Eski Anadolu Türkçesi

Türkçenin önemli dil alanlarından biri de Eski Anadolu Türkçesidir. Türkçenin bu döneminde yazılan eserler hakkında birçok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalar incelendiğinde Türkçenin değişik fonetik özellikler gösterdiği görülecektir. Burada bu fonetik özelliklerden ses düşmeleri üzerinde durulacaktır. Bu çalışmamızda, esasında yabancı öğrencilere örnek olması için Eski Anadolu Türkçesi Dönemi ses düşmesi hadisesi belli başlı yönleriyle ele alınmıştır. Derslerimizde ele aldığımız ses düşmesi konusunun bir başka yönüyle anlatılması amaçlanmıştır.

Aksaraylı Îsâ lived in the XIV th century around Konya and Aksaray. It is understood from his works that he received a good education and was familiar with religious sciences. Only four of his works have survived today. If the literature is reviewed, new works may be revealed. The subjects he dealt with are about religion and morality. He aimed to popularize Islam and to explain some simple religious information to the public through his works. In this study, Hikâyet-i Şuhmâ of Aksaraylı Îsâ, which is registered at Ankara National Library 06 Mil Yz A 6823/2, is studied. There is only one known copy of the work. Hikâyet-i Şuhmâ has not been the subject of any scientific studies so far. In this study, the transcribed text, translation and index of the story has been given and various literary and philological studies have been conducted on the work. Thus, it was aimed to introduce the work to the scientific world and also to contribute to the studies on Aksaraylı Îsâ, one of the meddâh poets of the XIV th century.

“Karışık dilli” ya da “karışık tarihî lehçeli” olarak isimlendirilen eserlerin oluşumu ile ilgili Türkologlar tarafından farklı görüşler ortaya atılmıştır. Oluşum şartları ve sebepleri hakkında farklı görüşler olsa da bu eserlerin bünyesinde Harezm-Kıpçak-Oğuz-Doğu (Çağatay) Türkçesi dil özelliklerinin karışık görüldüğü yadsınamaz bir gerçektir. Bu çalışmanın konusu olan yazma da karışık tarihî lehçeli eser olma özelliği taşımaktadır. Karışık Tarihî Lehçeli Vatikan Yazması olarak tavsif ettiğimiz bu yazma Vatikan Apostalik Kütüphanesi bünyesinde Vat.Turc.431 katalog numarası ile kayıtlıdır. Eserde 120 varak bulunmaktadır. Eser’in muhtevasını kısa bir ifade ile izah etmek gerekirse, eser dinî-tasavvufî hikȃyeler ile ilmihȃl bilgilerinden oluşmaktadır.

Eserin dil özellikleri ses bilgisi ve şekil bilgisi açısından incelendiğinde karışık tarihî lehçeli olma özelliği ortaya çıkmaktadır. Ses bilgisi açısından örnek vermek gerekirse; Eski Türkçe döneminde edgü olarak bulunan sözcük bu yazmada hem eḍgü hem de eyü olarak kullanılmakta, yine Eski Türkçe döneminde adak olarak bulunan sözcük bu yazmada hem aḍak hem de ayak olarak kullanılmaktadır. Eski Türkçe döneminde ķuduġ olarak bulunan sözcük bu yazmada ķuḍuġ, ķuḍuķ ve ķuyu olarak üç farklı biçimiyle kullanılmaktadır. Bu örnekler dışında, eserdeki karışık tarihî lehçe özellikleri içerisinde tespit edilen her ses ve şekil özelliği ayrı ayrı başlıklar halinde incelenmiştir. Bu çalışmada eserin imla, ses ve şekil özellikleri üzerinden Kazan sahası edebî dilinin tarihî gelişimi ve bu sahada yazılan eserler arasında bağlantı kurulmaya çalışılmıştır. Bu yazmanın dil özelliklerinin incelenmesi, söz varlığının tespit edilip sözlüğünün hazırlanması karışık tarihî lehçeli eserler üzerine yapılan çalışmaları genişletecek ve yeni çalışmalara kaynak oluşturacaktır.

Different opinions have been put forward by Turcologists regarding the formation of works named as "mixed dialect" or "mixed historical dialect". Although there are different opinions about the formation conditions and reasons, it is an undeniable fact that the characteristics of Harezm-Kipchak-Oghuz-Eastern Turkish are mixed in these works. The manuscript, which is the subject of this study, is also a work with mixed historical dialects. This manuscript, which we call, The Vatican Manuscript With Mixed Historical Dialects is registered in the Vatican Apostalik Library with catalog number Vat.Turc.431. There are 120 leaves in this manuscript. To explain the content of the work with a short expression, this manuscript consists of religious-mystical stories and catechism information.

When the linguistic features of the work are examined in terms of phonetic and morphological information, the feature of having a mixed historical dialect emerges. To give an example in terms of phonetic; The word edgü in the ancient Turkish period is used both as eḍgü and eyü in this manuscript. The word used as adaķ in the Old Turkish period is used both as aḍaķ and ayaķ in this manuscript. The word "ķuduġ" in the Old Turkish period is used in three different forms as "ķuḍuġ", "ķuḍuķ" and "ķuyu" in this manuscript. Apart from these examples, each phonetic and morphological feature detected in the mixed historical dialect features in the work has been examined under separate titles. Examining the language features of this manuscript, determining its vocabulary and preparing its dictionary will expand the studies on mixed historical dialect works and will be a source for new studies.

