Osmanlı/Türk Modernleşmesi

Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce külliyatının Modernleşme ve Batıcılık cildini inceleyeceğiz. Bu cilt dizinin diğer kitapları gibi çeşitli düşünürlerin yazılarından oluşmaktadır. Külliyat siyasi fikirlere odaklanmışken bu cildin de Türkiye’nin batılılaşma çabasındaki siyasi durumu ele aldığı görülmektedir.

Bu kitapta 20. yüzyılın başından günümüze uzanan tarih aralığında siyasal ve entelektüel hayatımızın parçası olmuş 21 ismin, her biri farklı bir yazar tarafından kaleme alınmış, portresi yer almaktadır. Okur, Türk siyasal hayatını arka planda takip edebileceği bu portrelerde Yakup Kadri Karaosmanloğlu’nun Kemalizm’i içeriden eleştiren; Şevket Süreyya Aydemir’in ütopyasını yitirirken ki sesini duyacaktır. Ercüment Ekrem Talu’nun ve Falih Rıfkı Atay’ın iktidar değiştikçe söylem değiştirdiğine şahit olacaktır. Şükrü Saracoğlu’nun dış politikadaki müzakereci yönünü; Fatin Rüştü Zorlu’nun bakan koltuğundan idam sehpasına uzanan yaşamını görecektir. Sabahattin Eyuboğlu’nun Anadolu’nun evrenselliği ile yerelliğini bütünleştirme çabasını takip edecek; kadın bir bilim insanı, sosyalist ve Senatör olarak Fatma Hikmet İşmen’i dünyasına dâhil edecektir. Attilâ İlhan’ı öncü ve cesur bir aydın olarak, onunla uzun yıllar teşrik-i mesaide bulunmuş bir ismin kaleminden okuyacaktır. Doğan Avcıoğlu’nu ömrünü devrime adayan bir isim; Yalçın Küçük’ü bir iktidar tutkunu olarak tanıyacaktır. Sınıf özneliği düşüncesini merkeze alan bir aydın olarak, İdris Küçükömer’in Gramsciyan; Kemalist bir tarihçi olarak Şerafettin Turan’ın tarih yazımı açısından birer değerlendirmesiyle karşılaşacaktır. Fethi Naci’yi Marksist bir edebiyat eleştirmeni; Muzaffer “İlhan” Erdost’u bir Ortodoks Marksist; Server Tanilli’yi Marksizm ile Kemalizm arasında bütünlük arayışında olan bir isim ve Ahmet Taner Kışlalı’yı sosyal demokrat bir Kemalist aydın olarak görecektir. Milliyetçi bir düşünür ve siyaset adamı olarak Nevzat Kösoğlu’yla buluşacak; İsmet Özel’in siyasetin uçlarında yaptığı geziye eşlik edecektir. Babasının gölgesinde kalan Aydın Menderes’in iç dünyasına ve siyaset sahnesindeki tecrübesine yakından bakacak; Sibel Eraslan ile İslamcı kadınların geçirdiği dönüşümü gözlemleyecektir. Bütün bunların ardından Kurtuluş Kayalı’nın kitap hakkındaki değerlendirme yazısına ulaşacaktır.

“Bu derlemede ifadelendirilenler bu topluma net bir şekilde değiyor. Ve dolayısıyla toplumla bağlantısı olan herkesi tam tekmil ilgilendiriyor.”

Kurtuluş Kayalı

(Arka Kapak Yazısından)

Bu çalışmada, Osmanlı Devleti’nin 19. yüzyılda gelişen bürokratik sınıfının merkezileşme politikasının da bir gereği olarak kayıt altına alınması ve bunlarla ilgili iş ve işlemlerin yasal çerçeveye oturtulması sürecinin taşradaki yansıması ele alınmıştır. Bu çerçevede, Doğu Anadolu Bölgesi sınırları dâhilinde bulunan Bitlis’te doğmuş devlet memurları üzerinden Osmanlı taşra memuru profiline ulaşılmaya gayret edilmiştir. Memur özlük dosyasının gayet muntazam bir şekilde tutulduğu Sicill-i Ahvâl Defterleri çalışmamızda ana kaynak olarak kullanılmıştır. Buna ek olarak Osmanlı Arşivi’nde çeşitli fonlarda kayıtlı belgeler, devlet, maârif ve vilayet salnâmeleri ile çalışmaya paralel yapılan diğer yerlerle ilgili araştırmalardan istifade edilmiştir. Osmanlı taşrasında görevli memurların bir bütün olarak analiz edilebilmesi benzeri çalışmaların sayısının artırılması ile mümkün olacaktır. Bu amaçla ortaya konan eser, Osmanlı coğrafyasındaki diğer yerleşim birimleri için yapılacak başka çalışmalara da örneklik teşkil edecektir.

Sonuç

Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, klasik dinî tedrisatta yetişmiş, dinî ilimleri bihakkın öğrenmiş, öğretmiş bir on dokuzuncu yüzyıl alimidir. On dokuzuncu yüzyıl, Batı ile ilişkimizin bir mütekabiliyet ilkesinden uzaklaşarak, tek yönlü bir maruz kalmaya, etkilenmeye ve teslim olmaya dönüştüğü çağdır. Böyle netameli bir atmosferde entelektüel faaliyetini sürdüren Elmalılı;
1- Batı’ya bigane kalan molla/alim grubundan değildir. Batı’yı imkanları ölçüsünde tanımaya çalışmış, bu amaçla Fransızca öğrenmiş, Batı felsefesini tetkik etmiştir.
2- Batı’ya hasmane bir tutum takınan alim grubundan da değildir. Zihninde, biri tevhid ve evrensel kardeşlik ilkelerine doğru ilerleyen, evrenin sırlarını çözen bir bilim üreten bir Batı ve diğeri ilhad, pozitivizm, Doğu’ya zulüm gibi yanlışlarla malûl olan diğer Batı olmak üzere iki Batı vardır.
3- Konumuz olan akıl, ilim ve felsefe terimlerini tanımlarken klasik tanımlara sadık kalmış, bu terimleri klasik epistemolojinin ve psikolojinin konusu olan teknik birer terim olarak ele almıştır. Bununla birlikte bu terimleri her ele alışında, Batı’nın hayaleti Elmalılı’nın gözettiği bağlama müdahil olmuş, terimler ideolojik (mesela “ilerlemeci”) içerikler kazanmışlardır.
4- Bu terimleri ele alırken izlediği stratejiler; a) Batılı bilgi ve akla meşruiyet kazandırmak, b) ama bu meşruiyete rağmen bu bilgi ve aklı vahiy ile sınırlamak, c) İslam’ın terakkiye mani olmadığını, aksine terakkinin garantisi olduğunu, çünkü çağdaş bilim ve felsefenin İslam’ın önerdiği değerler hattına geldiğini savunmak, d) bu sebeple Batı’nın tanınmaya ve hatta çoğu kez bilimsel açıdan takip edilmeye değer olduğunu vurgulamak, e) bu arada, Batılı yeni değerlerin arka planında bulunduklarını sezdiği İslam’la çatışan perspektifleri sorgulama neticesinde, bize özgü bir tefekkür tarzını muğlak da olsa savunmak, benimsemek.
5- Bu özellikleriyle Elmalılı, çağdaşı olan İslamcılarla benzeşmektedir. Ama geleneksel bilgiye ve özellikle geleneksel hayat görüşüne duyduğu güçlü itimat (ve bunun neticesinde, “fıkh-ı mutlak” terimine, çağdaş felsefedeki nübüvvet bahsinin eksikliğine dikkat çekmesi; fıkıh-kelam-tasavvufun üçünü birden hesaba katmaya özen göstermesi; çağdaş bilimsel gelişmelerin İslamîleştirilmesi yönünde dinî ilimleri bir tür ideolojik aygıt gibi konumlandırması) sayesinde bize özgü bir tefekkür tarzını arayışıyla birçok çağdaşından da ayrılır.

