Edebiyat Sosyolojisi

Özet
Geçmişten bugüne tufan hadisesi edebî metinlerde önemli bir yer tutar. Tufan hadisesinin işlenişi yazarların kaynaklarına göre değişiklik gösterse de cezalandırma, arınma ve yeniden doğuş bu eserlerde ortak motif olarak geçer. Modern Türk edebiyatının önemli yazarlarından Mustafa Kutlu’nun Tufandan Önce hikâyesinde Nuh Tufan’ını imleyen birçok metaforun eserin dokusuna ustaca yerleştirildiği görülür. Yazarın kaynaklarının İslamî olması dolayısıyla, eserdeki sembolik unsurlar, göndermeler ve anıştırmaların Kur’an-ı Kerim’deki kıssa, anekdot ve ayetlerle ilintili olduğu görülür. Başka eserlerinde de siyaset ve toplum ilişkisine yer veren yazar, Tufandan Önce hikâyesinde siyasî yozlaşmayı ayrıntılı olarak işler; bir Anadolu kasabasındaki durumla Nuh tufanı arasında benzerlik kurar. Bu çalışmada Tufandan Önce hikâyesi siyaset-toplum ilişkisi bağlamında değerlendirilip Anadolu kasabasındaki durumla Hz. Nuh’un kavmi ve tufan hadisesi arasındaki benzerlikler üzerinde durulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Hikâye, siyaset, tufan, kasaba, metinlerarasılık 

Abstract
From past to present, the flood takes an important place in literary works. Even the discussion of the flood event differs in accordance with sources of writers; punishment, salvation, and rebirth are common motifs in these works. In one of the distinguished writers of Turkish literature Mustafa Kutlu’s story Tufandan Önce, it is seen that many metaphors which refers to the flood of Noah are placed skillfully. Due to the writer’s sources are Islamic, it is seen that symbolic elements, implications and allusions in his work are related to stories, anecdotes and verses of Quran. The writer, who gives place to the relationship between politics and society in his other works as well, discusses political corruption in story Tufandan Önce in detail. He makes an analogy between the situation in an Anatolian town and the flood of Noah. In this paper, the story Tufandan Önce firstly has been examined in term of relationship between politics and society, and then the similarities between the situation in the Anatolian town and the people of Noah and the flood have been discussed. 
Keywords: Story, politics, the flood, town, intertextuality

ÖZ: Bu çalışmada unutulmuş yazarlarımızdan biri olan İrfan tarafından kaleme alınan ve 1912’de yayımlanan Matmazel Anjel adlı roman incelenmiştir. Roman; kurgusu, konusu ve barındırdığı örtük iletiler göz önüne alındığında “Türk Tarihinde Ermeni Meselesi” açısından dikkate değer bir öneme sahiptir. Romanın başkişisi Sitrak isminde bir Ermeni gencidir. Bu genç merkeze alınarak kurgulanan ve yaklaşık otuz yıllık zamana yayılan aşk acısı, romanın temel/görünür konusudur. Fakat arka planda Ermeni vatandaşlar ile Osmanlı Devleti arasında giderek çıkmaza giren ilişkiler ve II. Meşrutiyet’in ilanıyla gelen hürriyet gündeme taşınmıştır. Böylelikle kurgu itibariyle gerekli görülen yerlerde örtük iletiler üzerinden Ermenilere bir Türk yazarın -İrfan’ın- mesajları gönderilmiştir. Romanın yayım tarihinin, 1915’te yaşanan “Ermeni Tehciri”nden üç yıl öncesine denk gelmesi de eseri Türk edebiyatı araştırmalarıyla ilgili olarak daha önemli ve değerli kılmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Türk edebiyatı, Türk romanı, Türk romanında Ermeniler, edebiyat sosyolojisi, roman-toplum ilişkisi.

ABSTRACT: In this study, the novel Madmazel Anjel written by an author called Irfan and published in 1912, was analysed. Upon the consideration of its fiction, theme, implied messages, the novel is of great prominence in terms of “Armenian Issue in Turkish History”. Main character of novel is an Armenian juvenile called Sitrak. Main / apparent theme of the novel is pangs of love in which this juvenile stands at the centre and which spans for a period of nearly 30 years. Yet, in the background, relations between Armenian citizens and Ottoman Empire heading through an impasse day by day and independence as a consequence of II. Constitutional Monarchy are highlighted; thus, allowing to direct a Turkish author’s –Irfan’s– views to Armenians via implied messages wherever seen necessary as from fiction. The fact that the date of publication comes up to the three years of Armenian Removal Act in 1915 makes the novel more important and valuable with respect to Turkish Literature studies.
Keywords: Turkish Literature, Turkish Novel, Armenians in Turkish Novel, Sociology of Literature, Novel – Society Relations.

Târihçiler, çalışmalarında en yüksek verimi sağlayabilmek için, üzerinde çalıştıkları konuların belirli dönemler içinde ele alınmasından yana. Bu dönemler, târihe ilişkin yapılagelen tasniflerdir. Târihçilerin kullanageldiği tasnifler arasında en yaygın olanı Cellarius'ün tasnifidir. Cellarius, yazının bulunmasından önceki döneme prehistorik çağ; sonraki döneme ise târihî çağlar der. Prehistorik çağı, kendi içinde iki döneme ayırır; taş devri ve mâden devri. Taş devrini de kendi içinde üç döneme ayırır; paleolitik çağ, mezolitik çağ ve neolitik çağ. Mâden devrini de kendi içinde üç döneme ayırır; bakır devri, tunç devri ve demir devri. Târihî çağları ise kendi içinde dört döneme ayırır; eski çağ, orta çağ, yeni çağ ve yakın çağ. Ben de bu tasnife sâdık kalarak burada, medeniyetlerin doğuşunu ana hatlarıyla inceleyeceğim. Bunu yaparken de paleolitik çağdan başlayacağım.

Giriş İnce Memed, Türk Edebiyatı'nın büyük hikâye ve romancısı Yaşar Kemal'in ilk eseridir. Yazar daha sonra kitabın devamı niteliğinde üç roman daha yazmıştır. Roman, ilk olarak Cumhuriyet gazetesinde bölümler halinde yayınlanmış ve Kemal, bu romanıyla 'Varlık Roman Armağanı'nı kazanmıştır. İnce Memed, otuz iki yıllık bir zaman dilimi içinde yazılmış dört ciltlik bir eserdir. Bu çalışma; İnce Memed romanının yazımı, tahlili, konusu, özeti, romanın karakterleri, dil ve üslubu, etkileri; Yaşar Kemal'in hayatı, etkilendiği ve etkilediği kişiler/ akımlar hakkında bilgiler vermeyi amaçlamaktadır. Yaşar Kemal, İnce Memed romanında Anadolu'nun Çukurova bölgesinde yaşanan toplumsal olayları epik ve destansı anlatımı ile ele almıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarında Çukurova'nın bu köyü kendi kaderine terk edilmiş, eşraf ve ağalar tarafından sömürülmektedir. Romanın öyküsü Anadolu ve Çukurova halkının geri kalmışlığı, cehaleti, sefaleti ve ağaların yöreye hâkim olması üzerinde oluşturulmuştur. Çukurova köylüsü baskıya maruz kalan, mecbur bırakılan bir halde bir kurtarıcı beklemektedir. Hükümetin duyarsızlığı yüzünden haksızlıkları önlemek ve zalimleri cezalandırmak için birine ihtiyaç vardır. Bu görev ağalık sistemine başkaldıran kurtarıcıya, İnce Memed'e düşmüştür. Roman Cumhuriyetin ilk yıllarında toplumsal bir yara olan köylü-ağa ve köylü-yöneticiler çatışması üzerine kurulmuştur. Yaşar Kemal 1

