Tanzimat Dönemi

1839 Tanzimat Fermanından başlayarak dönemin önemli metinleri çözümlenmektedir. Text Book yöntemine göre hazırlanan kitapta edebi metinlerin yanı sıra edebiyat dışı metinlerin nasıl çözümlenebileceği üzerinde durulmaktadır. Kitaptan edinilecek yöntem bilgisi ile  başta Tanzimat Dönemi metinleri olmak üzere diğer metinlere teknik ve akademik yaklaşımın yöntemleri gösterilmektedir.

Anadolu coğrafyasında kadının görünürlüğü temelde Cumhuriyet ile ilişkilendirilse de Osmanlı Devleti’nin son yüzyılında kadınların toplumsal statüleri üzerine kafa yorulduğu görülmektedir. Tanzimat Dönemi’nde her alana sirayet etmeye başlayan Batılılaşma ve modernleşme hareketi kadın meselesinde de etkili olmuştur. Bu hususta kalem oynatan ilk kadınlardan biri Fatma Aliye Hanım’dır. Fatma Aliye Hanım, hem makalelerinde hem de romanlarında kadınların evlilik, boşanma, çalışma hayatı ve eğitim gibi alanlardaki sorunlarına değinerek içinde bulunduğu dönem bağlamında öncü fikirler sunmuştur. Esasen Fatma Aliye Hanım da ilk kadın romancımız olarak oldukça önemli bir figürdür. Bununla birlikte, bu çalışma Fatma Aliye Hanım’ın biyografisine odaklanmayacaktır. Eserlerinde güçlü kadın karakterler çizmiş olan yazarın Refet isimli romanı Tanzimat Dönemi Osmanlı kültüründe kadınların sosyal statüleri ve kadına bakış açısı çerçevesinde
kadının meslek sahibi olmasından ötürü sahip olduğu bağımsızlık ve toplumsal görünürlük ile ilişkilendirilerek incelenecektir. Adı geçen eserin ana karakteri olan ve esere ismini veren Refet küçük yaşta yetim kalmış fakat çeşitli güçlüklere göğüs gererek eğitim alarak öğretmen olmuş bir genç kadındır. Karakterin kamusal alanda kabul gören bir meslek edinerek maddi bağımsızlığını sağlaması ve bu sebeple bir erkeğe “eş” olmayı tercih etmeyip hayatını “kendine yetebilen bir kadın” olarak idame ettirmesi kadının erkekten bağımsız kurgulanan kimliğini ortaya koyması açısından son derece önemli ve örnek alınasıdır. Bu bağlamda, bu çalışma Refet Öğretmeni erkek egemen kültürün uygulamalarına edilgen bir şekilde körü körüne bağlanmayıp kendi ayakları üzerinde durmayı
başarmış bir kadın olarak değerlendirir. Çalışmada “feminizm” sözcüğünün kullanılmasından bilinçli bir şekilde kaçınılmıştır; çünkü Fatma Aliye’nin İslami kültürden beslenerek bu eksende oluşturduğu
fikirler romanın daha geleneksel bir çerçevede değerlendirilmesini zorunlu kılar. Bu sebeple, çalışmanın odağı Refet’in bir feminist olup olmadığını veya Osmanlı’da feminizmi tartışmak değil,
yakın okuma yöntemini izleyerek, Osmanlı kadın hareketi çerçevesinde özgürleşmiş ve otonom bir kadın figürü olarak önemini vurgulamaktır.

İlk insandan günümüze kadar tartışılan en büyük problemlerden birisi kuşkusuz kadının yeri ve önemidir. Toplumun düzenini sağlayan hukuk kuralları, dini öğretiler, bir topluluğun yazıya geçmeyen kuralları olan töreler bu konuda pek çok bilgi verir ki insanlık tarihi bundan az çok nasibi almıştır. Tüm bu kurallar içinde kadının yeri hakkında pek çok çeşitleme yapılabilir. Tüm kutsal metinlerde bir anne bir eş figürü görülür. Buna örnek Müslümanlığın kutsal kitabı olan Kur'an-ı Kerim'de kadını yüceltici ayetlerdir. Ayrıca Hz. Peygamber Veda Hutbesi'nde "Ey müminler kadınlarınız size emanettir" der.Başka bir dini inanış olarak da Hıristiyanlık öğretisinde Hz. İsa'nın annesi Hz. Meryem önemli bir semboldür ve pek çok Hıristiyan'ın evinde bir Hz. Meryem figürü vardır. Ayrıca kiliselerdeki çizimlerde hep kucağında Hz. İsa'yı tutan bir Meryem Ana çizimi ile karşılaşırız. a. Türk Kadınına Genel Bakış a.a. Eski Türklerde Türklerde kadının sosyal hayattaki yeri incelenmek istenirse o an kabul ettiği dini ve yaşadığı toplumun normlarını göz ardı etmemek gerekir. Dünyadaki bazı milletler gibi Türkler de varoluşlarının ilk evresinde göçebe bir kültüre sahipti. Bununla beraber toplu yaşamanın bir gereği olan töreler ortaya çıktı.Töreler Ataerkil gibi gözükse de kadına da pek çok hak veriliyordu. Buna en iyi örnek ise Hükümdar siyasi görüşmeleri eşi Hatun ile birlikte yapıyordu 2 ve fermanlar "Hakan ve Hatun buyurdu" diye başlıyordu 3 . Hükümdar savaştayken milletini idare ediyor. Ayrıca anlaşma imzalayabiliyordu. Hatun dışındaki kadınlar da evi korumak, çocuklarına bakmak , çadır kurmak ve sütü sağıp peynir yapmak gibi pek çok önemli işi yapıyordu.