Hürriyet, eşitlik ve kardeşlik taleplerini haykırmak bugün sıradan bir olay gibi görünse de, padişah otoritesinin olduğu bir ülke yönetiminde bu kelimelerin söylenmesi şimdikinden çok daha fazla şey ifade eder.
Elinizdeki bu kitap, yüzüncü yılına denk geldiğimiz II. Meşrutiyet'in ilanının ve bu ilandan sonra adını verdiği dönemin kısa bir muhasebesini yapıyor.
Bu dönem, kimilerine göre İttihat ve Terakki önderlerinin ülkeden ayrıldıkları 1918'e kadar; kimilerine göre ise Saltanat'm kaldırıldığı 1922 yılma kadar devam etmektedir. Ancak sınırlandırılması nasıl olursa olsun, dönemin Cumhuriyet'e giden yolun öncülü olduğuna kuşku yoktur. Cumhuriyet birçok bakımdan II. Meşrutiyet Dönemi'nde başlayan değişimlerin tamamlayıcısı gibidir. Günümüzde de büyük ölçüde bu dönemin etkilerini yaşamaktayız.
İmparatorluk bize birçok kavramı miras bıraktı. Bunlardan en önemlileri siyasi parti kadroları, parlamento, basın ve siyasi kurumlar. Bunlara ek olarak Cumhuriyet' i kuranlar da bu yapıdan bağımsız değildi. Günümüz modernleşmesinin kaynağı olarak II. Meşrutiyet, yönetim anlamında sıkıntılarını bu güne taşımakla birlikte, demokrasinin ilk örneklerini de bize miras bıraktı.
Çağcıl sorunların kökenleriyle geçmişte yüzleşmek ve Türkiye demokratikleşmesini daha iyi anlamlandırmak temennisiyle...

Bu makalede biz daha çok Köprülü'nün farklı gibi gözüken çeşitli sahalara ait fikirlerini bir araya getirmek suretiyle memlekette teşekkül etmesini arzuladığı zihniyet yapıları ve telakki şekilleri hakkında toplu bir malumat vermeye; ve böylece "yenilik" ve "modernleşme"ye; dolayısıyla tersinden bir okumayla geleneğe, örf ve ananeye, geleneksel kurum ve yapılara bakış açısını ortaya koyarak değerlendirmeye gayret ettik. Özellikle II. Meşrutiyet yıllarında günlük gazete ve dergilerde kaleme aldığı yazılarında bir yandan eski müessese ve zihniyet yapılarını eleştiriye tâbi tutarken "Garb ilim ve fikri" etrafında dile getirdiklerinden hareketle "modernleşme/gelenek"e nasıl baktığını ortaya çıkarmak mümkün görünmektedir. Daha sonraki yıllarda Cumhuriyet idaresi altında da bu konulara ilişkin pek çok makale kaleme aldığından bu iki dönem zarfında ele aldığı meseleleri karşılaştırmalı olarak takip etme imkânı da yakalanmış olacaktır.

Özet Fransız İhtilali ile başta Avrupa olmak üzere tüm dünyayı etkisi altına alan demokratikleşme düşüncesinin Osmanlı devlet ve toplumunu da etkilememesi düşünülemezdi. Osmanlı devlet adamı ve aydını tanıdığı ve Avrupa'nın ilerlemesinin sebebi olduğunu düşündüğü demokrasi kurum ve kavramlarını Osmanlı Devleti'nin kurtuluşu için bir araç olarak kullanmaya çalışmıştır. Ancak demokrasi Osmanlı Devleti için daima bir mücadele sahası olmuş ve özellikle egemenliğin kaynağının ilahî mi yoksa beşerî mi olduğu noktasında düğümlenmiştir. Bu çalışmada Osmanlı Devleti'nde yaklaşık bir asır boyu verilen demokrasi mücadelesi ve nihayet Kanun-ı Esasi ile gelinen nokta, dönemin şartları göz önünde bulundurularak değerlendirilmektedir. Abstract It was unthinkable that the idea of democratization which influenced the whole World, especially Europe, with the French Revolution, did not affect the Ottoman State and society. The Ottoman statesman and highbrowed people tried to use the democracy institutions and concepts which are recognized as the reason fort he progress of Europe as a means of the liberation of the Ottoman State. However, democracy had always been a struggle for the Ottoman State, and especially it was discussed whether the source of the sovereignty is divine or human. İn this study, democracy struggle for about a century in the Ottoman Empire and eventually the point arrived at with Kanun-ı Esasi was evaluated by considering the period conditions.

Bu çalışma, esas itibarıyla, tarihsel‐sosyolojik bir ilgiden doğmuştur. Bu  ir parça paradoksaldır, zira tarihsel sosyolojinin güncel teorik çerçevelerini çalıştırarak Türkiye’nin siyasi tarihini analiz etmekte olan bir sosyal bilimciler kuşağına, 1960’ların Asya Tipi Üretim Tarzı (ATÜT) tartışmaları uzak görünür. Gerçekten de mezkûr tartışmaların teorik ve hatta dilsel bağlamı bambaşka bir dünyaya aitmiş gibidir. 1960’ların
politik bağlamı ve yazarların bu bağlamdaki konumları kavranmadığı müddetçe kimin neden belirli tezler üzerinde büyük bir inançla ısrar ettiği tamamen anlaşılmaz durumda kalır. Öyleyse bir ilk saptama olarak, 1960’ların Osmanlı devlet ve toplum yapısı tartışmalarını yeniden sorunsallaştırmanın bir bütün olarak 1960’ların politik bağlamını yeniden sorunsallaştırmak ya da tam tersine bu bağlama gark olmak anlamına geldiği belirtilmelidir. Nitekim elinizdeki derlemeyi oluşturan metinlerin hepsine bu koku sinmiştir.