Bu kitap, 600 sene gibi uzun bir süre edebiyatta ve sanatta; bilimde ve günlük hayatın içinde kullanılmış olan Osmanlıcayı ve onunla yazılmış olan yazılı metinleri okumaya yönelik, siz meraklı öğrencilere yardımcı olması amacıyla hazırlanmıştır.
Osmanlı tarihi, bizim için altı asırdan ziyade süregelmiş, apayrı bir yeri olan ve içinde şanlı zaferler ve müjdeler barındıran bir tarihtir. Her Türk evladı şanlı geçmişini merak etmeli ve ona yabancı kalmamalıdır. İşte bu noktada şanlı geçmişimizin dilini ve yazısını öğrenmeli ve bunu bir fazilet bilmelidir.
Bu çalışma dört bölümden oluşmuştur. İlk bölümde Osmanlıca alfabesi tanıtılmıştır. Bunu yaparken yazım kuralları üzerinde pek durulmamış, bu bilgilerin öğrenci tarafından bilindiği varsayılmıştır. Yalnızca harflerin başta, ortada ve sondaki halleri tabloda gösterilmiştir. Osmanlı Alfabesi incelenirken klasik yolla gidilmemiş, bunun yerine ses sistemi takip edilmiştir. Böylece öğrencinin bugünkü alfabede karşılık gelen sesleri çabuk kavraması amaçlanmıştır.
İkinci bölümde Türkçe yazımda kullanılan dil bilgisi kaideleri yer verilmiştir. Buradaki hedef Osmanlıca yazımını öğrenmek değil, yazılı metinleri daha iyi okumaktır. Üçüncü bölümde ise Arapça dil kaidelerine yer verilmiştir. Zira Osmanlıcadaki Arapça kelimeler, Arap dilinden mastar haliyle aynen alınmış ve okunuş kaideleri bozulmamıştır.
Dördüncü bölümde ise Farsça dilinden Osmanlıcaya geçmiş kalıplar ve ekler yer verilmiştir. Çünkü Altı yüz küsur yıl içinde Osmanlı edebiyatında ziyadesiyle Fars etkisini görmekteyiz.
Bunları incelerken yeri geldikçe üç dile ait sayılar, günler ve ayların yazımı da yer verilmiş, böylece bilgi zenginliğimizin artması hedeflenmiştir. Tamamlamış olduğumuz bu eserin mükemmel olduğu düşüncesinde ve iddiasında değiliz. Fakat mümkün olduğu kadar dikkatle hazırladığımız bu eserde aradığınız her konuyu ulaşmanız hedeflenmiştir. Buna rağmen görülen eksikleri ve yanlışlıkları tarafımıza bildirmeniz bir lütuf olacaktır. İlim Müslüman‟ın yitik malıdır, düşüncesi ile kitabımızın tamamını veya bir bölümünü isim ve kaynak belirtmek şartıyla çoğaltabilir veya kullanabilirsiniz.
Tekin Açıkel

Aktarma Sözlüğü

Abide-mezar: Anıtkurgan
Afiyet olsun!: Aşolsun!
Artezyen: Yuşuk
Atıf: Atav
Balina: Alabuğa
Beste: Sarın
Bisiklet: Tuguy
Cin: Yelpin
Demokratik: Aratçıl
Destan: Üliger
Deterjan: Açalga
Diyet: Açır
Efsane: Anız
Ehliyet: Yeterge
Ejderha: Evreğen
Elektrik: Çakılgağan
Elektron: Yalçırak
Enfeksiyon: Alız
Fal: Bakav
Fil: Yağna
Gazi: Alpavut
Güfte: Koşun
Harf: Üsük
Hayalet: Yör
Helalleşme: Adaldaşma
Heykel: Yontav
Hipopotam: Araman
Hurç: Aşmag
İftar: Ağzaçar
İthaf: Adav
İyon: Yüküt
Jokey: Atçapar
Kainat: Açan
Kanguru: Yepelek
Kanunname: Yasarga
Kommemerasyon: Anıştay
Kongre: Hural
Konsey: Keneş
Koordinat: Yönter
Kutup: Yiğdiz
Kurye: Yalavaş
Lades: Yeteş
Lanet: Yeksek
Lif (temizlik): Yunça
Mahkeme: Yarganak
Manyetizma: Yiğdeme
Mersiye: Yuğut
Meteorit: Ağmazak
Motor: Yörter
Muska: Yomdar
Mühür: Yuzak
Nadas: Ahtar
Nüfus: Arat
Olimpiyat: Yarıştay
Oruç: Baçağ
Örümcek adam: Ağalcan
Özür dileme: Ağzınma
Parlamento: Yasatay
Patates: Yumurgan
Pelerin: Arkaç
Penguen: Ağkarın
Petrol: Yakız
Planör: Yarkanat
Polemik: Ağzalak
Polen: Ürleç
Polis: Yasavul
Radyan: Yayçan
Radyo: Sesbeğen
Rota: Yöney
Reçete: Yorlav
Seyis: Atbakar
Sörf: Yelder
Steril: Arılçak
Süvari: Atavul
Şarj: Yüklenç
Tabir (rüya): Yorav
Teselsül: Ardışma
Teşekkürler!: Bayartay!
Televizyon: Gözbeğen
Vaha: Yeşerge
Vahiy: Açış
Vampir: Vupar
Veda: Yolgar
Virüs: Yukuz
“Y” (bilinmeyen değer): Yiğrek
Yakamoz: Yaldırak
Yarasa adam: Bavbagay
Yılbaşı günü: Yılgayak
Zürafa: Anağaş

Cumhuriyet öncesi Türk edebiyatı söz konusu olduğunda akla ilk gelen divan şiiri olmuş, nesir ise ihmal edilerek pek araştırılmamış, üzerinde konuşulmamıştır. Ancak çok açık olan bir şey vardır ki o da nesrin -her konuda olduğu gibi-devrin siyasal, kültürel etkilerinden iz taşıdığı, dilin günün koşullarına göre filolojik değişimler geçirdiğidir. Bu yazıda eski Türk edebiyatı nesrinin 13-18. yüzyıldaki tür, ifade ve dil değişikliği dönemin sosyal ve siyasal dinamiklerinin buna etkisi kısaca ele alınacaktır. 13. yüzyılda Anadolu'ya Anadolu Selçuklu devleti hakimdi. Bu devlet Büyük Selçuklu Devleti'nin edebiyat dili olan Farsçayı kullanmış, Türkçe resmi alanda ikinci plana düşmüştür.