Dolmabahçe Sarayı, Osmanlı İmparatorluğu bünyesinde oluşturulmuş tablo koleksiyonuna ev sahipliği yapmaktadır. Tez çalışmamız bu koleksiyonun oluşumunu ve gelişimini konu almakla beraber özellikle II. Abdülhamid döneminde koleksiyonun geliştirilmesine yönelik faaliyetlere odaklanmaktadır. Sempozyumda sunacağımız bildiri ise Fatih Sultan Mehmed (1451-1481) döneminden itibaren Osmanlı Sarayı’nda tuval resmi ile kurulan ilişkiyi ve tablo koleksiyonunun ne şekilde oluşturulduğunu konu almaktadır.
Fatih tarafından Bellini’ye yaptırılan ilk portre resim, zaman içinde unutulmuşsa da II. Mahmud (1808–1839) devrinde tanım kazanmış “Tasvir-i Hümayun” çalışmaları dahilinde “Sultan’ın sureti” yeniden tuval üzerinde görünürlük kazanmıştır. Bir süre sonra da bu görünürlük, Batılı ülkelerle kurulan yeni ilişkiler sürecinde Sultan imgesinin prestijli tasviri olarak değer bulmuştur. Osmanlı Sarayı nezdinde, modernleşme hedefinin rotası olan Batılılaşma yaklaşımının da getirdiği kolaylaştırıcılıkla resim sanatı, birbiri ardına yapılan reformların görsel tezahürünü yaymada yardımcı bir araç olarak da kullanım alanı bulmuştur.
Abdülmecid (1839–1861) devrinde, iktidar merkezinin Topkapı Sarayı’ndan Dolmabahçe Sarayı’na taşınması, mekânsal değişiminin altında yatan yeni bir zihinsel yapılanmaya işaret etmiş, dönemin sembol yapısı da Dolmabahçe Sarayı olmuştur. Batılı alışkanlıkların masa sandalye düzeninden, kabul salonlarındaki dizilime kadar etkili olduğu bu dönemde sarayın tefrişatı dikkatle ele alınmıştır. Avrupa saraylarıyla kurulmak istenen denklik fikri de tefrişat programını doğrudan belirlemiştir. Bu nedenle sadece Sultan’ın kişisel talebi doğrultusunda değil, sarayın bezenmesi gereğinin bir sonucu olarak da duvarlarda teşhir edilmek amacıyla tablo alımları başlamıştır.
Resim sanatına bir uygulayıcı olarak da ilgi duyan Abdülaziz (1861-1876) döneminde ise resim alışverişi belirgin bir ivme kazanmış, yaver Şeker Ahmed Ali Paşa’ya verilen özel görevle de özellikle Paris’teki Goupil Galerisi’nden düzenli olarak resim alınması sağlanmıştır. Söz konusu alımlar, tablo koleksiyonunun biçimlenmesinde en önemli katkılar olarak da görülmektedir. II. Abdülhamid (1876-1909) devrinde ise Sultan’ın daha çok fotoğrafla ilgileniyor olmasına rağmen, güzel sanatlar alanında gerçekleşen gelişmelere paralel olarak tablo alımları devam etmiştir.
Bildirimizde yukarıda değinilen hususlar örneklerle genişletilerek ele alınacak, bir yandan da Osmanlı İmparatorluğu’nun Batılılaşma sürecinde hem mimari hem de idari manada yenilenen saray yapısının değişimi, bu değişimi temellendiren sebepler incelenirken, dönüşüme uğrayan anlam katmanlarının ve Osmanlı Sarayı ile tuval resmi arasındaki ilişkinin ortaya konmasına çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Dolmabahçe Sarayı, Osmanlı İmparatorluğu, tuval resmi, Batılılaşma

Tanzimat dönemi, Osmanlı Devleti’nin batılı kurum ve kuruluşlarıyla yeniden yapılandırıldığı bir dönemdir. Esasen Gülhane Parkı’nda okunan bir padişah fermanından ibaret olan Tanzimat Fermanı, etkisi Cumhuriyetin ilk dönemlerine kadar devam etmiş olup; hukuktan siyasete, ekonomiden eğitime, sosyal hayattan devlet idaresine kadar pek çok alanda bir dizi yeniliği ifade etmektedir. Bunlara ilaveten, basın tarihi açısından da dönemin çeşitli yansımaları söz konusudur. Bu kapsamda Osmanlı Devleti, Vilayet Matbaalarını kurmak suretiyle matbuat âleminde bir takım yeniliklerin önünü açmıştır.

Hakkında bazı bilgi sorunları bulunan Bursa Hükümet Konağının inşası konusu, arşiv belgelerinden oluşan kaynaklar ile yeniden yazılmıştır. Bursa kent tarihi çalışmalarında, Ahmet Vefik Paşa'nın Bursa'ya bir Hükümet Konağı yaptırdığı yönündeki sürekli tekrarlanan iddiaların, böylelikle geçerliliğini yitirdiği görülecektir. Tanzimat sonrası Cumhuriyet dönemine kadar geçen süreyi kapsayan arşiv belgeleri ile o dönemde Hükümet Konağı olarak kullanılan kiralık ya da geçici yapıların onarım süreçleri, buna paralel olarak Hükümet meydanında ortaya çıkan fiziksel ve idari örgütlenme değişimleri, bu çalışma ile ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Along with the reforms of the Tanzimat, in order stop the decline of the Empire, Ottoman statesmen of the time developed new form of national identity (namely Ottomanism) that would include the Christian elements of the Imperial population. For the Muslims, who until that time had been the dominant element within the empire, this was seen as profoundly negative and many began to feel that their tradition position was under threat. However, blame for this lamentable situation lay in the eyes of many Muslims not with the Sultan but with the high level bureaucrats. The result of this discontent was the formation of the “Young Ottoman” movement from amongst the Ottoman Muslim population.
In traditional historiography, the Young Ottomans have either been regarded as the beginning of the revolutionary movement in Turkey or the Islamist movement.  It is this point that these views that this thesis will attempt to question. The basic premise of this work is that conservative which is a modern political ideology within the Ottoman context has its origins in the works of Ziya Pasha who was a member of the Young Ottoman movement.

