Suoma sámediggeválggaid evttohasain stuorámus oassi oaivvilda, ahte sámediggelága ferte ođasmahttit dán válgabajis dohkkehuvvon evttohusa mielde. Dát boahtá ovdan Yle Sámi dahkan gažadeamis. 34 evttohasas válgagažaldagaide ja -čuoččuhusaide vástidedje 31 evttohasa.
Yle Sápmi jearai evttohasain, ahte galgágo sámediggelága ođasmahttit nu, ahte jienastanvuoigatvuođa ja válgagelbbolašvuođa giellakritera viiddiduvvo njealját bulvii, nu gohčoduvvon lappalašparagráfa sihkkojuvvo eret ja sámegielddaid áirasiid dihtoearri geahpeduvvo.
Sámediggelága ođasmahttima guottihedje oktiibuot 20 evttohasa ja sii leat Asko Länsman, Anu Avaskari, Tauno Ljetoff, Leo Aikio, Veikko Feodoroff, Tuomas Aslak Juuso, Markku Porsanger, Maarit Kiprianoff, Armi Palonoja, Janne Hirvasvuopio, Karen-Anni Hetta, Inka Musta, Margareetta Suoninen, Leena Niittyvuopio-Jämsä, Anni-Sofia Niittyvuopio, Pirita Näkkäläjärvi, Anne Nuorgam, Anni Koivisto, Ulla-Maarit Magga ja Pentti Pieski.
Dálá áirras ja válgaevttohas Anu Avaskari lei mannan skábmamánus dohkkeheamen Sámedikki evttohusa sámediggelágas. Avaskari lea ain seamma oaivilis, ahte sámediggelága galgá ođasmahttit ja gielddaid dihtoeriid geahpedit evttohusa mielde.
– Dát lea mearkkašahtti buorádus demokratiija dáfus ja danin lean dorjon láhkaevttohusa. Lappalaščuoggá sihkkun lea stuorra váttisvuohta, muhto lága ferte oažžut ovddosguvlui ja dálá láhka lea boarásmuvvan ja heitot. Kompromissaid lea bággu dahkat, oaivvilda Avaskari Yle Sámi gažadeamis.
Ođđa evttohas Markku Porsanger mielas sápmelaččat leat vuordán ođastusa juo áibbas beare guhká.
– Dál lea juo áigi oažžut ođastusa čađa, dadjá Porsanger.
Maarit Kiprianoff oaivvilda, ahte dán válgabajis dohkkehuvvon evttohus lea buorre. Son doarju giellakritera viiddideami, lappalaščuoggá sihkkuma ja gielddaid dihtoeriid geahpedeami.
– Sávašin, ahte dihtoeriid sihkkun aktivere sápmelaččaid jienastit aktiivvalaččat iežas gieldda evttohasaid Sámediggái, oaivvilda Maarit Kiprianoff.
Inka Musta oaidná, ahte láhkaevttohus ii leat dievaslaš, muhto buoridivččii dili go veardida dan dála sámediggeláhkii.
– Láhkaođastus lea leamašan barggu vuolde juo badjel 12 jagi. Dál lea áigi viimmat loahpahit dan proseassa ja ođasmahttit lága. Lea áigi, ahte mii sámit besset bargat eará áššiiguin, go láhkaođastusain mii beare joatkašuvvá jagis nubbái, dadjá Inka Musta.
Gielddaid dihtoearit, giellakritera ja lappalaščuokkis gahket
Sierraoaivilis sámediggelága ođasmahttimiin leat Juha Petteri Alakorva, Matti Aikio, Pigga Keskitalo ja Veijo Niittyvuopio. Njealji vástideaddjis golmmas leat dálá Sámedikkis mielde.
Dálá Sámedikki áirras ja evttohas Juha Petteri Alakorva ákkastallá oainnus dáinna, ahte gielddaid dihtoeriid galgá seailluhit. Várreáirras ja evttohas Matti Aikio fas oaivvilda, ahte giellakritera ii galgga viiddidit.
Dálá áirras ja válgaevttohas Pigga Keskitalo deattuha, ahte ášši juohká oaiviliid ja dan ii galggašii gieđahallat gáržžet.
– Olbmuid identitehtaid ja máŋggaid jienaid berrešii gudnejahttit. Olles sámediggelága berrešii guorahallat ja árvvoštallat kritihkalaččat ja čoavdit olles čuolmma áibba eará vugiin, vástida Keskitalo Yle Sápmái.
Ođđa evttohas Veijo Niittyvuopio mielas sámediggelága ii galgga dohkkehit, muhto lága galgá divvut. Niittyvuopio oaivvilda, ahte lappalašparagráfa sihkkuma váikkuhusain galggašii dahkkojuvvot obalaš čielggadeapmi.
Čieža evttohasas ii leat čielga oaivil
Čieža evttohasas ii lean čielga oaivil áššis. Aslak Pekkala, Sámmol Lukkari, Kari Guttorm, Marjaana Aikio, Mari Gauriloff, Tinja Semenoff ja Kari Toivo Lukkari ákkastalle oaivileaset iešguđet láhkai.
Dálá sámedikkeáirras ja evttohas Aslak Pekkala mielas lágas lea ain olu divvumuš.
– Láhkabarggus eai leat váldán doarvái bures vuhtii historjjás dáhpáhuvvan áššiid sámegiela manaheami oasil, oaivvilda Pekkala.
Várreáirras ja evttohas Sámmol Lukkari fas lea gielddaid dihtoeriin ovttaoaivilis dohkkehuvvon evttohusain, muhto eará áššiid oasil evttohusas leat váttisvuođat.
Marjaana Aikio fuomášuhttá, ahte sámegielddaid áirasiid dihtoearri ii galgga geahpeduvvot. Kari Guttorm fas ii lean vel oahpásmuvvan láhkaevttohussii.
Kari Toivo Lukkari fas seailluhivččii sámediggelágas lappalaščuoggá. Tinja Semenoff ii jáhke, ahte láhkaođastus manašii dálá hámis čađa. Semenoff oaivvilda, ahte láhkii fertešii dahkat rievdadusaid ja dárkkálmuhttimiid, vai dat bálvalivččii sámevuođa ja sápmelaččaid guhkit áigodagas.
Evttohasain Nilla Tapiola, Marko Katajamaa ja Niko Valkeapää eai searvan Yle Sámi gažadeapmái.
Mannan čavčča dálá Sámediggi dohkkehii láhkaevttohusa čielga eanetloguin 15–3. Suoma ráđđehus áigu addit evttohusas ođđa sámediggeláhkan dohkkehuvvon evttohusa mielde juovlamánus.
Oahpásmuva evttohasaide ja sin ákkastallamiidda dáppe.