Yunan harfli Türkçe(Karamanlıca)yazılmış olan “Kolezyum” ve “Brindisi” isimli metinlerin çeviriyazımını gerçekleştirdik. Kolezyum metni, “Çocuklar İçin Angeliaforos” süreli yayınının, 1 Ekim 1880 tarihli; “Brindisi” metni ise 1 Eylül 1887 tarihli sayısında yayınlanmıştır. Sayıların son sayfasındaki alt kısımdan, süreli yayının “Amerikan Misyonerler
Şirketi” tarafından, İstanbul’da Hagop Boyacıyan’ın “Matbaa-ı Aramian” yani Aramyan Matbaası’nda basıldığını öğreniriz.

Çocuklara yönelik yayın faaliyetleri 1872 yılında başlayarak, 19. yüzyılın sonuna kadar devam edecektir. Çocuklara yönelik bu yayın faaliyetleri,
Yunan harfli Türkçe yanında, Ermenice, Ermeni harfli  Türkçe ve Bulgarca olarak da gerçekleştirilmiştir.

Öz Türk kültür hayatında askerî, dinî ve sosyo-kültürel sebeplerle değişen, gelişen ve zenginleşen okçuluk asırlar içinde bir gelenek meydana getirmiş, gelişmelere paralel olarak mesleğe dair Arapça, Farsça ve Türkçe müstakil kitaplar, risaleler yazılmış; bu zengin literatür Türk edebiyatına da yansımış, özellikle Türk şiirinde ok ve yay çok kullanılan iki terim olmuştur. Askerî, dinî, edebî ve sosyo-kültürel açıdan Türk kültür hayatında çok yönlü bir gelişim seyreden ve birikim meydana getiren okçuluğu kültürel bir miras olarak addeden hemen bütün Türk hükümdarları, yay çekmeyi ve ok atmayı önemsemiş ve sürekli tatbik etmişlerdir. Bu kültürü devralan ve benimseyen Türk hükümdarlarından birisi de 14. yüzyılda Batı Türklük alanında yetişen ve bir divan sahibi olan sultan şairlerden Kadı Burhaneddin'dir. Kadı Burhaneddin Ahmed, kudretli bir devlet adamı, âlim ve ayrıca tanınmış bir Türk şairidir. Kendisiyle ilgili kaynaklardan, onun küçük yaşlardan itibaren bilmeye ve öğrenmeye aç bir tavrı olduğu anlaşılmaktadır. Yabancı dilden fıkıh, hadis ve tefsire; matematikten gramere; aruz ve edebiyattan askerlik, binicilik ve atıcılığa kadar geniş bir öğrenme sahası içinde kendisini yetiştirmeye çalışmıştır. Tüm bu öğrenme sürecinde edindiği kültürel birikimini, kavgacı ve mağrur mizacına uygun bir söyleyişle şiirlerine yansıtmaktan kaçınmayan şair, okçulukla ilgili unsurları da şiirlerinde aynı söyleyişle işlemiştir. Bu çalışmada Kadı Burhaneddin'in Divanı'ndaki okçulukla ilgili unsurlar tespit edilmiş; bunların köken, anlam ve kullanım alanları üzerinde durulmuştur. Ayrıca Türk okçuluğuna özellikle dil malzemesi bakımından kaynak teşkil eden iki önemli eser Divanü Lügati't-Türk ve İlmü'n-Nüşşab ile Kadı Burhaneddin Divanı okçuluk terimleri bakımından karşılaştırılmıştır Anahtar Kelimeler: Kadı Burhaneddin, Divanü Lügati't-Türk, İlmü'n-Nüşşab, Okçuluk, Ok, Yay. Abstract Archery in the Turkish cultural life, changing, evolving and enriched with military, religious and socio-cultural reasons, has created a tradition within centuries and parallel to the developments in Arabic, Persian and Turkish books and treatises about the profession, written in; this rich literature also reflected in Turkish literature especially in Turkish poetry, arrow and bow have been used for two terms. Archery that have been progressed in military, religious, literary and socio-cultural aspects of Turkish culture and grown accumulation was perceived as a cultural heritage by Turkish rulers. Turkish rulers pondering bow and arrow and have constantly applied. One of the Turkish rulers who took over and adopted this culture Qadi Burhan Al-din is a sultan who has a dīwān and grown in Western Turkic area in the 14th century. Qadi Burhan Al-din Ahmad who a powerful statesman, scholar and also a well known Turkish poet. Sources about him, from his early age, an attitude open to learning to know and be understood. From foreign language to fiqh, hadith and tafsir, from mathematics to grammar, from prosody and literature to military, equestrian and archery worked to cultivate himself in a wide range of learning. All of this learning process, his cultural background, temperament contentious and haughty words, poems reflecting the great poet refrain, the same words, the poems of archery in the processed elements. In this study, the elements of about archery in Qadi Burhan Al-din's Diwan had been be determined and their origin, meaning and usage areas are emphasized. In addition, two important works which are the source of Turkish archery especially language material Diwan Lugat at-Turk and ǾIlm al-Nuşşab was compared in terms of archery terms via Qadi Burhan Al-din's Diwan. Giriş Ok ve okçuluk; av, savaş, spor, eğlence gibi çeşitli sebeplerle insanoğlunun günlük hayatında geçmişten günümüze hep var olagelmiş ve buna bağlı olarak da okçulukla ilgili medeniyet tarihi içinde çok geniş ve zengin bir literatür meydana gelmiştir. Hemen her millette olduğu gibi Türklerde de okçuluk önemsenmiş hatta Köktürk alfabesinde ok () (ok, ko; uk, ku) ve yay (D) (ay, ya) gibi ses veya ses topluluklarını karşılmak suretiyle birer işaret olarak kullanılmıştır. Oğuzlar'ın Üçok ve Bozok biçiminde iki kola ayrılmasındaki idari yapılanmadan Selçuklu Devletinin kurucu hükümdarı Tuğrul Bey'in (990-1063) mektuplarındaki hukukî bir sembol olarak kullanımına; Türk damgalarından çadırlarına, bastırılan paralara kadar karşılaşılan ok ve yay işaretleri, okçuluğun Türklerin tarihinde önemli bir yere sahip olduğunu gösteren somut izlerdir. Bunların yanında Hz. Muhammed'in ok atmanın önemini vurguladığı ve okçuluğa teşvik eden hadislerinin varlığı, İslam muhiti içine giren Türkler'i etkilemiş ve okçuluğun dinî açıdan da önem kazanmasını ve bu hususta okçuluğa çeşitli değerler yüklenmesini sağlamıştır. Türk kültür hayatında askerî, dinî ve sosyo-kültürel sebeplerle değişen, gelişen ve zenginleşen okçuluk asırlar içinde bir gelenek meydana getirmiş, gelişmelere paralel olarak mesleğe dair Arapça, Farsça ve Türkçe müstakil kitaplar, risaleler yazılmış; bu zengin literatür Türk edebiyatına da yansımış, özellikle Türk şiirinde ok ve yay çok kullanılan iki terim olmuştur.