Özet
Su kültü, Türk kültüründe çok eski dönemlerde var olup temeli “yer-su” inanışına dayanır. Kültlerle ilgili inanış ve uygulamalara, sözlü anlatım ürünlerinde temel motifler olarak rastlanır. Modern Türk anlatılarında da “su”yun, motif/izlek olarak metnin kurgusunda işlevsel olarak kullanıldığı görülür. Mustafa Kutlu’nun Beyhude Ömrüm hikâyesinde su motifi, hikâyenin kurgusunda oldukça işlevseldir. Hikâyede kahraman/Yadigâr “Islak Kaya”nın varlığından yıllardır haberdar olmakla birlikte, kayanın içinde suyu barındırdığını fark edince, hedef belirler. Masal kahramanları gibi hedefine ulaşmak için plan yapar. Onun Islak Kaya’yı yarıp içindeki suyu çıkarması masal kahramanlarının yolculuğunu andırır. O da masal kahramanları gibi bazı engellerle karşılaşır, aklını kullanarak ve yönlendiricilerinin de destekleriyle hedefine ulaşır. Islak Kaya’nın öneminin fark edilmesiyle kaderine terk edilen kıraç topraklar aslına uygun olarak kullanılıp yeniden doğar. Mustafa Kutlu hakkında daha önce yapılan çalışmalarda Beyhude Ömrüm hikâyesindeki folklorik unsurlara değinilmemiştir. Beyhude Ömrüm hikâyesi hakkında özgün bir çalışma yapan Hatice Altunkaya, hikâyeyi sadece Greimas’ın “Eyleyenler” modeline göre incelemiştir. Bu yazıda ise Beyhude Ömrüm hikâyesindeki kahramanın suyun ardındaki mücadelesinin masal kahramanlarıyla benzerlik ve farklılıkları üzerinde durulduktan sonra, hikâye, arketipler ekseninde değerlendirilmiştir. Su kültü etrafında oluşan folklorik unsurların, metnin dokusuna nasıl yerleştirildiği tespit edilip yorumlanmaya çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler: su kültü, arketip, yeniden doğuş, masal, modern anlatı

The travel of the protagonasit in search of water
in story Beyhude Ömrüm/[My Futile Life]
Abstract
Water cult has been existed since ancient time periods and it based on “ground-water” belief. As the basic motif, beliefs and practices associated with cult have been found in oral expression. In modern Turkish narratives, the using of “water”, as a functional motif/theme in fiction of text, is seen as well. Water motif in Beyhude Ömrüm, Mustafa Kutlu’s story, is fairly functional in the fiction of the text. In the story, the protagonist Yadigâr, along with being aware of the existence of “Islak Kaya” [The Wet Rock] for years, takes it as aim when he realized that the rock contains water within it. He makes plans in order to reach his aim such as heroes in tales. His act to cleave The Wet Rock and take out the water inside reminds travels of tale heroes. He, such as tale heroes, encounters some obstacles, but he reaches his aim by the support of his helpers and using his brain. By realizing the importance of The Wet Rock, the waste lands, which were left to their fate, are started to be used compatible with their original aim, and the lands begin to run dry regenerate. Folkloric elements in the story Beyhude Ömrüm were not mentioned in previous works on Mustafa Kutlu. Hatice Altunkaya, who has an original work on the story Beyhude Ömrüm, has examined the story only acording to the actant model of Greimas. In this paper, after stressing similarities and differences between the acts of the protagonist of Beyhude Ömrüm in search of water, and of tale heroes, the story has been examined in terms of narration and archetypes. It has been determined how the folkloric elements, which are formed around the water cult, were located in texture of the text, and it has been analyzed.
Key Words: water cult, archetype, rebirth, tale, modern narrative

Dil, kültür ve toplumsal değişme kavramları birbiriyle bağlantılı ve etkileşim içinde olup sosyolojik bir analize tabi tutulabilirler. Bu kavramları bir arada görüp değerlendirilebileceğimiz yer hiç kuşkusuz edebi metinlerdir. Toplumsal değişmenin etkilerinin önemli sonuçlar doğurduğu ve ülkemiz açısından bu durumun yoğun yaşandığı dönem 1950 sonrasıdır. Bu hızlı değişim dönemlerini hikâyelerinde merkeze alarak işleyen yazar Mustafa Kutlu ve Kutlu Beşlemesi şeklinde tanımlanan 1979-1990 yılları arasında yazdığı beş eseri inceleme konumuz olmuştur. Edebiyat Sosyolojisi sınırları içinde, nitel içerik analizi yöntemini kullanarak Kutlu Beşlemesi incelenmiştir. Beşleme, Yokuşa Akan Sular (1979), Yoksulluk İçimizde (1981), Ya Tahammül Ya Sefer (1983), Bu Böyledir (1987) ve Sır (1990) adlı eserlerden oluşmaktadır. Beşleme; dil, kültür ve toplumsal değişme kavramları çerçevesinde incelemeye tabi tutulmuştur. Analize, değer kavramı da eklenerek yazarın, değerler bütünü diyebileceğimiz dünya görüşünün hikâyelere nasıl yansıdığı ile dil, kültür ve toplumsal değişmeyi aktarış biçimi analitik bir perspektifle ele alınmıştır. Sonuç olarak; dil temelinde yazarın ve toplumun karşılıklı etkileşim içinde olduğu ve bunu hikâyelere yansıttığı tespit edilmiştir. Yazar, hikâyelerini sahip olduğu değer yargısı bağlamında modernlik karşısında dini ve kültürel değerleri merkeze alarak okuyucuya -topluma- aktarmak niyetinde olduğundan söz konusu analizde merkezi kavramlar olarak seçilen dil, kültür ve bunların bir arada bulunduğu eserler toplumsal değişmenin yansıma yeri olarak incelenmiştir.

Oğuz Atay’ın “Demiryolu hikâyecileri-bir rüya” adlı hikâyesinde, okura alışılan demiryolu istasyonlarından ve anlatılan istasyon-tren hikâyelerinden farklı bir dünya sunulur. Hikâyede mekân ve kişilerin kurgusal bağlamda fiziksel realiteyle ilişkisi kadar yaşananların sıra dışı görüntüsü, hikâyenin okura iletmek istediği mesajı istasyon ve tren bağlamında güçlü bir sosyal ve sanatsal eleştiriye taşır.
Hikâyenin tren, tren istasyonu, seyyar hikâyecilik gibi ana düğümler üzerinden kurgulanması, hikâyede geçen seyyâr hikâyecilerin yazdıkları kısa hikâyeleri geçinebilmek adına tren yolcularına pazarlamaya çalışmaları, bu esnada yolculardan aldıkları geri bildirimler, istasyon şefinin yazılan her hikâyeyi resmi bir belge gibi kaydetmesi gibi meseleler, sanatın sosyal realiteler karşısında bir yandan maruz kaldığı engellere diğer yandan mücadelenin sanatçıda oluşturduğu yabancılaşmaya temas eder. Bu bakımdan tren, yolculukla hayatın akışında kalan toplumun; istasyon, bu akışı sağlayan otoritelerin; üç hikâyeci ise üretim, tüketim ve otorite kaygılarının en derin sancısını yaşayan asıl yolcuların mekânları olarak hikâyeye yerleşir. 
Bir ara durak olan tren istasyonu ve hikâyecilerin sanat pazarını oluşturan trenler-yolcular üçgeni çalışmada, üretim-tüketim mekanizmaları ve sanatsal yaratım süreçleri bakımından incelenecektir. Böylece okuruna beklenilen yol, yolculuk ve yolda olmak nostaljisini yaptıramayan hikâyede, tren ve istasyonun oluşturduğu edebî ve sosyal eleştirinin gerekçeleri tartışılacak, anlatıcının bir sanatçı duyarlılığıyla görmek hatta yaşamak istediği düşün/rüyanın izleri sürülmeye çalışılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Oğuz Atay, Tren, Tren İstasyonu, Sosyal Eleştiri, Sanat.