19. yüzyılın son yıllarında ve 20. yüzyılın ilk çeyreğinde Osmanlı coğrafyasının neredeyse her karışında büyük savaşlar yaşanmıştır. Bu savaşlarda Türk ordusu ve sıhhiye teşkilatı kıt imkânlarına rağmen başarılar elde etmiş ve tecrübe kazanmıştır. Bu mücadelede fiilen görev alan askerî hekimler aynı şekilde, hem Kurtuluş Savaşı’nda hem de Cumhuriyet’in ilanından sonra yeni kurulan devletin sağlık politikalarının oluşmasında ve başarılı sonuçlar alınmasında önemli rol oynamışlardır.
Millî Mücadele yıllarında kurulan Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekâleti ile sağlık hizmetleri, çağdaş toplumlarda olduğu gibi bağımsız bir bakanlık bünyesinde teşkilatlanmıştır. Müstakil bir Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı’nın kurulması, Türkiye’de toplum sağlığına gösterilen önemin artmaya başladığını göstermektedir. Cumhuriyet’in ilanının ardından sağlık hizmetlerinin halka ulaştırılması yönünde önemli girişimler olmuştur. Bu amaçla, öncelikle sağlık hizmetinin yürütülebilmesi için hukuki düzenlemeler yapılmış, ardından bu sağlık hizmetini sunacak olan personelin yetiştirilmesi için sağlık eğitim kurumları yeni kurulan sağlık teşkilatının yapısına
uygun biçimde yapılandırılmıştır. Cumhuriyet döneminde uzun yıllar Sağlık
Bakanı olarak görev yapan Dr. Refik Saydam tarafından sağlık hizmetlerinin tüm yurt sathına yayılması maksadıyla numune hastaneleri modeli geliştirilmiştir. Kitap bu şekliyle, Türkiye’de sağlık eğitimi ve sağlık hizmetlerinin kurumsallaşması ve gelişmesini sosyolojik bir yaklaşımla ele almaktadır.

İncelenen eser genişletilmiş baskı olup 272 sayfadan oluşmaktadır. İçeriği içindekiler, önsöz, giriş, iki bölüm, sonuç, ekler, kaynakça ve dizinden oluşmaktadır. Eserin konusu Osmanlı Devleti’nde Tanzimat ve öncesindeki yönetsel reformlardır. Eserin ön kapağında Osmanlı bürokratlarının bu süreçteki çalışmalarını canlandıran bir resim bulunmaktadır. Arka kapağında ise üzerinden uzun yıllar geçmesine rağmen Tanzimat’ın günümüzde hala konuşulduğu vurgulanmış ve kısaca değerlendirmesini yapmıştır. Tanzimat ve Yönetimde Modernleşme, genel hatlarıyla Sultan III. Selim döneminde başlayan, II. Mahmut döneminde doruk noktasına ulaşan ve Cumhuriyet döneminde dahi etkisi görülmeye devam eden Osmanlı'nın idari, siyasi ve hukuki alanda modernleşmesini, getirilerini ve izlerini incelemektedir. Eser iki ana bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde “Devlet Yönetiminde Yeniden Yapılanma İhtiyacı” başlığıyla Osmanlı Devleti’nde Tanzimat öncesinde meydana gelen yönetim sorunları ve sorunlara getirilen çözümlerden bahsetmektedir. İkinci bölüm ise “Tanzimat ve Devlet Yönetimi” olarak adlandırılmıştır. Bu bölümde Tanzimat ve sonrasındaki köklü değişimler anlatılmaktadır. Sonuç bölümünde ise bu bölümlerde alt başlıklarıyla birlikte incelenen konular değerlendirilmiştir.

Türk modernleşmesi, Osmanlı devletinin çöküş sürecinin bir parçası olarak başlamıştır. Türk modernleşmesi 19yy.da gerçekleşen senedi ittifak, Tanzimat ve Islahat fermanlarının ve Kanun-i esasinin ilanı ile cumhuriyete uzanan süreç ile devam etmiştir. Bu gelişim süreci 2 kavramın (“eşitlik” ve “yönetime katılma”) Türk siyasi ve sosyal hayatına  katılmasına neden olmuştur. Osmanlı çeşitli fikir akımlarının(Osmanlıcılık, Batıcılık vb.) etkisi altında kalmıştı. Etkisinde kalınan fikir akımları devlet yapısında değişikliklere neden olmuştur.  Çöküşün egemenliği ile devlet yapısında ki değişiklikler radikalleşmiştir. Radikalleşme arttıkça parçalanma hızlanmıştır. Osmanlı devletinin yıkılıp yerine cumhuriyet kurulması ile modernite köktenci hal almıştır. Bu çalışmada Türk modernleşmesinde ki iki dönemi karşılaştıracağız.

Bu çalışma Bahâ Tevfik’in yazınsal yönden övgüye değer ancak bir o kadar da görmezden gelinmiş iki kısa öyküsünün karşılaştırmalı metinsel analizini içermektedir. Tevfik’in “Aşk, Hodbinî” ve “Ah Bu Sevdâ!..” başlıklı öykülerindeki eşcinsel aşk tasviri çağdaşlarının konuya yaklaşımından oldukça farklıdır. Makalede yazarın bu iki öyküyle çağdaş Türk yazınında kuir varoluşa olan kayıtsızlığa alternatif sunduğu iddia edilmektedir. Çalışmada öncelikle on dokuzuncu yüzyıl sonu ve yirminci yüzyıl başındaki genel atmosfere ve edebiyattaki değişime değinilmekte, sonrasında ise Tevfik’in kuramsal yazılarının ışığında öykülerinin sıra dışı yönü ve kanon içerisindeki marjinal konumu aydınlatılmaktadır.

ÖZ Osmanlı döneminde klasik eğitim kurumlardan Medreselerin programlarında ağırlığı zamanla Dini ilimler oluşturmuştur. Dini İlimler ve akli ilimler 17. Yüzyıla kadar beraber götürdükleri görülmektedir. Osmanlı devleti de diğer devletler gibi kendi vatandaşlarını kendi düşünceleri doğrultusunda yetiştirmek amacıyla eğitim-öğretim müesseseleri kurmuştur. Devlet ve çoğunlukla vakıflar aracılığıyla kurulan ve devletin kuruluşundan yıkılışına kadar çeşitlenerek gelişen bumüesseseleri iki ana guruba ayırabiliriz: 1. Örgün Eğitim Müesseseleri 2. Yaygın Eğitim Müesseseleri. Tanzimat'tan sonra batı tarzında okullaşmaların başladığı görülmektedir. Tanzimat ve sonrasında oluşturulan eğitim kurumlarında Din eğitimi olarak değerlendirilebilecek öğretim faaliyeti sürekli en önde yer almıştır. Osmanlı'da medreselerin zaman içinde Kuran-ı kerim kıraati, Hadis eğitimi ve Tıp eğitimi veren kurumları da içinde çıkarmıştır. Cumhuriyet'tekitevhit-i tedrisat kanunuyla resmen kaldırılmışlardır. Anahtar kelimeler: Osmanlı Devleti, Medreseler, Eğitim, Türkiye Cumhuriyeti
Education systeman deducation alinstitutions in Ottoman Empire ABSTRACT In the classical educational institutions at the madrasas of the Ottoman period, there had been a gradual focus on religioussciences. It can be observed, that religious sciences and spiritual sciences were put together until the 17th century. The Ottoman Empire, as other states as well, established education alinstitutions to bring up their national sade quateto ist own thoughts. These institutions, which were founded by the state and foundations and which increased and became more and more diverse from the founding of the state toits downfall, can be divided intot womain groups: 1. Formal educationalinstitutions. 2. Non-formal educationalinstitutions. After theTanzimat, the distribution of Western style education can be observed. In the educationalinstitutions founded duringt he time of Tanzimat and there after, the educationalactivities which can be seen as religious education, took consistenly place at the forefront. Quranrecitation, had it h education and medical education were given gradually in them adrasas of the Ottoman. These institutions were officially abolished by the law of tevhit-i tedrisat (unification of the education) in theTurkish Republic.