Özet Bu yazıda Eski Anadolu Türkçesiyle 14. yy'ın sonu-15. yy'ın başlarında yazıldığı düşünülen, Üveys bin Hoca Osman bin Emir İlyas bin Evliya'ya ait olan bir Amme Cüzü Tefsiri üzerinde durulmuştur. Eserin nüshaları, üslûbu ve imlâ özelliklerinin ele alındığı yazıya metnin nüshalarından örnek parçalar ve bir kısmının transkripsiyonu da eklenmiştir. Abstract In this essay, we study a Tafsir of Amme Cuzu written in Old Anatolian Turkish by Uveys bin Hoca Osman bin Emir Ilyas bin Evliya in ca. the end of 14th century and the beginning of 15th century. This article include not only the copies, wording, style and spelling of the text but also some pieces from the orijinal copies of the text and a piece of transciption.

21 yıl gibi kısa bir ömür yaşamış olan İngiliz oryantalist Arthur Lumley Davids (1811-
1832)’in 1832’de İngilizlere Türkçe öğretmek gayesiyle, II. Mahmud’a ithafen yazdığı
A Grammar Of The Turkish Language adlı kitabı sıradan bir gramer kitabı olmaktan
ötedir. Türkoloji açısından önemli bilgileri de ihtiva eden bu eser, yabancılara Türkçe
öğretmek maksadıyla yazılan diğer tüm kitaplardan farklı bir özelliğe sahiptir. Bir giriş,
gramer, kelimeler, diyaloglar ve ekler olmak üzere toplam dört bölümden müteşekkil bu
kitapta, dîvân şairlerinin eserlerinden çokça istifade edildiği görülmektedir. Yabancılara
Türkçe öğretmek amacıyla bir oryantalistin hazırladığı gramer kitabında dîvân şiiri
materyallerinin kullanılmış olması, bize göre üzerinde durulması gereken kayda değer
bir konudur.
Davids, kitabında özellikle gramer konularını izah ettiği bölümde, kelime seviyesinde
ilgili grameri gösterdikten sonra, o gramer yapısını ihtiva eden manzum örnekler de
sunmuştur. Ekler bölümüne de Bâkî ve Mesîhî’den okuma parçalarını kaydederek bu
sahada bir ilki gerçekleştirmiştir. Bu çalışmada, Davids’in Arap harfleriyle verdiği
örnek manzumeler üzerinde durulmuş ve bu materyallerden hareketle sonuç bahsinde
bazı çıkarım ve tekliflerde bulunulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Arthur Lumley Davids, Türk Dili, Yabancılara Türkçe Öğretimi,
Divan, Hümâyûn-nâme

Yunus, gönülleri birleştirmeye, gönül yapmaya gelmiş bir sufidir. Ona göre Cenâb-ı Hak gönüle tecelli edeceği için gönülleri imar etmek gerekir. Bundan dolayı, o, gönlü Hakk'ın tecellisine mazhar olacak bir olgunluğa eriştirmenin yollarını insanlara öğretmek için çalışmıştır. Ona göre hastalar yoklanıp gönüller alınmalı, sıkıntıda olanlar, düşkünler ayağa kaldırılmalıdır.

TR: Dede Korkut Kitabı üzerine dilcilik sahasında yapılan araştırmalar, çoğunlukla, daha önceki araştırmacılar tarafından yanlış okunduğu düşünülen sözcüklerin yorumlanması/düzeltilmesi veya müstensih hatalarının tespit edilmesi gibi metnin doğruya en yakın okunuşuna ve yeniden kurulmasına yönelik çalışmalara dayanmaktadır. Bu tür çalışmalar, eserin hatalardan arındırılmış ve kusursuza en yakın şeklinin tasarlanması/kurulması için gereklidir. Ancak bu yapılırken eserle ilgili diğer düzeylerdeki çalışmaların geri plana itilmemesi, metin üzerinde çeşitli dil içi veya dil ötesi çalışmaların da gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Bu sayede, eserle ilişkili daha fazla ayrıntıya ulaşma imkânı doğacak ve metnin yazıldığı dönem, şartlar, metnin estetik/edebi değeri, ayrıca üst yapısıyla ilgili diğer pek çok husus daha iyi anlaşılacaktır.

Bu çalışmada, daha çok konuşma dilinin bir özelliği olarak şekillenip ortaya çıkan söylem belirleyiciler üzerinde durulduktan sonra, Dede Korkut Kitabı’nda dönemin konuşma dilinin izleri olarak yorumlanabilecek bazı söylem belirleyiciler ele alınıp değerlendirilecektir. Böylece, Dede Korkut metnine konuşma dili odağında yaklaşılacak ve eserin söylem çözümlemesi yönündeki çalışmalara katkı sağlanacaktır.

EN: Philological studies on The Book of Dede Korkut mostly consist of interpretations/corrections of the words that are thought to be read erroneous by previous researchers or determining scribal errors on the text which lead to the accurate interpretation, reading and reconstruction of it. Such studies are required to constitute the impeccable and error-free form of the text. However, while doing this, other related studies on the text, be it language-internal or extralinguistic, must not be neglected. By this means, more details on the text will be reached; text-concerned issues such as the writing period and writing conditions of it as well as aesthetical and literal value of the text and many more matters related to it will be understood better.