Öncelikle elinizdeki eser dilbilgisi kitabı değil bir felsefe kitabıdır. Bu eserin metodolojisini belirleyen disiplin filoloji değil, felsefe üslubudur. O sebeple kitap dilci felsefe yapma derdiyle yola çıkmıştır. Eserimiz, Türkçenin varlık(ontoloji)  ve bilgi(epistemoloji) hakkında, , yetkin olup olmadığını açıklamaya çalışmakla ilgilenmektedir. Birçok insan bunun ideolojik bir milliyetçilik faaliyeti olduğunu düşünebilir. Aslında bu çalışmayla hedeflenen şey, Türkçenin kendi kültürel kurgusu ve varoluşu hakkında hiç düşünülmemiş olduğunun keşfedilmesini sağlamak ve bu yolla dizilimsel(sentaktik) ve yapısal(morfolojik) incelemelere hapsedilmiş anlam-bilimsel(semantik) dehlizlerini derinleştirerek antropolojik ve sosyolojik çalışmalara ışık tutabilmektir. Kim bilir belki bu yolla Türkçeye ait kelime ve cümle yapılarının, anlamlarının ve kullanımlarının zaman içinde uğradığı değişikliğin, bizlere tecrübeye dayalı bir tarih bilinci verip vermeyeceğini tartışmış oluruz. Kaldı ki eserin Antropoloji, Sosyoloji sapaklarına sapmasına hiç müdahil olmadık. Yolda kaybolacaksak da kaybolalım bakalım dedik ve ortaya farklı iddialar zinciri çıkmış oldu. Aslında ciddi iddialarda bulunduk ve bu eser, bizi, daha şimdiden ikinci eser için yola çıkardı. O sebeple bu eserimiz dil-bilim ve dil felsefesi haricinde bir yöntem arayışı yani dilci felsefe etkinliğidir. Bu etkinliğin merkezi de konumuz gereği Türkçedir.
Kelimelerin tarih içerisinde izlediği anlam değişiklikleri(pragmatiks), bize yeni bir tarih metodolojisi imkânı sunduğu gibi ait olduğu dilin arkeolojisini de yapma imkânı sağlar. Maalesef tarih bilincimiz, daimi olarak muzaffer olaylar ve diğer kültürler karşısında elde edilmiş bir takım başarılardan ele alınarak yorumlandığı için olgular yerine olaylar tarihiyle ilgilenmek zorunda kalıyoruz. Böylece dil-bilimsel manada kavramlarımızın tarihsel seyrini gözden kaçırırken, onun inşa ettiği düşüncelerimizin de seyrini gözden kaçırıyoruz. O sebeple bu eserin amacı Türk düşüncesinin belirginleşmesi açısından, olaylar yerine olgularla ilgilenmek ve tarihi süzgeç içinde düşünceyi işleme biçimini berraklaştırarak, onun, felsefe ve bilim imkânı sağladığına dikkat çekmektir. Türkçe hakkındaki önyargıların da sebebini tahlil etmektir. Biz bu eserimize çok güveniyoruz. Okuyucuya da keşif imkânı sunabileceğimi düşünüyoruz. İspata ihtiyaç duyulan şüpheleri ise örgütleyebileceğimizi ifade ederken,  gramer ve kelime yapısının sadece kullanım olarak ezberle tüketildiğini, hâlbuki anlamına vakıf olunduğu anda felsefe ve bilim dünyasında devrim ile karşılaşmanın kaçınılmaz olduğunu iddia ediyoruz.

Bu eser dil antropolojisi bağlamında Dilci Felsefe tkinliği olarak Türkçe merkezinden hareketle labarotuvar çalışması yapan yeni bir Sosyal Bilimler denemesidir.

Tarık Buğra’nın Küçük Ağa ve Firavun İmanı romanları üzerinden, yazarın Anadolu’ya bakışını ve Anadoluculuk düşüncesi ile ilişkisini ele almayı amaçlayan bu çalışmada, Buğra’nın ilgili romanlarından sonra Anadoluculuk akımından bahsedilecektir. Sonrasında ise Buğra’nın bu akımın temsilcisi olarak kabul edilen isimlerle ilişkileri, Buğra’nın romanlarında bu isimlere yer vermesi ve bu isimlerin Buğra’nın romanlarına yaklaşımları değinilecek diğer konuları oluşturmaktadır. Sonuç kısmında ise Buğra’nın Anadolucu isimlerle benzerlik gösterdiği ve farklılaştığı noktalara yer verilecektir.

Ölmeye Yatmak" is the first book of Ağaoğlu"s triolgy "Dar Zamanlar". The novel tells us the story of Aysel and her contemproraries until 1968s, who were grown in the direction of Ataturk revolutions and raised in the social and economical turmoil after the Second World War and eventually found themselves in a cultural dilemma and day by day divided into ideological camps.

Bu çalışmanın amacı, 1960 baharında Demokrat Parti iktidarını devirmeye yönelik bir örgütlenme ve eylemlilik çabası içindeki öğrenci hareketi ile dağınık ve güçsüz durumdaki komünist hareketin dönemin atmosferi içindeki konumlarını ve bu iki hareketin temasını olanaksız kılan koşulları Bir Gün Tek Başına’daki işlenişinden yola çıkarak açıklamaktır. Çalışma boyunca, metnin estetik yönüne ilişkin değerlendirmelerden kaçınılmış, edebiyat sosyolojisinin sınırları içinde hareket edilmiştir. Roman kişilerinin, romandaki temel mesele ve tartışmaların gerçek hayattaki karşılığı, tarihsel ve sosyolojik kaynaklara başvurularak incelenmiş ve yazarın birçok yönden gerçekliğe sadık kaldığı kanaatine varılmıştır. Romanda, üniversite gençliğinin, öğrenci hareketini mobilize etmekte yetersiz kalan yasal öğrenci kuruluşlarına alternatif örgütlenme arayışları sırasında yaşanan tartışmalarda açığa çıkan örgütlenme pratiğine ve sol düşünceye yönelik yaklaşımları, eylemlilik anlarında belirginleşen siyasal tutum ve konumlanışları ayrıntılı bir biçimde anlatılmaktadır. Ayrıca, Türkiye Komünist Partisi geleneğine mensup dar bir çevreye karşılık gelen komünist hareketin ise sol siyasetin meşruiyet zemininden ve toplumsal tabandan yoksun olması nedeniyle gençliğin dinamizmine yön çizme olanağı bulamadığı ve öğrenci ayaklanmasını uzaktan izlemekle yetindiği ortaya konmaktadır.