İçerik anlamında yenilikçiliği, teknik anlamda mektup türünün kusursuz olmasa da dönemi için olgun yeterlilikte kullanılması, Handan’ın ayırt edici özelliklerinden sayılabilir. Yine de Halide Edip, bir anlatım tekniği olarak mektuptan yararlanan ilk Türk yazarı değildir ya da bu türün edebiyatımızda oturmasına önayak olan yegane kişi de değildir. Açıkça şöyle söylemek gerekir ki: “Handan” romanı, özgünlüğünü yazarının adına veya romanda kullanılan anlatım tekniğine değil, verilmek istenen iletiyi bir kadın kimliği üzerinden aktarmasına, dönemin unsurlarını ve duygu yükünü genel anlamıyla bu kadın kimliği üzerinden okuyucuya geçirmesine borçludur. Handan romanının özgünlüğünü borçlu olduğu şeyler, aynı zamanda Türk edebiyatı adına birer kazanımdır. Çünkü “Handan” ve hemen öncesindeki ya da sonrasındaki benzer içerikli romanlarımızla birlikte kadın, sevgili ya da adına her ne denirse densin uğruna mektuplar, şiirler, sözler yazılan mefhum; artık “nâkısatü’l-akl” olarak değil, duygu ve düşüncelerinin derinliğine inilen, olayların seyri onun gözünden okunan, psikolojik tahlili yapılan bir değer olarak ele alınmaktadır.


Bu doğrultuda Halide Edip yalnızca bir kadın kimliği çizip derine inmemiş, aynı zamanda roman karakterlerinin birbirleriyle mektuplaşmaları sırasında onların kaleminden okunan birtakım düşünceler aracılığıyla da çağının kadın algısı sorunlarına ve aşkın çıkmazlarına “kadın gözünden” ışık tutmuştur. Bu, Handan’ı değerli kılmaktadır. Bir ifade biçimi olarak mektup, bizim romanlarımızda adeta baskıya ve acıya karşı kadınların çığlığı konumundadır. Handan da bunun en açık ve dönemi için en etkili feryatlarındandır.

Mehmet Akif Ersoy, Pan-İslamcı dürtülerle başlasa da Anadolu Türklüğünde karar kılan bir İslami milliyetçiliğin, Gökalp’in ise Turancılık hevesiyle başlayarak Anadolu’yla sınırlanan bir Türkçü milliyetçiliğin kurucuları olmuşlardır. Bu iki düşüncenin ortaklaşan yanlarından bir diğeri de tarih anlayışlarının sıçramalı oluşudur. Daha açık bir ifadeyle, ilki tarihi Sahabelerle beraber başlatıp Türklerin İslam serüveniyle bağlarken, ikincisi ise bu başlangıcı Turanî bir altın çağ tasavvuru ile yapar. Gökalp ve Ersoy arasındaki bir diğer benzerlik ise onların Batı medeniyeti ve mevcut kültüre bakışlarıyla ilgilidir. Buna göre, Gökalp’in “medeniyet” ve “hars” arasında gittiği ayrıma Ersoy da “marifet” ve “fazilet şeklinde gider. Gökalp’e göre, Türk milletinin harsını (kültürünü) korurken Batı’nın medeniyetini, yani teknolojisini almalıdır. Nitekim ona göre medeniyet, yalnızca Batı’nın değil, insanlığın ortak mirasıdır. Diğer yandan Namık Kemal de Avrupa’nın tekniğinin kullanılması, fakat “fazilet”in yani medeniyetin korunması gerektiğinin altını çizer. Ersoy’un hurafelerden arındırılmış “gerçek” İslam’ın yaşanması, İslam’ı “fazilet”in olmazsa olmaz parçası hâline getirirken, Gökalp’te bu sınır çok keskin değildir. Nitekim Gökalp, bir ulus yaratmak için olmazsa olmaz olarak gördüğü Batı solidarizmiyle milli kültürün tüm unsurlarını bir araya getirmeye çalışmak yerine, Türk kültürü ve İslam’ın ahlakçı tasavvufun komunalist anlayışıyla Batı’nın korporatizme dayalı solidarizminin benzeşen özellikleri üzerinden bir uyum aradı. İslam, bu uyumun olmazsa olmasa da toplumun ekseriyetinin paylaştığı bir değer olduğu için toplumsal birliği sağlayan bir vasıta olarak görülmüştür. Dolayısıyla Ersoy’dan farklı olarak İslam’ın ne olduğu değil, ne gibi bir görev üstlendiği önemlidir. Sonuç olarak bu çalışma, tüm bu benzerlikler ve farklılıklara odaklanarak Ersoy ve Gökalp’in milliyetçilik anlayışlarının temel bileşenleri ve onların milliyetçilik anlayışlarıyla bağlantılı olarak kültür ve medeniyet yorumları gözler önüne serilecektir.

II. Mahmud, I. Abdülhamid’in oğlu olmakla beraber III. Selim’in tahttan indirilmesi ve abisi IV. Mustafa’nın hal’i üzerine 28 Temmuz 1808 tarihinde Osmanlı Devleti’nin otuzuncu padişahı olarak tahta çıkmıştır. II. Mahmud’un tahtta bulunduğu dönem siyasi bakımdan en bunalımlı dönemlerden birisidir. Buna rağmen, tahtta bulunduğu süre zarfında gerçekleştirdiği reform ve ıslahatlar ile modernleşmenin ve batılılaşma sürecinin ilk adımlarını atmıştır. III. Selim’in ardından Nizam-ı Cedit’in ikinci safhası II. Mahmud ile başlamış ve bu yolda bir çok alanda ıslahat ve reform çalışmaları yürüterek başarıyla uygulamıştır.

Osmanlı İmparatorluğu'ndan Türkiye Cumhuriyeti'ne uzanan dönemde bürokrasi kurumunun oynadığı rol, Metin Heper ve İdris Küçükömer'in akademik ilgi dünyası içerisinde yer alan konular arasındadır. Bu konuya ilişkin düşüncelerinin temelinde ortak bir nokta dikkati çekmektedir. Her ikisi de Türkiye'nin gelişim çizgisinin Batıda modern devletin ortaya çıkışıyla sonuçlanan gelişim çizgisinden farklı olduğunu tespit etmekte ve bunun doğal bir sonucu olarak da bu süreçte bürokrasi kurumunun batıdaki örneklerine nazaran daha farklı bir rol oynadığını ileri sürmektedir. Ancak, bürokrasi kurumunun söz konusu süreçte oynadığı rolün analizinde birbirlerinden ayrılmaktadırlar. Bu bağlamda çalışmanın konusu, bürokrasi kurumunun Türkiye tarihinde oynadığı rolün Heper ve Küçükömer'in düşünceleri esas alınarak karşılaştırmalı analizidir.