In the present study, discourse markers, which emerge as an inherent property of colloquial language, will be touched upon at first. Subsequent to this, discourse markers in The Book of Dede Korkut that can be interpreted as traces of colloquial language will be dealt with and evaluated. Thereby, an approach from the perspective on the basis of colloquial language in The Book of Dede Korkut will be developed and it will be aimed for contributing on discourse analyses for the text.

bu: sıf. (e.t.) en yakında olan kimse veya şeyi işaret yoluyla belirtir. dervîş: i. (fa.) 1. tarikata girip bir şeyhe bağlanan, onun izinden Hak yolunda yürüyüp nefsini ıslah eden, varlık iddiasından geçip Allah'ın birliğini bütün kainatta görerek kendini Hakk'a ve onun yarattıklarına adayan kimse, tarikat müntesibi. 2. yoksul, mütevazi kişi. 'ışk: i. (ar.) aşk, sevgi. zerre: i. (ar.) 1. çok küçük, parçacık, atom. Kelime Tahlilleri yolına: yol (isim kökü) + ı (iyelik 3. tekil kişi) + n (zamir n'si) + a (yönelme eki) gelen: gel (fiil kökü)-en (sıfat fiil) gelsün: gel (fiil kökü)-sün (emir 3. tekil şahıs) tuyan: tuy (fiil kökü)-an (sıfat fiil) Tamlamalar ve Birleşik Fiiller Bir zerre: bir [tamlayan]-zerre [tamlanan] > Sıfat tamlaması. Dervîşlik yolı: Dervişlik yolu > dervîşlik [tamlayan]-yol + ı (iyelik 3.tekil) [tamlanan] > Belirtisiz isim tamlaması. Mazmun Dervîşlik: Tarikata mensubiyet manasını ifade eder. Dervişlik, İslâm'a bağlanmakla olur. islâm'ın ihlasla, sıdk ile takva yaşanmasına dervişlik denir. Dervişlikte fakirlik şartı koşan mutasavvıflar olduğu gibi zenginliğiyle tanınmış sufîler de vardı.

Altayistik tasnifler doğrultusunda Türk dilinin tarihî dönemlerini ele alır. Konular işlenirken, dönemin tarihi ve coğrafyası hakkında genel ve temel bilgiler sunulduktan sonra, o dönemde teşekkül etmiş lehçenin temel eserleri tanıtılır ve söz konusu eserler üzerinde yapılan çalışmaların bibliyografik künyeleri verilir. Bilgilerin somutlaştırılması amacıyla esere harita, tablo ve resimler ilave edilmiştir. "Türk dili kadar tarihî derinliği ve coğrafî yaygınlığı olan pek az dil vardır. Bu yüzden Türk dilinin tarihini yazmak, iğne ile kuyu kazmaya benzer. Dilimizin esaslı tarihini ve gramerini yazmak için öncelikle, yazı dili hâline gelmiş lehçelerin temel kaynaklarını tespit etmek ve bunlar üzerinde yapılan çalışmaları bir araya getirmek gerekir. Bu kaynaklar bilgisi, yapılacak karşılaştırmalı lehçe çalışmalarına temel teşkil edecektir. Ancak o zaman, Türkçenin çerçevesini oluşturduğu bir "işte ve "fikirde birlik meydana gelebilecektir.

Türkbilig. 2002/4: 117-124. ESKİ TÜRKİYE TÜRKÇESİ AĞIZLARININ SINIFLANDIRILMASINDA MORFOLOJİK ESASLAR Hayati DEVELİ* 13.-16. yüzyıllar arasında fonolojik, morfolojik ve sentaktik seviyede birleştirici özellikleri1 itibariyle diğer Türk yazı dillerinden ayırt edilebilen bir Oğuzcanın varlığı açıktır. Bu dilin bir yazı dili hâline ulaşması göreceli olarak gecikmişse de 13. yüzyıldan itibaren hızlı bir şekilde gelişerek olgun bir seviyeye ulaşmıştır. Oğuzca İran, Azerbaycan, Irak, Suriye, Anadolu ve Balkanlarda geniş bir sahaya yayılmış olduğu ve Oğuz unsurları her zaman aynı siyasî içinde bulunamadıkları için konuşma dilindeki diyalektlerin zamanla gelişerek nihayet 17. yüzyılın sonlarından itibaren birden fazla yazı dili şeklinde teşekkül ettiklerini tespit edebiliyoruz. Bunlar bugün için Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi ve Türkmen Türkçesi olarak adlandırılabilirler. Geriye doğru gidildiğinde bu ağızları belirleyen birleştirici özelliklerin ne zamandan itibaren ve hangi eserlerde teşekkül ettiğini tespit etmek, yani Oğuzcanın 14.-16. yüzyıllardaki ağızlarını ortaya koymak, Türk dili tarihi açısından halledilmesi gerekli bir iştir. Daha önceki bir bildirimizde Eski Türkiye Türkçesi ağızlarının tespiti üzerine bir deneme yapmış, bu tespitte fonolojik kriterlere dayanmıştık. Malzeme derlediğimiz kaynak metinlerdeki fonolojik verilerden bize göre diyalektolojik bir sınıflandırma için uygun olanlarını bir araya getirerek bunların düzenli dağılım gösterdiği kaynak metinleri tespit etmeye çalışmış ve elde ettiğimiz sonuçların bir sınıflandırma yapmamıza imkân sağlayıp sağlamadığını tartışmıştık. Bu ilk denemede kullandığımız kriterler ve ulaştığımız sonuçlar, bu çalışmanın sonuçlarını değerlendirmemize yardımcı olacağından burada kısaca verilecektir. D oç. Dr., İstanbul Kültür Ü niversitesi.

Eski Türkçeden Eski Oğuz Türkçesine (XIII. yüzyıl) olan saklantılar (arkaizm) ses, ek ve sözcük düzeyindeki alıntılarla ilgili teorik bir makalede. Makalede, öncelikle "arkaizm" ve "eskicil"lik terimleri tartışılmış ve bunların, bu dil olgusunu karşılamadığı, onun yerine "saklantı" teriminin kullanılması gerektiği ortaya konulmuştur. Saklantı olarak belirlenen yapıların tespit edilme ölçütleri irdelenmiştir.

