wszystko to miało ukazać potęgę i chwałę tego litewskiego magnata oraz całego jego domu.

The history of prostitution has been studied in the world historiography for a long time. This theme has not included in the general history of the Grand Duchy of Lithuania because of its taboo and weak representation in sources. The phenomenon of prostitution is very ancient. It is determined as an act or a retraction in sexual intercourse for money. The prostitution was an essential part of life of many cities and also closely connected with an army. Women worked at brothels or as an individual prostitute. They could get into profession by different ways and sometimes it was against their will. Prostitutes were treated as marginal people. They destroy accepted ideals of a wife and a mother. But we could not say that prostitutes were persecuted in the GDL. They were an essential part of inhabitants. The nobility and clergy used their service.

The subject of this source edition are two military registers of the army of the Grand Duchy of Lithuania from the period of the Polish-Muscovite War (1609–1618). The first document, kept in the division of the II Warsaw Archive of the Radziwills of the Central Archives of Historical Records in Warsaw, was probably prepared before the 1615 Sejm session. It is a list of cavalry and infantry units deployed in Livonia, in frontier castles of the Grand Duchy of Lithuania, in Smolensk, and in a camp near Orsha. The second document being published makes part of a manuscript number 321/2 from the fond no. 971 at the National Library of Russia in Sankt Peterburg. The register was probably an addendum to a letter of Great Lithuanian Hetman Jan Karol Chodkiewicz to Field Lithuanian Hetman Krzysztof II Radziwiłł written on 3 June 1615. It is a corrected and supplemented register of the Lithuanian troops, the draft version of which was presented by Hetman Chodkiewicz at the end of March or early April to King Sigismund III Vasa in Warsaw. The document contains information not only about the composition and number of the Lithuanian troops in the spring of 1615, but also about the number of planned recruitments and related problems of the size reduction of the army. The two registers are mutually complementary and together with a preserved correspondence make a valuable contribution to the research into the organisation and number of the Lithuanian army in the first half of the seventeenth century.

Темчин С.Ю., Арабский «Танвир аль-микбас мин тафсир Ибн Аббас» как источник польского перевода Корана по рукописям литовских татар XVII–XX вв.: суры 1-я (Аль-Фатиха) и 36-я (Йа Син), in Krajewska M., Kulwicka-Kamińska J., Szulc A. (eds.), Święte księgi judaizmu, chrześcijaństwa i islamu w słowiańskim kręgu kulturowym, t. 1: Księgi wyznawców islamu. Kitabistyka, Toruń, 2016, s. 95–119.

In this book, we analyzed properties of organization of diplomatic relations in the Grand Duchy of Lithuania after the Union of Lublin, which established a common foreign policy and produced significant changes to the conditions of diplomatic activities; formal and informal organizational practices of the diplomatic activities in the Grand Duchy of Lithuania; examined the decision making process in regards to the preparation of diplomatic missions, the appointment of diplomatic representatives, meeting foreign diplomatic missions, the competences of the officials of GDL in this sphere, so to identify the main organizers of these activities

Propozycja scenariusza lekcji dla klasy IV szkoły podstawowej, odpowiadającego nowej podstawie programowej, a zarazem rozwijającego myślenie historyczne i pokazujące warsztat naukowy historyka. Lekcja oparta jest o krytyczną analizę podręcznika w oparciu o strategię Opening Up the Textbook Sama Wineburga (https://teachinghistory.org/best-practices/teaching-with-textbooks/19438) oraz o dyskusję o kryteria doniosłości historycznej.

Jestem dydaktykiem historii z praktycznymi doświadczeniem w pracy w szkole podstawowej, a prywatnie – mamą czwartoklasisty. Projekty scenariuszy lekcji, zamieszczane na Academia.edu, są odpowiedzią na nową podstawę programową i wątpliwości, zgłaszane do niej przez nauczycieli. Proponuję rozwiązania, które koncentrują się na pracy historyka, a nie na przedstawieniu listy faktów do przyswojenia – zgodnie z założeniami współczesnych międzynarodowych badań nad edukacją historyczną. Stopniowo będą pojawiać się kolejne scenariusze. Jeśli zdecydujecie się Państwo je zrealizować w pracy z uczniami, będę wdzięczna za informację zwrotną: co się sprawdziło, a co wymagałoby zmian.

Czasy bezkrólewi stanowiły niezwykle ważny element ustrojowy w historii polityczno-społecznej Rzeczypospolitej, a dla szlachty i magnaterii były sygnałem do podjęcia działań, które w przyszłości mogły przyczynić się do osobistego awansu, rozwoju kariery urzędniczej i uzyskania nowych majątków ziemskich. Przez wielu traktowane były jako okresy niezwykle groźne ze względu na pozostawienie państwa bez króla, który stanowił istotną część systemu sądowniczo-administracyjnego i zapewniał jego równowagę. Szlachta przez dziesięciolecia wypracowywała jednak metody działań, których celem było usprawnienie funkcjonowania instytucji czasu bezkrólewia oraz zabezpieczenie państwa przed wrogami zewnętrznymi. Z interregnum łączył się oczywiście problem wyboru nowego władcy. Powodowało to intensyfikację aktywności politycznej szlachty, zwłaszcza magnatów, którzy w koronacji popieranego przez siebie kandydata upatrywali możliwości rozszerzenia swoich wpływów politycznych, zdobycia nowych urzędów i intratnych ekonomii.