Bu makalenin konusunu bir Nakşî-Hâlidî şeyhi olan Kaşıkçı Ali Rıza Efendi (1883-1969) oluşturmaktadır. Osmanlı’nın son dönemi Hâdim ve Konya medreselerinde eğitim görmüştür. 1920 sonrasında ise Tasavvuf yoluna intisap etmiştir. Sayıca fazla olmasa da eserler vermiş olan Ali Rıza Efendi bunları, “terk-i diyâr” diye ifade ettiği Medîne’ye göç etmesinden sonraki ikāmeti esnâsında yazmıştır. Müellefâtı ağırlıklı olarak manzûmdur. Mensûr eserlerinin içerisinde de çok sayıda şiir yer alır.
Ali Rıza Efendi’nin hayatındaki dönüm noktalarından birisi Menemen hadisesidir. Kaşıkçı’nın şeyhi Erbilli Esad Efendi’nin merkezinde yer aldığı iddia edilen hadise, tüm memleket sathındaki Nakşîleri etkilediği gibi Kaşıkçı’yı da etkilemiştir. Bu olay sonucunda hapse atılmış ve memleketi terk etmek zorunda kalmıştır.
Kaşıkçı, Batılılaşma yönündeki Türk Modernleşmesi’ne tepkilidir. Frenkleşme, Frengistan’ı taklit şeklinde adlandırdığı batılılaşmayı; dînî terminoloji ile “âdât-ı küffâr” ve “bid‘at” diye ifade ederek muhalefetini dile getirmiştir. Bunun temelinde ise dönüşümlerin şeriata aykırı olduğu düşüncesi vardır. Nakşîliğin şeriat konusundaki hassasiyeti burada temâyüz etmiştir. 
Ali Rıza Efendi, tanığı olduğu değişimler hakkında olumsuz kanâatinin sonucu olarak yaşadığı zaman dilimine dâir yaklaşımı da son derece olumsuzdur. Onun kötümser yaklaşımı sadece Anadolu hakkında değil özelde İslam Dünyası genelde ise dünyanın tamamına dâirdir. Kıyâmeti beklediğini gösteren ifadeler eserlerinde yer alır. Zira ona göre nizâm-ı âlem bozulmuştur.
Kaşıkçı’nın Batılılaşma muhâlefetinin arka planında, bunların şeriata aykırı olduğu düşüncesi ile insanın yaratılış gâyesine dâir farklı bakışı yatmaktadır. İnsanın yaratılış gâyesini “mârifet-i ilâhiye” olarak tespit edip önündeki en büyük engeli de “dünya sevgisi” olarak tayin edince doğal olarak sekülerizm ve lâiklik şeklindeki dünyevîleşme çabaları kendisi için bir muhâlefet sahası olarak ortaya çıkmıştır.

The subject of this article is a religious scholar (ālim) and Naqshī-Khālidī sheikh Kasikci Ali Riza Effendi who lived in recent period. In this study, after giving a short information about the Naqshibandī history generally and its history in the Ottoman era we presented the life of Khashoggi  Ali Riza Effendi, his works and his views about the westernization policies, timeserving complains and the aim of humankind creation.
Ali Riza Effendi was born in Khādim (a southern province in Konia/Konya) in 1883 and died in Madīna in 1969. Khashoggi  lived during the period of collapse of Ottoman Empire and establishment of a new Turkish State. He witnessed that everything was chancing quickly in social and political life. And so he was affected from these changes negatively and frequently criticised them.
Ali Riza Effendi started his education in his province Khādim and continued nearly two years there. After that he gived up Khâdim and continued his education in Konia up to the World War I. Perhaps he got madrasa ijāzah/diploma in Konya from the Yalvācī Omar Effendi. After that nearly 1920s he contacted with the prominent Naqshī sheikh Erbilī Asad Effendi and became his caliph/khalifa in Konia. This liaison is one of the milestones in the life of Ali Riza Effendi because of the Manaman Incident. Allegedly Erbilī Asad Effendi who is the Khashoggi’s sheikh was located in the center of the incident. New Turkish State didn’t see that as a local event. The Office of the Public Prosecutor in Ankara, sent telegrams demanding to be investigated religious orders. Because for the young Turkish State, Naqshibandiyya’s continuing presence was a big threat to its authority. Thus, this incident as it affected all of the Naqshbandīs countrywide as well as impressed Khashoggi. As a result of this event he jailed and had to abandon hometown (tark al-diyār).
He numerically wrote books even if not much. His books were written after his hijrah (according to his speech terk-i diyār and hijrah) from Konia to the Madīna. These works are predominantly in poetical content. His works that are prose contents too has a lot of poetic couplets. Among them are seen a work on Islamic creed (probably it is the first work of the writer). In addition to this, three of his works them are collected poems (dewans). When he writed up his works didn’t aim art themed elements on the contrary aimed didactical items. The most conspicuous character in all of his works is to be written in didactical mode.
Ali Riza Effendi reacted to the Turkish modernization policies. He entitled to the westernization of Turkey, as a apery of western-style. Because he entitled westernization of Turkey as a habits of heretics and innovation (bid‘ah) he opposes to this process. The idea at the base of his opposition is the revolutions are contradict with the Islamic Law (Sharīa). In this point the Naqshibandī sensibility on Sharīa is appeared. It is known two basic principle of Naqshbandīs are Sharīa and to affiliate with social activities. So, his opposition arised from Sharīa nicety.
On the other hand, Khashoggi complains from the time slice that he lived and he didn't find favourable. This idea was derived from his opposition on the revolutions. His pesimist ideas not only about Anatolia but also especially Islamic World and generally all the World. Besides that he had some sentences that imply in his works, doomsday (Qiyāmah) was approached. So the world order (nizām al-ālam) was addled. From this deterioration pundits (ulama) and the mystics (sūfīs) and the folk was influenced. Thus he complains from these groups.
In Ali Riza Effendi’s background of contrariety is the idea of these were at odds with the Shariah and the aim of creation. According to him, creation goal is “knowlegde the God” (marifah al-ilāhiyya). The supreme curve to reach this is the love of the world (hubb al-dunyā). So efforts toward worldliness in the form of secularization and laisizm showed up for him as a opposition era.
As a result, Khashoggi  is a local Naqshī-Khālī sheikh who was studied in classical educational institutions (madrasa and khānigah). It is seen that as a traditional scholar and sheikh he relied on his traditional inheritance in face of the western civilisation. And he stated that the solution must be searced ion our road of ancestors.