Millî edebiyat akımının etkin olduğu bir dönemde Ziya Gökalp’tan etkilenerek şiirler yazan Yusuf Ziya Ortaç, edebiyatımızda şairliği ve mizah yazarlığıyla öne çıkmıştır. Şiirleri, fıkraları, tiyatroları, anıları ve gezi yazılarının yanı sıra Üç Katlı Ev (1953) ve Göç (1961) gibi romanları da bulunan yazarın bu eserleri nedense pek dikkati çekmemiştir. Oysa Üç Katlı Ev, toplumumuzun Tanzimat’tan Cumhuriyet sonrasına kadar geçirdiği değişim ve oluşumları konu edinmesi bakımından önemli bir romandır.

Değişen dünya koşulları ve siyasi dengeler ile birlikte Osmanlı Devleti baştan sona bir reform dönemi içine girecekti. Bu reform çalışmalarından en çok etkilenen alanlardan biri hiç kuşkusuz Türk müziği olmuştu. Fakat bu seferki geleneksel boyutları aşmayan reformlar gibi değil radikal değişimlerdi. Haydn, Mozart, Beethoven, Brahms gibi dev isimler Alla Turca stilinde besteler yaparken Osmanlı'nın elitleri hiç de aşina olmadığı yeni bir müzik türü keşfediyordu: Batı Müziği..

Özet
Osmanlı toplumunda batılı çağdaşlarının aksine toplum yapısının en alt kademesinde yer alan kölelerin dahi devletin Padişahlık makamının ardından ikinci önemli makamı olan sadrazamlığa gelebildikleri dikey hareketlilik mevcuttur. Bu köle kökenli devlet adamlarından biri de çalışmamızın konusunu teşkil eden “Şeyhü’l-Vüzera Koca Hüsrev Mehmed Paşa”dır. Tanzimat döneminin de önemli simalarından olan Paşa’nın genel olarak Tanzimat’a bakışını ve bürokraside oynadığı role yer verdiğimiz çalışmamızda öncelikle Paşa hakkında mevcut literatürde yer alan biyografik bilgiye yer verilecektir. Ardından çalışmamızın ana teması olan “Tanzimat Hakkındaki Görüşleri”ne ve bürokratik çekişmedeki konumuna değinildikten sonra ise sonuç kısmında Paşa hakkındaki çıkarımlarımızla çalışmamız nihayet bulacaktır.
Anahtar Kelimeler: Hüsrev Paşa, Tanzimat, Bürokrasi, Islahat, Osmanlı Devleti

Abstract

Unlike the Western counterparts, Ottoman society has a vertical mobility, in which even servants at the lowest rank of social structure can rise to the office of grand viziership that means the second significant position of Ottoman Empire after padishah himself. One of these servent-origin statesman is also Şeyhü’l-Vüzera (The Oldest Vizier) Koca Hüsrev Mehmed Paşa, who forms the subject of our study. In this study that we focus on, as one of the prominent figures of Tanzimat Period, Pasha’s consideration of Tanzimat as well as his role inside the Ottoman bureaucracy will be given place to biographical information regarding Pasha in the existing literature. Afterwards, Pasha’s approach of Tanzimat and his position within bureaucratic rivalry as the main theme of this study will be examined before our writing ends with our historical deductions about Pasha in the final phase.
Key Words: Hüsrev Pasha, Reforms, Bureaucracy, İmproments, Ottoman Empire

ÖZET: Osmanlı Devleti'nde Tanzimat'tan önce imar faaliyetleri, eyalet ve sancakların kendi idareleri tarafından yapılmakta iken Tanzimat'la birlikte merkezden idare edilmeye başlanmıştır. İmar faaliyetleri için bir fon oluşturulmuş ve bu fon için finans ayarlaması yapılmıştır. Finans kaynağı ayarlandıktan sonra da imar faaliyetlerinin yürütülmesi için Nafia Nezareti kurulmuş ve görevleri belirlenmiştir. Fakat kısa süre sonra Nafia Nezareti ile Ticaret Nezareti bileştirilmiştir. Bu iki nezaretin 1848-1870 yılları arasında sık sık birleştirildiği ve ayrıldığı görülmektedir. 1870 yılında ise Nafia Nezareti tekrar müstakil konuma getirilmiş, içeriği oldukça kapsamlı bir nizamname yapılarak, teşkilatı ve görev paylaşımı belirlenmiştir.