          Anahtar kelimeler: Bir Gün Tek Başına, öğrenci ayaklanmaları, öğrenci hareketleri, TKP, 27 Mayıs

Bu çalışmada ünlü İngiliz romancı George Orwell’ın “1984” adlı distopik romanı sosyolojik olarak incelenmiştir. Romanın ana gövdesini oluşturan ideal toplum tasavvurları, gelecek toplumlarının totalitarizme dönüşme potansiyelleri çerçevesinde değerlendirilmiştir. İnsanoğlu yaşamının ilk anından bu yana içerisinde yaşadığı dünyayı değiştirme ve kendine yaşam alanı oluşturma gayesi içerisinde olmuştur. Bu çaba onu hem fiziksel hem de zihinsel açıdan geliştirmiştir. Böyle bir çabanın ürünü olan ütopyalar da onun daha iyi bir yaşam sürme isteğini, ideallerini ve arayışlarını dile getirmektedir. Bu ideallerinde her yönüyle daha iyi, daha güzel veya daha müreffeh bir toplum ya da dünya sistemi tasarlanmakta olduğu söylenebilir. Bu romanda totaliter yaklaşımlarla bireyler üzerinde tahakküm kurulduğu; bireysel ve toplumsal farklı kimliklerin benzeştirme çabası içinde yok edildiği; düşünmeyen ve sorgulamayan bireylerin arzulandığı; adalet, özgürlük ve eşitliğin dağılımının toplumun tüm kesimleri için mutluluk üretemediği yaşam alanları resmedilmiştir. Ayrıca iktidarın sosyal adalet, eşitlik ve özgürlük alanlarını daraltarak tahakküm aracı haline dolayısıyla totalitarizme dönüştürmesi distopik bir toplum kurgusunun korku ve zorbalık üretme potansiyellerine karşı uyarılar içermektedir. İncelenen bu romanda iktidarlarca tasarlanan dünyanın uzunca bir süre varlığını koruyamadıkları görülmektedir. Orwell’ın bu eseri yazdığı dönem ve gelecek için iktidar gücünün totalitarizme dönüşmesini ve buna bağlı olarak yaşanılan sorunlar hakkında gelecek toplumlarına önemli projeksiyonlar sunmakta, yerinde sosyolojik tespitler ve uyarılar yaptığını görülmektedir.

Orhan Pamuk’s novel named Masumiyet Müzesi intended being a world classic is a novel both modernist and postmodernist.  We can use the reflective methods of deconstruction and reconstruction for reading Masumiyet Müzesi with regard to Postmodernist Structural Criticism. At the first phase we will read the novel in the context of “text and critic/reader centered” approach; at the second grade in the context of “biographical and sociological centered” approach. It will put forward in this study the postmodernist and auto-biographic practices of Orhan Pamuk and his approaches of term-museum-literately sociology at İstanbul centered novel writing.

Özet
Aka Gündüz Meşrutiyet ve Cumhuriyet dönemlerinin önemli yazarlarındandır. Bu dönemlerdeki sosyal, siyasî değişimler onun eserlerine doğrudan yansımıştır. Aka Gündüz roman, hikâye ve tiyatrolarında olaylar ve kişiler aracılığıyla toplumu eğitmeye
çalışmış, toplum sorunlarına çeşitli çözümler önermiştir. Bu bakımdan onun eserlerinde çok fazla sosyolojik malzeme bulunmaktadır. Bu çalışmada Aka Gündüz’ün roman, hikâye ve tiyatrolarında işlediği sosyal meseleler incelenmiştir. Çalışmanın I. (giriş) bölümünde edebiyat-toplum ilişkisi üzerinde durulmuştur. II. Bölümde Aka Gündüz’ün Roman, Hikâye ve Tiyatrolarında işlenen sosyal meseleler “Hayat Mücadelesi ve
Kadın, Çocuk ve Eğitimi, Savaş Karşısında Toplum, Toplum Hayatı ve Değerlerde
Yozlaşma” alt başlıkları altında değerlendirilmiştir. Eklerde yer alan Tablo 1 Aka
Gündüz’ün Roman, Hikâye ve Tiyatrolarında işlediği sosyal meselelerin türlere göre dağılımını, Tablo 2 yıllara göre dağılımını göstermektedir.
Anahtar Kelimeler: Aka Gündüz, roman, hikâye, tiyatro, toplum, sosyal mesele, kadın, çocuk, eğitim, savaş, yozlaşma.

ABSTRACT
Aka Gündüz is one of the important writers of periods ofConstitutional Monarchy and Republic. Social and political alterations in these periods took place in his works directly. Aka Gündüz tried to educate society through events and characters in his novels, stories and plays, suggested some solutions to social problems. This dissertation examines social problems which Aka Gündüz dealed with in his novels, stories and
plays. The first chapter (introduction) deals with relations between literature and society. The second chapter examines social problems which Aka Gündüz dealed with in his novels, stories and plays, under these sub-sections: “Life Struggle and Women,
Child and Education, Society in the Face of War, Social Life and Degeneration at
Morality”. Table 1 in appendixes shows dispersion of social problems, from the standpoint of literary types, which Aka Gündüz dealed with in his novels, stories and plays; Table 2 shows dispersion from the standpoint of years.

Key Words: Aka Gündüz, novel, story, play, society, social problem, women, child.