Dolmabahçe Sarayı, Osmanlı İmparatorluğu bünyesinde oluşturulmuş tablo koleksiyonuna ev sahipliği yapmaktadır. Tez çalışmamız bu koleksiyonun oluşumunu ve gelişimini konu almakla beraber özellikle II. Abdülhamid döneminde koleksiyonun geliştirilmesine yönelik faaliyetlere odaklanmaktadır. Sempozyumda sunacağımız bildiri ise Fatih Sultan Mehmed (1451-1481) döneminden itibaren Osmanlı Sarayı’nda tuval resmi ile kurulan ilişkiyi ve tablo koleksiyonunun ne şekilde oluşturulduğunu konu almaktadır.
Fatih tarafından Bellini’ye yaptırılan ilk portre resim, zaman içinde unutulmuşsa da II. Mahmud (1808–1839) devrinde tanım kazanmış “Tasvir-i Hümayun” çalışmaları dahilinde “Sultan’ın sureti” yeniden tuval üzerinde görünürlük kazanmıştır. Bir süre sonra da bu görünürlük, Batılı ülkelerle kurulan yeni ilişkiler sürecinde Sultan imgesinin prestijli tasviri olarak değer bulmuştur. Osmanlı Sarayı nezdinde, modernleşme hedefinin rotası olan Batılılaşma yaklaşımının da getirdiği kolaylaştırıcılıkla resim sanatı, birbiri ardına yapılan reformların görsel tezahürünü yaymada yardımcı bir araç olarak da kullanım alanı bulmuştur.
Abdülmecid (1839–1861) devrinde, iktidar merkezinin Topkapı Sarayı’ndan Dolmabahçe Sarayı’na taşınması, mekânsal değişiminin altında yatan yeni bir zihinsel yapılanmaya işaret etmiş, dönemin sembol yapısı da Dolmabahçe Sarayı olmuştur. Batılı alışkanlıkların masa sandalye düzeninden, kabul salonlarındaki dizilime kadar etkili olduğu bu dönemde sarayın tefrişatı dikkatle ele alınmıştır. Avrupa saraylarıyla kurulmak istenen denklik fikri de tefrişat programını doğrudan belirlemiştir. Bu nedenle sadece Sultan’ın kişisel talebi doğrultusunda değil, sarayın bezenmesi gereğinin bir sonucu olarak da duvarlarda teşhir edilmek amacıyla tablo alımları başlamıştır.
Resim sanatına bir uygulayıcı olarak da ilgi duyan Abdülaziz (1861-1876) döneminde ise resim alışverişi belirgin bir ivme kazanmış, yaver Şeker Ahmed Ali Paşa’ya verilen özel görevle de özellikle Paris’teki Goupil Galerisi’nden düzenli olarak resim alınması sağlanmıştır. Söz konusu alımlar, tablo koleksiyonunun biçimlenmesinde en önemli katkılar olarak da görülmektedir. II. Abdülhamid (1876-1909) devrinde ise Sultan’ın daha çok fotoğrafla ilgileniyor olmasına rağmen, güzel sanatlar alanında gerçekleşen gelişmelere paralel olarak tablo alımları devam etmiştir.
Bildirimizde yukarıda değinilen hususlar örneklerle genişletilerek ele alınacak, bir yandan da Osmanlı İmparatorluğu’nun Batılılaşma sürecinde hem mimari hem de idari manada yenilenen saray yapısının değişimi, bu değişimi temellendiren sebepler incelenirken, dönüşüme uğrayan anlam katmanlarının ve Osmanlı Sarayı ile tuval resmi arasındaki ilişkinin ortaya konmasına çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Dolmabahçe Sarayı, Osmanlı İmparatorluğu, tuval resmi, Batılılaşma

bKiralık Konak'ta Modernleşme İncelemesi Giriş Osmanlı Devleti'nin son zamanlarında gerçekleşen modernleşme harekatı, Batı'nın yenileşme ve geliştirme sürecinde onlardan örnek alınarak başlamış olup, milli mücadele ve cumhuriyet döneminde devam ederek ön plana çıkmıştır. Bu dönem aralığında yasa değişiklikleri, inkılap ve yeniliklerle de modernleşme olgusu gözle görülür bir şekilde belirginleşmiş, bazıları tarafından benimsenmiş ve toplumun kültürüne etki etmeye başlamıştır. İnceleyeğimiz Kiralık Konak romanı 1922 yılında Yakup Kadri Karaosmanoğlu tarafından milli mücadele zamanında yazılmış olup, dönemin toplumsal sorunlarından biri olan batılılaşma sürecini kendi

Türk modernleşmesinin toplumsal hayattaki karşılığını Türk romanlarından izlemek mümkündür. Yakup Kadri de Türkiye’nin modernleşme sürecini, toplumdaki etkileri açısından en geniş biçimde ele alan romancılarımızdan biridir. Yakup Kadri 19. yüzyılın sonlarından 20. yüzyılın ortalarına kadar yaşanan modernleşme sürecini dokuz ayrı romanda toplar. Bu romanlardan Hep O Şarkı’da modernleşme sürecinin önce zihniyet dünyasında başladığı görülür. Daha sonra Kiralık Konak’ta konak aile yapısından -bir anlamda patriarkal geleneksel aile yapısından- apartman aile yapısına -bir anlamda kentsel/batılı aile yapısına- geçiş ve çatışmaların ele alınması söz konusudur. Yine toplumsal/dini bir kurum olarak dergâhlar üzerinden modernleşmenin geleneksel yapılar üzerindeki etkisini, dini dergâhların sekülerleşme sürecini Nur Baba romanı üzerinden izleriz. Bir Sürgün’de modernleşmenin Batı üzerinden insan ilişkilerine yansıyan olumsuz yönleri eleştirilirken, modernleşmenin aşağıdan yukarıya doğru değil de bir politik yaklaşım olarak yukarıdan aşağıya doğru ele alınmasının dramatik/trajik eleştirel öyküsü Hüküm Gecesi’dir. Modernleşmeye milli bir renk veremeyen toplumların Sodome ve Gomore’ye dönüşme tehlikesi vardır. Diğer yandan Türkiye’de en önemli toplumsal sınıflardan biri olan aydınların kendi toplumlarına Yaban olması sorunu çıkar karşımıza. Batıyı eleştirmekten geri kalmamamız gerektiği; ama modernleşmenin sıkı bir savunusu vardır Ankara’da. Yirminci yüzyılın ortalarına gelindiğinde modernleşme sürecinin önemli bir parçası olarak görülen Atatürk devrimlerinin toplumda karşılık bulamamasının üzüntüsü, hayal kırıklığı “Panaroma”tik olarak ortaya çıkmaktadır artık Türkiye’nin modernleşme sürecinde.
Anahtar Kelime: Modernleşme, Türk Modernleşmesi, Roman, Türk Romanı, Yakup Kadri

Çalışmanın amacı, Tanzimattan Cumhuriyete Türk modernleşme sürecinde kadınların nasıl algılandıklarını ve bu süreçten kadınların nasıl etkilendiklerini ortaya koymaktır. Bu doğrultuda öncelikle Osmanlı modernleşmesinde kadının yeri incelenmiş daha sonra cumhuriyetin kuruluş yıllarındaki modernleşme projesinde nasıl bir yer işgal ettikleri ortaya konulmuştur.