Özet
Tanzimat Fermanı ile bir devlet politikası olarak öncelikle askeri alanda başlayan modernleşme, kısa bir süre içerisinde devletin bütün organlarına yayılarak toplumun gündelik hayatını da etkiler. Tanzimat sonrasında Batı medeniyetinin etkisiyle, Osmanlı toplumunun meslek tercihlerinde de çeşitli değişiklikler meydana gelir. Geleneksel mesleklerin kimi değişime uğrar; kimisi ise gelişen teknolojinin sağladığı kolaylıklara yenik düşerek hayat sahnesinden yavaş yavaş silinir. Bununla birlikte modernleşmenin etkisiyle yeni meslek dalları da ortaya çıkar. Hayatın ve toplumun nabzını tutan yazarlar ise toplumun değişen ihtiyaçlarına paralel olarak oluşan yeni iş sahalarını ve meslek gruplarını, yarattıkları kahramanlar aracılığıyla romanlarına yansıtırlar. Bu çalışmanın amacı, XIX. yüzyıl Türk romanlarına yansı-yan meslekleri tespit ederek, yazarların bu mesleklere karşı bakış açısını ortaya koymaktır. Bu doğrultuda, XIX. yüzyılda yayımlanmış romanlara yansıyan meslek grupları ayrı başlıklar altında irdelenmiş; mesleklerin romanlardaki işlevleri ile yazarların bu mesleklere bakışı değerlendirilmiştir.
Abstract
Modernisation as a government policy, at first starts in the military field with the rescript of Gülhane, soon afterwards affects the daily life by spreading out all government bodies. After the rescipt of Gülhane, with the influence of Western civilization , several changes occur in the choice of profession of the Ottoman society. Some traditional professions undergo a change; some defeated by the concenience that is provided by the developing technology, go out of existence. However with the influence of modernisation, new professions come to light. The authors who keep their finger on the pulse of life and society, reflect the new trade circle and occupational groups occured in parallel with the changing needs of the society through their novel heroes. The aim of this study is to determine the professions that are reflected in XIXth century Turkish novels and present the viewpoints of the authors with regard to these professions. Accordingly, the occupational groups that are reflected in XIXth century Turkish novels, are examined in separate titles; the functions of the professions in the novels and the viewpoints of the authors are evaluated.

Kötülük problemi, insanlık tarihi boyunca bütün inanç ve düşünce sistemlerinin üzerinde durduğu bir konu olmuştur. Hayatın işleyişinde görülen fiziki, ahlaki ve metafizik kötülükler; bu kötülükleri ortadan kaldıracak mutlak kudret ve iradeye sahip olduğuna inanılan Tanrı’nın varlığı ile çelişki oluşturmaktadır. Kitabi dinler ve birçok farklı inanış, kötülük gibi gözüken durumların aslında iyiliğin gerçekleşmesi için araç kılındığına ve dolayısıyla bu durumun Tanrı’nın mutlak iyilik ve adaletiyle çelişki oluşturmadığına dair inanç ve yaklaşımlar ortaya koyarlar. Osmanlı şiir geleneğinde de dünyanın kötülüğünden, feleğin zulmünden şikâyet edilse de kötülüğün kaynağı olarak Allah’a işaret edilmez. Batı’da ise Tanrı’nın sınırsız iyilik ve adaleti ile evrendeki kötülüğün varlığını uzlaştırma girişimi olarak açıklanan “teodise” kavramı ortaya atılır. XVIII. yüzyıl filozoflarından Leibniz; bu kavramı “mümkün dünyalar öğretisi” ile temellendirerek kötülüğün, varlığın sınırlı ve sonlu oluşundan kaynaklandığını savunmuştur. Batı’nın düşünsel etkilerinin belirginleştiği Tanzimat Dönemi Türk şiirinde özellikle Ziya Paşa ve Abdülhak Hâmit Tarhan’ın şiirlerinde kötülük probleminin detaylı şekilde ele alındığı görülmektedir. Doğadaki ve toplumsal hayattaki işleyişi sorgulayan Ziya Paşa, evrende gördüğü adaletsizlikler ve kötülükler karşısında isyana sürüklenmektedir. Düşünce ve hayat tarzı açısından Batı medeniyetiyle içli dışlı sayılabilecek bir ailede yetişen Abdülhak Hâmit ise her yönüyle kötülük olarak ele aldığı ölümü mutlak güç, adalet ve merhamet sahibi Tanrı fikriyle bağdaştıramamaktadır. Hâmit’in dizelerindeki panteizme dayanan söylemleriyle kendi teodise anlayışını inşa etmeye çalıştığı düşünülebilir. Bu bağlamda çalışmada Tanzimat şairlerinin şiirlerinde kötülük problemini ele alışlarının ve çözüm arayışlarının içinde doğdukları gelenek ve inançtan farklılıkları ortaya konacaktır. Çalışmada yöntem olarak kötülük probleminin ve teodise kavramının anlam çerçevesi ve tarihçesi incelenecek ve bahsedilen şairlerin şiirleri bu kavramlar etrafında hermenötiğin imkanlarından faydalanılarak analiz edilecektir.

Süleyman Nazif remarks as one of the important names of the writers who are writing about criticism.
His familiarity with both east and west literature and his talent in prose provided to Süleyman Nazif to be one
of the important critics of Turkish Literature. Some of Nazif’s articles in this direction have been published in
the newspaper called Peyâm-ı Sabâh where Ali Kemâl is basic author. One of the range of articles consisting
of five articles called ‘Effect Of Western Literature To Our Literature’ is remarkable with its title and content.
In these articles first four of which have been published in the latest 1921 and last one in the soonest 1922,
Süleyman Nazif mentions about innovation adventure in Turkish Literature in period of Tanzimat and after it.
In this study, mentioned articles of Süleyman Nazif will be analyzed and the relevant texts will be revealed.