GİRİŞ Edebiyat ve sosyoloji birbirleriyle etkileşim hâlinde olan disiplinlerdir. Merkezlerinde insan olan bu iki bilim dalının birbirleriyle doğrudan ya da dolaylı bağlantıları, disiplinlerarası çalışmalara olanak sağlamaktadır. Sosyoloji, toplum yapısını her yönüyle incelerken edebiyat; toplum yapısının temelini oluşturan olay veya olguları edebî eserler vasıtasıyla işler. Edebiyat, sosyolojinin zaman ve mekâna bağlı olarak incelediği toplumsal davranışları konu edinir ve tıpkı sosyoloji gibi bazı toplumsal olay ve olguları neden sonuç ilişkisi bağlamında subjektif bir bakış açısıyla açıklar. Bu nedenle edebiyat ve toplumun aslında birbirini tamamlayan bir yapı içinde harmanlandığı söylenebilir (Alver 2004: 94-95). Edebiyatın sosyolojik imkânı tartışması, ayna kavramını merkezine alır. Yazar, eseriyle dünyayı resmeder, ele aldığı tüm olgu ve durumlar okuyucuya bir ayna tutar. Ayna, yansıtma yapmaktadır; norm, tutum, davranış, gelenek ve görüngüleri yansıtmaktadır (Kayalı, 18). Edebiyatın toplumu yansıttığı varsayımını karşılayan ayna terimi, edebiyat ve sosyoloji arasındaki bağı güçlendiren temel bir izlektir. Edebiyat, anlattığı hikâyeyi kurgulamak üzere gereken verileri toplumdan alır, toplumun şartlarından etkilenir ve bir anlamda tekrar toplumu yansıtır. Edebî eserlerin, kimi zaman toplumsal temayı içererek toplumu yansıtması kimi zaman da toplum veya bireyler üzerinde etki yaratması, metin incelemelerinde yeni yöntemlerin doğmasına zemin hazırlamış ve bununla beraber, eserlerin tarihsel, sosyal ve kültürel boyutlarının ortaya konulmasında yeni yöntemler geliştirmiştir. Bu noktadan hareketle, edebiyat eserinin sanatçıyla, okurla ve toplumla ilişkisi-etkileşimi sosyolojik okumalar için önemli bir hâle gelmiştir. Edebiyat biliminin bir disiplini olan edebiyat sosyolojisi (Kösemihal 1968: 185), sanat eserleriyle toplumsal gerçekliklerin birbirini nasıl ve ne derece etkilediğini konu edinmektedir. Edebiyat sosyolojisi, hareket noktası olarak edebî eserleri almaktadır. Ancak, bütünüyle edebî eserlerin içerikleriyle (konu, muhteva, tema, metin) ilgilenmemekte, yani salt metin merkezli bir araştırma gerçekleştirmemektedir. Bunun ötesinde edebiyat sosyolojisi, edebiyat ilişkileri kavramına uygun bir biçimde, edebiyatın tüm açılımlarını, yönlerini, etkilerini ve bir iletişim ortamı kurma yönünü vurgulamaktadır. Merkezî bir öneme sahip edebî metin dolayımında oluşan ilişkiler, kümeler, gruplar, aktörler ve ilişki ağlarını ifade eden edebiyat ilişkileri, edebiyat sosyolojisinin gerçek alanını da oluşturmaktadır. Yazar, metin, okur kitlesi, yazar kuşakları, yayıncılık, okuma sorunu ve okuma nedenleri yahut sonuçları gibi meselelerin oluşturduğu önemli, sürekli ve vazgeçilemez bir ilişki ağını temsil eden edebiyat ilişkileri, edebiyat sosyolojisinin mecrasını belirlemektedir. (Alver 2015: 345) Toplum ve edebiyat arasındaki karşılıklı etkileşimi incelemeyi amaçlayan edebiyat sosyolojisi, yazar ve şairlerin, yaşadıkları çevreden ve bu çevrede gerçekleşen olay ve olgulardan, ne ölçüde etkilendiklerini; yaşanılan hâdiseler karşısında nasıl bir tutum sergilediklerini ve görüşlerini, eserlerinde nasıl yansıttıklarını ortaya koymaya amaçlamaktadır. Edebiyat sosyolojisi, siyasi rejimleri, idarî mekanizmaları, kültürel müesseseleri ve sosyal sınıfları iktisadî ve sosyolojik temellerde ele alır. Edebiyat sosyolojisinin, temel uğraşı alanlarından biri, çeşitli problemlerle kuşatılmış sosyal yapıları incelemektir. Sadece toplumsal sorunlar değil güncel konular da yazarın eserlerinde yer almıştır. Böylece edebi eserlerin sosyolojik yönü ortaya çıkmaya başlamıştır. Batılılaşma, züppelik, kadın meselesi, cariyelik, sınıfsal ayrışma ve sınıfsal

Edebiyat sosyolojisi, esere estetik yönüyle yaklaşmaktan ziyade eseri sosyolojik belge niteliğinde kullanmayı amaçlar. Bu yöntemle birçok eser incelenmiş ve incelenilen dönem hakkında fikir sahibi olunmuştur. Türk romanında Anadolu’ya yönelim özellikle Millî edebiyat döneminde rağbet görmüştür. İçinde bulunulan siyasî dönemin olumsuzlukları yazarları topluma duyarlı kişiler haline getirmiştir. Yakup Kadri ve Reşat Nuri Güntekin gerek aynı dönemin insanı olmaları gerekse duyarlılıkları bakımından benzer özellik taşımaları dolayısıyla eserlerinde Anadolu’ya yönelmişlerdir. Reşat Nuri’nin Feride’si ve Yakup Kadri’nin Ahmet Celal’i Anadolu’ya yönelmekle birlikte farklılıklar da barındırmaktadır. Bu çalışmada edebiyat sosyolojisi açısından Yaban ve Çalıkuşu romanlarının Anadolu üzerinden çizdiği tablolar karşılaştırılacaktır.

Edebiyat sosyolojisi yazarın esere yansımasını, eserin sosyal hayata ayna tutmasını, eserin okuyucuyla buluşma macerasını ve okuyucu kitlelerinin esere tepkisini irdeler. Ana karakterin yazarın hayatından izler taşıması, eserin toplumsal hayatı ustaca yansıtması, Kuvayımilliye gerçeğinin romanda yer alması, eserin önce gazetede tefrika edilip sonra sırasıyla eski, yeni harflerle basılması, okuyucu kitlelerince aldığı tepkiler Vurun Kahpeye romanını edebiyat sosyolojisi açısından önemli kılmaktadır.
            Çalışmada Robert Escarpit'in "Edebiyat Sosyolojisi" kitabının çevirisi sayılabilecek  Nurettin Şazi Kösemihal'in "Edebiyat Sosyolojisine Giriş” Makalesi merkeze alınarak roman incelenecektir. Söz konusu makaleye uygun olarak Yazar, Okuyucu, Eser ve Basım,Yayım başlıklarına yer verilecektir.

Özet
İsmail Safa’nın şiirlerinde “merhamet” teması önemli bir yer tutar. İsmail Safa; ihtiyarların, genç kız ve kadınların, çocukların ve fizikî engellilerin mağduriyetini dramatik bir üslûpla ifade etmektedir. Şair; toplum içerisindeki bazı kişilerin, mağdurların sorunları karşısında duyarsızlaşmalarına karşın bazı kişilerinse oldukça duyarlı ve vicdanlı davrandıklarına dikkat çeker. O, merhamet temalı şiirlerini çoğunlukla manzum hikâye formuyla yazmıştır. İsmail Safa, manzum hikâye formuyla yazdığı şiirlerinde, şiir ve hikâye ile birlikte tiyatroya özgü anlatım tekniklerinden de yararlanır. Örneğin Mağdure-i Sevda eserinde mağduriyetini işlediği genç kıza duygularını ve yaşadığı ızdırapları “ben anlatıcı”yla aktartarak lirizmi güçlendirir. Bu şiirdeki mağdur genç kız aracılığıyla o dönem Türk toplumundaki kadın erkek eşitsizliğine dikkat çeker. Kişilerin mağduriyetinin psikolojik ve sosyolojik nedenleri üzerinde de durur. Zaman zaman mağdur kişiler aracılığıyla toplumsal eleştiri de yapar. Kendisi küçük yaşta yetim kaldığı için çocukların yaşadıkları acıları ve duygularını ustaca tahlil etmektedir. Oldukça hassas bir mizaca sahip olan İsmail Safa toplum içerisinde mağdur edilen yaşlıların mağduriyetine yer verir; onların mağduriyetlerinin nedenlerini açıklar. Şair, fizikî engelli ya da yetersiz oluşun kişinin hayata bakışını olumsuz etkileyişini çeşitli yönleriyle işlemektedir.
Anahtar Kelimeler:
Merhamet, mağduriyet, şiir, manzum hikâye, tema.