Özet: Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye Cumhuriyeti tarihinde modern devlet, hep kurumsal yapısıyla inceleme konusu yapılmış; biçimsel-hukuksal özellikleri öne çıkarılarak incelenmiş ve reform süreçlerinin ürünü olarak görülmüştür. Yönetim bilimleri alanında, bu bakış açısı, daha da belirgindir. Ancak, bürokratik yapı da dahil, devletin aldığı biçim, doğrudan toplumsal ilişkilerin örgütlenme tarzının parçasıdır. O nedenle, devletin, 1920'lerde aldığı modern biçimi incelemek için, onu toplumsal ilişkilerin tarihsel gelişimi içinde görünür kılmamız gerekir. Bu perspektif bize, 18. yüzyılın ikinci yarısında krize giren ve çözülmeye başlayan toprak örgütlenmesiyle açığa çıkan yeni toplumsal sınıf ve tabakaların, siyasal zora dayalı sömürü ve tahakküm mekanizmasına karşı konumlandığını ve bu nedenle siyaset alanının borç ilişkileriyle biçimlenen iktisadi zora dayalı örgütlenme alanlarından soyutlanabileceği temsili kurul ve organlar eliyle yönetime katılmaya ve iktidarı talep etmeye başladıklarını gösterir. Süreç, kırsal kökenli burjuvazi olarak eşrâfı ve onun yerel meclislerden başlayarak, merkezi ve yerel meclislerde bir "sınıf olarak yönetme" pratiğini öne çıkarır.                                      Abstract: In the history of the Ottoman Empire and the Turkish Republic, the modern state with a focus on its institutional structure has been a constant subject of investigation and has often been examined by emphasizing its formal-legal features and seen as a product of reform processes. In the field of administrative sciences, this perspective is even more prominent. However, the form that the state takes, including the bureaucratic structure, is a direct result of the way through which social relations are organized. Therefore, in order to examine the modern form that the Turkish state took in the 1920s, we need to analyse it through the lens of the historical development of social relations. This perspective shows us that the new social classes and strata that emerged within the land organization, which went through a crisis in the second half of the 18th century and started to disintegrate, conflicted with the mechanism of exploitation and domination based on political coercion. Furthermore, the new social classes started to participate in governing processes and to demand power by means of representative bodies and organs through which the political area could only be abstracted from the area based on economic coercion shaped by debt relations. The process highlights the notables (provincial / landed gentry) as the rural-based bourgeoisie and its practice of “ruling as a class” in the central and local councils, starting with the local councils. The modern state is the concrete expression of this new political area, which began to emerge with the change in the organization of social relations.

Bu çalışma, İbrahim Müteferrikaʼnın Usûlüʼl-Hikem Fî Nizâmiʼl-Ümem adlı eserine dairdir. Türk modernleşmesinde önemli bir yeri olan bu esere dair bugüne kadar pek çok değerlendirme yapılmış; eser, biri sadeleştirme diğeri ise matbu nüshanın Latinize edilmesi şeklinde iki müstakil neşre de konu olmuştur. Buna mukabil neşirlerin eksiklikler, atlamalar ve yanlışlarla malul olduğu görülmüştür. Bu bakımdan elinizdeki çalışma, bu eksikliklerin giderilmesi gayesiyle hazırlanmıştır. Çalışmada, metnin transkripsiyonu verilmeden önce müellifin hayatı; telif, zeyil ve tercüme eserileri hakkında bilgi verilmiş, daha sonra ise eserle ilgili muhtelif konulara değinilmiştir. Bu madana, eserin adı; telif tarihi; hangi gerekçelerle telif edilip kime takdim edildiği; 3 bölümden oluşan eserin muhtevası hakkında bilgi verilmiştir. Osmanlı tarihinde birçok yeni kavram ve konunun gündeme getirildiği bu eserin yazılış gayesi, Osmanlı askerî yapısındaki temel problemlerin nasıl çözülebileceğine dair fikirler sunmaktır.  Müteferrika, bunun için Hristiyan milletlerin ordularındaki yeni gelişmelerin neler olduğunu ve bunun Osmanlı savaşlarına nasıl tesir ettiğini, tarihten misaller vermek suretiyle izah etmektedir. İzahlarının temeline ise nizâm-ı cedîd kavramını yerleştirmektedir. Müteferrika’ya göre nizâm-ı cedîd temelde talimli ve profesyonelleşmiş bir ordu sistemi demektir. Askerî modernleşme sürecinde Hristiyan milletlerin örnek alınması gerektiği açıkça dile getirilen eserde, uygulamaları başarıya ulaşmış Büyük Petro’nun misal alınması gerektiği tavsiye edilmektedir. Usûlüʼl-hikem, yazıldığı dönemden itibaren Osmanlı düşünce hayatına derinden tesir etmiş ve Nizâm-ı Cedîd Ordusunun kurulmasına giden süreçte etkili olmuştur. Üç temel bölümden oluşan eserin birinci bölümde askerin nizamlı olması gerektiği ve nizamın sağladığı faydalar açıklanır. İkinci bölümde coğrafya ilminin faydaları, düşmanların durumundan haberdar olmanın önemi örnekleriyle birlikte izah edilir. Son bölümde ise Avrupaʼnın askerî sınıfları, düzeni, askerlerin savaşta ve barıştaki durumu ayrıntılı bir şekilde ele alınır. Eser, 1732ʼde matbaanın dokuzuncu kitabı olarak ve bazı imla yanlışları bulunduğu halde 500 adet olarak basılmıştır. Daha sonra ise eserin yazma nüshaları ortaya çıkmıştır. Eserin baskısından istinsah edilen ve günümüzde hem yurtiçinde hem de yurtdışında pek çok yazma nüshası bulunmaktadır. Biz tez çalışmamızda matbu ile yurtiçindeki 7 yazma nüshayı da mukayese ettik. Bu manada ulaştığımız sonuçları tablolar halinde gösterdik. Bilahare, eserin yazımı sırasında İbrahim Müteferrikaʼnın kullanmış olabileceği kaynakları ve Usûlüʼl-Hikem'in kendinden sonra ne gibi tesirleri olduğunu ele aldık. Son olarak ise Usûlüʼl-Hikem'in matbusunu esas alan transkripsiyonunu verdik.

ÖZET
Osmanlı Devleti’nin çözülme sürecini, Kanuni Sultan Süleyman’ın vefatından başlatan yaklaşımlar vardır. Bu klasik bir yaklaşımdır, ancak tarihçiler ve sosyal bilimciler arasında taraftar bulmuştur. Bu anlayış Halil İnalcık gibi tarihçilerle değişir. Osmanlı Devleti, yıkılmadan evvel yavaş biçimde geri çekilme stratejisi izlemiş, toprak kaybına rağmen devletin varlığını yaklaşık 200 yıl daha sürdürebilmiştir. Bu 200 yılın son 70-80 yılında ise askeri gücündeki zayıflamaya rağmen, incelikli siyaseti ve bunu yürüten kadroları ile varlığını korumuştur. Bu küresel siyaset yapma gücü, Osmanlı Devleti’nin yıkılmasına engel olamamakla birlikte, burada elde edilen deneyimler çeşitli biçimlerde Türkiye Cumhuriyeti’ne aktarılır.
Osmanlı son dönemi, yoğun bir değişim ve aynı zamanda bu değişime direnç sürecidir. Bu yıllarda köklü reformlar, devletten bağımsız bir aydın sınıfının oluşumu, yeni toplumsal ve siyasi düzenlemeler, eğitim, hukuk, ekonomi, ordu, sağlık, ticaret, ulaşım, madencilik ve diğer tüm yaşam alanlarında derinlikli dönüşümler gerçekleşir. Bu değişim sürecinde; varlık, bilgi ve değer alanlarını belirleyen epistemoloji de dönüşür.
Çözülme dönemi, 1839 yılında başlayan Tanzimat süreci, dönemin kadroları ve Osmanlı’nın çöküş süreci, farklı ideolojiye sahip her Cumhuriyet aydının çalıştığı temel konulardandır. Tanzimat, günümüz toplum ve devlet yapısına aktardıkları ile temel öneme sahip bir dönemdir. Bu dönem anlaşılmadan Cumhuriyet’in anlaşılması mümkün değildir. Cahit Tanyol (1914- ...) ve Şerif Mardin (1927-2017), sosyal bilimci ve sosyolog kimlikleriyle bu dönem üzerinde çalışmışlar, eserler vermişlerdir. Onların çalışmalarının karşılaştırmalı bir incelemesi, hem Cumhuriyet döneminden geriye doğru oluşturulan tarihsel ve sosyolojik yaklaşımların ortaya konulması, hem de Türkiye’nin mevcut sorunları için daha etkili çözümler üretilmesi açısından katkı vericidir.
Anahtar Kelimeler: Osmanlı Devleti, Tanzimat, Meşrutiyet, Entelektüeller, Cahit Tanyol, Şerif Mardin.