Bu çalışma, Tanzimat dönemi yazarlarının; çağın politik, psikolojik ve sosyolojik durumu gereği Batı etkisinde kalan toplumu, bu yeni etki alanı için hazırlamak ve eğitmek adına üstlendikleri "toplum mühendisliği" görevini göz önünde bulundurarak dönemin roman anlayışını değerlendirir. Dahası dönemin romanlarındaki anlatıcının kurmaca karaktere kavuştuğu/dönüştüğü üçüncü tekil şahıs aracılığıyla söz konusu görevin gerçekleşmesini araştırır. Bu araştırma için malzeme olarak Ahmet Mithat Efendi'nin Dürdane Hanım ve Namık Kemal'in İntibah romanları seçilmiştir. Araştırma boyunca, seçilen romanlarda anlatıcıların okuyucuyu kurmaca dünyası içinden yönlendirmeleri ve bu yönlendirmenin nedenlerinden bahsedilerek Tanzimat romanlarındaki anlatısal ögelerin ve betimlemelerin toplumu eğitmeye ve yönlendirmeye hizmet edişi gösterilir. Böylece, Türk edebiyatında ilk romanların toplumsal bilinç kurmaya etkisi irdelenir.

This article examines the life and works of British architect William James Smith and outlines his contributions to nineteenth century Ottoman architecture and presents his prominence as an architectural historian of nineteenth century British architectural work.

Tanzimat ve Islahat Fermanları ile Osmanlı İmparatorluğu, 19. yüzyıl Avrupa sistemiyle bütünleşme sürecine girdi. İmparatorluk, Avrupa devletler sisteminin bir parçasına dönüşürken, Islahat Fermanı ile liberal Avrupa ailesine katıldığını da ilan etti. O yıllarda Avrupa'da "liberal" en itibarlı sözcüktü. Resmi ideoloji olarak benimsenen liberal politika Osmanlı İmparatorluğu'nun hükümet söylemine Babıâli'nin diplomasi kökenli yöneticileri tarafından dahil edildi. Osmanlı İmparatorluğu'na iltifat etmek isteyen Avrupalı siyasetçiler ve diplomatlar Sultan'ın ve nazırlarının ne kadar liberal olduğundan övgüyle söz ediyorlardı.

Islahat Fermanı'nın hazırlanma safhalarını, Büyük Güçler arasındaki çekişmeleri İstanbul konsolosları üzerinden anlatarak başlayan bu kitap, reformlar ve Osmanlı topraklarındaki azınlıklar üzerindeki Avrupa etkisinin, Babıâli'nin reformcu paradigmasının diplomatik arşiv belgelerindeki izlerini sürüyor.

Hakkâri Türkiye’nin güneydoğu ucunda bulunan bir sınır kentidir. Oldukça köklü ve renkli bir maziye sahiptir. Coğrafî ve beşerî özellikleriyle bütünleşmiş tarihsel serüveni Osmanlı hâkimiyetine girdiği XVI. yüzyılda daha da farklılaşmıştır. Nitekim dönemin koşulları nedeniyle imparatorluk yönetimi tarafından önemsenen bir idari yapı dahilinde XIX. yüzyıla kadar devam eden inişli çıkışlı bir süreç başlamış olur. XIX. yüzyılda değişen dünya şartlarına uyum sağlama sürecinin doğal sonucu olarak hayata geçirilmeye çalışılan kimi uygulamalar, bölgede nispeten kaotik bir dönemin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Hakkâri tarihinin XVI. yüzyıldan XIX. yüzyıla kadar devam eden sürecinin olabildiğince kısa bir özeti ancak bu şekilde yapılabilir. İnsanların hayatlarında olduğu gibi kentlerin de uzun tarihsel süreçlerinde geçirdikleri küçüklü büyüklü pek çok değişim vardır. Çoğu zaman bu değişimler döneme özgü “detay”larda saklıdır. Bu detayların tespiti sayesinde iskân mahallerine ait kesitlerin tüm canlılığıyla ortaya çıkarılması mümkün olabilir. Hâliyle modern tarihçilik giderek, uzun erimli ve genel geçer konu ya da olaylar kadar, nispeten çok daha dar mekân, özel konu ya da meselelere odaklanmaya başlamıştır. Bu bakış acısıyla çalışmada Hakkâri’nin yukarıda açıkladığımız uzun soluklu tarihinden “bir kesit alınarak” olabildiğince açık bir şekilde ortaya konulması amaçlanmıştır. Hakkâri’nin odağa alınacağı böylesi bir çalışma için imparatorluk merkez ve yerel birimlerinde önemli ölçüde değişim ve dönüşüme işaret eden Tanzimat sonrası döneme bakılması tartışma yürütmek için son derece elverişli olacaktır. Öyle ki Tanzimat devriyle ilgili tartışmaların önemli bir kısmının merkezde olan gelişmeler, modernleşme ve gayr-i müslim tebaa üzerine yoğunlaşmaktadır. Oysa daha lokal ve periferide kalan yerlere bakıldığında Osmanlı’nın iktisadi ve sosyal yaşamında gerçekleşen değişimleri farklı bir gözle görmek de mümkün olabilecektir. Bu bağlamda Hakkâri’de Tanzimat sonrası idari, mali ve sosyo-kültürel hayatın nasıl inşa edildiğini görme fırsatı elde edilecektir. Hakkâri’deki devlet erkânı ile tüzel kişiliğin oluşumu, kamusal alana dair ilk mekânların doğuşu ve arazi, nüfus ile ticarete dönük yeniliklerin tesisi gibi oldukça renkli konulara temas edilecektir.