Abstract
The theme of “mercy” keeps a very crucial place in the poems of İsmail Safa. The poet states the damnifications of elderly people, young girls, women, children and disabled people in a dramatic way. The poet draws attention to the issue of how people can be ignorant to the problems of those people who are disadvantaged within the society, in spite of this fact some people can be very sensitive and conscientious. The poet has written the poems having the theme of mercy mostly the way of stories in verses. He narrated in verse form, poetry, poetry and narrative techniques with the advantage of the theater-specific expression. For example, in his book Victims of Love (Mağdure-i Sevda)  committed by the victim experienced the pain and the feelings of a young girl, "I am the narrator of" strengthen the language by expressing lyricism. This poem young girls victimized by inequality of men and women in Turkish society draws attention to that period. Victimization of people in the stands on the psychological and sociological reasons. From time to time by the victim who makes social criticism. He is orphaned at a young age that they live for the pain and feelings of children are skillfully analyzed. Ismail Safa has quite a sensitive temperament of victimization of the elderly in the community gives the victim, explain the reasons for their victimization. Poet, physical disabilities, or insufficient to affect the various aspects of its occurrence, the person operates a negative view of life.
Key Words:
Mercy, damnification, poem, story in verse, theme.

Bugünkü kültürel ortam içinde Tanpınar okumak okuyucular için biraz daha zor. Çünkü hayat ve onun yansıması olarak roman modernizmin korkunç hızını hala aşamamış durumda. Durup dinlenmek, baktığımız yüze, gördüğümüz bir mimari esere dair yorumlamalarda bulunmak bizi bir yere yetişmeye mani olacağımız hissine sürüklüyor. Huzur'daki İstanbul'un karşısında

Bu çalışma sosyoloji ve edebiyatı birleştirerek Türkiye’de popüler romanların içerik analizi üzerine odaklanır. Edebiyat, sosyolojik açıdan toplumsal bir olgudur. Sosyoloji romanların nesnel ve öznel haritalarının çıkarılmasıyla sosyo-ekonomik yapı ve toplumsal değişimin anlaşılmasına yardımcı olmuştur. Toplumsal yapı ve toplumsal meseleler edebiyata yansımıştır. Bireylerin dünyayı sorgulamaktan ziyade karşılaştıkları problemlerden uzaklaşmak için popüler romanları tercih etmeleri, bu tür romanların “kaçış edebiyatı” olarak kabul edilmesiyle sonuçlanmıştır. Bireyler mutlu olmak için aradıkları çıkışı popüler romanlarda bulmuştur. Romanların okuma ve üretilme ortamı farklıdır. Toplumun üst kesiminde üretilirken, alt ve orta kesimde tüketildiği gözlemlenmiştir. Böylece bazı kesimler tarafından üstünkörü kaleme alınan ve sadece ticari kaygı güden eserler olarak nitelendirilse de aslında varlığını koruyan bir toplumsal gerçeklik olarak karşımıza çıkmaktadır. Popüler romanların edebi değerini tartışmaktan ziyade, onların toplumsal bir olgu olarak ele alınıp incelenmesi yapılacaktır. Türkiye’de popüler kabul edilen roman türleri tespit edilmiş ve bu eserlerin edebi değer özellikleri ortaya konulmuştur. Hippolyte Taine’nin dediği gibi; “Roman öyle bir aynadır ki, hayat ve tabiatın bütün yüzleri onda yansır” cümlesinden hareketle, içerik analizinin yardımıyla eserlerin topluma yansıması ile ilgili nitel bir yorumlama yapılmıştır. Popüler romanların sosyal yaşamı yansıtma biçimi eleştirel bir perspektif ile popüler roman türleri üzerinden açıklanacak ve bunların toplumsal izdüşümleri saptanacaktır..
Anahtar Kelimeler: Edebiyat Sosyolojisi, Popüler Roman, Tüketim, Kültür

Giriş Babalar ve Oğullar, Jale Parla'nın Türk Romanının doğuşunu incelemek üzere giriştiği bir çalışmanın sonucu olarak literatürümüzde bulunmakta, Türk romanının doğuşunda belirleyici olan bilgi kuramını, babalar ve oğullar eğretilemesi çerçevesinde incelenmektedir (Parla, 2016:7). Sözü edilen baba oğul ilişkisi Tanzimat Dönemi'nde devamlılığı sağlayan bir baba oğul ilişkisidir. Öz olarak, eserin ele aldığı ve yorumladığı dönem, Tanzimat Dönemi Osmanlı'sıdır. Bu dönemde roman ile tanışan entelektüellerin, romanı algılama ve yorumlama süreçleri, sözü edilen entelektüellerin eserleri bağlamında incelenmektedir. Roman yazma işini ilk üstlenen Türk Romancılarının epistemolojik buhranlarına ve spesifik yorumlamalarına yer verilen eserde ana konu tarih, edebiyat ve sosyoloji bilimleri yardımı ile işlenmektedir. Çalışmanın temel varsayımı Tanzimat döneminde ortaya çıkan Türk romanının eski ve egemen epistemolojiyi yadsımadan Batı modellerini örnek alarak üretilmiş metinler olduğudur. Kurgusu, kişileştirme yöntemi ve dünya görüşü tümüyle "apriorist-idealist" bir epistemolojiden kaynaklanan romanlar yazmışlardır. Ayrıca sözü edilen yazarların sadakatle izledikleri İslami ahlak ve değerler sistemi onlarca yüceltilmiş, arındırılmış bir ahlak sistemine tekabül eder. Bu arındırılmış ahlak sisteminde iyi-kötü, soyut-somut, kadın-erkek, duygu-akıl, ilişkileri gerek tiğinden de net ve kesindir. Eserin kavramsal çerçevesi Batı'da belli yaşanmışlıklar ve tarihsel tecrübeler sonucu doğan roman geleneğinin, Türk literatüründe gerekli geçişler yapılmaksızın, neredeyse birdenbire ortaya çıkışını özetler niteliktedir. Temel argümanlar cemaat olma bilinci yüksek olan Osmanlı aydınlarınca, yukarıda sözü edilen ikilikler ile oluşturulmuştur. Kitabın önsözünden edinilen bilgiler ışığında, çalışmanın nasıl ortaya çıktığını ve zorluklarını görmek mümkün. Büyük bir araştırmacı kadrosu ile elde edilen verileri işleme hususunda başarıya ulaşan Parla, eserin son halini oluşturmuş bulunmaktadır. Eser altı temel bölümden oluşmaktadır; Babasız Ev, Mutlak Metin, Babalar, Oğullar ve Sufli Lezzetler, Güneşe Uzanan Oğul ve son olarak Metinler Labirentinde Bir Sevda: Sevda Arabası.

Bazı duygular vardır ki; hangi coğrafyadan, hangi milletten, hangi dinden, hangi ideolojiden olursa olsun insanları buluşturur. İşte I. Dünya Savaşı’nı işleyen “Çorak Ülke” de insanları benzer duygularla buluşturan böyle bir destan. Çorak Ülke, savaşı bir kahramanlık güzellemesi olarak değil savaşın yol açtığı acıların, kederin, hüznün kısacası çoraklığın destanı.ÇorakÜlkeüzerindenhemThomasStearnsEliot’ınyaşamıhemde Avrupa uygarlığının değişimi ve dönüşümü izlenebilmekteve uygarlığın, beklenenin tersine ilerleme yerine “çoraklığın içine düşüş süreci” gözler önüne serilmektedir. Çorak Ülke, I.Dünya Savaşı’nın hemen ardından yayımlandığından (1922)yoğun biçimde savaşın izlerini taşımaktadır. Bu özelliği nedeni ile de okuyucuyu derinden etkilemekte ve dönemin ruh halini duyumsatmaktadır. Şiirin bir I. Dünya Savaşı belleği özelliği taşıyor olması da bu nedendendir. Bu anlamda Çorak Ülke, geçmişteki büyük bir “felaketi” hatırlatan ve bunun yeniden yaşanmaması için insanı arayışlara iten bir “tarihsel bellek” destanı özelliği taşıyor. Bu destan, Eliot’ın edebiyat eleştirisi kuramı ile birlikte savaşın sosyoloji, tarih, felsefe gibi farklı disiplinlerce incelenmesinin ve insanın kendisi ve tarihle yüzleşmesinin sorumluluğunu üstlenmesinin gerekliliğini ve baskısını hissettiren ve buna bağlı olarak da sanata sorumluluk yükleyen bir destan aynı zamanda.