ABSTRACT
There are approaches that initiate the decline of the Ottoman Empire from after the death of Suleiman the Magnificent. This is a classic approach, but has found supporters among historians and social scientists. This understanding has changed with historians such as Halil İnalcık. The Ottoman Empire followed a slow withdrawal strategy before it collapsed, despite the loss of land, the state has been able to maintain its existence for about 200 years. In spite of the weakening of the military power in the last 70-80 years of this 200 years, it has maintained its existence with its successful politics and its bureaucrats. This global policy making power, along with failing to prevent the decadence of the Ottoman Empire, the experience gained here has been transmitted to the Republic of Turkey.
The last period of the Ottoman Empire was an intense change and at the same time the process of resistance to change. In these years deep-rooted reforms, the formation of an independent intellectual class from the state, new social and political regulations, education, law, economy, army, health, trade, transportation, mining and all other living spaces are deeply transformed. During this process of change; the epistemology that determines the fields of existence, knowledge and value is also transformed.
Dissolution period, the Tanzimat process which started in 1839, the cadres of the Tanzimat period and the decadence/collapse of the Ottoman Empire were the main subjects that every Republican intellectual with different ideologies worked. Tanzimat is a period of fundamental importance with the transfer of the term’s qualifactions to present society and the state. It is not possible to understand the Republic without understanding this period. Cahit Tanyol (1914- ...) and Şerif Mardin (1927-2017) have worked on this period with the identities of social scientists and sociologists. A comparative analysis of their work, to reveal the historical and sociological approaches in which backwards Republic and is important for finding more effective solutions to Turkey’s current problems.
Keywords: Ottoman Empire, Reforms, Constitutionalism, Intellectuals, Cahit Tanyol, Şerif Mardin.

For more, look up "Structured Abstract" title.

ÖZET
Ulus-devletlerin “kurucu ideolojisi” vardır. 29 Ekim 1923 yılında ilan edilen Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucu ideolojisi Kemalizm (Atatürkçülük), 1923-1938 yılları arasındaki 15 yıllık dönemde özellikleri, teorisi ve pratikleri ile somutlaşacaktır. Cumhuriyet’in varoluşu bu ideolojinin ilkeleri üzerine inşa edilmiştir. Toplum ve devlet tasarımı Kemalizm’e bağlı olarak oluşturulmuştur. Söylem ve eylemleri belirleyen zihniyet ve politikalar, bu ideolojiye bağlı olarak biçimlenmiş ve yürütülmüştür.
Kemalizm, yıllar içerisinde, zamanla ve adım adım inşa edilen bir ideolojidir. Kendini belirli ölçülerde yenilemiş olmakla birlikte kurucu ilkelerinden ödün vermez. Kemalizm’in Cumhuriyet tarihi boyunca farklı biçimlerde yorumlanmasıyla karşılaşırız. Bu yorumların bir kısmı onaylayıcı, bir kısmı reddedici, bir kısmı bir ölçüde onaylayan, bir kısmı ise ne reddeden ne de onaylayan şeklinde tasnif edilebilir.
Cahit Tanyol (1914-...) ve Şerif Mardin (1927-2017), her ikisi de resmî-merkez ideolojiyi, çocukluklarından itibaren ulus-devletin ilk kuşağı içerisinde olmaları sebebiyle bizatihi yaşamışlar, zihniyetini, değerlerini, düşüncesini ve özelliklerini öğrenmişledir. Kemalizm’in uygulamalarını görmüşler ve pratikleri içerisinde var olmuşlardır.
İki sosyal bilimci ve sosyolog da, çalışmalarında resmî-merkez ideolojiyi, Kemalizm’i farklı açılardan ele almışlar, sunulan bazı düşünceleri ve yapılan uygulamaları onaylamışlar, bazılarını reddetmişler, bazılarını eleştirmişlerdir. Cahit Tanyol ve Şerif Mardin, Cumhuriyet tarihinin resmî-merkez ideoloji ile yaşadığı varoluş sürecini, koşullarını ve dönüşümlerini, Osmanlı-Türkiye sürekliliğinin farkındalığı ile eserlerinde aktarmışlardır. Değerlendirmelerini, yorumlarını ve eleştirilerini farklı açılardan ve çok yönlü olarak yapmışlardır.
Anahtar Kelimeler: Ulus-Devlet, Kemalizm, İdeoloji, Demokrasi, “Biz” Kavramı, Kimlik, Cahit Tanyol, Şerif Mardin.

ABSTRACT
Nation-states have a “founding ideology”. Kemalism, the Republic of Turkey that have been announced on 29 October 1923 is the founding ideology. The characteristics, theory and practices of Kemalism in 15 years period will be embodied between 1923-1938. The existence of the Republic was built on the principles of this ideology. Society and state design have been created in connection with Kemalism. The mentality and policies that determine discourse and actions are shaped and executed depending on this ideology.
Kemalism is an ideology that has been built up over time and over time. Although it has renewed itself to a certain extent, it does not compromise its founding principles. We come across different interpretations of Kemalism, throughout the history of the Republic. Some of these interpretations can be classified as approving, some rejecting, some confirmatory, and a part of what does not refuse nor approves. When examining the history of the republic, the examination of the official-center ideology is necessary for the proper understanding of this history.
Cahit Tanyol (1914-...) and Şerif Mardin (1927-2017), both of whom have experienced official-central ideology, because they are in the first generation of nation-state since childhood, have learned its mentality, values, ideas and characteristics. They saw the practices of Kemalism and existed in their practices.
The two social scientists and sociologists, in their work, addressed the official-center ideology, Kemalism from different perspectives; they approved of some of the ideas and practices, rejected some of them, and criticized some of them. Cahit Tanyol and Serif Mardin lived conditions, transformations and the ideology of the process with the official history of the Republic-centered existence and for that their works are with an awareness of continuity of the history of Ottoman and Turkey. They have made their evaluations, comments and criticisms in a different ways.
Keywords: Nation-State, Kemalism, Ideology, Democracy, “We” Concept, Identity, Cahit Tanyol, Şerif Mardin.

For more, look up "Structured Abstract" title.