Bu çalışmada, Türkiye’de köy edebiyatının  "yüz yıllık"  yolculuğu ele alınmakta, bu uzun yolculuğun  kökenleri, etkileri ve geleceği irdelenmektedir. Birinci bölümde, genel hatlarıyla da olsa, roman kavramı ve Türkiye’de roman sanatının doğuşu bağlamında 1909’dan 1930’lara uzanan dönemdeki toplumsal siyasal ortam üzerinde durulmaktadır. İkinci Bölümde, Türkiye’de köy edebiyatının deyim uygun düşerse “bereketli tarlası”  olan Köy Enstitüleri üzerinde durulmaktadır. Çünkü bu okullardan yetişmiş on binlerce öğretmen ve onlarca yazarın varlığı ve çabaları eğitim alanında olduğu kadar,  köy edebiyatı üzerinde de etkili olmuştur. Üçüncü bölüm, 1950 sonrasında Türkiye’nin yaşadığı büyük dönüşümün o döneme kadar dışarıya ve değişime kapalı, otonom bir yaşamı sürdüren köy ve köylü üzerindeki etkilerini aktarmaktadır. Dördüncü bölümde, Türkiye’de önemli bir yol ayrımına tekabül eden 1970 sonrası üzerinde durulmaktadır. 1970’lerle birlikte “köy”, teknolojik buluşların, sağlık, ulaştırma, eğitim gibi olanakların köye girmesi ve kapitalist ilişkilerin egemenliğini oluşturmaya başlaması ile birlikte geleneksel toplum olma özelliğinden yavaş yavaş sıyrılmaya yüz tutmuş, kent ve köy arasındaki farklar azalmıştır. Beşinci Bölüm 1980-2000 döneminde yaşanan süreci sergilemeyi amaçlıyor. Hiç kuşkusuz, bu, kırsal kesimde yaşanan toplumsallaşma sürecini de derinden etkilemiştir. İnsanlar arası, ilişkiler değişmeye başlamış geleneksel toplum yerini modernleşme öğelerine bırakmıştır. Altıncı bölüm, 2000’lerden günümüze uzanan süreci konu alıyor. Bu süreç içinde toplumsallaşma etmenlerinin değiştiğini, geleneksel toplumdaki toplumsallaşma öğelerinin etkisinin azalırken, modern öğelerin egemen olmaya başladığı görülmektedir. Bu süreçte 1980’lerden itibaren giderek, Türkiye’de bu dinamiklerin etkisi altındaki yeni toplumsal-ekonomik koşullar altında “köy edebiyatı”nın gücünü ve etkisini yitirdiğine tanık olunmuştur. Son bölümde, artık bir kent toplumu olan Türkiye’de bu köy edebiyatının günümüzdeki ve gelecekteki yeri üzerinde durulmaktadır.

Devlet yönetimini oluşturan yapıların her birinde, idarenin
gerçekleştirdiği icraatlara ve bu icraatların sonucuna ilişkin tesbit ve
değerlendirmeler yapabilmek amacıyla, değişik yöntemlerle teftiş ve
denetim faaliyetlerinin gerçekleştirildiği bilinmektedir. Bu görevi
yürüten müfettişlerin ayrıca soruşturma görevi ile de yükümlü
olmaları nedeniyle, ifâ edecekleri görev esnasında taraflara karşı
takınacakları tutum ve davranışlarında bir takım etik kurallara dikkat
etmeleri önem kazanmaktadır.
Bu çalışmada, Osmanlı maarifinde teftiş görevinin doğuşu, gelişimi ve
günümüze yansımaları ile bu görevi ifâ eden müfettiş ve
muhakkiklerin uymaları gereken kuralların kaynağına ilişkin bilgi ve
belgeler etik ilkeler açısından ele alınarak değerlendirilmiştir.

ÖZ Osmanlılar XIV. yüzyılın başlarından itibaren batı Anadolu beyliklerinden bir takım denizci geleneklerini devralarak daha sonraki yüzyıllarda Akdeniz ve Karadeniz hâkimiyetinde kendilerine önemli avantajlar sağlayacak olan bir bilgi ve tecrübeye sahip olmuşlardır. 16. Yüzyılın başlarında ise artık bir deniz imparatorluğuna dönüşecek olan devlet sadece denizlerde değil aynı zamanda memleketin bütün nehir ve gölleri üzerinde de dönemin ekonomik faaliyetleri ve ulaşım stratejilerini uygulayacak olan düzenlemeler yapmaktan geri durmamışlardır. Ayrıca bir takım sefer lojistikleri çerçevesinde nehirler ve göller üzerinde askerî metotlara dayanan uygulamalar geliştirmişlerdir. XVIII. Yüzyıla gelindiğinde denizcilik faaliyetlerini bir düzen altına almak politikası çerçevesinde bir bahriye kanunnamesi vücuda getiren devlet bu uygulama ile hem kaybedilen topraklarını geri alma düşüncesini hem de canlı bir ticari yaşamın ulaşım boyutu için sadece karayolu trafiğini değil aynı zamanda su yollarının potansiyelini de sisteme entegre edecektir. Biz bu çalışmamızda Osmanlı devletinin XIX. Yüzyıl ortalarında gelişen gemi teknolojisi karşısında denizlerde büyük devletlerle mücadele gücünü yitirmesine karşın ülkenin nehirleri ve gölleri üzerinde ticari yaşamın gerektirdiği dönüşümleri gerçekleştirmek yolunda neler yaptığını açıklamaya çalışacağız. Ayrıca ülkedeki nehirlerin tarım faaliyetleri için elverişli şartlara kavuşturulmasında ve nehirlerin bahar aylarında yaratmış olduğu sel ve taşkın tehlikelerine önlem almak noktasında neler yaptığını açıklamaya çalışacağız. ABSTRACT From the very beginnings of 14th century, the Ottomans gained knowledge and experience during the rule of Mediterranean and Black Sea region, providing them with great advantages in the later years as they took over the mariner practices from the western Anatolian seigniors. The empire, which gained the sea rule, did not only make regulations concerning the economic activity and transportation strategy on seas but also rivers and