Romanın toplumsal bilgi kaynağı olarak niteliği, edebiyat sosyolojisiyle ilgili başlıca tartışma konularından biridir. Bu çalışma, söz konusu tartışmaya disiplinler arası bir perspektiften açıklık getirmeyi hedeflemektedir. Romanın sosyolojiyle ilişkisi üzerine düşünmek, meseleyi daha geniş bir çerçevede ele almayı gerektirir. Bu nedenle, ilkin
edebiyat ve bilimin ortaklıkları ve ayrıştığı yönlerin yanı sıra, kimi zaman da bir tür dayanışmayla gelişen birliktelikleri üzerinde durulmuştur. İkinci adımda, edebiyat ve sosyoloji etkileşimini yaratan kesişimlere değinilmiştir. Toplumun edebî yaratımın konusu olması, edebiyatı içeriğinin zengin doğası dolayısıyla sosyolojik çalışmalar için diğer sanat dallarına nazaran daha elverişli kılmaktadır. Edebî yapıtlar, yaratıcılık kadar toplumsal hayattan da beslenmektedir. Bir sanat dalı olan edebiyatın toplumsal meselelere eğilmedeki yetkinliği konusuna dair tartışmalarda, roman merkezî bir konumdadır. Bunun nedenleri, romanların insanî-toplumsal meseleleri ele almaya
en elverişli edebî türlerin başında gelmesi ve zaman zaman sadece edebî bir üretim olarak görülmeyip, politik ve didaktik amaçlarla birlikte konumlandırılmasıdır. Buradan hareketle, üçüncü bölümde romanlarla sosyolojinin ilişkisi üzerinde durulmuştur. Dördüncü bölüm, kimi zaman bilimsel bilgilerin aktarıcılığını üstlenen, kimi zaman
bilimlerin göz ardı ettiği gerçeklikleri dile getiren, kimi zaman da belli ölçülerde toplumsal gerçekliğe ayna tutan romanların “kendine özgü” bilgisi üzerine bir tartışmaya ayrılmıştır. Bu bilgi, hayatın anlamının ve özünün bilgisidir. Üstelik bu bilgiye, insanın sınırlı yaşamında tadamayacağı deneyimler de eşlik edebilir. Roman okuru, elindeki metnin kurmaca olduğunu bilse de gönüllü bir inanışın sonucu olarak hayal ürünü kişi ve olayların gerçek olduğu hissine kapılabilir. Romanın dünyasına dâhil olmak, roman kişileriyle empati hatta özdeşim kurmak, sıradan insanın gerçekliğin kuşatması altındaki dünyasına yeni deneyimler armağan edebilir. Romanların bu yönü, son başlık altında tartışılmış ve romanların sadece toplumsal bilginin değil, temsilî/hayalî toplumsal deneyimlerin de kaynağı olabileceği sonucuna varılmıştır.

Türk edebiyatında 1950'lerden sonra toplumcu gerçekçi eleştiri adı altında, Marksist eleştiri kendine uygulama sahası yaratmıştır. Edebiyatın varlığını toplumun varlığı ile özdeşleştiren bu kuram, kendi yaratıcılarının görüşleri ekseninde anlam bulmuş ve edebiyatımıza yansımıştır. Marx ve Engels ile başlayan anlamlandırma ve yorumlama serüveni daha sonrasında konuda ve biçimde ideoloji hırkasını, yansıma teziyle birleştiren Plehanov ile devam etmiştir. Lukacs, toplumun bir bütün olduğunu düşünerek oluşturulan estetiğin, toplumu doğru yahut gerçek bir biçimde yansıtılması gerektiği görüşüyle toplumcu gerçekçi anlayışın tınılarını hissettirmiştir. Goldman ise, genetik yapısalcılık kuramıyla edebiyat sahasına girmiş ve eylemlerle düşüncelerin oluşturduğu ortak bilincin toplumda yansıma bulduğunu belirtmiştir. Pierre Macherey ise biçim anlayışında devam eden anlayışın yanında yeni bir anlayışı dile getirmiştir. Tüm Marksist kuramcılar toplumu, dinamik bir gerçekliğin izlenimini oluşturmak için hedef malzeme olarak belirlemişlerdir. Demek ki, kuramın uygulama sahasında değişiklikler gözlemlense de her birinin oluşturduğu edebiyat izleğinin, kurmaca gerçekliği aynı ortak bilinci ifade etmektedir. Türk edebiyatında da birçok sanatçı kendi benliğine bağlı olarak oluşturduğu yöntemlerle, doğrudan Marksist kuram ideolojisinde eser verdiğini görmekteyiz: Nazım Hikmet, Kerim Sadi, Hikmet Kıvılcımlı, Behice Moran, Sabiha Sertel. Bu isimler aynı zamanda toplumcu gerçekçi eleştiri anlayışının edebiyatımızda ilk temsilcileri olarak karşımıza çıkmaktadır. Marksist eleştiriyi doğrudan eserlerine yansıtmayıp Marksist gerçekliği, toplumdaki amatör ideallerin arkasına saklayan yazarlar da vardır: Aziz Nesin. Nesin'in birçok öyküsünde Marksist anlayışı, kendi seciyesi etrafında oluşturduğu kurmacanın gerçekliğinde bulmak mümkündür. Marksist eleştiri kuramının yaratıcılığına dahil ettiğimiz Aziz Nesin, öykülerinde işlediği konular ve konuları işleyiş biçimi açısından oldukça gösterişli bir tablo çizmektedir.

ÖZET: Bu bildiride birbirinden farklı iki dönemde yazılan Refik Halid Karay'ın " Yılda Bir " hikâyesi ile Yusuf Atılgan'ın Anayurt Oteli romanı " topluma yabancılaşma " bağlamında mukayeseli olarak incelenecektir. Farklı dönemlerde yazılmalarına rağmen iki anlatı metnine bakıldığında özellikle merkezî kişilerin benzerlik taşıdıkları görülmektedir. Bu benzerlikler büyük oranda merkezî kişilerin topluma yabancılaşmaları ile ortaya çıkar. Bu benzerliklerle beraber iki eserde olayların ele alınış biçimi, üslup ve gündelik hayat ayrıntıları bağlamında farklılıklar bulunmaktadır. Farklılıklar bu iki eserin yazıldığı dönemlerin ayrılığı ve yazarların edebiyat anlayışlarından kaynaklanmaktadır. Bildiride iki yazarın yabancılaşma olgusunu ele alış biçimleri mukayeseli olarak incelenecek, olayları ele alış biçimlerindeki benzerlikler ve farklılıklar yaşadıkları dönemin sosyolojisine bağlı olarak değerlendirilecektir.
ABSTRACT: In this paper the story of Refik Halid Karay's " Yılda Bir " and the novel of Yusuf Atılgan's Anayurt Oteli which written in two different periods from each other will be examined comparatively in the context of " alienation from society ". It is seen that although both of them written in different periods when we look at the two narrative text the central individuals are similar. These similarities are mostly reveals with the alienation of the central individuals in the society they live in. With these similarities in these two literary works there are context differences in the handling style of events, method and details of daily life. The differences are due to the fact those they written in the different periods and the author's understanding of literature are unsimilar. In this paper the handling of the two authors of the alienation will be examined comparatively, and it will be assessed depending on similarities and differences in the handling of events the sociology of the periods in which they live.

