History of İzmir

“Yıldız Sarayı Fotoğraf Albümleri” içerisinde yer alan İzmir ve çevresine ait fotoğraflardan oluşan bir albüm/kitap projesini hayata geçirmeyi uzun zamandır düşünüyorduk. Bizi bu sürece yönelten temel neden, söz konusu koleksiyondan faydalanılarak İstanbul, Bursa, Edirne, Manisa gibi
kentlere ait albüm/kitapların yayımlanmış olmasına rağmen şimdiye kadar İzmir ile ilgili benzer bir çalışmanın yapılmamış olmasıydı. Bu çalışmanın temel amacı, İzmir'e ilişkin fotoğrafları; arşiv belgeleri, dönemin basın haberleri ve diğer kaynakların ışığında yorumlayarak görüntüler üzerinden bir kent tarihi okuması yapmaktır. Bu nedenle, fotoğrafların altındaki bilgilendirme yazılarından ve fotoğraflardaki çeşitli ayrıntılardan yola çıkarak detaylı bir arşiv araştırması yapılmıştır.

Haziran 2014 KAYSERİ T.C. ERCİYES ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI YAKINÇAĞ TARİHİ BİLİM DALI AMERİKAN BOARD'UN İZMİR'DEKİ FAALİYETLERİ VE İZMİR ULUSLARARASI KOLEJ Hazırlayan Cenk DEMİR Danışman Doç. Dr. Gülbadi ALAN Doktora Tezi Haziran 2014 KAYSERİ v ÖNSÖZ / TEŞEKKÜR İki yüz yıldan fazla bir geçmişe sahip olan Türk-Amerikan ilişkileri, Türk siyasi tarihi çözümlenirken göz ardı edilmemesi gereken bir öneme sahiptir. Siyasi, ekonomik, askerî vs. işbirlikleriyle sürdürülen bu ilişkilerin şekillenmesinde, Amerikalı Protestan misyonerlerin Anadolu coğrafyasında yaptıkları misyonerlik çalışmalarının da etkisi olduğu yadsınamaz bir gerçektir. Kısa adı Amerikan Board olarak da bilinen ABCFM örgütünün, 1820'den itibaren Osmanlı topraklarında sürdüreceği misyonerlik faaliyetlerinin ilk başlangıç noktası ise İzmir olmuştur. Misyonerler, gelecekteki büyük hasatın en özel meyvesini İzmir'de alabilmek için bu kentte yüz yılı aşkın bir süre mücadele etmişlerdir. İzmir ya da batılı kaynaklarda ifade edildiği üzere Smyrna, Anadolu'nun Batı'ya açılan önemli kentlerinden birisidir. Binlerce yıllık tarihi bir geçmişe sahip olan bu yerleşim yeri, birçok medeniyete ev sahipliği yapmış, coğrafi konumu, demografik yapısı ve kültürel zenginliği ile her zaman Levantın cezbedici kentlerinden birisi olmuştur. Bu çalışmada ise Amerikan Board misyoner örgütüne ait arşiv belgeleri esas alınarak Board misyonerlerinin bölgedeki faaliyetleri incelenmiş, böylelikle yakın dönem İzmir kent tarihine ışık tutulmaya çalışılmıştır. Çalışmanın, eğitim, din, şehir, sosyal ve kültürel birçok tarihi olgusal temelde değerlendirilmesi gerektiği düşünüldüğünden, çok yönlü bir araştırılma olmasına azamî gayret gösterilmiştir. Araştırma süreci ise bilgi ve ilgilerini esirgemeyen insanların destekleri ile tamamlanmıştır. Bu bağlamda, 135 yılı aşkın bir süredir eğitim faaliyetlerini sürdüren Özel İzmir Amerikan Koleji (American Collegiate Institute / ACI) arşivinden yararlanmama ve Göztepe'de bulunan kampüs alanında incelemeler yapmama yardımcı olan okul müdürü Anet GOMEL hanımefendiye teşekkür ederim. Türkiye Amerikan İlmî Araştırmalar Enstitüsü'nün (The American Research Institute in Turkey / ARIT) Arnavutköy / İstanbul'daki arşivinden yararlanmama ve bazı değerli kaynaklara ulaşmama vesile olan Dr. Brain JOHNSON'a yakın ilgilerinden dolayı teşekkürlerimi sunarım. Çalışmamız sırasında ziyaret etme fırsatı bulduğumuz birçok arşiv ve kütüphanede görev yapan personelin, göstermiş olduğu nazik ve ilgi dolu