This final paper is focusing on the reformation and modernization period in the Ottoman Empire during the 19th century. After the Great Turkish war that took place at the end of the 17th century was the beginning of a grand decline of the Ottoman Empire with huge territorial losses and after the industrial revolution, it gained acceleration. Interestingly, industrial revolution took place almost in the same time with Tanzimat reforms, and there are some examples on the world that would be able to catch up and industrialized such as Japan. In this essay we also investigate that situation with a broad perspective.

Tanzimat’ın uygulanmaya konduğu 1847 yılına kadar Van, yurtluk-ocaklık ve hükümet sancakların en çok uygulandığı yerlerden birini teşkil etmekteydi. Bu yüzden Van, yeni sisteme karşı çıkarılan büyük bir isyanın parçalarından biri haline gelmiştir. Bu isyanın bastırılmasıyla Tanzimat resmen Van’da da yürürlüğe konmuş ve kent için yeni bir dönem başlamıştır. Bu çerçevede Van’ın idari taksimatı, aşiretlerin baskın olduğu demografik yapısı, eğitim, haberleşme-ulaştırma imkanları ve iktisadi yapısı incelenmeye tabi tutulmuştur.Osmanlı arşiv vesikalarının merkeze alındığı bu kitapta, Tanzimat’ın öngördüğü değişim ve dönüşüm araçlarının Van’a ne derecede ve etkinlikte yansıdığının izi sürülmüştür.

Osmanlı Devleti Tanzimat Fermanı öncesi kendi işleyen idari sistemini 17 yy sonrası bozulmasıyla yeni düzenlemeye ihtiyaç duyurdu. Bunun yanında iç işlerini kontrol altına alabilmek, gerilemekte olan devleti yapılandırmak ve dış kuvvetlerin gayrimüslim halktaki baskıyı kışkırtmayı durdurabilmek için kendi bürokrasisinin ve meclisin çalışmalarıyla 3 Kasım 1839'da Gülhane Hatt-ı Hümayununu ilan etmiştir. Tanzimat döneminde çeşitli konularda reformlar yapılmıştır. Bu reformlar idari, askeri, mali, eğitim ve ekonomi alanındadır. Reformlar II. Meşrutiyet dönemine kadar devam etmiştir. ABSTRACT The Ottoman State needed to regulate its own functioning administrative system before the Tanzimat Fermanı with the deterioration of 17th century. Besides, he declared Gülhane Hatt-ı Hümayun on November 3, 1839 with his own bureaucracy and parliament's work in order to control the internal affairs, to constitute the repressive state and to stop the incitement of the non-Muslims in the foreign forces. During the Tanzimat period, reforms were made on various issues. These reforms are in the areas of administration, military, financial, education and economics. Reforms II. It continued until the Constitutional period.

Pek çok dil, mezhep ve kökene mensup toplulukları bünyesinde barındıran Osmanlı İmparatorluğunun idari, askeri ve toplumsal yapısı zamanın getirdiği ihtiyaçlara paralel değişiklikler gösterdi. 19. yüzyıl ise imparatorluk tarihindeki en derin değişim ve dönüşümlerin kaydedildiği, Osmanlı tarihini ikiye ayıran bir evre oldu. II. Mahmud’un hükümdarlık yıllarında merkezî otoritenin güçlendirilmesine yönelik uygulamalar ve reform çabaları, takip eden dönemde Tanzimat düzenlemeleri, yüzyıl boyunca süregiden kurumsal yenilikler Osmanlıların yaşantısını kökten etkilerken, geleneksel hayat tarzı değişmekteydi. Alaturka-alafranga kavramları, Osmanlı toplumsal yaşamının birçok alanında geleneksel ile yeniyi ayırt etmek üzere gündelik dile yerleşiyordu.

Yaşanan yoğun gelişmeler dolayısıyla bu asır, toplumsal hayatın tekrar biçimlendiği, batıya öykünen zümrelerin doğduğu, kurumların şekil değiştirdiği, teknolojik devrimlerin yaşandığı bir dönem olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu girift serüvende imparatorluğun, ihtiyaçlarına uygun kurum ve uygulamaları üretme, dönüşümleri gerçekleştirmedeki mahareti ise dikkati değerdir.

Kitapta yer alan farklı konulardaki makaleler gerek önceki asırlara vurgu yaparak gerekse 19. yüzyılı betimleyerek, Osmanlılara dair genel bir manzara sunmakta, tecrübe edilen süreklilik ve değişimleri resmetmektedir. Eserde; ilmiye kurumlarındaki dönüşümlerden süreli yayınların toplum hayatına girişine, kadınların kamusal görünürlük kazanmasından dönemin meselelerini irdeleyen insanlara ve kaynaklara değin Osmanlı tarihinin farklı sahalarına okuyucuyu götürecek yazıları bulacaksınız.

Değişim çağında Osmanlılara odaklanan kitabın bölümleri sırasıyla “İmparatorluğun Son Asrında Osmanlı Uleması”, “Osmanlı Dünyasında Matbuat, Kadın ve Sağlık”, “Osmanlılardan Portreler ve Kaynak Eserler” başlıklarını taşımaktadır. 19. yüzyılın çalkantılı iklimine kapı aralayan kitap, Osmanlıların son asırdaki tecrübelerini keşfetmek isteyenler için önemli bir eser hüviyetindedir.