Reşat Enis Aygen (1909-1984), Maxim Gorki tarafından çerçevesi çizilen Toplumcu gerçekçilik ve doğalcı yazın akımlarının, Türkiye’nin erken Cumhuriyet dönemindeki önemli temsilcilerinden birisidir. Kapitalist sistem içinde yoksul ve ezilen toplumsal sınıfların yaşamda kalma savaşımlarını, Emile Zola, Orhan Kemal gibi keskin bir gözlem gücüyle en çarpıcı biçimde yapıtlarına taşıyan Aygen, Nazım Hikmet’in ‘Türk edebiyatının temel taşı’ olarak tanımladığı Afrodit Buhurdanında Bir Kadın (1937) adlı romanında, bir Anadolu kadınının çalışma yaşamında karşılaştığı zorlukları, özellikle de uğradığı cinsel ve bedensel saldırıları, genel anlamda da işçi sınıfının durumunu toplumcu gerçekçilik penceresinden doğalcı bir tutumla betimlemeye çalışır. Dönemin toplumsal yapısını, acımasız ve baskıcı sömürü düzeni ile baskın dünya görüşünü belli bir diyalektik içinde yansıtan yazar, yaşadığı dönemdeki tanıklıklarını, çarpıcı bir biçimde yapıtına taşımayı dener. Roman, amcasının yanından öksüz büyüyen, Yıldız adında bir kadının ibretlik ve acıklı kurgusal yaşamöyküsü aracılığıyla, yine onun bakış açısından döneme tutulan bir ayna gibidir. Her ne kadar sanatsal kurgu açısından kimi noksanlıklar söz konusu olsa da, roman dönemin çalışma ilişkilerini yansıtması açısından önemli bir inceleme nesnesidir. Biz bu çalışmada, Afrodit Buhurdanında Bir Kadın’ı, Lucien Goldmann’ın Oluşumşal Yapısalcılık adını verdiği Marksçı yazın/roman toplumbilimi yöntemiyle çözümlemeyi amaçlıyoruz. Anlama ve Açıklama aşamalarından oluşan bu yöntem, metni, bir yandan yapısalcı bir yaklaşımla çözümlerken, bir yandan da incelemeye tarihsel ve toplumsal bir boyut eklemler.

Anahtar Sözcükler: Reşat Enis Aygen, Yazın/Roman Toplumbilimi, Yansıtma Kuramı, Çalışma İlişkileri, Kadın, Kapitalizm, Goldmann, Oluşumsal Yapısalcılık, Marksçı Yazın.

LABOUR RELATIONS IN REŞAT ENIS AYGEN’S NOVEL “AFRODIT BUHURDANINDA BIR KADIN”: A LITERARY SOCIOLOGICAL GENETIC STRUCTURAL ANALYSIS

Abstract: In the Early Turkish Republican period, Reşat Enis Aygen (1909-1984) was one of the most influential representatives of socialist realism and naturalist literature, outlined by Maxim Gorki. Aygen’s works represent the struggle for life of the poor and oppressed class with a keen observation in the way that Emile Zola and Orhan Kemal do in their works. In his novel Afrodit Buhurdanında Bir Kadın, (1937) which is described as a cornerstone of Turkish Literature by Nazım Hikmet, Aygen depicts the hardships that a working Anatolian woman faces, such as sexual assault. Aygen is in a struggle to convey conditions of the working class through his realistic view with a naturalist approach. Reflecting social structure of the period and oppressive system of exploitation and dominant worldview, Aygen strikingly conveys his novel by bearing witness to his time. His novel mirrors the period at the hands of his fictional character Yıldız, who has been brought up by her uncle as an orphan. Although there is some incompleteness as far as the artistic fiction is concerned in the novel, it is a noteworthy work in terms of reflecting the working conditions of the period. In this study, it is aimed to analyse Afrodit Buhurdanında Bir Kadın by Marxist fiction/novel sociology approach, which is called Genetic Structuralism by Lucien Goldmann. Composed of comprehension and explanation, this approach analyses the text with a structuralist view while it articulates the historical and social aspects.

Keywords: Reşat Enis Aygen, Fiction/Novel Sociology, Reflection Theory, Labour Relations, Women, Capitalism, Goldmann, Genetic Structuralism, Marxist Fiction.

ÖZET Bu çalışma, sinema aracılığı ile geleneksel yapıdaki iktidar ilişkileri ve işleyişini inceleme imkânı sağlamaktadır. Sinema eserleri, üretildiği toplumsal yapının izlerini taşımaktadır. Çalışmada, ele alınan sinema filmi geleneksel yaşamın göstergesi olarak dikkate alınmaktadır. Kırsal bölgelerde mevcut iktidar ilişkileri ve muhafazakâr yapının sürekliliğinin sağlanması önem arz etmektedir. Bu sebeple toplumsal değişimi olanaklı kılarak iktidar ilişkilerini dönüştürecek her türlü girişim sert bir biçimde karşılık bulmaktadır. Kemal Sunal'ın başrolünde oynadığı " Davaro " filmi, töre ve kan davası üzerine kurgulanmış önemli bir sanatsal yapıttır. Geleneksel yapıdaki iktidar ilişkileri ve toplumsal düzeni önemli bir gerçeklik ölçüsünde beyaz perdede aktarmaktadır. Film aynı zamanda toplumsal yapının gerçekliği üzerine gelişen olayları aktarması " toplumsal gerçekçilik " akımının önemli bir örneğini oluşturmaktadır. Yaşam biçimleri, olaylar ve söylemler genel hatları ile düzeni korumaya yönelik bir niteliğe sahiptir. Bu anlamda çalışmada filmin sosyolojik analizi " işlevselci yaklaşım " çerçevesinde ele alınmaktadır. ABSTRACT This study enables to analyze power relationship and functioning in traditional concept by way of cinema. Cinematographic works bear the trace of social structure it is produced in. The movie in this study is considered as an indicator of traditional life. Current power relationships and being supplied of sustainability of conservative structure are very significant in rural areas. Therefore, any attempts which will transform power relationship by enabling social changing are rejected strictly. Davaro movie, whose main actor is Kemal Sunal, is a significant art of work which is fictionalised on custom and blood feud. İt demonstrates power relationship in traditional concept and social order in an important realistic dose. Meanwhile, it is a significant example of " social realism " movement by showing events of real social structure. Ways of living, events and discourses have characteristics trying to protect order in general. İn this sense, in this study sociological analysis of the movie is considered as part of " functionalist approach " .