yaklaşımları araştırma sürecimizi kolaylaştırmıştır. Dolayısıyla öncelikle İstanbul'da bulunan T.C. Başbakanlık Osmanlı Arşivleri ve ARIT çalışanlarına, Ankara'daki T.C. Başbakanlık vi Cumhuriyet Arşivi, Milli Kütüphane ve çeşitli Üniversite kütüphanelerindeki görevli personele, İzmir'deki APİKAM, ACI ve çeşitli kütüphane çalışanlarına güler yüzlü yaklaşımları ve alakalarından ötürü teşekkür ederim. Gerek yüksek lisans gerekse de doktora eğitimim sürecince danışmanlığımı yapan, tez konusunun belirlenmesinden, tezin tamamlanmasına kadar geçen süre içerisinde kıymetli desteklerini esirgemeyen Doç. Dr. Gülbadi ALAN'a teşekkür etmek malumun ilamından başka bir şey değildir. Ancak yine de malumları ilam etmek gerektiğini bilerek kendisine şükranlarımı sunmak isterim. Bu çalışmanın, tamamlanma aşamasında değerli görüş ve desteklerini esirgemeyen Prof. Dr. Mehmet Metin HÜLAGÜ'ye, Prof. Dr. Ahmet KANKAL'a, Prof. Dr. Abdulkadir YUVALI'ya ve Prof. Dr. Şakir BATMAZ'a, teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca çalışmanın çeşitli aşamalarında yardımlarını esirgemeyen Yrd. Doç. Dr. Mehmet ÖZDEMİR'e ise müteşekkirim. Bu çalışmanın araştırma sürecinde ve yazım aşamasında kendilerini zaman zaman ihmal etmeme rağmen destek ve sevgilerini hiçbir zaman esirgemeyen çok kıymetli anneme ve kardeşlerime şükranlarımı sunuyorum. Son olarak nicelik açısında az, nitelik olarak dolu dolu bir hayat yaşamış olan, gerek özel gerekse de akademik hayatıma yön verirken feyz aldığım örnek insan babam Namık Kemal DEMİR'i ise rahmetle anmak isterim. Cenk DEMİR KAYSERİ, 31 Mart 2014 vii AMERİKAN BOARD'UN İZMİR'DEKİ FAALİYETLERİ VE İZMİR ULUSLARARASI KOLEJ Cenk DEMİR Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Haziran 2014 Danışman: Doç. Dr. Gülbadi ALAN KISA ÖZET Bu çalışma, ABCFM misyonerlerinin 1820 yılında İzmir'de başlayan ve yüz yılı aşkın bir süre bu kentte yürüttükleri misyonerlik faaliyetlerini ele almaktadır. ABCFM, Tanrı'nın kelâmını ve Hz. İsa'nın öğretilerini dünyaya yayma düşüncesiyle 1810 yılında ABD'de kurulmuş bir Protestan misyoner örgütüdür. Bu örgüt, okyanus ötesindeki birçok coğrafyada olduğu gibi Asya'nın kilidini açacak bir anahtara benzetilen Küçük Asya'da (Anadolu) da misyonerlik çalışmalarında bulunmuştur. İzmir'de görev yapan Amerikalı misyoner Maria A. West'inde dediği gibi, Güven, yavaş büyüyen bir bitkiydi! Board misyonerleri, bu bitkinin en özel meyvesini almak ve büyük hasat gününe kavuşmak için ise İzmir'de uzun bir maceraya girişecekti. Bu tez, giriş kısmından sonra dört ana bölümden oluşmakta olup Amerikan Board örgütünün, dinî, matbaa ve eğitim faaliyetleri çerçevesinde İzmir'deki örgütlenmesini incelemektedir. Misyonerlerin nüfuz sahası, İzmir ve çevresindeki dinî etkinliği, matbaa faaliyetlerinin kapsamı, eğitim faaliyetleri ile bölgede açılan Amerikan okullarının misyoner çalışmalarındaki yeri ve önemi, sınanan hipotezler arasındadır. Ayrıca bu çalışma ile birlikte İzmir'deki iki önemli Amerikan eğitim kurumu: İzmir Amerikan Kolej Enstitüsü (ACI) ve İzmir Uluslararası Kolej'in (IC), kuruluşları, faaliyetleri ve akıbetleri kronolojik düzen içerisinde ayrıntılı bir şekilde incelenip Amerikan Board'un İzmir'deki misyonerlik faaliyetlerinin dinî, eğitim, sosyal, kültürel, fikrî ve siyasi etkileri belgeler ışığında aydınlatılması amaçlanmaktadır.