ÖZET Türk tarihinde, Asya'dan batıya göç ve İslamlaşma sürecinden sonra en verimli ve en çok incelemeye konu olmuş dönem Tanzimat'tır. Osmanlı Devletinin dağılma devri sayılan Tanzimat'ın yansıması olan Tanzimat kaynakları da geniş ve dağınık bir durumdadır. Buna bağlı olarak son Türk imparatorluğunun tasfiyesine ilişkin verimler ve incelemelerin tam ve eksiksiz bir listesini çıkarmak zordur. Bu çalışmada bibliyografik panorama, doğrudan özgün yapıtlar ve bunlar üzerindeki incelemeler yerine, bibliyografik adreslere öncelik verilerek sergilenmeye çalışılmıştır.

Bu çalışmanın amacı Osmanlı Devleti’nde Tanzimat ve Islahat dönemleri ile I. Meşrutiyet döneminde yaşamış eğitimci, sefir ve bürokrat Ahmet Kemal Paşa’nın (1808-1887) hayatı hakkında bilgi vermektir. Bu amaçla başta Osmanlı arşivi olmak üzere birçok arşiv ve kütüphane kataloğu taranarak elde edilen dokümanlar analiz edilmiştir. Paşa’nın eğitimci yönünün ön planda tutulduğu bu çalışma esnasında ulaşılan ve kronolojik olarak sıraya konulan verilerin bir kısmı, Ahmed Kemal Paşa hakkında önceden yazılmış kısa yazıların genişletilmiş ve düzeltilmiş halidir. Yetişme tarzından yaptığı görevlere, ailesinden kişisel özelliklere farklı yönlerinin ortaya konduğu çalışmada Türk eğitim sisteminin bugününü de etkileyen rolleriyle Paşa’nın profili etraflıca tasvir edilmiştir. Bu çalışmada ortaya konulanlar, Ahmed Kemal Paşa hakkında bilimsel ve kapsamlı bir biyografinin altyapısı olarak nitelendirilebilir.

Yazarın muhalif duruşunu koruyup siyasî partileri ve gündelik siyaseti aşarak daha üst seviyede bir siyaseti tercih etmesi, kendisini yakın hissettiği siyasî iktidar için daha faydalı olabilir. Muhafazakar Düşünce’nin, yeni sayısında edebiyatın siyasetle ilişkisini ele alırken bu görüşlerden hareket ettiğini  rahatlıkla söyleyebiliriz. Elinizdeki sayı ya ciddi emek mahsulü makalelerle katkıda bulunan akademisyenler ve yazarlar, bizde, edebiyatın özellikle Tanzimat’an sonra bir siyasî muhalefet aracı olarak nasıl kullanıldığını, çeşitli dönemlerde edebiyat adamlarının siyaset ve siyasî aktörler karşısında nasıl bir tutumu benimsediklerini, Tek Parti devrinde siyaset  edebiyat/siyasetçi edebiyatçı arasındaki problemli ilişkiyi, edebiyatı siyasete
karşı bağımsızlaştırmaya çalışanların geliştirdikleri söylemi, bazı önemli edebiyat adamlarının politik ilişkilerini, Türk romanına yansıyan siyasî süreçleri, darbeleri vb. enine boyuna irdelediler. Önemli ve ufuk açıcı bir sayı hazırladığımıza inanıyoruz...
Beşir Ayvazoğlu

Kişinin vefatından sonra geriye bıraktığı menkul ve gayr-i menkul mallarının İslam hukukuna göre mirasçıları arasında paylaşılıp, kadı tarafından kaydedildiği yer olan tereke defterleri ait oldukları şehirlerin idari, sosyo-ekonomik ve kültürel yapısı hakkında önemli bilgiler ihtiva etmektedir. Tereke kayıtlarında bir şahsın nerede ikamet ettiği, nüfus bilgileri, ne işle meşgul olduğu, eşi veya eşleri, kız ve erkek çocukları, akrabaları, giysileri, eşyaları ve malları, borçları ve alacakları, toplam miras miktarı ve mirasının mirasçıları arasında taksimine ait bilgiler yer almaktadır. Tereke defterlerindeki bu verilerden yola çıkılarak, defterin ait olduğu devirdeki halkın yaşayış tarzı, evlerinde veya günlük hayatta kullandıkları eşyalar, geçim kaynakları, mal ve eşya fiyatları, ortalama servet miktarları, kullandıkları unvanlar, Müslim ve gayr-i Müslim nüfusun oranları, kız ve erkek çocuk ortalaması, eş durumları, şehir merkezinde veya köylerde yaşayan halkın nüfusu gibi daha birçok veri elde edilebilir.
Çalışmada, Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nden temin edilen ve Tanzimat Devri Diyarbakır tarihi çalışmalarında önemli kaynak eserlerinden olan 353 (h.1256-1257/m.1840-41), 377 (h.1260-1261/m.1844-45), 308 (h.1264-1266/m.1847-49), 280 (h.1266-1268/m.1849-51), 293 (h.1279-1280/m.1862-63) ve 281 (h.1281-1282/m.1864-65) numaralı tereke defterlerinin tanıtımları ve muhtevaları hakkında bilgi verilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Osmanlı Devleti, Tanzimat Dönemi, Amid/Diyarbakır, Tereke Defterleri, Sosyo-Ekonomik Hayat.