Ebu’l-Leys es-Semerkandî tefsirinin 15. yüzyılda Anadolu’da Ahmed-i Dâî, İbn Arabşah ve
Ebu’l-Fazl Musa el-İznikî tarafından ayrı ayrı Türkçeye tercüme edildiği kabul edilmektedir.
Musa el-İznikî’nin aynı zamanda Hâzin-i Bağdadî’nin Lübâbü’t-te’vîl fî Ma‘âni’t-tenzîl’ini
Türkçeye Enfesü’l-cevâhir adıyla tercüme ettiği de iddia edilir. Bu araştırmada varılan sonuç
şudur: Musa el-İznikî, Ebu’l-Leys es-Semerkandî ve Hâzin-i Bağdadî tefsirlerini ayrı ayrı
Türkçeye çevirmiştir. Enfesü’l-cevâhir, İznikî’nin Ebu’l-Leys es-Semerkandî tefsiri tercümesine
verdiği isimdir. İbn Arabşah ise, İznikî’nin tercümesini kısaltmıştır. Ahmed-i Dâî’ye izafe
edilen “Tercüme-i Tefsir-i Ebu’l-Leys es-Semerkandî” ise İznikî’nin Enfesü’l-cevâhir’inin
nüshalarıdır.

Özet
XIII. yüzyıl öncesine ait Oğuz Türkçesi bir eserin varlığı uzmanları uzun süre meşgul etti. Spekülatif hükümlerle kimi
eserlere işaret edilmiş ya da XIII. yüzyıl öncesinde kaleme
alındığı kesin olan bir eserin mevcut olmadığı tezi ileri sürülmüştür. Bir diğer tartışma konusu da, bu dönem yazı dilinin
oluşması, bilhassa “karışık dilli metinler” olarak adlandırılan
literatürün değerlendirilmesi etrafında gelişti. Bu son literatürün en önemli metni ve tartışmaların merkezi olan Behcetü’lhadâyık’tı.
Anadolu sahasında şekillenen Oğuz Türkçesi yazı dilinin tespit edilebilen XIII. yüzyıl devri mahsulleri sınırlı ve hemen
tamamı manzum parçalardan ibarettir. Bu çalışmada, çokça
tartışılan Behcetü’l-hadâyık’ın yeni tespit edilen yazma nüshasından hareketle yazarı, yazım tarihi ve yeri ilk defa olarak ortaya konulacak ve Anadolu sahasında yazıldığı şimdiye değin
tespit edilebilen en eski eser olduğu gösterilecektir. Bu metnin
verileriyle “karışık dilli metinler” meselesine temas edilecektir.
Anahtar Kelimeler
Behcetü’l-hadâyık, Eski Anadolu Türkçesi, Türkçe el yazmaları, Oğuzca, karışık dilli metinler
Abstract
The first literary works written in Oghuz Turkic in Anatolia
belong to the 14th century. The number of such works is very
limited, and almost all of them are written in verse.
This paper examines Behcetü’l-hadâyık, a work that has drawn
the interest of a large number of researchers until now. The
study describes a newly found copy of the work and for the
first time gives information about its writer, date, and place of
compilation. Based on linguistic data concerning the work, it
will be claimed that this copy of Behcetü’l-hadâyık is the oldest
Oghuz Turkic manuscript among those detected so far.
Keywords
Behcetü’l-hadâyık, Old Anatolia Turkish, Turkish manuscripts, Oghuz Turkic, mixed-language texts.
Первое произведение
Анатолии на тюркском языке
Мустафа Коч ∗
Аннотация
Проблема наличия произведения, написанного на тюркском
языке и свободного от всякого рода подозрений,
принадлежащего огузам, прибывшим в 13-ом веке в Анатолию
вместе с Сельджуками, занимала умы исследователей этой
области. Посредством спекулятивных положений одни
указывали на некоторые произведения, другие предполагали
отсутствие конкретного произведения, написанного в этот
длительный период. Другим предметом же дисскусии является
формирование письменного языка, в частности критика велась
вокруг так называемых "текстов на смешанных языках".
Самым важным произведением последней литературы является
«Behcetü'l Hadâyık», ставший центром острой критики.
Произведения 13 века, позволяющие определить огузский
тюркский письменный язык, сформировавшийся в Анатолии,
довольно ограничены и практически польностью состоят из
стихов. В этом исследовании на основе последнего нового
обнаруженного варианта столь часто критикуемого произведения
«Behcetü'l hadâyık» впервые вводятся в научный оборот автор,
время и место написания произведения, а также показано, что эта
работа является самым ранним обнаруженным до сих пор
произведением, написанным в Анатолии. Посредством этих
текстов рассматривается проблема "текстов на смешанных
языках".
Ключевые Слова
Первое произведение на тюркском языке, огузский язык,
тюркские тексты, тексты на смешанных языках, Behcetü'lhadâyık.

Bu kitapta, 14. asrın sırlı ve tartışmalı şairlerinden biri olan Varka ve Gülşah müellifi Yûsuf-ı Meddâh’ın tek nüshasını Konya Koyunoğlu Şehir Müzesi ve Kütüphanesi’nde tespit ettiğimiz iki yeni mesnevisi bulunup gün yüzüne çıkarılmıştır. Şairin, 639 beyitlik Hikâyet-i Yemâme ve 402 beyitlik Sehâvet-i İmâm ‘Alî adlı mesnevileri, muhteva itibariyle birer manzum Hz. Ali cenk-nâmesidir. Yûsuf-ı Meddâh’ın daha evvel bilinmeyen, hakkında yapılan çalışmalara konu olmayan bu eserleri, tür literatürü açısından da oldukça kıymetlidir. Zira her iki cenk-nâme de konusu itibariyle sahasındaki diğer bütün eserlerden farklı ve orijinal metinlerdir. 
Üç bölümden meydana gelen çalışmamızda müellifi belli manzum Hz. Ali cenk-nâmeleri hakkında kısa bir değerlendirmenin ardından ilk bölümde, Yûsuf-ı Meddâh’ın kim olduğu, eserleri ve hakkındaki tartışmalara dair bilgiler verilmiş; akabinde yeni bulunan mesnevilerinin ona ait olup olamayacağı, çeşitli mukayeselerle irdelenmiştir. İkinci bölümde, söz konusu manzumelerin detaylı biçim ve muhteva incelemesiyle geniş özetlerine yer verilmiştir. Üçüncü bölümde metinler, Arap harflerinden Latin alfabesine transkripsiyon usulüyle aktarılmış ve ilgili yazma, tıpkıbasım olarak ilave edilmiştir.