Değerli Güzelbahçeliler ve Güzelbahçe sevdallar, Türkiye'de yerel yönetimler, kurulmaya başladklar Tanzimat döneminden beri seçmenlerine fiziki hizmetler veriyorlar. Çöp toplamak, park yapmak, su götürmek, kanal döşemek, dereleri slah etmek ve yol açmak yasal zorunluluktan ötürü, yerel yönetimlerin bugün de vermekten kaçnamayacağ hizmetlerdir. Ancak teknolojik gelişmenin hzla değiştirdiği bir dünyada, insanmzn çeşitlenip çoğalan taleplerini görmezden gelmek mümkün değil. İnsan odakl siyaset üreten sosyal demokrat bir belediye olarak, yaşadğ doğal ve tarihi çevrenin farkna vararak Güzelbahçe ile bütünleşmek isteyen seçmenlerimizi çok önemsiyoruz. Yerel yönetimlerin bilimsel toplantlar düzenlemek, müzeler açmak, yaynlar yapmak suretiyle kentlerini ulusal ve uluslararas ölçekte tantmak ve seçmenlerinde "kentlilik bilinci ve koruma kültürü" oluşturmak için yarştklar bir süreçte, elinizde tuttuğunuz bu kitapla biz de, önemli bir adm atmş oluyoruz. Yerel tarih yazm ve kent müzeciliği alannda kendini çoktan kantlamş Prof. Dr. Engin Berber ile kendisinin doktora öğrencisi olan Kent Tarihi Araştrmacs Serhan Kemal Sayg, titiz bir çalşma gerçekleştirdiler. İki yldr bin bir emekle topladklar belge, gazete kupürü, fotoğraf, obje ve inceleme eserlerden derleyip ürettikleri bu akademik kitap için kendilerine, Güzelbahçeliler adna yürekten teşekkür ediyorum. Bizlere, geçmişimizi öğrenmeye araclk edecek bir pencere araladlar. Yeri gelmişken, Güzelbahçe Belediyesi olarak köklü tarihimiz ve zengin kültürümüzü tantp gelecek kuşaklara aktaracak başka önemli admlar atacağmz da belirtmek isterim.

Bu belge ticari kullanım amacı ve içerik değişikliği dışında kaynak gösterilmesi koşuluyla yayınlanmış makalenin tüm kullanımına (çevrimiçi bağlantı verme, kopyalama, baskı alma, herhangi bir fiziksel ortamda çoğaltma, dağıtma vb.) izin veren Yaratıcı Ortaklıklar Atıf-Gayriticari-Türetilemez 4.0 (CC BY-NC-ND 4.0) lisansı altında yayınlanmaktadır: This document is published under the terms of Creative Commons Attribution-NonCommercial (CC BY-NC) License, which permits free use (such as link to the content or permission for its download, distribution, printing, copying, and reproduction in any medium) except change of contents and for commercial use, provided the original work is cited.