Öz Dede Korkut Kitabı, Anadolu'daki sözlü Türk halk hikâyelerinin en eski kaydıdır, bu nedenle Türk milliyetçiliği ideolojisinin mitsel beratlarından biridir. İlginç bir şekilde, Avrupalıların Dede Korkut'a ilgi duymaları, Türklerinkinden neredeyse bir yüzyıl öncedir. Dede Korkut'un Tepegöz adlı tek gözlü, insan yiyen dev hikâyesi, Odyssey'in IX. kitabındaki Polifem hikâyesiyle ilginç bir benzerlik taşır. Burada, Dede Korkut etiğini izleyen şey, Oğuz bozkır geleneğinin bir unsuru olarak çözümlenecektir. Tepegöz hikâyesi, kişi toplum ilişkileri hakkındaki bir iddia olarak bu etiğin ayırt ediciliğini doğrulamak için Polifem hikâyesiyle karşılaştırılacak. Bu, Dede Korkut Kitabı tartışmasını yeni bir zemine taşıyacaktır. Bir yazar, kişisel kimlik ve sosyal ilişkiler hakkında Türk bakış açısının bir ifadesi olarak sözlü hikâyelerin çevirimini sunmayı neden seçer ve bugün Türkiye'de Dede Korkut Kitabına verilen yoğun öneme göre, bu ifadenin Türk millî kimliği için önemi nedir? Anahtar Kelimeler: Dede Korkut Kitabı, Tepegöz, Etik, Türk millî kimliği. Abstract

The Book of Dede Korkut is an early record of oral Turkic folktales in Anatolia, one of the mythic charters of Turkish nationalist ideology. Curiously, European interest in the Book antedates modern Turkish interest by almost a century. The Dede Korkut tale of a one-eyed, man-eating giant named Tepegoz bears a striking resemblance to the story of Polyphemus in book 9 of the Odyssey. In what follows the Dede Korkut ethic will be analyzed as an aspect of Oghuz pastoral tradition. The story of Tepegoz will then be compared to the story of Polyphemus in order to confirm the distinctiveness of this ethic as an argument about the 1

XV. yüzyılın ikinci yarısı ila XVI. yüzyılın birinci yarısı arasındaki bir tarihte yazıldığını sandığımız eserin dünyanın birçok ülkesindeki kütüphanelerde ve Türkiye’deki resmî ve özel kütüphanelerde çok sayıda yazma nüshası mevcuttur. Eser 1856 ve 1883 tarihlerinde iki kez basılmıştır.
Biz, özel kütüphanemizde bulunan ve mevcut nüshalar içinde dil ve yazım özellikleri bakımından en iyi durumda olan, H.1128 (1716) tarihli yazma nüshayı esas alarak metni oluşturduk. Süleymaniye Kütüphanesi Laleli-1378 numarayla kayıtlı olan H.1130 (1718) tarihli nüshayı da yardımcı nüsha olarak kullandık. Eserin Türkiye'deki en eski nüshası Süleymaniye Kütüphanesi Serez-1609 numarayla kayıtlı olan H.1103(1691) tarihli nüshadır. Bilinen en eski nüshası ise, Vatikan Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Bölümünde Borg. Turco 15 numarayla kayıtlı 1057 (1647) tarihli nüshasıdır.
Çalışma, inceleme, metin (transkripsiyon) ve Dizin'den oluşuyor. Eserin sonuna metnin orijinal şekli de eklenmiştir.

Öz: Batı Türkçesinin ilk metinlerinde, "birlikte, beraber" anlamında çok yaygın biçimde görülen bile sözünün kökeninin Eski Türkçe birle biçimine dayandığı açıktır. Tarama Sözlüğü içinde üç anlamı bulunan çok anlamlılaşmış (polisemik) bile "1. Birlikte, beraber. 2. Dahi, de. 3. İle" biçiminde verilen edatın örneklerine bakınca, Eski Türkçe birle biçiminden /r/ ünsüzünün zayıflaması (reduction) ile oluştuğu anlaşılıyor. XI. yüzyılda birle ve bile biçimlerinin aynı sıklıkta kullanıldığı veriler, /r/ ünsüzünün epeyce erken bir çağda zayıflayıp düştüğünü gösterir. Bun un yanı sıra kökenleri farklı olan ET birle ve Oğuzca ile "birlikte, beraber, ile" edatlarının +n vasıta kalıplaşmasıyla genişleyen birlen ~ ilen şekilleri de vardır. Batı Türkçesinin ilk yüzyıllarında bağlama edatı olarak kullanılan arkaik bile "ile" edatıyla eş sesli (homonym) olan bile "dahi, da" edatı daima bağlama ve özellikle de kuvvetlendirme işlevinde olmuştur. Makalede özellikle bile kuvvetlendirme edatının kullanımı ve kökeni sorununa odaklanılmaktadır. İncelemeden çıkan sonuca göre, Batı Türkçesi başlarında görülen arkaik bile "ile" bağlama edatı ile hâlen Türkiye Türkçesinde kullanılan bile "dahi, da" kuvvetlendirme edatı, kökenleri, söz dizimindeki morfolojileri ve anlamları bakımından farklı olan, eş sesli sözler olarak kabul edilmelidir.

İşitme engellilerimizin doğal iletişim aracı Türk İşaret Dilinin ilk öğretim kitabı olan bu çalışma, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi programlarında seçimlik olarak açılan dersin malzemelerinden yalnızca biridir. Ekinde diyalogların yer aldığı dvd bulunmaktadır. Ayrıca e-kitap olarak da yayımlanmaktadır. 
Şükrü Halûk Akalın, Zeynep Oral ve Serap Cavkaytar'ın yazarlığını yaptığı kitaba, diyalogların çekimlerine Pelin Kobal, Neslihan Kurt, Nihat Kithir, Hayrettin Baydın, Gülseren Uzun-Altun, Engin Kartal ve Esra Karadağ katkıda bulunmuştur.
Türkiye'de yaklaşık yarım yüzyıl ihmal edilen, hatta bir ara okullarda yasaklanan Türk İşaret Dilinin daha önce resimli sözlükleri yayımlanmıştı ancak ilk kez bir öğretim kitabı, bu çalışmamızla birlikte yayımlanmış oluyor.

Tıp metinleri; insan sağlığını koruma, hastalıklara çare bulma yanında modern ve geleneksel uygulamalar hakkında birçok bilgi ve yöntem barındırır. Tıbbi yeterliliğin bilgi birikimi gerektirmesi ve uygulama ile tecrübe edilmesi metinleri oluĢturan kiĢilerin ya da derleyicilerin büyük çoğunluğunun hekimlerden oluĢmasını sağlamıĢtır. Bu durum metinlerin birçoğunun hekimlere yönelik olmasına neden olmuĢtur. Fakat metinlerin konusu tüm insanlığın ortak paydası olan "sağlık" ile ilgili olduğu için tıp metinleri her dönemde ilgi görmüĢtür. Tıp metinleri yazıldığı dönemin dil unsurlarını barındırması yönüyle metin incelemelerinde önemli bir yere sahiptir. Metnin müellifinin ve müstensihinin ağız özeliklerinden, yazıldığı yerin dil özelliklerine kadar birçok açıdan bize ipucu veren metinler; arkaik ve ilericil ögeleri tespit etme açısından da önem taĢımaktadır. Tıp metinlerinin konusu itibarıyla tıp tarihine, onomostik (adbilim), farmakoloji (ilaç-ecza bilimi), zooloji (hayvan bilimi), botanik (bitki bilimi) araĢtırmalarına malzeme sunması da doğal bir sonuçtur. Bu yönüyle tıp metinleri incelemelerinde disiplinlerarası bir çalıĢma alanı mevcuttur.

Türkçe Cümle Bilgisi - I : Doç. Dr. Enfel Doğan
Türkçe Cümle Bilgisi - II : Prof. Dr. Mustafa Özkan

Kitabın ilk baskıları "TÜRKÇE CÜMLE BİLGİSİ" adıyla tek cilt olup kitabın 1-7. üniteleri Enfel Doğan, 8-14. üniteleri Mustafa Özkan tarafından kaleme alınmıştır. Daha sonra I ve II şeklinde iki ayrı kitap şeklinde yayımlanmaya başlamıştır.

This study has been carried out concerning Süheyl ü Nev-bahâr mathnawi that translate Turkish from Persian by Hodja Mesûd and his cousin Izzeddin Ahmed in fourteen century. The work is a mathnawi about son of the Yemen padishah Süheyl and daughter of the ruler of China Nevbahâr love.
This study has been consisted of five chapters including Introduction, TextTranslation, Diachronis Meaning Changes, Results and Index.
In chapter Text-Translation, Süheyl ü Nev-bahâr has been translated present-day Turkey Turkish. Süheyl ü Nev-bahâr is propertied with regard to idioms and proverbs although it is a translation work.
When compared the language of work and Turkey Turkish it was detected diachronis meaning changes. This changes it has been handled under five headings; meaning changes (the transition to another meaning), meaning healing, meaning worsening, meaning narrowing, meaning expansion.
In this study, it has been preperated Index and Special Names Index as a matter of convenience for readers.

Küçük Prens aslında çocuklara yazıldığı düşünülen bir yetişkinler kitabı... Yetişkinlerin modernizmin başladığı erken dönemlerde içine düşmüş olduğu düşünsel ve davranışsal çıkmazları bir çocuk gözüyle fazla da rahatsız etmeden, ürkütmeden, korkutmadan, uzaklaşarak değil, üzerine üzerine giderek, ama vicdanî bir dokunuşla vermeye çalışan okunası bir "çocuk yetişkinler" kitabı... Küçük Prens karşısında okuyucu, kendisinden bir şeyler bulmanın peşine düşecektir. O, bir taraftan kahramanın yanında yer alırken bir yandan da kahramanın muhatap olduğu kişilerin konumunda kendini hissedecek...

Küçük Prens uzun bir çöl yolculuğunun aslında Avrupa nezdindeki karşılığı... Şark edebiyatlarında tasavvufla "hiçlik" diyarına düşen ferdin Garp edebiyatındaki bir nebze de olsa karşılığını ya da senkronize giden izdüşümü mesabesinde bir baş yapıt...

Küçük Prens her çocuğun  kendisini içinde bulabileceği, her yetişkinin de üst perdeden bakamayacağı bir gerçeklikle okuyucunun karşısına çıkıyor... Biraz da dilsel bir başkalaşma yaşayarak... Hem de Osmanlı Türkçesi ve Arap alfabesiyle okuyucuyla buluşuyor... Çölün ortasına uçak kazasıyla düşmüş modern zamanların insanının geçmişe (taşraya ya da kırsala ya da çöle!) taşıyarak bir var olma ya da varoluşsal gerçekliğin sorunsalını içinde barındırıyor.

Küçük Prens, belki de Antoine de Saint-Exupéry'nin kaleminden çıktığından beri ilk defa bu kadar heyecanlı bir şekilde Türkiye'de okuyucunun beğenisine sunuluyor...

Kitabda XI-XV yüzilliklərdə Kiçik Asiyada baş verən siyasi və sosial hadisələrin fonunda türk etnomədəni mühitinin formalaşması və inkişafı prosesləri tədqiq edilir. Səlcuq dövründə Anadoluda türk etnik birliyinin təşəkkülü, monqol işğalı nəticəsində Rum Səlcuq dövlətinin süqutu və siyasi hakimiyyətin parçalanması, türk bəylikləri arasında hərbi-siyasi rəqabət və mübarizənin gedişi, Osmanlı dövlətinin yüksəlişi və bütün bu tarixi hadisələrin türk etnik kimliyinin inkişafına təsiri araşdırılır. Orta əsrlərdə Anadoluda gedən etnomədəni proseslərin tərkib hissəsi olan türk etnik şüurunun dinamikası və türk dilinin təkamül xüsusiyyətləri müəyyənləşdirilir.