Toplumbilimciler kültür deyiminin bir toplumun yalnızca müzik, edebiyat ve sanatını değil aynı zamanda onun hayat tarzının tüm yönlerini, giyim, kuşam, günlük yaşama alışkanlıklarını, mutfak özelliklerini ve folklorünü içine aldığı üzerinde fikir birliği içindedirler. Kültür bir toplumun ya da bütün toplumların birikimli uygarlığıdır. Kültür toplumun kendisidir. Kültür insan ve toplum kuramıdır. Kültür doğanın yarattıklarına karşılık insanoğlunun yarattığı her şeydir.

9 Eylül 1922’de Kemalist milliyetçi güçler, Yunan işgalinden kurtardıkları İzmir’e girer ve dört gün sonra bu şehirde büyük bir yangın çıkar. Yangının birinci günü olan 14 Eylül 1922’de, Ankara’daki mecliste çok enteresan bir kanun geçer. Bu kanunla, 12 Ocak 1920 tarihinde, yani Mütareke döneminde, Vahdettin’in hanedanlığında çıkartılan, tehcire tabi tutulmuş Osmanlı Ermenilerinin tasfiyeye uğramış mal ve mülklerinin iadesi ile ilgili kararname iptal edilir. Yangın sırasında şehirde muazzam bir talan başlar. 9 Eylül’den sonra şehirde yalnızca Kemalist milliyetçi kuvvetler bulunmamaktadır. İçeriden ve dışarıdan büyük bir insan seli, İzmir’e akar. Bu göçün sebebi, yangından sonra meydana gelen talanda herkesin bir şekilde pay almaya çalışmasıdır. Devletin bu talanı destekleyip desteklemediği sorusu önemlidir. Emval-i metruke düzenlemelerinin sebebi, devletin kendi vatandaşı olan Hıristiyanlardan kalan taşınır ve taşınmaz malları kendi kontrolünde tutmak istemesidir.

Öz: Eylül 1922'de İzmir'i harap eden yangın közleri halen sıcakken başlayan keskin tartışmaların ve münakaşaların konusudur. Fransız, Amerikan ile İngiliz arşivleri ve Türk ile İtalyan yayınlanmış kaynaklar vasıtasıyla yapılmış bir araştırmayı temel alan bu yazı farklı tezleri değerlendirmekte ve yangın için evrensel bir açıklamayı savunmaktadır ve araştırma kapsamını kronolojik ve coğrafi açıdan genişletme ihtiyacını savunmaktadır. Yangın Yunan ordusunun 1921De ortaya çıkan ve 1922 yazında geniş ölçüde uygulanan arazi yakma politikasının sonucudur. Ancak, diğer yıkımların aksine, iş şehrin Ermeni ihtilalci milliyetçilerine bırakılmıştı. İç bölgede mümkün olan Fransız, İngiliz, Amerikan ve İtalyan askeri gemilerin yoğun olarak bulunduğu Anadolu'daki en büyük limanda mümkün değildi. Buna rağmen İzmir'deki Ermeni komitesi – çoğunluğu 1919-1920 arasında Kilikya'da görev yapmış olan ve ez az bir kısmı kundakçılık tecrübesine sahip – Yunan komutasının ihtiyaç duyduğu insan gücünü tedarik etmiştir. Abstract: The fire that ravaged the city of İzmir in September 1922 is the subject of vivid debates and controversies that began when the embers were

Kitabeler, tarihî binaların kimlik kartları olduğu kadar aynı zamanda o binanın ve hatta beldenin aidiyetlik, sanat ve medeniyet nişanesidirler. Kitabeler üzerine yaptığı çalışmalarla adından söz ettiren yazarımız, bu sefer çalkantılı bir tarihî geçmişe sahip İzmir'de, şehrin mührü mesabesindeki Fatih devrine ait kale kitabesini ve keşif hikâyesini sizler için kaleme aldı…

Airai, a Geometric, Archaic and Classical city in Çeşme Peninsula in Ionia, was located between Teos and Clazomenae. This tiny ancient Greek city is only known from very few coins and scattered surveys. Airai existed only for a very short time before being conquered by their neighbours from Teos in c. 370 BC and disappearing in Late Classical-Early Hellenistic period.